1, 2. ¿Pënaty mbäät pyudëkëdë extëm myaytyaˈagyë El Cantar de los Cantares, ets tiko? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.)

OKWINMAY ko tam ja noobyë nyaywyinˈixëdë ets nyaymyëtxiˈigëdë. Niˈamukë ja jäˈäy tˈixtë ko jantsy naytsyojkëdëp. Ja diˈib të dyajnaxyë diskursë, ta tˈixy ja diˈib të pyëktë ets nyayajtëyëty pën xëmë nyaytsyokäˈänëdë. Ko kasäädë jäˈäy dyaˈixëdë ko jantsy naytsyojkëdëp, ta ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën niˈigyë myëktaˈaky ets mbäädë net tmëmadäˈäktë ko amay jotmay tpäättët. Per jotmaymyëët njënäˈänëm ko mayë kasäädë jäˈäy mäˈttëbë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Päätyë net may nyayajtëwëdë pën mbäät jyekyë tsojkën.

² Ja etiempë mä israelitë jyukyˈäjttë, kyaj nety nëgoo jyamˈaty ja jaantsypyë tsojkën. Mä Eclesiastés 7:26-29, japë rey Salomón tnimaytyaky ko mä tadë tiempë niwaanë nety jyamˈatyë oyjyaˈay. Jyënany ko Dios oy ojts dyajkojˈyë naxwinyëdë jäˈäy, per këˈëm ja nyëˈë tyuˈu dyajmäˈättë. Mä ja israelitëty tsyënääytyë nan tamˈäjtpë netyë toxytyëjkëty diˈib tsoˈondëp wiink paˈis. Yëˈë nety yˈawdäjttëbë dios Baal diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets axëëgë nety ja jyukyˈäjtënë dyajnëjkxtë. Pääty nimay ja israelitëty nanduˈun yˈadëtstë. Per ko Salomón tjääyë Eclesiastés, të nety 20 jëmëjtëp tjäˈäy tuˈugë ëy mä yajnimaytyaˈaky tuˈugë mixy mët tuˈugë kiixy  diˈib yaˈijxëdë ko jantsy naytsyojkëdëp. Tyäˈädë ëy yëˈë tuˈugë liibrë diˈib yajpatp mä Biiblyë, txëˈaty El Cantar de los Cantares. Mbäät mëjwiin kajaa pyudëkëdë kasäädë jäˈäy etsë naytyuˈuktëjk. ¿Tiko? Yëˈko xytyukjaygyujkëm tidën yˈandijpy ko jäˈäy jyantsy nyaytsyokëdë ets wiˈix mbäät dyajnigëxëˈëktë.

3. ¿Tiko mbäät tuˈugë yetyëjk mët tuˈugë toxytyëjk dyaˈixëdë ko jantsy naytsyojkëdëp?

³ (Käjpxë El Cantar de los Cantares 8:6.) * Biiblyë jyënaˈany ko tsojkën duˈun extëmë “jyënˈyaˈangë Jah”. ¿Tiko? Yëˈko diˈib niˈigyë Jyobaa jyaˈayˈäjtënë wäˈkpëtsëëmp, yëˈë tsojkën. Ets tuˈugë yetyëjk mët tuˈugë toxytyëjk mbäät dyaˈixëdë ko jantsy naytsyojkëdëp mët ko duˈunë Dios ojts dyajkojˈyë naxwinyëdë jäˈäy (Génesis 1:26, 27). Ko Jyobaa ojts dyajkojy ja tim jawyiimbë yetyëjk, Adán, ta tmooy tuˈugë nyëdoˈoxy diˈib jantsy tsuj, ets ko tim jawyiin tˈijxy, ta jantsy jotkujk nyayjäˈäwë axtë yˈanmääy ko mëk ttseky. Seguurë ko Eva nanduˈun nyayjäˈäwë, pes yëˈë netyë Jyobaa të dyajtunyë Adángë kyatsypyäjk parë ojts dyajkojy (Génesis 2:21-23). Extëm nˈijxëm, Jyobaa ojts dyajkojˈyë naxwinyëdë jäˈäy parë mbäät dyajnigëxëˈëktë ko jantsy naytsyojkëdëp ets ko tyäˈädë tsojkën mbäät jyeky winë xëë.

4, 5. ¿Ti myaytyakypyë El Cantar de los Cantares?

⁴ Mä El Cantar de los Cantares nyimaytyakypy yajxon wiˈix tuˈugë yetyëjk mët tuˈugë toxytyëjk mbäät dyaˈixëdë tsyojkën. Mä tyäˈädë liibrë yajmaytyaˈaky tuˈugë mixy diˈib borreegë kuentˈäjtp ets tuˈugë kiixyë tsujpë diˈib tuump kamoty, jam tsyëënë mä tuˈugë käjpn diˈib xyëˈäjtypy Sunem o Sulem. Tyäˈädë kiixy jamë nety tyuny mä ja myëgaˈaxëtyë yˈuubës kam, naa jamyë mä nety yajpäätyë Salomón mëdë syoldäädëtëjk. Ko tnijäˈäwë Salomón, ta ojts tˈanëëmë tyuumbëtëjk parë nëjkx twoy ja kiixy. Ko yajwoomiiny, ta tˈanmääy ko jantsy tsuj yˈixëty ets may tijaty tnamooy. Perë tyäˈädë kiixy, ta tˈanmääyë Salomón ko yëˈë nety tsyejpy tuˈugë borreegë kuentˈäjtpë ets ko yëˈëyë mëët yajpäädäˈäny (El Cantar de los Cantares 1:4-14). Ta ja borreegë kuentˈäjtpë jyajty parë tˈëxtäˈäyaˈany ja kiixy. Ets ko mëët nyaybyatë, ta nyayˈanmääyëdë ko mëk nyaytsyokëdë ets dyajtuundë ää ayukë tsujatypyë (El Cantar de los Cantares 1:15-17).

⁵ Salomón ta ojts twoonëjkxy ja kiixy Jerusalén. Per ja borreegë kuentˈäjtpë, ta ojts pyanëjkxyëty (El Cantar de los Cantares 4:1-5, 8, 9). Salomón ta tjatuunyë mëjää parë twinˈëënanyë tyäˈädë kiixy, per kyaj myadaky mët ko ja kiixy yëˈë nety tsyejpy ja borreegë kuentˈäjtpë (El Cantar de los Cantares 6:4-7; 7:1-10). Ta ojts tkajxnë mä tyëjk. Ta net ja kiixy tˈanmääy ja borreegë kuentˈäjtëp parë nyiminëdët jantsy jotëgoy extëm tuˈugë jatsyuˈu (El Cantar de los Cantares 8:14).

6. ¿Tiko tsyiptaˈaky nnijäˈäwëm pën maytyakp mä El Cantar de los Cantares?

⁶ Jantsy tsujë tyäˈädë ëy myaytyaˈaky diˈibë Salomón jyaay, päätyë jäˈäy ttijtë “canción de las canciones” (El Cantar de los Cantares 1:1, notë). Mä tyäˈädë ëy, Salomón yëˈë yajmëjpëtsëman wiˈix jantsy tsuj yajmëdoyë poesiyë, pääty kyaj tkujayë pënaty käjpxp. Näˈäty tsiptakp nnijäˈäwëm, per mbäät nnijäˈäwëm  pën käjpx mä ja ëy ko nˈijxëm tijaty myaytyakypy. * (Ixë notë.)

7, 8. ¿Wiˈix ja borreegë kuentˈäjtpë ets ja kiixy dyaˈijxëdë ko naytsyojkëdëp? Oknimaytyäˈäk.

⁷ Ja kiixy mët ja borreegë kuentˈäjtpë ojts dyaˈixëdë ko naytsyojkëdëp ko dyajtuundë ää ayuk diˈib jantsy tsujjaty. Mbäät naa tëgatsy nmëdoˈojëm wiˈix nyayˈanmääyëdë, pes të nyäjxnë tëgëk mil jëmëjt mä duˈun yajkujayë (El Cantar de los Cantares 1:2). Nan tëgatsyë nety ja jäˈäy tmëdattë kostumbrë, per oy dyuˈunëty, mbäät njaygyujkëm wiˈix ja borreegë kuentˈäjtpë nyayjäˈäwë mët ja kiixy. Extëm nˈokpëjtakëm, jyënany ko ja kiixy duˈun wyinˈixy extëmë palomë, yëˈë yˈandijan ko mä ja kiixyë wyiin kyëxëˈëky ko jantsy oyjyaˈay ets tsojkp (El Cantar de los Cantares 1:15). Ets ja kiixy jyënany ko ja borreegë kuentˈäjtpë duˈunë wyiin tsyujëty extëmë palomë (käjpxë El Cantar de los Cantares 5:12). * Parë yëˈë, ja borreegë kuentˈäjtpë ja yëk wiin niˈigyë kyëxëˈëky mä ja pyoop wiin, extëm ko palomë diˈib naa yëk tsyiˈiwdë letsyëjoty.

⁸ Ja borreegë kuentˈäjtpë mët ja kiixy kyaj nyaytsyojkëdë mët ko jantsy tsuj yˈixˈattë. Extëm ja borreegë kuentˈäjtpë, yëˈë tyukˈoyˈijx ja kiixy mä wiˈixë jäˈäy tmëtkajpxy tmëtmaytyaˈaky (käjpxë El Cantar de los Cantares 4:7, 11). * Pääty tˈanmääy: “Mijts diˈibëts nbëkaampy, mä mˈadaamp xyeˈkxyë seerë päˈäk. Letsyë etsë seerë päˈäk yëˈë yajpatp mˈyaˈanbatkëˈëy”. Parë yëˈë, jantsy oyën ja kiixy kyajpxy myaytyaˈaky, duˈun yˈoyëty extëmë letsyë ets jantsy päˈäk extëmë oybyë seerë päˈäk. Nan ojts tˈanëëmë ja kiixy: “Jantsy tsuj myajpääty tukëˈëyë, mijts diˈibë ntsejpy, nimää mgamäˈädëty”. Extëm jyënany ja borreegë kuentˈäjtpë, ta dyaˈijxë ko kyaj jeˈeyë ttseky ja kiixy ko tsyujëty nanduˈunën ko tmëdaty ja oybyë jyaˈayˈäjtën.

9. 1)¿Wiˈix mbäädë kasäädë jäˈäy dyajnigëxëˈëktë ko jantsy naytsyojkëdëp? 2)¿Tiko jyëjpˈamëty etsë kasäädë jäˈäy dyaˈixëdët ko naytsyojkëdëp?

⁹ Tyamë Dios mëduumbë kyaj tˈixtë pëjk ukën extëmë ëyiˈiky kuyaty. Yajnigëxëˈktëp ko jantsy naytsyojkëdëp. ¿Wiˈix? Ko dyaˈixëdë kanäk naxë tsojkën diˈibë Biiblyë myaytyakypy. Tuk pëky, yëˈë ko ntsojkëm niˈamukë jäˈäy (1 Fwank 4:8). Jatuˈugë tsojkën yëˈë diˈib njäˈäwëm mä jiiky mëguˈuk. Jatuˈuk yëˈë diˈib njäˈäwëm mä mëtnaymyaayëbë (Fwank 11:3). Ets jatuˈugë tsojkën, yëˈë diˈib yaˈijxëp tuˈugë yetyëjk mët tuˈugë toxytyëjk (Proverbios 5:15-20). Tyäˈädë kanäk pëkypyë tsojkën jëjpˈam etsë kasäädë jäˈäy dyaˈixëdët, oy nëgoo tiempë tkamëdattë. ¿Tiko? Yëˈko niˈigyë nyaymyëwingonëdë ets dyajtäˈtspëktë ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ko dyajnigëxëˈëktë mëdë yˈää yˈayuk ets tijaty tyuundëp ko tsyejpy ja jyamyëët. Ko duˈun ttundët, ta  yˈittët agujk jotkujk. Mä näägë lugäär, yëˈë tääk teety wyinˈijxtëp pën mëët ja yˈuˈunk dyajpëkäˈäny. Pääty nan jëjpˈam ets ja diˈib pëkandëp dyajnigëxëˈëktëdë tsojkën mientrës nyayˈixyˈatëdë. Duˈun myëjwindëkëdët ja tsyojkën ets yˈitët mëk ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtënë ko nety të pyëktë.

10. ¿Wiˈix ja tuk pëkyë kasäädë jäˈäy dyajtäˈtspëktë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën?

¹⁰ Min nˈokˈijxëm wiˈix ja tuk pëkyë kasäädë jäˈäy dyajtäˈtspëktëdë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën ko janäämëty dyajnigëxëˈëktë ko naytsyojkëdëp. Mä El Cantar de los Cantares jyënaˈany ko Salomón ojts ja kiixy tmoˈoyë oorë etsë platë. Nan ojts tˈanëëmë ko “jëtuˈun yˈoyëty tä poˈojën, jëtuˈun tyiˈkxy ta xëëwën” (El Cantar de los Cantares 1:9-11; 6:10, Tios yˈaaw yˈayuk). Per ja kiixy yëˈë nety tsyejpy ja borreegë kuentˈäjtpë. ¿Ti pudëjkë parë kyaj yajwinˈëˈëny? ¿Ti jotkujkmooyë oyë nety jam kyayajpääty mët ja borreegë kuentˈäjtpë? (Käjpxë El Cantar de los Cantares 1:2, 3.) * Yëˈë ko tjamyejtsy wiˈix jantsy oy jantsy tsuj yajnayjawëty extëm myëgajpxyëty ja borreegë kuentˈäjtpë. Yëˈë jyënany ko ja yˈää yˈayuk “niˈigyë yˈoyëty ets kyaj dyuˈunëtyë binë”. Pääty oy mëët kyayajpaty, ko tjamyejtsy ja yˈää yˈayuk yëˈë jotkujkmooyë extëmxyëp jyawë aseytë yajtukutaamëˈëky (Salmo 23:5; 104:15). ¿Ti tyäˈädë tukniˈˈijxëbë kasäädë jäˈäy? Ko diˈib pudëkëyanëdëp parë kyaj tmëdëgoyët ja jyamyëët, yëˈë ko tjamyatstët wiˈixë jyamyëët dyajtunyë ää ayukë tsujatypyë ko myëgajpxyëty. Ko janäämëtyë kasäädë jäˈäy dyajnigëxëˈëktët ko naytsyojkëdëp, ta niˈigyë myëjwindëkët ja tsyojkën ets tyäˈtspëkët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën.

11. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm ja kiixy tˈanmääy ja toxytyëjkëty diˈibë nety jam ijttëp mä Salomón yˈaneˈemy?

¹¹ Pënaty pëkandëp mbäät mëjwiin kajaa pyudëkëdë extëm yajmaytyaˈaky ja kiixy mä El Cantar de los Cantares. Yëˈë nitii tsojkënë nety tkajawë mëdë Salomón. Pääty yajxon tˈanmääy ja toxytyëjkëty diˈibë nety jam ijttëp mä Salomón yˈaneˈemy: “Këdii xyˈyuxtë ja tsojkën diˈibëts nmëdäjtypy, jaanëm kojëts këˈëm ntsojkënyëˈatët” (El Cantar de los Cantares 2:7; 3:5). ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm? Ko kyaj yˈoyëty ets nyajtsondakëmë kajpxy maytyaˈaky oypyënëty mëët. Niˈigyë yˈoyëty nmaˈkxtujkëm axtë koonëm nbatëm ja jäˈäy diˈib mbäät ndukˈijxëm ko njantsy tsyojkëm.

12. ¿Tiko nety ja kiixy mëk ttseky ja borreegë kuentˈäjtpë?

¹² ¿Tiko nety ja kiixy mëk ttseky ja borreegë kuentˈäjtpë? Yëˈë duˈunë nety tˈixy ja mixy extëmë jatsyuˈu ets jantsy tsuj. Ja kyëwaˈxy duˈun tsyujëty extëmë oorë, yëˈë pyuuy duˈun myëkëty ets yˈoyëty extëmë “potsy diˈib mármol”. Per ja borreegë kuentˈäjtpë kyaj nety jeˈeyë myëkëty ets tsyujëty. Ja kiixy nyijäˈäwëbë nety ko tsyejpyë Jyobaa ets myëdäjtypyë oybyë jäˈäyˈäjtën. Parë yëˈë, nipënë nety  kyaduˈunëty extëm ja borreegë kuentˈäjtpë, pääty ojts tˈijxkijpxyë mët tuˈugë mansanë kepy diˈib yajpatp maygyepyˈagujky yuugoty (El Cantar de los Cantares 2:3, 9; 5:14, 15).

13. ¿Tiko ja borreegë kuentˈäjtpë mëk ttsejky ja kiixy?

¹³ Ja kiixy nan jantsy tsujë nety. Pääty axtë ja rey Salomón tsyujˈijxë. Oyë nety tmëdaty “tëgëˈpxë reyna, mäjtäˈpxë concubina, ets jantsy nimayë toˈoxyˈënäˈk”. Per ¿päätyë nety ja borreegë kuentˈäjtpë ttseky ja kiixy mët ko tsyujëty? Kyaj. Ja kiixy nan tsyejpyë netyë Jyobaa ets myëdäjtypyë oybyë jäˈäyˈäjtën. Extëm nˈokpëjtakëm, ijt yujy tudaˈaky, pes duˈunë nety nyayˈixyëty extëm tuˈugë pëjy diˈib oymyääjëty yoomp, “extëm oytyim diˈibëtyë azafrán pëjy”. Per ja borreegë kuentˈäjtpë duˈunë nety yˈixyëty “extëm tuˈugë liiryë pëjy diˈib yajpatp apynyoty” (El Cantar de los Cantares 2:1, 2; 6:8).

14. Pënaty pëkandëp, ¿ti mbäät tyukniˈˈixëdë yˈijxpajtënë ja kiixy ets ja borreegë kuentˈäjtpë?

¹⁴ Jyobaa nyiˈanaˈamëp ets pënaty mëduunëp tpëkët diˈib “nandëˈën myëbejkypy ja Jesukristë” (1 Korintʉ 7:39). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko tuˈugë Dios mëduumbë kyaj mbäät tnoobyëˈaty ets ni tkapëky tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj Tyestiigëty o diˈib kyajnëm nyëbety. ¿Tiko jyëjpˈamëty? Yëˈko kasäädë jäˈäy pyäädandëbë amay jotmay mä jyukyˈäjtën. Pën nimajtsk oy yˈittë mëdë Jyobaa, ta agujk jotkujk kyasäädëˈatët. Pën mijts mwinmaapy mbëkäˈäny, panëjkxë yˈijxpajtën ja kiixy ets ja borreegë kuentˈäjtpë diˈib të yajmaytyaˈaky. Yëˈë mˈëxtäˈäyëp tuˈugë jäˈäy diˈib myëdäjtypyë oybyë jäˈäyˈäjtën ets diˈib jyantsy tsyejpyë Jyobaa.

15. Mä ja kiixyë yˈijxpajtën, ¿ti tukniˈˈijxëdëp pënaty tyam naynyoobyëˈäjtëdëp?

¹⁵ (Käjpxë El Cantar de los Cantares 4:12.) * Ja borreegë kuentˈäjtpë duˈun tˈijxy ja kiixy “extëmë pëjy kyam diˈib kuniˈawiity” mä kyaj mbäät oypyënëty tyëkë. ¿Tiko? Yëˈko ja kiixy yëˈëyë nety tsyejpy ja borreegë kuentˈäjtpë. Ets kom yëˈë nety pyëkaampy, pääty kyaj nyaytyukwinˈëˈënë Salomón. Yëˈë duˈunë nety extëm “tuˈugë potsy”, kyaj dyuˈunëty extëm “tuˈugë tëjkˈää” diˈib pojënë awatsp (El Cantar de los Cantares 8:8-10). Nanduˈun mbäät nyaywyintsëˈëgëdë Dios mëduumbë  diˈib tyam naynyoobyëˈäjtëdëp, ninäˈä mbäädë wiinkpë tkaˈix tkatundë.

16. Pënaty naynyoobyëˈäjtëdëp, ¿ti tukniˈˈijxëdëbë El Cantar de los Cantares?

¹⁶ Ja borreegë kuentˈäjtpë ojts tjawootsoonäˈäny ja kiixy, per ja myëgaˈaxëty kyaj kyajxëdë. Ta yajkejxy parë nëjkx tkuentˈaty ja uubës kam. ¿Tiko kyaj yajkejxy? Yëˈko kuentˈatanëdë ja myëgaˈax parë kyaj nyayajtëkëdët jotmayoty. Kyaj yëˈëjëty mët ko ja myëgaˈaxëty kyaj tyukjotkujkˈatëdë o wyinmaytyë ko mbäät mët ja borreegë kuentˈäjtpë tii ttuundëgoy (El Cantar de los Cantares 1:6; 2:10-15). Pënaty naynyoobyëˈäjtëdëp, nan tsojkëp nyaygyuentˈatëdët parë nyayaˈitëdët wäˈäts. ¿Wiˈix? Ko kyaj yajpäättët jeˈeyë nimajtsk mä mbäät pojënë tkutëjtëdë Jyobaa yˈanaˈamën. Oy ko tnimaytyäˈäktët axtë nuˈunën nyaymyëwingonäˈänëdë. Ninäˈä mbäät naytyuˈuk kyayajpäättë mä kyaj pën yˈixëdët. Ets ko dyajnigëxëˈëktët ko naytsyojkëdëp, oy ko dyajnigëxëˈëktët wintsëˈkën myëët.

17, 18. ¿Wiˈix të mbudëkëty ko të xyˈëxpëkyë El Cantar de los Cantares?

¹⁷ Jyobaa tsyejpy etsë kasäädë jäˈäy nyaytsyokëdët ets jyakët ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtënë winë xëë. Naytsyojkëdëbë jäˈäy ko pyëktë, per parë xëmë nyaytsyokëdët, jëjpˈam ets niˈigyë dyajkëktëkëdët ja tsyojkën. Net yˈitët extëm tuˈugë jënˈyaˈank diˈib ninäˈä kyapiˈitsy (Markʉs 10:6-9).

¹⁸ Pën mijts mbëkäämp, ëxtäˈäy tuˈugë jäˈäy diˈibë mbäät xyjantsy tsyeky. Ets ko xypyäädët, ta net xytyundëdë mëjää parë kyaj xyajxaamdët ja mtsojkën. El Cantar de los Cantares yëˈë të xytyukniˈˈijxëm ko mbäädë jäˈäy dyaˈixëdë ko jantsy naytsyojkëdëp ets ko mbäät jyeky winë xëë. Duˈumbë tsojkën yëˈë duˈun ja “jyënˈyaˈangë Jah” (El Cantar de los Cantares 8:6).