1, 2. 1)¿Tiko kyaj tyëjkëdë 24 milë israelitë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë? 2)¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyäjttë ja israelitëty?

JA ISRAELITËTY tamë nety tyëkëyanëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë. Per ta kanäk milë yetyëjk tyëgooytyë ko yˈijt tsyënääytyë mët ja toxytyëjkëty diˈib Moab. Jotmaymyëët njënäˈänëm ko ja yˈoˈktë 24 mil. Jantsy jekyë nety të yˈawijxtë parë tyëkëyäˈändë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë ets jawaanë nety yˈaktëgoyˈaty. Per kyaj nyekytyëjkëdë mët ko kyaj tmëmëdoodë Jyobaa, ko yˈijt tsyënääytyë mët ja toxytyëjkëty diˈib Moab (Números 25:1-5, 9).

² Tyäˈädë ijxpajtën ojts yajkujayë mä Biiblyë parë kyaj duˈun njäjtëm (1 Korintʉ 10:6-11). Biiblyë nyigajpxypy ko yëˈë tyam ndukjukyˈäjtëm ja tiempë diˈib tim jëjpkëxanëp. Ets ko waanë yˈaktëgoyˈaty parë njukyˈäjtëm mä ja lugäärë tsujpë (2 Timotee 3:1; 2 Peedrʉ 3:13). Per jotmay myëët njënäˈänëm ko näägë Dios mëduumbë kyaj të tmëmëdowdë Diosë yˈanaˈamën, të axëëk yˈit tsyëënëdë. Tyam, ta tkuˈayowëdë ja pyoky kyaytyey. Ets pën kyaj jyodëmbittë, ta  kyaj tpäättët ja jukyˈäjtënë diˈib itäämp winë xëë mä ja lugäärë tsujpë.

3. ¿Tiko jyëjpˈamëty etsë Jyobaa tkuwäˈänët ja kasäädë jäˈäyë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.)

³ Jëjpˈam etsë Jyobaa tkuwäˈänët ja kasäädë jäˈäyë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. ¿Tiko? Yëˈko naxwinyëdë jäˈäy tëgatsy wyinmaytyë mä ijt tsënaaky (käjpxë Salmo 127:1). * Mä tyäˈädë artikulo nˈixäˈänëm kanäk pëky diˈib mbäädë kasäädë jäˈäy pyudëkëdë. 1) Tsojkëp tjëjpkudijëdët ja axëëkpë tsojkën diˈib yajtëgoyanëdëp, 2) oy yˈittët mëdë Dios, 3) jyaˈayˈattët extëmë Jyobaa jyaˈayˈaty, 4) nyaymyëgäjpxëdët tsuj yajxon ets wintsëˈkën myëët ets 5) tˈixët wiˈix nyayjawëty ja jyamyëët ets nyayajjotkujkˈatëdët mä yˈit tsyëënëdë.

4. ¿Tiko näägë Dios mëduumbë kyäˈädë mä axëëkpë ijt tsënaaky?

⁴ ¿Tiko näägë Dios mëduumbë kyäˈädë mä axëëkpë yˈit tsënaaky? Yëˈko näˈäty kyaj tmëjpëjtäˈäktë extëmë Jesus jyënany, yëˈë yˈijxtëp diˈib kyaj yˈoyëty. Jesus jyënany: “Oytyim pënëty diˈibë yˈatsejpy tuˈugë toxytyëjk es tmëdëgoyaˈany, nyapatypy extëm mëët të tyëgoy, oy jeˈeyë të jyënaˈany jyodoty wyinmäˈänyoty” (Matewʉ 5:27, 28; 2 Peedrʉ 2:14). Nimay yˈijxtëbë pornografía, kyäjpxtëbë liibrë diˈib yajmiimbyë axëëkpë tsojkën o yˈijxtëp mä Internet diˈib kyaj yˈoyëty. Wiinkpë yˈijxtëbë pelikula, obras de teatro o programë diˈib näjxp mä telebisionk mä jäˈäy axëëk yˈit tsyëënëdë. Ets nääk nyëjkxtë kootsˈajtspë mä yetyëjk toxytyëjk tjandë wyit xyox mientrës yˈatstë, o nyëjkxtë mä jäˈäy yajjääx yajtijtë mëdë wiink winmäˈäny.

5. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets nguentˈäjtëmë korasoon?

⁵ Nääk käˈädëp mä axëëkpë ijt tsënaaky mët ko dyajmëjwindëkëdë nyaymyayë mët tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj tnyaˈayëty o tnëdoˈoxyëty. Naxwinyëdë jäˈäy axëëk tmënëjkxtë jyukyˈäjtën ets kyaj nyayˈaguwitsëdë. Ëtsäjtëm nan pokyjyaˈay nyajpatëm ets mbäädë ngorasoonˈäjtëm xywyinˈëˈënëm. Pääty, pën kyaj nnaygyuentˈäjtëm, mbäät pën nˈoyˈijxëm diˈib kyaj njamyëëtˈäjtëm (käjpxë Jeremías 17:9, 10). * Jesus jyënany ko mä korasoon jap tsyoony ko ndunäˈänëmë axëkˈäjtën, poky diˈib mä ijt tsënaaky etsë yajjäˈäyˈok (Matewʉ 15:19).

6, 7. 1)¿Ti mbäät tyuny jyatyëty pën mä ngorasoonˈäjtëm japë axëëkpë tsojkën? 2)¿Wiˈix mbäädë kasäädë jäˈäy tjëjpkudijëdë axëëkpë ijt tsënaaky?

⁶ Ko nimajtskë jäˈäy nyayˈoyˈixëdë mbäät tyuktëkëdë axëëkpë tsojkën etsë net ogäˈän tmaytyäˈäktë diˈib jeˈeyë mbäät tnijawë ja jyamyëët. Ta net tˈëxtäˈäytyë winmäˈäny wiˈix muum nyaybyäädëdët o nyaybyëjtäˈägëdë extëmxyëp jyawë kyaj të ttuknibëjtäägëdë nyaybyäädëdët. Per wanaty wanaty dyajmëjwindëkëdë ja tsyojkën, ets niˈigyë tsyiptakxëdë nyaymyëjagamgaˈagëdët. Ko niˈigyë dyaˈoˈktëwdë, ta niˈigyë tsyiptakxëdë dyajjëjpkëxtët, oy tjanijawëdë ko diˈib tyuundëp kyaj yˈoyëty (Proverbios 7:21, 22).

⁷ Ets jäjtpë netë tiempë mä tjäˈäytyëgoytyë  Jyobaa yˈanaˈamën. Kom myëdäjttëp ja axëëkpë tsojkën ets diˈib kyäjpx myaytyaktëp kyaj yˈoyëty, ta net nyaygyëˈëmëmäjtsëndë, nyaytsyuˈkxëndë ets nyaymyäjts nyaymyënaanëndë, diˈibxyëp jeˈeyë mbäät ttuny mët ja nyaˈay o nyëdoˈoxy. Ja axëëkpë tsojkën yëˈë mëmadakëdëp, ets ko niˈigyë dyajmëjwindëkëdë, ta net pyokytyuunëdë (Santiago 1:14, 15, Traducción del Nuevo Mundo [TNM]). ¡Jantsy axëëk wyimbëtsëmy! Kyajxyëp duˈun jyattë koxyëp tnasˈixëdë etsë Jyobaa pyudëkëdët parë twintsëˈëgëdët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Min nˈokˈijxëm wiˈix mbäät ttundë.

8. ¿Wiˈixë kasäädë jäˈäy kyuwäˈänëdë ko oy yˈittë mëdë Dios?

⁸ (Käjpxë Salmo 97:10.) * Tuˈugë kasäädë jäˈäy tsip tmëduundëgoyëdë jyamyëët pën oy yˈity mëdë Dios. ¿Tiko? Yëˈko ko niˈigyë tˈixyˈattë Jyobaa ets tnijawëdë wiˈix oy jyaˈayˈaty, ta ttundë mëjää parë tpanëjkxëdë yˈijxpajtën ets nanduˈun tmëdattë tsojkën extëm yëˈë. Ko duˈun ttundë, yëˈë pudëjkëdëp parë tjëjpkudijëdë ja axëëkpë tsojkën ets kyaj tmëduundëgoytyë ja jyamyëët (Éfesʉ 5:1-4). Nan nyijäˈäwëdëp ko Dios tyukkumëdoowaampy pënaty myëdëgoopy ja jyamyëët ets pënaty axëëk ijt tsënääytyëp (Ebreeʉsʉty 13:4). Päätyë kasäädë jäˈäy tyuundëbë mëjää parë kyaj nyaymyëdëgoyëdët.

9. 1)¿Tiko José kyaj pyokytyuuny? 2)¿Wiˈix xypyudëjkëmë José yˈijxpajtën?

⁹ Pën tuˈugë Dios mëduumbë kyaj tmëmëdoy tukëˈëyë Jyobaa yˈanaˈamën, mbäät tpäätyë jotmay diˈib mbäät yajpokytyunyëty. Extëm nääk pyattëbë duˈumbë jotmay ko dyajnaxtë tiempë mëdë myëguˈuktëjk ko tyuumbëtsëmdë, etsë wiinkpë mä myëdundë. Duˈun jyajty tuˈugë mixy diˈib xyëˈäjt José. Mä nety myëduny, ta tpëjkyë kuentë ko ja wyintsënë nyëdoˈoxy tsujˈijxëp. Ets tuˈuk tuˈugë xëë yajkäˈäjanë. Tëgok, ta myäjtsë wyitkëjxy ets yˈanmääyë: “Mëtkoˈknaagyëts”. Perë José kyaj tkupëjky ets ta kyeky. ¿Tiko kyaj pyokytyuuny? Yëˈko oyë nety yˈity mëdë Jyobaa. Ets mët ko tmëmëdooy, ta dyajtëgooyë tyuunk ets yajtsuumy. Per ok, ta Jyobaa kyunuˈkxë (Génesis 39:1-12; 41:38-43). ¿Wiˈix xypyudëjkëmë José yˈijxpajtën? Ko oy mää nyajpatëm, tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm ets njëjpkudijëm diˈib mbäät xyajpokytyuˈunëm.

10. ¿Tiko kasäädë jäˈäy mbäät kyuwäˈänëdë ja jembyë jäˈäyˈäjtën parë kyaj pyokytyundët mëdë wiinkpë?

¹⁰ Biiblyë myaytyakypy ja “jembyë jäˈäyˈäjtën”. Ko kasäädë jäˈäy tmëdattë tyäˈädë jäˈäyˈäjtën, ta tëyˈäjtën myëët tijaty ttundë extëmë Jyobaa, ets tsip nyaywyäˈkxëdët. Pën tyuundëbë mëjää parë tmëdattë tyäˈädë jembyë jäˈäyˈäjtën, ta tkuwäˈändë ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ets kyaj nyaymyëduundëgoyëdë (Efesios 4:24, TNM). Tyäˈädë jembyë jäˈäyˈäjtën yëˈë pudëkëyanëdëp parë tjëjwijtsëmbittët ja nyiniˈkx kyëbäjk ets tjëjpkudijëdët ja axëëkpë tsojkën diˈib mbäät yajpokytyunëdë (käjpxë Kolosʉ 3:5, 6). Tjëjwijtsëmbittëdë nyiniˈkx kyëbäjk, yëˈë yˈandijpy ttundëdë mëjää parë tjëjpkudijëdët  ja axëëkpë ijt tsënaaky, ets nanduˈun tukëˈëyë diˈib mbäät dyajminy ja axëëkpë tsojkën (Job 31:1). Ko kasäädë jäˈäy tmëmëdowdë Jyobaa yˈanaˈamën, ta tˈaxëkˈixtë diˈibë Jyobaa yˈaxëkˈijxypy ets ttundë diˈib oy (Romanʉs 12:2, 9).

11. ¿Tiko mbäädë kasäädë jäˈäy yˈity mëk ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ko dyaˈixëdët ja jembyë jäˈäyˈäjtën?

¹¹ Pën ja kasäädë jäˈäy myëdataampy ja jembyë jäˈäyˈäjtën, tsojkëp tniˈˈijxtuˈudët kanäk pëkyë Jyobaa jyaˈayˈäjtën (Kolosʉ 3:10). Extëm nˈokpëjtakëm, Jyobaa paˈˈayoop, oyjyaˈay, tudaˈaky ets maˈkxtujkp. Pën ja kasäädë jäˈäy yaˈijxëdëbë tyäˈädë jäˈäyˈäjtën, ta mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ets nëjkxëbë Jyobaa kyunuˈkxëdë (Kolosʉ 3:12). Ets pën nyasˈijxëdëp ets “ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën diˈibë Kristë yajkypy” nyëˈëmoˈoy tyuˈumoˈoyëdët mä jyot wyinmäˈänyëty, ta jyukyˈattët jotkujk ets tuˈugyë (Kolosʉ 3:15). Ets pën naytsyojkëdëp “nixim niyam extëm tukkaˈaxpën”, yëˈë pudëkëyanëdëp parë tˈixtët ti ja jyamyëët yajtëgoyˈajtypy ets twintsëˈëgët (Romanʉs 12:10).

12. Wiˈix mˈokwinmay, ¿diˈibë jäˈäyˈäjtënë mbäät pyudëkëdë kasäädë jäˈäy parë yˈittët agujk jotkujk?

¹² Tuˈugë kasäädë jäˈäy ojts tnimaytyaˈaky diˈibë jäˈäyˈäjtënë pudëjkëdëp parë agujk jotkujk kyasäädëˈattë. Ja yetyëjk jyënany ko tsojkën yëˈë diˈib niˈigyë jëjpˈam ets ko xëmë ttundë mëjää parë dyajnigëxëˈëktë. Ets ko nan jëjpˈam parë nˈijtëm ajiiky amëguˈuk ets yuunk naxypy. Ja nyëdoˈoxy nanduˈun wyinmay ets jyënaˈany ko jëjpˈam nˈijtëm oyjyaˈay ets nnaywyintsëˈkëm. Ets ko yëˈëjëty xëmë ttundë mëjää parë yˈittë yujy tudaˈaky, oy näˈäty tsyiptakxëdë.

13. 1)¿Ti tsojkëbë kasäädë jäˈäy ttundët parë mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën? 2)¿Tiko jyëjpˈamëty duˈun ttundët?

¹³ Parë kasäädë jäˈäy yˈitët mëk ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, jëjpˈam nyaymyëgäjpxëdët tsuj yajxon, dyajnigëxëˈëktëdë tsojkën etsë paˈˈayoˈojën (Éfesʉ 4:32). Per mayë kasäädë jäˈäy kyaj duˈun ttundë, päätyë net tmëdattë jotmay. Nääk niˈigyë tsuj yajxon tmëtmaytyäˈäktë jäˈäy diˈib kyaj tˈixyˈattë ets ja jëyujk animal diˈib tsyejpy, ets kyaj dyuˈunëty ja jyamyëët. Ko kasäädë jäˈäy nyaymyëgäjpxëdë awäˈän, nyaymyëyäˈäx nyaymyëjokëdë ets nyaywyingäjpx nyayjëjpkäjpxëdë, yajmäˈtypyë tsënäˈäy jukyˈäjtën (Éfesʉ 4:31). Nan mëjwiin kajaa yˈaxëktuny ko nyaygyäjpxpäädëdë o ko dyajtundë ää ayuk diˈib yajtsayujtp.

14. ¿Ti kyaj yˈoyëty ttundëdë kasäädë jäˈäy?

¹⁴ Parë kasäädë jäˈäy yˈitët jotkujk, jëjpˈam ets kyäjpx myaytyäˈäktët. Ko Biiblyë jyënaˈany ko ta nyidiempë parë “pën amonyë yˈity”, kyaj yëˈë tˈandijy ko kyaj nyekymyaytyäˈäktët (Eclesiastés 3:7, Tios yˈaaw yˈayuk). Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Alemania jyënaˈany ko kasäädë jäˈäy mbäät nyayˈaxëktunëdë ko kyaj nyekynyaymyëgäjpxëdët, per ko nan tsiptakp  dyaˈixëdët ja maˈkxtujkën pën të nyayajjotˈambëkëdë. Mbäät dyajpëtsëmdë ayuk diˈib axëëk yajnayjawëdëp ja jyamyëët ets niˈigyë myëjwindëkët ja jyotmay. Kasäädë jäˈäy kyaj mbäät dyaˈoyëdë jyotmay, pën naymyëyax naymyëjojkëdëp o pën kyaj nyekynyaymyëgäjpxëdë. Pääty tsojkëp ttundëdë mëjää parë tsojk dyaˈoyëdët ja jyotmay, net kyaj ok dyajtsipkojtët.

15. ¿Ti mbäät tˈaktundë kasäädë jäˈäy parë mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën?

¹⁵ Parë kasäädë jäˈäy yˈitët mëk ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, tsojkëp tjuuttëdë tiempë parë tnimaytyäˈäktët wiˈix nyayjawëdë ets ti wyinmääytyëp. Oy ko tmëjpëjtäˈäktët ti nyigäjpxtëp, per nanduˈun wiˈix tnigäjpxtë. Axtë ko mëjwiimbë jotmay tnimaytyäˈägäˈändët, jëjpˈam ets yajxon tniwinmayëdët wiˈix jyënäˈänäˈändë ets tnigäjpxtët tsuj yajxon ets mëdë wintsëˈkën. Net ja jyamyëët kyaj tsyiptakxëdët tmëdooˈitët (käjpxë Kolosʉ 4:6). Nan jëjpˈam dyajtundëdë ää ayuk diˈib oy yajnayjawëdëp (Éfesʉ 4:29).

16, 17. ¿Tiko jyëjpˈamëty etsë kasäädë jäˈäy tˈixtët wiˈix nyayjawëty ja jyamyëët ets nyayajjotkujkˈatëdët mä yˈit tsyëënëdë?

¹⁶ Parë kasäädë jäˈäy yˈitët mëk ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, nan tsojkëp tˈixtët wiˈix ja jyamyëët nyayjawëty ets nyayajjotkujkˈatëdët mä yˈit tsyëënëdë (käjpxë 1 Korintʉ 7:3, 4). Pääty, niˈigyë mbäät tmëjpëjtäˈäktë ja jyamyëët ets kyaj dyuˈunëty yëˈë (Filipʉs 2:3, 4).

¹⁷ Näˈäty, kyaj niduˈuk dyaˈixyëtyë tsyojkën o kyaj mët ja nyaˈay o ja nyëdoˈoxy tsyëënëyaˈany. Näägë yetyëjk wyinmaytyë ko pën oy jyaˈayˈaty mëdë nyëdoˈoxy, kyaj nety tjaty yˈanaˈamët. Perë Biiblyë yˈanmaabyë yetyëjk kasäädë ets tjaygyukët wiˈix ja nyëdoˈoxy yaˈixy yajpääty (1 Peedrʉ 3:7). Nan tsojkëp tjaygyukët ko kyaj jeˈeyë tsyekyëty  dyajjotkujkˈatët ja nyëdoˈoxy mä yˈit tsyëënëdë. Nan tsojkëp xëmë tsuj yajxon jyaˈayˈatët, net ja nyëdoˈoxy ttukxondäˈägët ko mëët tsyëënët. Ko nimajtsk dyajnigëxëˈëktëdë tsojkën ets tsuj yajxon nyaymyëgäjpxëdët, ta nëjkx tjaygyukëdë wiˈix ja jyamyëët nyayjawëty ets nyayajjotkujkˈatëdët mä yˈit tsyëënëdë.

18. ¿Ti mbäät ttundë kasäädë jäˈäy parë mëk yˈitët ja tsyënäˈäy jukyˈäjtën?

¹⁸ Nitii mbäädë kasäädë jäˈäy tkatukajpxy ko pyokytyunët mëdë wiinkpë. Per näˈäty, mbäät niduˈuk pyokytyuny mët ko ja jyamyëët kyaj myoˈoyëty ja tsojkën diˈib yajtëgoyˈajtypy (Proverbios 5:18; Eclesiastés 9:9). Biiblyë jyënaˈany ko jaayë kasäädë jäˈäy kyaj tsyëënëdët pën të duˈun nimajtsk nyaygyäjpxëdë, per kyaj jekyë tiempë dyajnaxtët. ¿Tiko? Yëˈko mbäädë Satanás yˈijxmatsëdë (1 Korintʉ 7:5). Mëj ayoˈonë nety ko niduˈuk pyokytyunët mëdë wiinkpë mët ko të tlugäärmoˈoytyë Satanás. Ko kasäädë jäˈäy tˈixy wiˈix nyayjawëty ja jyamyëët ets dyajjotkujkˈaty mä yˈit tsyëënëdë, ta dyaˈixyëty ko niˈigyë tmëmay tmëdäjy ja jyamyëët ets kyaj dyuˈunëty yëˈë. Ets duˈun ttuny mët ko ttseky ja jyamyëët, kyaj mët ko duˈun pyaatyëty ttunët. Parë kasäädë jäˈäy yˈitët mëk ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, tsojkëp dyaˈixëdët ko naytsyojkëdëp ets nyayajjotkujkˈatëdët mä yˈit tsyëënëdë (1 Korintʉ 10:24).

19. 1)¿Wiˈix mbäädë kasäädë jäˈäy tpëjtäˈäktë wyinmäˈäny? 2)¿Tiko jyëjpˈamëty duˈun ttundët?

¹⁹ Parë kasäädë jäˈäy niˈigyë dyajmëktäˈäktëdë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën, tsojkëbë wyinmäˈäny tpëjtäˈäktët parë ninäˈä tkamëdëgoytyëdë Jyobaa ets nanduˈun ja jyamyëët (Matewʉ 19:5, 6). Mëj ayoˈon pyäättëp ko pyokytyunët mëdë wiinkpë, pes jawaanë yˈaktëgoyˈaty parë ndëjkëm mä ja jembyë jukyˈäjtën. Ko Biiblyë tmaytyaˈaky ja 24 milbë israelitë diˈib pokytyuundë mët ja toxytyëjkëty diˈib Moab, ta net jyënaˈany: “Pääty diˈibë nayjyäˈäp yajxon yˈity mëdë Dios, naygyuentˈatëdëp këdiibë pyekykyäˈät” (1 Korintʉ 10:12). Mä tyäˈädë tiempë niˈigyë tsyekyëty ets nduˈunëmë mëjää parë nnayaˈijtëm wäˈäts ets tuˈugyë (2 Peedrʉ 3:13, 14).