JAPËTS nmaxuˈunkˈäjty Malaui, mä tuˈugë käjpn diˈib xyëˈäjtypy Namkumba, marsë poˈo mä jëmëjt 1930. Niˈamukëtsë netyë nfamilyë tmëdundë Jyobaa. Jats nnëbejty 1942, mä tuˈugë mëj nëë diˈib jantsy tsuj. Ets jats kujk ndunyë mëjää 70 jëmëjt parëts nmëmëdoy ja käjpxwijën diˈibë apostëlë Pablo myooyë Timoteo: yajkäjpxwäˈkxët ja oybyë ayuk ets yajtukjotëgoyët, duˈun mä tiempë yˈoyëty ets mä tsyiptaˈaky (2 Timotee 4:2).

Mä jëmëjt 1948, ta nmëguˈukˈäjtëm Nathan Knorr mëdë Milton Henschel myiindë Malaui parëts ojts xykyuˈixëdë, mëjwiin kajaats xypyudëjkëdë parëts ndunët prekursoor. Ok, tajëts nˈixyˈajtyë Lidasi, tuˈugë kiixy diˈibë nety nanduˈun tunäämp extëm ëjts. Ets tajëts nbëjktë mä jëmëjt 1950, ko nyajxy tëgëk jëmëjt tamëtsë nety tuˈugë nmäänk ets tuˈugëtsë nëëx. Kajaa nety ja tuunk diˈibëts nikëjxmˈäjttëp, per tajëts nimaytyaktë ko oyëts ëjts jeˈeyë ndunët prekursoor regulaar. Ets ko nyajxy majtsk jëmëjt, tajëts nyaˈˈanmääy parëts ndunët prekursoor espesial.

Ok, tajëts nduuny sirkuitë parëts nbudëjkë nmëguˈukˈäjtëm mäjatyë naymyujkën. Ets mët kojëtsë Lidasi xypyudëjkë, nguentˈäjtëts yajxon ja nfamilyë ets duˈunyëmëts nduuny sirkuitë. * Perë Lidasi jatunäämbë nety nanduˈun prekursoora. Tajëts nimaytyaktë tuk familyë, ets kojëts xypyudëjkëdë ja nimëgoxkpë nˈuˈunk, ta Lidasi tyuundëjkë prekursoora mä jëmëjt 1960.

Mä jëmëjt 1962, jats nmëdäjttë tuˈugë asamblee diˈib xëˈäjt: “Ministros valerosos”. Ets kyum jëmëjt, ta nmëguˈukˈäjtëm Henschel jyajty jatëgok Malaui mä nety tyunäˈänyëtyë asamblee tuk xëëbë, diˈib tuunë wingon mä siudad Blantyre, ja tyuˈukmujktë naxy mäjk milë jäˈäy. Kojëts njamyetsy kanäägë asamblee diˈib tuunë, tajëts nbëjkyë kuentë ko yëˈëtsë nety xypyudëkëyandëp mä ja jotmay diˈib miimp.

Mä jëmëjt 1964, ta ja kuduunk justisë tnibëdëˈktë Testiigëtëjk mët ko kyaj ttuktëkëyäˈändë politikë. Ja ojts dyajwindëgoytyë 100 naxyë Tëjk mä nˈëxpëjkëm ets tuk milë naxyë  nmëguˈukˈäjtëmë tyëjk. Per mëdëtsë nnëdoˈoxy duˈunyëmëts ojts nguˈixëdë naymyujkën axtë mä jëmëjt 1967, ko ja gobiernë dyajkubojky tijaty tyuundëbë Testiigë. Nan ojts tjaˈabëky ja Betel, ets tˈëxkajxtääy ja misioneerë diˈibë nety tsënääytyëp mä tyäˈädë paˈis, ets yajtsuumdë mayë nmëguˈukˈäjtëm, axtë ëjts mëdë Lidasi. Kojëts nbëtsëëmdë pujxndëgoty, duˈunyëmëts ojts nguˈixëdë ja naymyujkën, jeˈeyë ko kyaj yˈijxnidëˈkxyëty.

Oktuubrë poˈo mä jëmëjt 1972, myiiny tuˈugë mixy mäjëtsë ndëjk. Yëˈë nety tyukˈijtëp tuˈugë partiidë diˈib mëk nyitsiptuumpy. Etsëts xytyukˈawäˈänë ko tajëts xynyimiindë näägë myëguˈuktëjk diˈibëts xyaˈoogandëp. Tajëts netyë nˈanmääy ja nnëdoˈoxy etsëts ja nˈuˈunk nˈënäˈk parë nyayuˈutsëdët ujtsoty. Ets ëjts, tajëts nbejty mä tuˈugë mëj kepy etsëts nˈijxy wiˈix dyajwindëgooytyëts ja njëën ndëjk ets tijatyëts nmëdäjttëp.

Mëktakë tyäˈädë jotmay ets kanäk milë Testiigë ojts kyaktsoˈoktë Malaui. Ëëtsëty tajëts ojts nëjkxtë Mozambique ets jamëts ntsënääytyë mä tuˈugë lugäär mä jäˈäy kyaktsoˈoktë, axtë junië mä jëmëjt 1974. Mä tyäˈädë poˈo, tajëts nyaˈˈanmääy mëdë Lidasi etsëts ndundët prekursoor espesial mä lugäär txëˈaty Dómue. Per 1975, kyajts duˈun nekytyuundë mët ko ja kuduunk justisë ojtsëts xykyajxëmbittë Malaui, mä nety duˈunyëm yajpajëdittë Testiigëtëjk.

Kojëts njäjttë Malaui, tajëts nyaˈˈanmääytyë etsëts nguˈixëdët ja naymyujkën diˈib yajpatp Lilongüe. Ets oyëts nyajpajëdijttë ets nbattëtsë jotmay, ojts kanäägë naymyujkën yˈaknaxkëdaˈaky mäjatyëts njëdijttë.

Kojëts tëgok njäjttë mä tuˈugë lugäär, tamë nety jyuntëtundë tuk grupë jäˈäy diˈib tyukˈijtëdëbë politikë. Ta nääk tnijäˈäwëdë ko Testiigëtyëts ets aguanëts xyajnaxwaˈtstë mä nety jam tuk grupë ënäˈktëjk. Tajëts nmënuˈkxtaktë Jyobaa parëts xypyudëkëdët etsëts xywyinmäˈänymyoˈoytyët wiˈixëts tijaty ndundët. Ko jyuntëtuundääytyë, ta ja ënäˈktëjk diˈib tyukˈijtëdëbë partiidë xynyiwäˈkëdëts ets xytsyiˈk xykyojxtëts. Per ta ajotkumonë tuˈugë mëjjäˈäytyoxytyëjk myiiny ets xynyikäjpxtuttëts. Jyënany ko xytsyojkmäänkˈäjtpëts. Ta ja diˈib nyiwintsënˈäjtypy ja juntë jyënany etsëts nyajnasmatsëdët. Kyajts nnijäˈäwëdë tiko duˈun jyënany ja toxytyëjk, pes kyajts nmëguˈukˈattë. Per ijttëts seguurë ko Jyobaa myëdoo kojëts nmënuˈkxtaktë.

Mä jëmëjt 1981, tajëts jatëgok xypyattë ja ënäˈktëjk diˈib tyukˈijtëdëbë partiidë, ets tajëts  xypyëjkëtyaaytyë tijatyëtsë nety nmëdäjttëp, extëmë bisikletë, liibrë etsë neky diˈibëtsë nety të nyaˈoyë mäjatyëts ja naymyujkën të nguˈixë. Per tajëts ngaktë, etsëts njäjttë mä tuˈugë nmëguˈukˈäjtëmë tyëjk diˈib tuump mëjjäˈäy. Mëkëts njäˈäwëdë ko ojts yajmënëjkxtäˈäy ja neky. Ta ja neky tkäjpxtääytyë diˈibëtsë nety të xytyuknigexyë mëjjäˈäytyëjk diˈib yajpattëp mä tukëˈëyë paˈis, ets ta wyinmääytyë ko jëjpˈam ja tuunk diˈibëts nikëjxmˈäjtypy mä gobiernë, ta nyayˈatsëˈkëdë. Ets ta netyë tkajxëmbijtääytyë ja neky mä ja mëjjäˈäytyëjk diˈibëtsë nety të xytyuknigexy.

Tëgok yëˈëtsë nety nduknäjxtëp tuˈugë mëj nëë barkoty, ets ja yetyëjk diˈib ja barkë jyaˈäjtypy yëˈëdëmë nety nyiwintsënˈäjtypyë politikë. Ta ogäˈän dyajtëëy niduˈuk niduˈugë jäˈäy pën myëdäjttëp ja tarjetë diˈib yajkypy ja partiidë diˈib anaˈamp mä ja paˈis. Ets kojëtsë nety jam xytyukjäˈtanëdë, ta tˈijxy ko mä ja byarkë tap nyijkxy tuˈugë maˈtspë diˈibë polisiyë ëxtääyëp. Ta niˈamukë tsyëˈkëdë, ets kyaj ojts tnekyˈamdoy ja tarjetë. Duˈunëts jatëgok nˈijxtë ko yëˈëtsë Jyobaa xykyuentˈäjttë.

Febreerë poˈo, mä jëmëjt 1984 jamëtsë nety nëjkxy Lilongüe parëts ngaxäˈänyë informë mä Betel diˈib Zambia. Per tuˈääy, tajëts xypyaty tuˈugë polisiyë ets tˈijxtääy tijatyëts nmënëjkxypy. Ko tˈijxy ko tapëts nmënëjkxy tuˈuk majtskë ëxpëjkpajn, tajëts ojts xymyënëjkxy mä tsyëënëdë polisiyë ets japëts xytsyiˈky xykyojxy. Tajëts xykyëtsuumy etsëts xypyëjtaky mä nety të yajtsumdë maˈtspëty.

Jakumbom, tajëts ojts xywyoownëjkxy ja polisiyë wintsën mä tuˈugë kuartë etsëts xymyooy tuˈugë neky parëts nfirmaratët. Ja neky jyënaˈany ko kyajts nekytyestiigëˈatäˈäny ets ko awäˈätstumëts nwëˈëmy. Per kyajts nfirmaräjty, tajëts nˈanmääy ja polisiyë ko mbäädëts jatëgok xytsyumdë o xyaˈooktë, per ko xëmëts nDestiigëˈatäˈäny. Ta jyantsy jyotˈambëjky ets mëk tjantsy kyojxy ja meesë axtë miinë wiinkpë polisiyë parë dyajtëëy ti tuun jäjtëp. Tajëts xyˈanmääy ja polisiyë wintsën etsëts nfirmaratët tuˈugë neky mäjëts nnigajpxy ko xëmëts nDestiigëˈatäˈäny. Ta tˈanmääyë wiinkpë polisiyë parëts xymyënëjkxët Lilongüe etsëts xypyëjtäˈägët pujxndëgoty. Ja nnëdoˈoxyëts kyaj nety tnijawë mäjëts nyajpääty, jaanëm kyum mäjtaxk xëë tyukˈawäˈänëdë nmëguˈukˈäjtëm wiˈixëtsë nety të njaty.

Mä nety yˈittë ja polisiyëtëjk jap Lilongüe, oyëts xyajnayjäˈäwëdë. Pes ja polisiyë wintsën tajëts xymyooy tuk texyë arros. Etsëts xyˈanmääy ko päätyëts xymyoˈoy mët ko yëˈëjëts  të nyajtukutsumë kojëts nimaytyaˈagyë Biiblyë, ets kyaj mët kojëts ndony nmeetsy extëmë wiinkpë tsumyjyaˈay. Tajëts nyajkajxnäjxy mä wiinkpë pujxndëjk diˈib Kachere, mäjëts nˈijty mëgoxk poˈo.

Jantsy jotkujk nyayjäˈäwë ja diˈibë nety tuump direktoor mä ja pujxndëjk, mët ko yëˈë nety tsyejpy etsëts ndunët pastoor jap pujxndëgoty. Tapë nety tuˈugë pastoor, per ja direktoor ta jyënany ko kyaj yëˈë tnekyyajpastoorˈatäˈäny, mët ko yëˈë nety jap kyumëdoopy ko myeetsy tsäjptëgoty. Tajëts nyajtuˈukmujky ja pujxndëjkjäˈäy etsëts ndukniˈˈijxë Biiblyë sëmään sëmään.

Per ko tiempë nyajxy, tajëts axëëk njäjty. Pes ja diˈib kuentˈäjttëp, tajëts xyajtëëy ninäägë Testiigë yajpäättë Malaui. Ets kom kyajts ojts nnigajpxy tajëts xytsyiˈk xykyojxtë axtë xyaˈoˈktsoktëts. Ets jatëgok, tajëts xyajtëëwdë mä yajpäätyë kyopkë Jyobaa tyestiigëty. Tajëts nˈanmääy ko tap yajnigajpxy mä Biiblyë. Duˈunyë ojts wyëˈëmdë ets tajëts xyajtëëwdë mää.

Tajëts nˈanmääy ko mä Isaías 43:12 jap duˈunë Dios jyënaˈany: “Miitsëty ndestiigëˈattë”. Ta ojts tkäjpxtë tëgëkˈok, etsëts xyajtëëwdë wiˈix mbäädë Jyobaa tyestiigë yajpäätyë kyopk mä Biiblyë ets kyaj América. Tajëts nˈanmääy ko Testiigëtëjk diˈib tsënääytyëp América nanduˈun wyinmaytyë ko tyäˈädë tekstë yëˈë myaytyakypy mä tmëdattë kyopk. Ets kom kyajts nˈatsoojëmbijty extëmë nety tˈawixtë, tajëts xykyajxtë mä ja tuˈugë pujxndëjk diˈib yajpatp Dzaleka.

Julië poˈo mä jëmëjt 1984, tajëts nyajmëjäjty mä ja pujxndëjk diˈib Dzaleka, ja nety japë Testiigë yajpäättë 81. Jantsy nimayë nety japë pujxndëjkjäˈäy naa 300, ets nipiny nipotsyëts nmäˈädë naxkëjxy. Ko waanë tiempë nyajxy, tajëts nduˈukmujktë tuk grupaty parëts nˈëxpëjktë tuˈugë tekstë jabom jabom. Mëjwiin kajaajëts xypyudëjkëdë kojëts duˈun nˈëxpëjktë.

Oktuubrë poˈo mä jëmëjt 1984, tajëts niˈamukë ojts njustisëpäättë ets nyaˈˈanmääytyëts ko ja majtsk jëmëjtëts nˈakˈitäˈändë pujxndëgoty. Tajëts jatëgok nyajtsuumdë mëdë jäˈäy diˈib kyaj Tyestiigëty. Per ja direktoor ta tˈanmääy niˈamukë ja jäˈäy ko Testiigëty kyaj jyuˈuktë. Ets tˈanmääy ja pujxndëjk kuentˈäjtpëty ko kyajts xyˈamdowdëdë juˈuky ets ni parëts njëjpkonëdët ja jyuˈuky. Jyënany ko yëˈëts nmëduundëbë Dios ets ko xyajkaytyëbëts majtskˈokë tuˈukpë xëë mët ko yëˈëts jap ngumëdoodëbë Diosë yˈayuk ets kyaj mët kojëts axëëk nˈadëˈëtstë.

Ja diˈib kyuentˈäjttëbë pujxndëjk, niˈigyë oy jyaˈayˈäjttë mët ëëtsëty ets kyaj dyuˈunëty mët ja wiinkpë tsumyjyaˈay, yëˈkots nyaˈijxëdë oybyë jot winmäˈäny. Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj dyajpëtsëmdë  ja wiinkpë tsumyjyaˈay ko tyuˈuy o ko të kyootsënë. Per ëëtsëty xyajpëtsëëmdëts mët ko nyijäˈäwëdëp ko kyajts ngaˈagäˈändë. Tëgok, jamëtsë nety ndundë kamoty ko pyäˈämbejty tuˈugë soldäädë diˈibëtsë nety xykyuentˈäjttëp, tajëts nmëjëmbijttë mä ja pujxndëjk. Kom oyëtsë jot winmäˈäny nmëdäjttë, ta ja pujxndëjk kuentˈäjtpë oy tnimaytyaktë Jyobaa (1 Peedrʉ 2:12). *

Mä jëmëjt 1985, 11 äämbë mayë, nbëtsëëmyëts pujxndëgoty jap Dzaleka. ¡Jantsy jotkujkëts nnayjäˈäwë kojëts jatëgok nyajpaty mëdëtsë nfamilyë! Jyobaa yëˈëts xypyudëjkëdë parëts kyaj nmastuˈuttë kojëts nyajnäjxtë jotmay. Njaygyujkëdëts wiˈixë Pablo nyayjäˈäwë ko jyënany: “Es axtë jënanëts ko kyajts nbëtsëmët mëdëtsë njikyˈäjtën. Nayjyäˈäjëts extëm diˈibaty yajtëytyunäämp mët ja oˈkën. Perë tyäˈädë dëˈën jyajty esëts nnijawët wiˈixëts nbadunët amumduˈukjot ja Dios diˈibë yajjikypyejkypy ja oˈkpëty, es kyajts njënäˈänët ko ëj këˈëm nmëmadäˈägëpts ja ayoˈon”. Pablo jyënany ko Jyobaa yëˈë nety të yaˈˈawäˈätspëtsëmyëty mä ja oˈkën ets ko ijtp seguurë ko duˈunyëm kyuentˈatäˈänyëty (2 Korintʉ 1:8-10).

Näˈäty, duˈunëts nwinmääytyë ko xyaˈooktëbëtsë jäˈäy. Per xëmëtsë Jyobaa nˈamdoowdë jotmëkˈäjtën, wijyˈäjtën etsë tudaˈakyˈäjtën parëts nyajmëjpëtsëmdëdë xyëë.

Xëmë Jyobaa yajpaty mët ëëtsëty, duˈun mä jyaˈäjtyë jotkujkˈäjtën ets mä jyaˈäjtyë ayoˈon jotmay. Jantsy jotkujkëts nnayjäˈäwëdë ko ojts yajkojˈyë jembyë Betel jap Lilongüe, ets ko të yajkojy tuk mil naxyë Tëjk mä nˈëxpëjkëm Malaui. Ëjts mëdë Lidasi duˈunëtsë tyäˈädë njawëdë extëmë Jyobaa ryegalë diˈib duˈun extëmë tsuu kumäˈäy. *