1, 2. ¿Tiko Biiblyë jyënaˈany ko ää ayuk duˈun extëmë jëën?

MÄ JËMËJT 1871 jap Estados Unidos ojts tyooytyëgoy tuˈugë yuk extëmë nety ninäˈänëm duˈun kyajaty. Ja jäˈäy yˈoˈktë naxy 1,200 ets ja ojts tyoyë ääy kepy 2,000 miyonk. ¿Tiko duˈun jyajty? Waˈan mët ko nyajxy tuˈugë trenk mä ja yuk ets dyajpëtsëëmyë jënyaˈanguˈunk. Tyäˈädë yëˈë xytyukjamyajtsëm extëmë Biiblyë jyënaˈany ko “tuˈugë jënyaˈanguˈunk nyoˈktäˈäyëp ja tun kopkë mëjatypyë” (Santya̱ˈa̱gʉ 3:5). ¿Tiko Santiago duˈun jyënany?

² Santiago tnimaytyaky: “Yëˈë yaˈan yëˈë dëˈën extëmë tadë jënyaˈanguˈunk” (Santya̱ˈa̱gʉ 3:6). Ko yajmaytyaˈagyë “yaˈan”, yëˈë yˈandijpy ko nmëdäjtëm ja madakën parë mbäät ngäjpx nmaytyakëm. Ets duˈun extëmë jëën mbäät mëjwiin kajaa yˈayoˈonbëjtaˈaky, nanduˈunë ää ayuk mbäät mëjwiin kajaa ndukˈyajtsayujtëmë wiinkpë. ¿Per yëˈë tyäˈädë yˈandijpy ko kyaj net mbäät nekykyäjpx nekymyaytyakëm? Kyaj. Pes duˈun extëmë jëën duˈunyëm nyajtuˈunëm, oy njanijäˈäwëm ko mbäät yˈayoˈonbëjtaˈaky. Jeˈeyë ko nˈijxëm wiˈix yajxon nyajtuˈunëm. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät mëdë kaaky tojkx nyaˈoˈoyëm, xykyujäj xykyudëˈkxëm ets nxäˈämëm. Biiblyë nanduˈun jyënaˈany ko ää  ayuk mbäät mëjwiin kajaa ndukˈyajtsayujtëmë nmëguˈukˈäjtëm o ndukpudëjkëm (Proverbios 18:21). Pääty, tsojkëp yajxon nyajtuˈunëm ja ää ayuk. Mbäät nyajtuˈunëm parë nyajmëjpëtsëˈëmëmë Jyobaa ets parë nbudëjkëmë wiinkpë (Salmo 19:14).

3. ¿Ti tëgëk pëky mbäät xypyudëjkëm parë nmëjämoˈoyëmë wiinkpë?

³ Jyobaa të xymyoˈoyëmë madakën parë nigäjpxëm ti nwinmäˈäyëm ets ti njäˈäwëm, axtë jäˈäy diˈib uum. ¿Wiˈix mbäät nyajtuˈunëmë tyäˈädë madakën parë nmëjämoˈoyëmë wiinkpë? (Käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 3:9, 10.) Tsojkëp nwinmäˈäyëm näˈä mbäät ngäjpxëm, ti nmaytyäˈägäˈänëm ets wiˈix.

4. ¿Näˈä kyaj mbäät ngäjpxëm?

⁴ Biiblyë jyënaˈany ko ta nyidiempë parë “pën amonyë yˈity” (Eclesiastés 3:7, Tios yˈaaw yˈayuk [TY]). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko näˈäty kyaj mbäät ngäjpxëm. Extëm ko jam pën myaytyaˈaky, nyaˈijxëmë netyë wintsëˈkën ko nmëdoowˈijtëm (Job 6:24). Ko nnijäˈäwëm diˈib kyaj mbäät pën tnijawë, kyaj yˈoyëty nimaytyakëm (Proverbios 20:19). Ets ko pën wiˈix xyˈanmäˈäyëm diˈib axëëk xyajnayjäˈäwëm, oy ko nmaˈkxtujkëm ets kyaj nˈatsoowëmbijtëm (Salmo 4:4).

5. ¿Wiˈix ndukˈijxëmë Jyobaa ko nmëjjäˈäwëm ja madakën diˈib të xymyoˈoyëm parë mbäät ngäjpx nmaytyakëm?

⁵ Per näˈäty, oy ko ngäjpxëm (Eclesiastés 3:7). Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät ngäjpxëm parë nmëjkumäˈäyëmë Jyobaa, nmëjämoˈoyëmë wiinkpë o parë nimaytyakëm wiˈix nnayjäˈäwëm o ti xytyëgoyˈäjtxëm (Salmo 51:15). Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë nety ndukˈijxëmë Jyobaa ko nmëjjäˈäwëm ja madakën diˈib të xymyoˈoyëm parë mbäät ngäjpx nmaytyakëm. Pes duˈun extëm ko tuˈugë mëtnaymyaayëbë xymyoˈoyëmë regalë diˈib tsobatp, nyajtunäˈänëm yajxon.

6. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets nˈijxëm näˈä mbäät ngäjpxëm?

⁶ ¿Tiko jyëjpˈamëty ets nˈijxëm näˈä mbäät ngäjpxëm? Proverbios 25:11 jyënaˈany: “Extëmë mansanë diˈib oorë ets yˈity mä abëjkënë diˈib platë, duˈunë ää ayuk ko nˈijxëm näˈä mbäät ngäjpxëm”. ¿Ti tyäˈädë yˈandijpy? Ko jantsy tsuj kyëxëˈëgyë mansanë diˈib oorë. Per ko nbëjtakëm mä tuˈugë abëjkënë diˈib platë, ta mas niˈigyë tsuj kyëxëˈëgäˈäny. Nanduˈun jyaty mëdë nmëguˈukˈäjtëm, pën ntsojkëm ets ja ää ayuk pyudëkëdët, jëjpˈam ets nˈijxëm näˈä mbäät nˈanmäˈäyëm. ¿Wiˈix mbäät nduˈunëm?

7, 8. ¿Wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Japón ojts tpanëjkxëdë Jesusë yˈijxpajtën?

⁷ Pën kyaj nwinmäˈäyëm näˈä ngäjpxëm, mbäät ja jäˈäy kyaj tjaygyukë o kyaj tkupëky ti ndukmëtmaytyakëm (käjpxë Proverbios 15:23). * Extëm nˈokpëjtakëm, marsë 2011 nyajxy tuˈugë mëk ujx ets kyuyaˈpë mejny diˈib yajwindëgooytyaay kanäägë siudad jap Japón. Jaa jäˈäy yˈoˈktë naxy 15 mil. Mayë nmëguˈukˈäjtëm yˈoˈktë jyiiky myëguˈuk etsë myëtnaymyaayëbëty, ets jyajotkujkmoˈoyandë mëdë Biiblyë ja myëjënbäˈä myëdëjkpäˈä. Per pyëjktë kuentë ko kyaj mbäät tnatukmëtmaytyäˈäktë ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë. ¿Tiko? Yëˈko mä tadë lugäär, mayë jäˈäy diˈib budistë ets kyaj nëgoo tnijawëdë Biiblyë. Päätyë nmëguˈukˈäjtëm jeˈeyë tjotkujkmooytyë jäˈäy ets ttukmëtmaytyaktë tiko axëk njäjt ngëbajtëm.

⁸ Jesus nyijäˈäwë näˈä mbäät kyajpxy ets  näˈä mbäät amonyë yˈity (Fwank 18:33-37; 19:8-11). Extëm tëgok tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Maynyëmts miits ngatukmëmatyäˈäktë, per kyajpë miits mbäät xyjaygyukëdë tyam” (Fwank 16:12). Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib Japón, yëˈë ojts tpanëjkxëdë Jesusë yˈijxpajtën. Maˈkxtujktë ets oknëm ja jäˈäy ttukmëtmaytyaktë ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë. Ko nyajxy majtsk jëmëjt ja kujkm mä nety të tyuny të jyatyëty ja ayoˈon, ta ojts dyajwäˈkxtë trataadë ¿Mbäädë oˈkpë jyukypyëktë? Nimay ja jäˈäy ojts tˈaxäjëdë ets jyotkujkmooyëdë. Ëtsäjtëm, nan tsojkëp nˈijxëm wiˈixë jäˈäy tmëdattë kostumbrë ets tijaty myëbëjktëp mä ja nderritooryëˈäjtëm, net nnijäˈäwëm näˈä mbäät nmëtmaytyakëm.

9. ¿Näˈä ja tuk pëky tsyekyëty nmaˈkxtujkëm?

⁹ ¿Näˈä ja tuk pëky tsyekyëty nmaˈkxtujkëm? Ja ko pën wiˈix xyˈanmäˈäyëm diˈib axëëk xyajnayjäˈäwëm. Pën pojënë nˈatsoowëmbijtëm, mbäädë ää ayuk nyajpëtsëˈëmëm diˈibë net ok nmëkjäˈäwëm. Pääty, oy ko jawyiin nnayajtëˈëwëm: “¿Mëjwiin kajaa tyäˈädë jotmay ets kyajts mbäät duˈunyë nyajnaxy?”. Pën kyaj myëjwiin kyajaajëty, oy ko kyaj wiˈix ndimjënäˈänëm. Per pën nˈijxëm ko tsojkëp nmëtmaytyakëm ja diˈib axëëk të xyajnayjäˈäwëm, oy ko jaanëm nmëtmaytyakëm ko nety të njotxaˈamëm (käjpxë Proverbios 15:28). * Ja tuk pëky näˈä mbäät nguentˈäjtëmë ää ayuk, ja ko nmëtmaytyakëm ja jiiky mëguˈuk diˈib kyaj Tyestiigëty parë tyëkët ëxpëjkpë. Mä kyajnëm wiˈix nˈanmäˈäyëm, oy ko nmaˈkxtujkëm, nwinmäˈäyëm yajxon wiˈix nˈanëëmëyäˈänëm ets nˈijxëm näˈä mbäät tmëdoowˈittë.

10. 1) ¿Tiko tsyekyëty yajxon nwinmäˈäyëm wiˈix ja ää ayuk nyajtunäˈänëm? 2) ¿Diˈibë ää ayuk ninäˈä tkayajtundë Dios mëduumbëty?

¹⁰ Extëm tuˈugë jäˈäy nˈanmäˈäyëm, mbäät oy yajnayjawëty o mbäät axëëk. Pääty, tsojkëp yajxon nwinmäˈäyëm wiˈix ja ää ayuk nyajtunäˈänëm (käjpxë Proverbios 12:18). * May tyamë jäˈäy yëˈë yajtuundëbë ää ayuk diˈib yajtsayujtp, duˈun extëm tuˈugë espäädë kyumy (Salmo 64:3). Tyäˈädë ää ayuk jap tjattë mä pelikula ets mä programë diˈib näjxp mä telebisionk. Perë Dios mëduumbë ninäˈä tkayajtundë ää ayuk diˈib yajtsayujtp, ni jeˈeyë xiˈiky andaˈaky. Kyaj wyiˈixëty ko nyajtuˈunëmë ää ayuk diˈib yajtukxikp, pes mbäät niˈigyë dyajnëˈë dyajˈuˈungë ja maytyaˈaky. Per ninäˈä mbäät ngayajtuˈunëmë ää ayuk diˈib mbäät axëëk yajnayjawëtyë nmëguˈukˈäjtëm o nëxik ndukxikëm parë net ja wiinkpë nanduˈun tyukxiˈigëdët. Biiblyë jyënaˈany ko kyaj mbäät nyajtuˈunëmë ää ayuk diˈib axëëk yajnayjawëdëbë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë mbäät ngäjpx nmaytyakëm diˈib mbäät pyudëkëty ets myëjämoˈoyëty (Éfesʉ 4:29, 31).

11. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë xëmë nyajtuˈunëmë ää ayuk diˈib oy ets diˈib pudëkëdëbë jäˈäy?

¹¹ Jesus jyënany: “Aawjoty jootjoty ja ayuk  pyëtsimy mëtiˈipë yajkajpxpën” (Mateo 12:34, TY). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko diˈib ngäjpxpëtsëˈëmëm, yëˈë diˈib yajpatp mä jot korasoon. Pën njantsy tsyojkëmë jäˈäy, ta xëmë nyajtuˈunëmë ää ayuk diˈib oy ets diˈib pudëkëdëp.

12. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm parë nbatëmë ää ayuk diˈib oyë jäˈäy yajnayjawëdëp?

¹² Ää ayuk nan tsoˈomp mä jot winmäˈäny. Axtë ja rey Salomón diˈibë nety jantsy kuwijy, winmääy mëjwiin kajaa parë tkujäˈäyë ää ayukë tsujatypyë ets diˈib mëdëy (Eclesiastés 12:9, 10). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko tsojkëp nwinmäˈäyëm parë nbatëmë ää ayuk diˈib oyë nmëguˈukˈäjtëm yajnayjawëdëp. Ko ngäjpxëmë Biiblyë etsë ëxpëjkpajn, mbäät jap nyajtsoˈonëmë ää ayukë oyatypyë. Ets ko nbatëmë ayuk diˈib kyaj njaygyujkëm, ta nbayoˈoyëm ti yˈandijpy. Nan mbäät nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën, pes yëˈë jyënany ko Jyobaa yëˈë tukniˈˈijxë parë xëmë dyajtunëdë ää ayuk diˈib mbäät myëjämoˈoyëty ets jyotkujkmoˈoyëty pënaty yajnäjxtëbë jäj jëmuˈumën (Isaías 50:4). Nan tsojkëp nwinmäˈäyëm wiˈix ja ää ayuk yajnayjawëyaˈanyëty ja nmëguˈukˈäjtëm (Santya̱ˈa̱gʉ 1:19). Nˈoknayajtëˈëwëm: “Pën jënäämbëts duˈun, ¿wiˈix tjaygyukëyaˈany ja jäˈäy? ¿Wiˈix nyayjawëyaˈanyëty?”.

13. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets yajxon yajjaygyukët extëm ngäjpx nmaytyakëm?

¹³ Nan jëjpˈam ets yajxon yajjaygyukët wiˈix ngäjpx nmaytyakëm. Min nˈokˈijxëm tiko. Ja israelitëty yëˈë ijty yajtuundëbë trompetë parë tijaty ttuknijawëdë ja nax käjpn. Tëgatsy ijty yajtukxuˈuxy ja trompetë parë ja nax käjpn tyuˈukmuktët mä tuˈugë lugäär. Nan tëgatsy ijty yajtukxuˈuxy parë ja soldäädëtëjk tnibëdëˈëktët ja myëtsip. Per pën ja trompetë kyaj wäˈäts yajtukxuˈuxy, mbäät ja soldäädëtëjk kyaj tnekynyijawëdë ti tyundëp. Nanduˈun jyaty mëdë käjpx maytyakën. Biiblyë jyënaˈany ko jëjpˈam ets yajxon yajjaygyukët wiˈix ngäjpx nmaytyakëm. Pes pën kyaj yajxon yajjaygyukë, mbäät ja jäˈäy niˈigyë ngujoˈpëm o kyaj tjaygyukët. Per oyxyëp yajxon njakäjpx njamaytyakëmbë, tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm parë kyaj nyajpëtsëˈëmëmë ää ayukë mëkatypyë o nyajtëgoˈoyëmë mayˈäjt wintsëˈkën mä ja nmëguˈukˈäjtëm (käjpxë 1 Korintʉ 14:8, 9).

14. ¿Ti xytyukˈijxëm ko Jesus xëmë dyajtuunyë ää ayuk diˈibë mbäät yajxon yajjaygyukë?

¹⁴ Jesus xëmë dyajtuunyë ää ayuk diˈibë mbäät yajxon yajjaygyukë. Extëm mä Mateo kapitulo 5 axtë 7 jap yajmaytyaˈaky ja diskursë diˈib xyëˈäjtypy Sermón del Monte. Mä tyäˈädë diskursë, kyaj yëˈë dyajtuunyë ää ayuk diˈib tsip yajjaygyukëp o diˈib mbäät yajmëjpëtsëmyëty. Nan kyaj pën axëëk dyajnayjäˈäwë mët ja yˈää ayuk. Wingëjxy tnimaytyaky diˈib tsip yajjaygyukëp. Extëm nˈokpëjtakëm, mä tyäˈädë diskursë ttukniˈˈijxë ja yˈëxpëjkpëty ko kyaj mbäät tmëmay tmëdäjtë ti bom bom kyay yˈuuktëp. Parë kyaj tjäˈäytyëgoytyët, ta tˈanmääy ets tˈixtët wiˈixë Jyobaa tmoˈoyë jyeˈxy pyekyë joon jëyujk. Ets ta net tˈanmääytyë: “Dios mtsojkëdëp miitsëty niˈigyë këdiinëm ja joon jëyujkëty” (Matewʉ 6:26). Duˈunë Jesus tyukniˈˈijxë jantsy wingëjxy ets mëjwiin kajaa pyudëjkëdë ja yˈëxpëjkpëty.

15. ¿Tiko mbäät nˈijtëm ajiiky amëguˈuk ko ngäjpx nmaytyakëm?

¹⁵ Të nˈijxëm ko tsojkëp jawyiin nwinmäˈäyëm ti nmaytyäˈägäˈänëm. Per minë net nˈokˈijxëm wiˈix nmaytyäˈägäˈänëm. Jesus ijt ajiiky  amëguˈuk ko tmëtmaytyakyë jäˈäy, pääty tjantsy myëdowandë (Lucas 4:22, TNM). Nanduˈun ëtsäjtëm, pën ijtëm ajiiky amëguˈuk ko ngäjpx nmaytyakëm, ta ja jäˈäy tmëdoowˈitët ets tkupëktët wiˈix nˈanmäˈäyëm (Proverbios 25:15). ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm? Ko nwintsëˈkëm ja jäˈäy ets ko nmëjpëjtakëm wiˈix nyayjawëty. Duˈunë Jesus ttuuny, ko tëgok tˈijxyë mayjyaˈay nyiminëdë parë tmëdoowˈitäˈändë wiˈix myaytyaˈaky, xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot dyajtuunyë tiempë parë ttukniˈˈijxë tijaty (Markʉs 6:34). Ets ko jäˈäy wyinˈëbajt wyingäjpxpajtë, kyaj nanduˈun dyajjëmbijty (1 Peedrʉ 2:23).

16, 17. 1) ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën ko nmaytyakëm mëdë jiiky mëguˈuk etsë mëtnaymyaayëbë? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky.) 2) ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy ko tuˈugë uˈunktääk tsuj yajxon yˈatsooy?

¹⁶ Niˈamukë mëk ntsojkëmë jiiky mëguˈuk etsë mëtnaymyaayëbë. Per kom nˈixyˈäjtëm yajxon, mbäät nwinmäˈäyëm ko kyaj tyim jëjpˈamëty nguentˈäjtëmë ää ayuk. Ets näˈäty, mbäät nyajpëtsëˈëmëmë ää ayuk diˈib yajtsayujtp. Per nˈokwinmäˈäyëmë Jesus, yëˈë xëmë ojts tmëgajpxy ja myëtnaymyaayëbëty mëdë mayˈäjt wintsëˈkën. Extëm ko tëgok ojts dyajtsiptäˈäktë pën mas mëj ijtp, ta tjëjwijtsëmbijty tsuj yajxon. Axtë pyëjtak tuˈugë mixyuˈunk extëmë ijxpajtën parë dyajtëgatstëdë jyot wyinmäˈäny (Markʉs 9:33-37). Pënaty tuundëp mëjjäˈäy, nan tsojkëp tpanëjkxëdë Jesusë yˈijxpajtën ets dyaktëdë ëwij käjpxwijën tsuj yajxon (Galasyʉ 6:1).

¹⁷ ¿Ets ko pën wiˈix xyˈanmäˈäyëm diˈib axëëk xyajnayjäˈäwëm? Oy ko nˈatsoˈowëm tsuj yajxon (Proverbios 15:1). Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajty tuˈugë uˈunktääk diˈibë nety naytyuˈuk yajˈyeˈkypyë yˈuˈunk. Ja myäänk diˈib yaˈkpëtsëëmp, ayuˈutsyë nety ttunyë axëkˈäjtën. Per ta tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tnijäˈäwë ets tjapudëkëyany ja uˈunktääk. Ta tˈanmääy: “Ix kyaj xyˈokjaty xykyäjpxwijëdë mˈuˈunk”. Per kyaj duˈun tˈanmääy parë axëëk dyajnayjawëyaˈanyëty. Per ¿ti tyuun ja uˈunktääk? Jawyiin twinmääy wiˈix tˈatsowäˈäny ets tyuunë mëjää parë kyaj jyotˈambëkët. Ta net tˈatsooy tsuj yajxon: “Jantsy kyajts oyë nˈuˈunk yajpääty, per duˈunyëmëts nbudëkëyaˈany”. Ko tsuj yajxon yˈatsooy, ta kyaj tsyiptuundë. Ets ko duˈun ja mixy tmëdooy, ta tpëjkyë kuentë ko ja tyääk yˈawijxypyë nety parë nyayajtëgatsëdët. Myastut ti nety tyuumpy, ta nyëbejty, ets ok, ta tyuuny Betel. ¿Ti tyäˈädë xytyukˈijxëm? Ko xëmë mbäät ngäjpx nmaytyakëm “tsujtiˈknë”, o wintsëˈkën myëët mëdë nmëguˈukˈäjtëm, jiiky mëguˈuk o jäˈäy diˈib kyaj nˈixyˈäjtëm (Kolosʉ 4:6).

18. ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën?

¹⁸ Ko nmëdäjtëm ja madakën parë mbäät nigäjpxëm ti nwinmäˈäyëm ets wiˈix nnayjäˈäwëm, yëˈë tuˈugë regalë diˈibë Jyobaa të xymyoˈoyëm. Pääty, nˈokpanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën ets nˈokˈijxëm näˈä mbäät ngäjpxëm, ti mbäät nmaytyakëm ets wiˈix. Nˈokˈijtëm xëmë ajiiky amëguˈuk ets nˈokˈyajtuˈunëmë ää ayuk diˈib mbäät pyudëkëtyë nmëguˈukˈäjtëm ets diˈib mbäät jotkujk yajnayjawëtyë Jyobaa.