1, 2. ¿Ti diˈib nimayë sirkuitë yˈijxtëp?

OKWINMAY ko tam tuˈugë sirkuitë dyajjëjpkëxanë reunyonk diˈib të tmëdaty mëdë mëjjäˈäytyëjk, ta tmëjkumaytyë mët ko kajaa tyundë mä naymyujkën. Tam nääk diˈib të myëjjäˈäyëndë, diˈib mbäätxyëp ja sirkuitë tteetyˈaty. Per tam tuk pëky diˈib myëmääy myëdajpy, pes kyaj tnijawë pën ja mëjjäˈäytyëjk të ttundë extëm tˈanmääy ko ojts tˈokkuˈijxëbë. Ta dyajtëy: “Mëguˈuktëjk, ¿ja kujk xytyukniˈˈixëdë yetyëjkëty wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën?”. Ta niduˈuk yˈatsoy: “Pes tim tëyˈäjtën kyajts nëgoo duˈun ndundë”. Ets ja wiinkpë mëjjäˈäytyëjk nanduˈun jyënäˈändë.

² Pën mijts mëjjäˈäy mduny, waˈan nanduˈun mˈatsowët. Nimayë sirkuitë yˈijxtëp ko mä kanäägë naymyujkën, kyaj nëgoo mëjjäˈäytyëjk tjuuttë tiempë parë wiinkpë ttukniˈˈixëdët wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën. Min nˈokˈijxëm tiko.

3. 1) ¿Diˈibatyë tekstë jënäämp ko jëjpˈam etsë mëjjäˈäytyëjk dyaˈëxpëkëdë wiinkpë, ets tiko mbäät duˈun ttundë? (Ixë notë.) 2) ¿Tiko näägë mëjjäˈäytyëjk tsyiptakxëdë etsë wiinkpë ttukniˈˈixët wiˈix tijaty yajtuny?

 ³ Pën mëjjäˈäy mduny, mnijäˈäwëp ko jëjpˈam etsë wiinkpë xytyukniˈˈixët wiˈix tijaty yajtuny. * Ets ko tëgoyˈäjtpë yetyëjk diˈib pyudëkëbë naymyujkën, duˈun mä diˈib tyam jaˈäjtp ets mä diˈib ok naxkëdäˈägäämp (käjpxë Isaías 60:22). * Biiblyë jyënaˈany ko jëjpˈam etsë mëjjäˈäytyëjk dyaˈëxpëkëdë wiinkpë (käjpxë 2 Timotee 2:2). Per mbäät mtsiptakxëty ets xyjuudëdë tiempë. ¿Tiko? Yëˈko tsojkëbë mfamilyë xykyuentˈatët ets xyˈixëdë mduunk mˈayoˈon. Nan mnikëjxmˈäjtypy tuunk mä naymyujkën ets tijaty tsojk yajtunäämp. Per extëm nˈixäˈänëm, jëjpˈam ets nanduˈun xyjuudëdë tiempë parë xytyukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën.

4. ¿Wiˈix näägë mëjjäˈäytyëjk wyinmaytyë?

⁴ ¿Tiko näägë mëjjäˈäytyëjk kyaj nëgoo tiempë tjuuttë parë wiinkpë ttukniˈˈixëdët wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën? Waˈan wyinmaytyë ko niˈigyë jyëjpˈamëty ets dyaˈoyëdët tuˈugë jotmay. O ko kyaj wiˈix jyatäˈänyë naymyujkën pën kyaj wiinkpë ttukniˈˈixëdë wiˈix tijaty yajtuny. Per ¿tëyˈäjtën? Näˈäty, jëjpˈam ets tsojk yˈoyët tuˈugë jotmay. Per pën mijts kyaj tyam xytyukniˈˈixë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny, mbäät mëjwiin kajaa tkuˈayowë ja naymyujkën.

5, 6. 1) ¿Wiˈix mbäät jyaty tuˈugë kam pën kyaj xyooky? 2) ¿Ti tun jatëdëp pënë mëjjäˈäytyëjk kyaj tyam ttukniˈˈixëdë wiinkpë?

⁵ Okwinmayë tyäˈädë ijxpajtën. Parë tuˈugë kam yˈit wyindëwët, ¿ti diˈib niˈigyë jëjpˈam? ¿Yajpëjtäˈägëdë fertilisantë o xyoogët ja kam? Mbäät pën wyinmay ko niˈigyë jyëjpˈamëty yajpëjtäˈägëdë fertilisantë. Per kujotmay ko duˈun wyinmayët. ¿Tiko? Jëjpˈam ets yajpëjtäˈägëdë fertilisantë, per diˈib niˈigyë jëjpˈam yëˈë xyoogët, pes pën kyaj xyooky ja kam, ta tyëtstäˈäyët ja pyëjtaˈaky ets nëgoobë nety të tyuny ja xyëë tiempë ets ja meeny sentääbë. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë tyäˈädë ijxpajtën?

⁶ Yëˈë mëjjäˈäytyëjk tsojkëp jëjpˈam tpëjtäˈäktët tijaty nyikëjxmˈäjtypy mä naymyujkën, pën kyaj, mbäät tkuˈayowë ja naymyujkën. Duˈun extëm ja kam tsojkëp yajpëjtäˈägët ja fertilisantë, nanduˈunë mëjjäˈäytyëjk tsojkëp jawyiin tpëjtäˈäktët tijaty jëjpˈam (Filipenses 1:10, Traducción del Nuevo Mundo). Per mbäät näägë mëjjäˈäytyëjk jëjpˈam tpëjtäˈäktë tijaty nyikëjxmˈäjtypy mä naymyujkën, ets kyaj tjuudëdë tiempë parë ttukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny. Tyäˈädë duˈun extëm ko kyaj xyooky ja kam. Pënë mëjjäˈäytyëjk kyaj tyam ttukniˈˈixë wiinkpë, ko tiempë nyaxët, ta kyaj nëgoo jyaˈˈatëdë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mbäät tnikëjxmˈatyë tuunk mä ja naymyujkën.

7. ¿Wiˈix mbäät nˈijxëmë mëjjäˈäytyëjk diˈib jyuˈttëbë tiempë parë ttukniˈˈixëdë wiinkpë?

⁷ Ninäˈä mgawinmayët ko kyaj nëgoo  jyëjpˈamëty ndukniˈˈijxëmë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën. Pesë mëjjäˈäytyëjk diˈib myëmääy myëdajpy wiˈix yˈitët ja naymyujkën mä tiempë myiny kyëdaˈaky, jyuˈttëbë tiempë parë wiinkpë ttukniˈˈixëdë. Duˈumbë mëjjäˈäytyëjk oy tyundë ets yajmëjkumääytyëp mä ja naymyujkën (käjpxë 1 Peedrʉ 4:10). ¿Wiˈix ttukˈoyˈaty ja naymyujkën?

8. 1) ¿Tiko mbäädë mëjjäˈäytyëjk ttukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny? 2) ¿Ti nyikëjxmˈäjttëbë mëjjäˈäytyëjk diˈib të nyëjkxtë mä tyëgoyˈatyë naybyudëkë? (Ixë rekuäädrë “ Jëjpˈam yajtunäˈäny”.)

⁸ ¿Tiko mbäädë mëjjäˈäytyëjk ttukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny? Yëˈë mëjjäˈäytyëjk diˈib jeky kujk tyuunëdë, jëjpˈam ets yˈittët yujy tudaˈaky ets twinmaytyët ko kyaj duˈun yˈoktunanëdë extëm tyam ko niˈigyë xyëë jyëmëjt wyimbatët (Miqueas 6:8). Nan tsojkëp twinmaytyët ko mbäät tyukmastuˈudëdë ja tuunk ko ajotkumonë ti jotmay tpäättët (Eclesiastés 9:11, 12; Santya̱ˈa̱gʉ 4:13, 14). Ets kom mëk ttsoktë ja myëguˈuktëjk diˈib mä naymyujkën, pääty ttundë mëjää parë ttukniˈˈixëdë ënäˈktëjk diˈib yëˈë të tjattë (käjpxë Salmo 71:17, 18). *

9. ¿Näˈä niˈigyë tyëgoyˈatäˈänyë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tundëp mä naymyujkën?

⁹ Yëˈë mëjjäˈäytyëjk diˈib tyukniˈˈijxëdëbë wiinkpë, mëjwiin kajaa tyundë, pes ko tpudëkëdë niganäägë nmëguˈukˈäjtëm parë tyundët mä naymyujkën, ta ja naymyujkën yˈity mëk ets tuˈugyë.  Jëjpˈam ets duˈun yˈitët mä tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp. Per niˈigyë tyëgoyˈatäˈänyë nmëguˈukˈäjtëm diˈib pyudëkëp ja naymyujkën ko nety myiny ja mëk ayoˈon (Ezequiel 38:10-12; Miqueas 5:5, 6). Pääty miitsëty mëjjäˈäytyëjk, tukniˈˈijxëtsyondäˈäktë tyamë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën pën kyajnëm duˈun xytyundë.

10. ¿Ti mbäät ttundë näägë mëjjäˈäytyëjk parë tmëdatëdë tiempë ets ttukniˈˈixëdë wiinkpë?

¹⁰ Yajnijäˈäwëp ko mijts mëk mduny ets ko kajaa tuunk xynyikëjxmˈaty mä naymyujkën. Per oy ko wanaty xymyäjtsˈyuˈungët tijaty mnikëjxmˈäjtypy parë xymyëdatëdë tiempë ets xytyukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny (Eclesiastés 3:1). Ko duˈun xytyunët, oyë netyë mdiempë xyajtuny ets nëjkxëp ttukˈoyˈaty ja naymyujkën mä tiempë myiny kyëdaˈaky.

11. 1) ¿Tiko yˈoyëty extëm näägë mëjjäˈäytyëjk jyënandë diˈib tsoˈondëp kanäk paˈis? 2) Extëm jyënaˈanyë Proverbios 15:22, ¿tiko yˈoyëty nnijäˈäwëm ti näägë mëjjäˈäytyëjk të ttundë parë tpudëkë wiinkpë?

¹¹ Mä kanäägë paˈis, jantsy oy të wyimbëtsëmy extëmë mëjjäˈäytyëjk të ttukniˈˈixëdë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën. Ets näämnëm të niganääk yaˈentrebistarattë. * Ojts tyuˈugyë extëm niˈamukë jyënandë, oyë nety wiˈixëm yajpäättë. Diˈib xytyukˈijxëm ko mbäät xypyudëjkëm extëmë Biiblyë dyakyë käjpxwijën parë ndukniˈˈijxëmë wiinkpë mäjatyë naymyujkën (1 Korintʉ 4:17). Mä Proverbios 15:22 jyënaˈany ko pën tuˈugë jäˈäy kyaj tijaty dyajtëyë wiinkpë, kyaj tii yˈoybyëtsëmy. Pääty mä tyäˈädë artikulo ets mä jatuˈukpë, yëˈë nˈixäˈänëm wiˈixë tyäˈädë mëjjäˈäytyëjk ojts tnimaytyäˈäktë ti mbäät yajtuny parë yajpudëkëdë wiinkpë. Nan nˈixäˈänëm wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxtë tyäˈädë käjpxwijën.

12. ¿Ti tsojkëp jawyiin ttunëdë mëjjäˈäytyëjk, ets tiko?

¹² Diˈib tim jawyiin mbäät ttundë mëjjäˈäytyëjk, yëˈë tpudëkëdët ja nmëguˈukˈäjtëm parë yajpäädët listë ets tijaty tjatäˈänët. ¿Tiko? Nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Ko tuˈugë kamduumbë nyiˈibäˈäny, jawyiin ttäjˈyungë ja nax parë ja pyëjtaˈaky yonët jantsy oy. Nanduˈun jyaty ko mëjjäˈäytyëjk ttukniˈˈixëyaˈany tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm wiˈix tijaty yajtuny, tsojkëp jawyiin tpudëkët parë yajpäädët listë ets tijaty tjatäˈänët. ¿Wiˈix mbäät tpudëkë? Ko tpanëjkxëdë yˈijxpajtën ja kugajpxy Samuel.

13-15. 1) ¿Wiˈixë Jyobaa tˈanmääyë Samuel? 2) ¿Ti tyuunë Samuel parë Saúl yajpäädët listë? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.) 3) ¿Tiko mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Samuel?

¹³ Tam nyëjkxnë naa tëgëk mil jëmëjt mä Jyobaa tˈanmääyë Samuel: “Jabom, duˈun oorë extëm tyam, nduknigaxäˈäny tuˈugë yetyëjk diˈib tsoˈomp mä nyaxwinyëdë Benjamín, yëˈë mwinˈixëp ets tniwintsënˈatëdë Israel gäjpn” (1 Samuel 9:15, 16). Ta Samuel tjaygyujkë ko kyaj yëˈë tnekynyiwintsënˈatäˈänyë Israel mët ko të netyë Jyobaa twinˈixyë wiinkpë. Parë yajpäädët listë diˈibë nety nyikäjpxpataampy, ta Samuel tniwinmäˈäyë ti mbäät tˈoktuny.

 ¹⁴ Jakumbom, ta Samuel tˈixyˈajtyë Saúl. Ets ta Jyobaa yˈanmääyë: “Tyäˈädë duˈun ja yetyëjk”. Ta Samuel ttuuny extëmë nety të ttukniwinmayë parë tmëtmaytyäˈägäˈänyë Saúl. Ta twooy kaabyë ets ttuknigakë mas oybyë lugäär mä ja meesë. Ta tˈanmääy ko yëˈë nety të ttuknigaagë ja mas oybyë tsuˈutsy. Ets ko kyaaytyaaytyë, ta ojts twoy mä tyëjk ets mientrës tyuˈuyoˈoytyë, ta kyäjpx myaytyaktë. Ko jyäjttë, ta pyajttë tëjknikëjxy ets ojts kyäjpx myaytyäˈäktë axtë myanäjxtë. Jakumbom, ta Samuel ttukutaamëˈkyë aseytë Saúl parë dyajnigëxëˈky ko yëˈë netyë Jyobaa të wyinˈixyëty ets tyunët rey. Ta net ojts ttsuˈkxy ets ttukˈawäˈänë tijaty tyunëp. Duˈunë Saúl yajpaty listë parë ttunët tijaty yajtuknipëjk (1 Samuel 9:17-27; 10:1).

¹⁵ Samuel yëˈë nyikäjpxpajtë Saúl parë tyunët rey. Per ko tyamë mëjjäˈäytyëjk ttukniˈˈixë wiinkpë, yëˈë parë tyunët mëjjäˈäy o diˈib pyudëjkëbë mëjjäˈäy. Ets mbäät mëjwiin kajaa pyudëkëdë yˈijxpajtënë Samuel mä wiˈix tpudëjkë Saúl. Min nˈokˈijxëm.

16. 1) ¿Wiˈixë Samuel nyayjäˈäwë ko ja israelitëty tˈamdoodë tuˈugë rey? 2) ¿Ti tyuunë Samuel ko Jyobaa yˈanmääyë tnikäjpxpatëdë Saúl?

¹⁶ Tukniˈˈixë wiinkpë xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot. Ko Samuel tnijäˈäwë ko ja israelitëty yëˈë nety tsyojktëp tuˈugë rey, ta axëëk nyayjäˈäwë ets mon tuk (1 Samuel 8:4-8). Kyaj tˈoymyëdooy ko ja israelitëty tˈamdoodë tuˈugë rey, koonëmë Jyobaa yˈanmääyë tëgëkˈok parë tmëmëdowët ja käjpn (1 Samuel 8:7, 9, 22). Per oy duˈun nyayjäˈäwë, Samuel kyaj ttukjotˈambëjky o tˈaxëkˈijxy ja jäˈäy diˈibë nety wingudëgatsˈatanëp. Ets ko Jyobaa yˈanmääyë parë tnikäjpxpatët rey, ta ttuuny xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot. Myëmëdoo Jyobaa mët ko ttseky ets kyaj mët ko tyukˈaguanëˈäjtë.

17. 1) ¿Wiˈix mayë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Samuel? 2) ¿Wiˈixë mëjjäˈäytyëjk nyayjawëdë?

¹⁷ Mä tyäˈädë tiempë, nan taaˈäjtp mayë mëjjäˈäytyëjk diˈib pyanëjkxëdëbë yˈijxpajtënë Samuel ets ttukniˈˈixëdë xondaˈakyˈää xondaˈakyjyotë wiinkpë  wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën (1 Peedrʉ 5:2). Kom oyjyaˈayëty, nan tsyojkënyëˈäjttëp etsë wiinkpë duˈun tyundët. Duˈun tˈixtë myëguˈuktëjk extëm diˈib mëët tyuunmuktë (2 Korintʉ 1:24; Ebreeʉsʉty 13:16). Ets jantsy jotkujk nyayjawëdë ko tˈixtë wiˈixë wyijyˈäjtën dyajtundë parë tpudëkëdë ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib mä naymyujkën (Apostʉlʉty 20:35).

18, 19. 1) ¿Ti mbäät tuˈugë mëjjäˈäy ttuny mä tkatukniˈˈixënëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty duˈun ttundët?

¹⁸ Kyaj jeˈeyë xytyukniˈˈixët, naymyayëdë mëët. Ko Samuel tˈixyˈajtyë Saúl, ojtsxyëp netyë ttukutaamëˈëgyë aseytë parë tnikäjpxpatët ets tyunët rey. Ets taxyëbë Saúl tyëjkë anaˈambë, oyë nety kyaˈity listë. Perë Samuel jawyiin ojts tpudëkë Saúl parë yajpäädët listë ko nety tˈaxäjë ja tuunk. ¿Wiˈix? Ko ojts mëët kyay, tyuˈuyoˈoy, kyajpxy myaytyaˈaky jeky ets ko tuˈugyë ojts pyoˈkxtë. Samuel jawyiin tpudëjkë Saúl parë yajpäädët listë, taanëm tnikäjpxpejty ets tyunët rey.

¹⁹ Mijts nan mbäät duˈun xytyuny. Naymyaaybyëkëdë jawyiin mët ja nmëguˈukˈäjtëm mä xykyatukniˈˈixënëm wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën, net oy nyayjawëdët. Parë mëët mnaymyaaybyëkëdët oy ko tijaty xytyunët extëm ja kostumbrë yajmëdaty mä lugäär. Juudë tiempë parë myajpäädët mët ja nmëguˈukˈäjtëm, oy myayëtyë mduunk. Jëjpˈam ets duˈun xytyunët, net tˈixët ko mmëjpëjtakypy (käjpxë Romanʉs 12:10). Ko duˈun xytyunët, nëjkxëp ja nmëguˈukˈäjtëm tmëjjawë tijaty mdukmëduumpy.

20, 21. 1) ¿Ti tyuumpy ja diˈib oy tuump mëjjäˈäy? 2) ¿Ti yajnimaytyäˈägäämp mä jatuˈukpë artikulo?

²⁰ Diˈib oy tuump mëjjäˈäy, kyaj jeˈeyë ttukniˈˈixë wiinkpë wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën, nan yaˈijxëbë tsojkën (ix nanduˈun mä Fwank 5:20). ¿Tiko jyëjpˈamëty? Yëˈko pën ja nmëguˈukˈäjtëm jyäˈäwëp ko mtsejpy, ta niˈigyë tijaty tjatäˈänët (Proverbios 17:17; Fwank 15:15).

²¹ Ko nety jawyiin të xypyudëkë ja nmëguˈukˈäjtëm parë yajpäädët listë, ta net ogäˈän xytyukniˈˈixët wiˈix tijaty yajtuny mä naymyujkën. ¿Tijaty mbäät xytyukniˈˈixë? Yëˈë yajnimaytyäˈägäämp mä jatuˈukpë artikulo.