1. ¿Ti tiempë tyam ndukjukyˈäjtëm?

TYAM yëˈë ndukjukyˈäjtëmë tiempë diˈib tsip nimëjää. Mä jëmëjt 1914 ja tsyondaky ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp. Desde jaa niˈigyë myäˈtˈadëˈëtsyë jukyˈäjtën (2 Timotee 3:1-5). Ets niˈigyë myëjwindëkëyaˈanyë axëkˈäjtën, pes duˈun ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë ko niˈigyë jäˈäy jyëmbitanëdë mas axëkjäˈäy (2 Timotee 3:13).

2. ¿Ti tyam mayë jäˈäy tyukxondaktëp? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.)

² Mayë jäˈäy yëˈë tyam tyukxondaktëp diˈibë Jyobaa yˈaxëkˈijxypy, tˈixtë mä jäˈäy nyaytsyiik nyaygyoxëdë, mä axëëk yˈit tsyëënëdë ets mä ttundë brujëˈäjtk. Mä telebisionk, sinë, liibrë, rebistë ets mä Internet, duˈunë tyäˈädë dyajnaxtë extëmxyëp kyaj yˈaxëëgëty. Ets mä näägë paˈis të lyey dyajtëgatstë parë tyam tkupëktë diˈib ijtyë jäˈäy axëëk yˈijxtëp. Perë Jyobaa kyaj dyajtëgatsyë yˈanaˈamën, yëˈë duˈunyëm axëëk tˈixy diˈib kyaj yˈoyëty (käjpxë Romanʉs 1:28-32).

3. ¿Wiˈix tyam mayë jäˈäy xyˈijxëm?

³ Ja tiempë mä jyukyˈäjttë pënaty tim jawyiin pyanëjkxtë  Jesus, nan yëˈë nety mayë jäˈäy tyukxondaktëp mä jäˈäy nyaytsyiik nyaygyoxëdë ets mä axëëk yˈit tsyëënëdë. Per ja Jesusë yˈëxpëjkpëty kyaj duˈun jyukyˈäjttë, mët ko yëˈë myëmëdoowdë ja Diosë yˈanaˈamën. Pääty mayë jäˈäy tëgatsy yˈijxëdë, nyëxik tyukxikëdë ets axtë pyajëdijtëdë (1 Peedrʉ 4:4). Nanduˈun tyamë jäˈäy tëgatsy xyˈijxëm, per kyaj wiˈix nnayjäˈäwëm mët ko Biiblyë jyënaˈany ko pënaty myëmëdoowdëbë Jesukristë nan “yajpajëditandëp” (2 Timotee 3:12).

4. ¿Tiko kyaj mbäät ntsojkëmë naxwinyëdë jäˈäy?

⁴ Biiblyë jyënaˈany ko Dios mëduumbë kyaj mbäät ttsoktë naxwinyëdë jäˈäy ets nan kyaj jyukyˈattët extëm yëˈëjëty (käjpxë 1 Fwank 2:15, 16). Tukëˈëyë diˈib jaˈäjtp yä Naxwiiny, yëˈë Satanás kyëˈamˈäjtypy mët ko yëˈë “diˈibë yä naxwiiny anaˈamp”. Ets yëˈë yajtuumbyë relijyonk, politikë, mëjatypyë negosyë, raadyë, telebisionk etsë Internet parë jäˈäy twinˈëëny (2 Korintʉ 4:4; 1 Juan 5:19, TNM). Pën kyaj nyajwinˈëënäˈänëm, tsojkëp yajxon nwinˈijxëm pënaty mëët nnaymyayäˈänëm, pesë Biiblyë xyˈamäˈäyëm: “Yëˈë axëëkpë jamyëët yajmäˈtypy ja oyjyaˈayˈat” (1 Korintʉ 15:33). (Ixë rekuäädrë mä jyënaˈany, “¿Ti yˈandijpy?”.)

5, 6. ¿Pënaty kyaj mbäät nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm, ets tiko?

⁵ Pën xëmë oy nˈitäˈänëm mëdë Jyobaa, kyaj mbäät nnaymyaˈayëm mëdë jäˈäy diˈib tyuundëbë axëkˈäjtën. Mä nduˈukmujkëm, nan tsojkëp nwinˈijxëm pën mëët nnaymyayäˈänëm mët ko mbäät nääk kyaj tmëmëdowdë Dios yˈanaˈamën. Ets pën pokytyuump mëjwiin kajaa ets kyaj jyodëmbity, ta jabäät jyëjpkëxy ja naymyayë (Romanʉs 16:17, 18).

⁶ Pën nnaymyaaybyëjkëm mëdë jäˈäy diˈib kyaj tmëdundë Jyobaa, mbäät xytyuktuˈunëm diˈib yëˈë tyuundëp. ¿Tiko? Yëˈko oy nwëˈëmäˈänëm mët ja mëtnaymyaayëbë. Extëm nˈokpëjtakëm, ko nnaymyaaybyëjkëm mëdë jäˈäy diˈib axëëgë jyukyˈäjtën yajnëjkxypy nan mbäät ok ngäˈäjëm mä axëëkpë ijt tsënaaky. Të nääk duˈun jyattë nmëguˈukˈäjtëm, ets diˈib kyaj të jyodëmbittë, ta të yaˈëxkaxtë mä Diosë kyäjpn (1 Korintʉ 5:11-13). Ets pën kyaj jyodëmbittë, ta duˈun jyattët extëm jyënanyë 2 Peedrʉ 2:20-22 (käjpx).

7. ¿Pënaty mbäät mëët nnaymyaˈayëm?

⁷ Oy njäˈäyˈäjtëm mët niˈamukë jäˈäy, per kyaj yˈoyëty ets mëët nnaymyaaybyëjkëmë jäˈäy diˈib kyaj tmëmëdowdë Diosë yˈanaˈamën. Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj yˈoyëty ko tuˈugë Testiigë tnoobyëˈatët tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj nyëbetyëty. Niˈigyë jyëjpˈamëty nnaymyaˈayëm mëdë Dios ets kyaj mët tuˈugë jäˈäy diˈib  kyaj ttsekyë Jyobaa. Yëˈëyë mbäät nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm pënaty jukyˈäjttëp extëm Dios ttseky. Jesus jyënany: “Oytyim pënëty diˈibë tyiimpy diˈibë tsyejpy ja Dios, yëˈëtsë dëˈën extëm ja nmëgaˈaxëts” (Markʉs 3:35).

8. ¿Wiˈix jyäjttë ja israelitëty ko tyuˈukmujktë mëdë jäˈäy diˈib kyaj tmëdundë Jyobaa?

⁸ Axëëk wyimbëtsëmy ko nnaymyaˈayëm mëdë jäˈäy diˈib kyaj tmëdundë Jyobaa. Duˈun jyäjttë ja israelitëty, ko nety tyëkëyanëdë mä ja Nax diˈibë Jyobaa tukwandakëdë, ta yaˈˈanmääytyë ets kyaj tyuˈukmuktët mët ja jäˈäy diˈib jam tsënääytyëp. Jyobaa yˈanmääyëdë: “Këdii xywyingoxtanëty, mëdiˈibë yëˈëjëty diosˈäjtëbën, ets ni xykyaˈëwdatëty. Tii tëy mdunëp, niˈigyë mëbäät xytyukwop xytyukkäˈätsë yëˈë nyaxpotsyëty, mëdiˈibë yˈëwdäjtëbën. Yëˈë duˈun mˈëwdatëp yëˈë mWintsën Dios” (Éxodo 23:24, 25, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM]). Per nimay ja israelitëty kyaj tmëmëdoowdë extëmë Jyobaa yˈanmääyëdë, ta mëjwiin kajaa pyokytyuundë (Salmo 106:35-39). ¿Wiˈix ok wyimbëtsëëmy? Kyaj Jyobaa nyekykyupëjkëdë extëmë kyäjpn, ets ta twinˈijxy tuˈugë jembyë kyäjpn (Matewʉ 23:38; Apostʉlʉty 2:1-4).

9. ¿Tiko yˈoyëty nguentˈäjtëm tijaty nˈijxëm ets ngäjpxëm?

⁹ Mayë pelikula, liibrë, rebistë, tijaty näjxp mä telebisionk, ëy yaˈaxy ets tijaty miimp mä Internet, mbäät xytyukmëjagamgakëmë Jyobaa. Ets kyaj mbäät xypyudëjkëm parë nyajkëktëjkëmë mëbëjkën mä Jyobaa ets tijaty wyandakypy. Niˈigyë xytyuktunäˈänëm tijaty yˈawäˈänëbë Satanás. Pääty, tsojkëp mëk nnaygyuentˈäjtëm ets ninäˈä ngaˈijxëm, ngakäjpxëm, o ngamëdoˈowˈijtëm diˈib mbäät xytyukˈatsojkëm ja axëkˈäjtën diˈib jaˈäjtp naxwiiny (Titʉ 2:12).

10. ¿Wiˈix jyatäˈäny tukëˈëyë mäjaty tyam myinyë axëkˈäjtën?

¹⁰ ¡Tim tsojk kyutëgoyaˈany tijaty tyamë Satanás yajjaˈäjtypy! Kyaj nyekyjaˈˈatäˈäny mä pelikula, liibrë, rebistë ni pajina mä Internet diˈib myëmiimbyë axëkˈäjtën. Biiblyë jyënaˈany ko “Dios yajkutëgoyaampy ja naxwinyëdë winmäˈäny [...], per ja jäˈäy diˈibë kyuytyiimpy ja Diosë tsyojkën, jikyˈäjtp winë xëë winë tiempë” (1 Fwank 2:17). Nanduˈun jyënaˈany mä Salmo: “Yëˈë axëkjäˈäy kutëgoyandëp”. Per ta yˈakjënäˈäny: “Diˈib yujy tudaˈaky, yëˈë jyaˈˈatandëbë naxwinyëdë, ets ttukxondäˈägäˈändë mëjwiin kajaa ja tuˈugyëˈäjtën diˈib jaˈˈatäämp”. ¿Nuˈun tiempë? Biiblyë jyënaˈany: “Pënaty jukyˈäjttëp tëyˈäjtën myëët tjaˈˈatäˈändë naxwinyëdë, ets ttuktsëënëyäˈändë xëmëkyëjxm” (Salmo 37:9, 11, 29).

11. ¿Wiˈixë Jyobaa xypyudëjkëm parë nbatëm ja jukyˈäjtënë winë xëëbë?

¹¹ Tijatyë Satanásë jyaˈay yajpëtsëëmpy ninuˈun xykyapudëjkëm, per diˈibë Jyobaa kyäjpn yajpëtsëëmpy xypyudëjkëm parë nbatëm ja jukyˈäjtënë winë xëëbë. Jesus duˈun tëgok nyuˈkxtaky: “Tyäˈädë jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë, jaˈa yëˈë ko jäˈäy mij, tiˈigyë Dios, mˈixyˈatëdë es xyˈaxäjëdëts ëj extëm ja Kristë es tmëbëktët ko mij xykyajxëts yä naxwiiny” (Fwank 17:3). Jyobaa yëˈë  yajtuumbyë kyäjpn parë xymyoˈoyëm kanäk naxë ëxpëjkpajn, extëmë rebistë, foyetë, liibrë, bideo etsë sitio jw.org, tukëˈëyë tyäˈädë yëˈë xypyudëjkëm parë nmëduˈunëm. Nan jaˈäjtp abëtsemy nyaxwinyëdë naxy 110,000 tuˈukmujkën mä nyajtukniˈˈijxëmë Biiblyë. Tijaty yajtukniˈˈijxëm mä nduˈukmujkëm ets mä asamblee, yëˈë xypyudëjkëm parë niˈigyë nmëbëjkëmë Jyobaa ets tijaty wyandakypy (Ebreeʉsʉty 10:24, 25).

12. ¿Ti yˈandijpy yëˈëyë nbëjkëm diˈib nanduˈun “myëbejkypy ja Jesukristë”?

¹² Tuˈugë Dios mëduumbë jëjpˈam ets yajxon twinˈixët pën myëtnaymyaayëbëˈataampy, per niˈigyë jyëjpˈamëty ets yajxon twinˈixët pën pyëkaampy. Diosë yˈAyuk jyënaˈany: “Katë mnaymyukëdë mët ja jäˈäyëty diˈibë kyaj tmëbëktë Jesukristë, extëmxyëp mët mˈittë ja jäˈäyëty mä tuˈugë kukapë. Jaˈa ko dëˈën mgëxëˈëktët extëm ja yuubë diˈibë kyaj tyuknaxëty. ¿Tii mbäät nyaymyikyëty ja oyˈäjtën mët ja axëkˈäjtënë? ¿Tii mbäät nandëˈën yˈity ja jäjën mët ja kootsˈatë?” (2 Korintʉ 6:14). Extëm nˈijxëm, Biiblyë yajxon tnigajpxy ko pën tuˈugë Dios mëduumbë pëkäämp, yëˈëyë pyëkëp diˈib nanduˈun “myëbejkypy ja Jesukristë”, tuˈugë Diosë mëduumbë diˈib të nyëbajnë diˈib myëmëdoobyë Diosë yˈanaˈamën (1 Korintʉ 7:39). Pën yëˈë nbëjkëm tuˈugë jäˈäy diˈib tsyejpyë Dios, nëjkxëp xypyudëjkëm parë ninäˈä ngamastutëmë Dios.

13. ¿Ti Jyobaa ojts ttukˈaneˈemy ja israelitëty?

¹³ Jyobaa nyijäˈäwëp ti diˈib mas oy parë pënaty mëduunëp, pääty kyaj tyamnëm tnigajpxy ko kyaj yˈoyëty tpëktëdë jäˈäy diˈib kyaj Dios mëdundë. Extëm ja israelitëty, duˈun ojts ttukˈaneˈemy: “Taabë jäˈäyëty këdii mëbäät xymyëguˈukjäwëdë, ets yëˈë mˈuˈunk mˈënäˈkëty këdii xytyukpëktëty yëˈë yˈuˈunk yˈënäˈkëty. Jaˈa ko tsojk nëjkx yäjtuˈudëgoyëtë, ko jyëduˈunˈätëty, ets nëjkx yëˈë Wintsën xyˈixmäjtsnëdë, taats xypyänëjkxtëjkënëdëty ja wiink dios mëdiˈibë käˈäp myëdëyëtyën. Ënet nëjkx ja Dios xyäjjootˈambëktë, ets nëjkx myäjkutëgoyëtë” (Deuteronomio 7:3, 4, MNM).

14, 15. ¿Wiˈix jyajtyë Salomón ko tkamëmëdooyë Jyobaa?

¹⁴ Extëm jyajtyë Salomón, ja yˈuˈungë David, yëˈë xytyukˈijxëm wiˈix mbäät tuˈugë Dios mëduumbë jyaty ko tpëkët tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj Dios mëduny (Eclesiastés 4:13). Ko Salomón tyëjkë anaˈambë, ta tˈamdooyë Jyobaa wijyˈäjtën, ets ta yajmooy. Mëjwiin kajaa tmëdäjtyë wijyˈäjtën axtë yajnijäˈäwë jagambäät. Biiblyë jyënaˈany ko axtë ojts nyiminyëty ja reina diˈib tsoˈomp wiink paˈis mët ko tmëdoyˈajty ko yëˈë tuˈugë rey diˈib jantsy wijy ets mëkjäˈäy. Duˈunyë ojts wyëˈëmë ko tmëdooy ja Salomóngë wyijyˈäjtën  ets tˈanmääy: “Tëgoygyajaa xymyëdatyë wijyˈäjtën etsë mëkjäˈäyˈäjtën, kyaj dyuˈunëty extëmëts të nmëdoyˈaty” (1 Reyes 10:7).

¹⁵ Oyë Jyobaa mëjwiin kajaa ojts tjakunuˈkxyë Salomón, yëˈë kyaj myëmëdoowë. Biiblyë jyënaˈany ko pyëjk “nimay ja toxytyëjk diˈib kyaj kyunaxˈat kyugäjpnˈattë”. Ja tmëdäjty tuk milë toxytyëjk. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy ko Jyobaa tkamëmëdooy? Ko ojts myëjjäˈäyënë, ta ja toxytyëjkëty tyukmastutëdë Jyobaa ets ojts tyukˈawdäjtënë wiink dios (1 Reyes 11:1-6). Pën ojts duˈun jyatyë Salomón tuˈugë wijyjyaˈay, pes mbäät nanduˈun jyaty oytyim pënëty. Pääty, nijeˈeyë mbäät ngawinmäˈäyëm ets nbëjkëm tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj ttsekyë Jyobaa.

16. ¿Ti mbäät ttuny tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib kyaj yˈëxpëkyë jyamyëët?

¹⁶ ¿Ets ti mbäät ttuny tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib kyaj yˈëxpëkyë jyamyëët? Biiblyë duˈun tˈanëëmë toxytyëjk kasäädë: “Naytyukkëdëkëdë ja mnyaˈay, es dëˈën, oy mnyaˈay tkamëbëktë ja Diosë yˈayuk, mdukˈaxäjëdëp ja Jesukristë kyaj jaˈagyëjxm ko wiˈix xyˈanëëmëdë” (1 Peedrʉ 3:1). ¿Ti tyäˈädë yˈandijpy? Pën ja toxytyëjk ëygyupëjk kyajpxykyupëjkp ets pyaduumpy extëmë Biiblyë jyënaˈany, mbäät ja jyamyëët tpëkyë kuentë ko oy jyaˈayˈaty tuˈuk tuˈugë xëë ets net jyënäˈänët ko Testiigëˈatäämp. Të duˈun mayë nmëguˈukˈäjtëm tyëkëdë ëxpëjkpë. Ets pën yëˈë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib ja kyudëjk kyaj yˈëxpëky, ta nanduˈun ttunët extëm jyënaˈany mä 1 Peedrʉ 3:1.

17, 18. 1) ¿Ti Noé pudëjkëdë parë ojts tsyokwëˈëmdë mä ja Ayoˈonduu? 2) ¿Ti pudëjkëdë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty parë ojts tsyokwëˈëmdë ko kyutëgooyë Jerusalén?

¹⁷ Axëëkpë mëtnaymyaayëbë mbäät xytyuktuˈunëm diˈibë Jyobaa kyaj tˈoyˈixy. Perë oybyë mëtnaymyaayëbë mbäät xypyudëjkëm parë xëmë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa. Noé ojts xymyoˈoyëm tuˈugë oybyë ijxpajtën. Ja tiempë mä jyukyˈajty, të nety ja axëkˈäjtën myëjwindëkë. Ja jäˈäy ak yëˈë nety tyuundëp diˈib axëëk ets “tukëˈëyë tijaty wyinmääytyëp mä jyot kyorasoon yëˈë xëmë diˈib axëëk” (Génesis 6:5). Mëk axëkjäˈäyë nety të jyëmbijnëdë, päätyë Jyobaa ttuknibëjtakë dyajkutëgoyaˈany. Perë Biiblyë jyënaˈany ko Noé tëyˈäjtën myëët jyukyˈajty ets ko xëmë tmëmëdooyë Jyobaa (Génesis 6:7-9). ¿Ti pudëjkë?

¹⁸ Noé ninäˈä kyatuˈukmujky mëdë jäˈäy diˈib kyaj ttsoktë Jyobaa. Yëˈëyë mëët tuˈugyë yˈijty ja fyamilyë, ojts tkojtë ja arkë ets ojts yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë (2 Peedrʉ 2:5). Tyäˈädë yëˈë pudëjkëdë parë ojts nyitsoˈoktë mä ja Ayoˈonduu. Niˈamukë jam ntsoˈonëm mä Noé tyëëm yˈääts. Pääty, oy ko nmëjjäˈäwëm ko ojts myëdowdë ets ko kyaj tyuˈukmujktë mëdë jäˈäy diˈib kyaj ttsoktë Jyobaa. Pënaty tim jawyiin pyanëjkxtë Jesus nan ojts tmëmëdowdë Jyobaa ets kyaj tyuˈukmujktë mëdë jäˈäy diˈib kyaj myëdunëdë. Tyäˈädë yëˈë diˈib pudëjkëdë parë ojts nyitsoˈoktë ko kyutëgooy ja Jerusalén käjpn mä jëmëjt 70 (Lukʉs 21:20-22).

19. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë xëmë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa?

¹⁹ ¿Ti mbäät nduˈunëm parë xëmë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa mä tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp? (1 Korintʉ 16:13; Proverbios 13:20.) Kyaj yˈoyëty nduˈukmujkëm mëdë jäˈäy diˈib kyaj ttsoktë Jyobaa, extëm ttuuny ja Noé, ja fyamilyë ets pënaty tim jawyiin pyanëjkxtë Jesus. Nˈokjamyajtsëm ko taaˈäjtp miyonkˈamë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mbäät nwinˈijxëm extëmë mëtnaymyaayëbë. Yëˈëjëty mbäät xypyudëjkëm parë xëmë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa, ntsokwëˈëmëm mä ja kutëgoˈoyën ets näjxëm mä ja jembyë jukyˈäjtën. Pääty, nˈokwinˈijxëm yajxon pën mëët nnaymyayäˈänëm mä tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp.