1, 2. 1) ¿Ti Jyobaa tëëyëp tyuun? 2) ¿Ti tyam näägë jäˈäy diˈib pëjk ijxëdëp nayajtëëwëdëp?

NIˈAMUKË nyajpäädäˈänëm oy mëk. Pën të näˈä mëk mˈokpëjkëbë, waˈan mnayajtëëwë: “¿Waˈantsëdaa näˈä nˈagëdäˈägët?”. O waˈan nanduˈun mnayajtëyëty pën jam tuˈugë mëtnaymyaayëbë o mjiiky mëguˈuk diˈib mëk pëjkëp. Biiblyë myaytyakypy kanäägë jäˈäy diˈib nanduˈun nayajtëëwëdë pën agëdäˈäktëp näˈä. Tuˈugë jäˈäy diˈib duˈun nayajtëëwë, yëˈë ja yˈuˈungë Acab mëdë Jezabel, ja rey Ocozías. Yëˈë ojts kyunaxy ets ta nyayajtëëwë pën agëdäˈägëp. Ok, ja rey Ben-hadad diˈib Siria diˈib nanduˈun päˈämbajt nanduˈun nyayajtëëwë (2 Reyes 1:2; 8:7, 8).

² Tëëyëp, Jyobaa yajtuunë myëkˈäjtën parë dyaˈˈagëdaky näägë jäˈäy. Axtë myooyë mëkˈäjtënë näägë kugajpxy parë dyajjukypyëktëdë oˈkpë (1 Reyes 17:17-24; 2 Reyes 4:17-20, 32-35). Pääty, näägë jäˈäy diˈib tyam pëjk ijxëdëp nyayajtëwëdë pënë Dios nan yajtunaambyë myëkˈäjtën parë yaˈˈagëdäˈägëdët.

3-5. 1) ¿Ti mbäät ttundë Jyobaa mëdë Jesus? 2) ¿Tijaty yajtëˈëwën yaˈˈatsoowëmbitäämp?

 ³ Jyobaa mbäät dyajtunyë myëkˈäjtënë parë näägë jäˈäy yubat pyäˈämbatët. Extëm nˈokpëjtakëm, yajpäˈämbajt ja rey diˈib Egipto ets ja myëgaˈaxë Moisés diˈib xyëˈäjt Míriam (Génesis 12:17; Números 12:9, 10; 2 Samuel 24:15). Ets ko ja israelitëty kyaj myëdoowdë, ta Dios tyukumëdoowëdë ko tkejxy ja mäjkpë ayoˈon ets yubajt pyäˈämbajttë (Deuteronomio 28:58-61). Perë Jyobaa nan yajtuumbyë myëkˈäjtën parë tkuwäˈäny pënaty mëduunëp ets kyaj pyäˈämbattët (Éxodo 23:25; Deuteronomio 7:15). Extëm nˈokpëjtakëm, yaˈˈagëdakë Job diˈibë nety mëk pëjkëp axtë jyënany ko yˈoogäˈäny (Job 2:7; 3:11-13; 42:10, 16).

⁴ Duˈun extëmë Jyobaa, Jesus nan mbäät dyaˈˈagëdaˈagyë päˈäm jäˈäy. Pes ko jyukyˈajty yä Naxwiiny, ojts dyaˈˈagëdaˈaky diˈib myëdäjtypyë leprë, diˈib moˈtp, diˈib wiints, jäˈäy diˈib të xyuxy ets diˈib wiˈixëm ja päˈäm myëdäjtypy (käjpxë Matewʉ 4:23, 24; Fwank 9:1-7). Tyäˈädë miläägrë yëˈë xytyukˈijxëm tukëˈëyë tijatyë Jesus tyunaampy mä ja jembyë jukyˈäjtën. Ko nety jam nyajpatëm, kyaj pën jyënäˈänäˈäny: “Pëjkëbëts” (Isaías 33:24).

⁵ ¿Mbäädë net nˈawijxëm parë Jyobaa o Jesus dyajtundëdë myëjää ets xyaˈˈagëdakëm? ¿Ti mbäät jawyiin nwinmäˈäyëm ko nwinˈixäˈänëm tuˈugë tratamientë?

6. ¿Wiˈixë Biiblyë jyënaˈany mä ja miläägrë diˈib tyuundë pënaty pyanëjkxtë Kristë?

⁶ Jyobaa myëjämooy pënaty pyanëjkxtë Kristë mä primer siiglë, ets nääk ojts ttundë miläägrë (Apostʉlʉty 3:2-7; 9:36-42). Extëm nˈokpëjtakëm, yaˈˈagëdaktë päˈäm jäˈäy, etsë wiinkpë ojts tkäjpxtë wiink ayuk (1 Korintʉ 12:4-11). Perë Biiblyë jyënany ko kyaj nety yˈokˈyajtunanë miläägrë, ets duˈunën tyuun jyäjtë (1 Korintʉ 13:8). Pääty tyam kyaj nˈawijxëm etsë Dios ttunëdë miläägrë parë xyaˈˈagëdakëm o dyaˈˈagëdäˈägëdë jiiky mëguˈuk.

7. ¿Wiˈix xyjotkujkmoˈoyëmë Salmo 41:3?

⁷ Ko mëk nbëjk nˈijxëm, Jyobaa yëˈë xypyudëkëyäˈänëm ets xyjotkujkmoˈoyäˈänëm. Duˈun ttuuny mët pënaty tëëyëp mëduunëdë. Ja rey David tkujäˈäyë: “Jotkujk yajpääty ja diˈib nyiˈˈijxkëdakypyë ayoobë jäˈäy; Jyobaa yaˈˈawäˈätspëtsëmaampy ko nëjkx myinyë ayoˈon. Jyobaa yëˈë diˈib kuwäˈänanëp ets yajjukyˈatäˈänyëty” (Salmo 41:1, 2). ¿Yëˈë David myaytyäˈägan ko ja diˈib pyudëjkëbë ayoobë jäˈäy, kyaj nyekyˈoogäˈäny? Kyaj. Yëˈë myaytyäˈägan ko pën päˈämbajtpë tadë jäˈäy, Dios pudëkëyanëp ets kuentˈatanëp (Salmo 41:3). Xyjotkujkmoˈoyëm ko Jyobaa nyijäˈäwëp tijaty ayoˈon nyajnäjxëm ets kyaj xyjaˈaytyëgoˈoyëm. Yëˈë xymyoˈoyëmë jotmëkˈäjtën etsë wijyˈäjtën parë nmëmadakëmë yuu päˈäm. Ets nan të dyajkojˈyë niniˈkx këbäjk parë këˈëm yˈagëdäˈägët ko ti päˈäm xypyatëm.

8. Extëm jyënaˈanyë Salmo 41:4, ¿wiˈixë David tˈanmääyë Jyobaa myentrësë nety pyeky yˈixyëty?

 ⁸ Mä Salmo 41 jap yajmaytyaˈaky ko nety ja rey David mëjtaˈaky pyekyëty. Ets waˈan pyäˈämbejty mët ko ojts tjantsy myëmay tjantsy myëdäjy ko ja yˈuˈunk Absalón pyëjkëyaˈanyëty ja kutujkën. Per kom mëjtaˈagyë nety pyekyëty, kyaj nety mbäät ti tnekytyuny. David nyijäˈäwëbë nety ko tukëˈëyë ja amay jotmay diˈib jamˈäjtp mä jyëën tyëjk, yëˈë ko nety të pyokytyuny mëdë Bat-seba (2 Samuel 12:7-14). ¿Ti net tyuun? Ta tmënuˈkxtakyë Jyobaa: “Paˈëyoowkës najtsˈëyoˈowëkës; yajtsokës oy të nmëpokytyuny” (Salmo 41:4, Tios yˈaaw yˈayuk). David nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa të pyokymyeˈkxyëty, pääty tˈëxtääyë nyaybyudëkë myentrësë nety pyeky yˈixyëty. Per ¿yˈawijxypyë nety parë Jyobaa ttunëdë miläägrë ets yaˈˈagëdäˈägëdët?

9. 1) ¿Wiˈixë Jyobaa tpudëjkë ja rey Ezequías? 2) ¿Wiˈixë David tˈawijxy etsë Jyobaa pyudëkëdët?

⁹ Tëëyëp, Jyobaa yajtuunë myëjää parë dyaˈˈagëdaky näägë jäˈäy. Extëm nˈokpëjtakëm, ko nety ja rey Ezequías yˈooganë, ta Jyobaa yaˈˈagëdakë ets ojts yˈakjukyˈaty 15 jëmëjt naxy (2 Reyes 20:1-6). Etsë David, ¿nan yˈawijxypyë nety parë Jyobaa ttunëdë miläägrë? Kyaj. Diˈibë nety yˈawijxypy, yëˈë parë Dios pyudëkëdët duˈun extëm tpudëkë “ja diˈib nyiˈˈijxkëdakypyë ayoobë jäˈäy”. David jantsy oy nyaymyaayë mëdë Jyobaa, pääty, mbäädë nety tˈanëëmë parë jyotkujkmoˈoyëdët ets kyuentˈatëdët mä nety pyeky yˈixyëty. Nan yˈamdoow pyëjktsoowë naybyudëkë parë yˈagëdäˈägët. Ëtsäjtëm, nan mbäät nˈamdoˈowëmë Jyobaa naybyudëkë extëmë David (Salmo 103:3).

10. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm ko pyäˈämbejtyë Trófimo etsë Epafrodito?

¹⁰ Apostëlë Pablo ets wiinkpë Dios mëduumbë myëdäjttë mëjää parë dyaˈˈagëdaktë päˈäm jäˈäy (käjpxë Apostʉlʉty 14:8-10). Extëm tëgok, Pablo ojts dyaˈˈagëdaˈaky tuˈugë yetyëjk diˈibë nety myëdäjtypyë “neˈpynybyäˈäm esë jëën”. ¿Wiˈix dyaˈˈagëdaky? Apostʉlʉty 28:8 jyënaˈany ko “kyäjxtaky es ja kyëˈë tpëjtaky mä ja pumäˈäy. Es net yˈagëdaky”. Perë Pablo kyaj niˈamukë jäˈäy dyaˈˈagëdaky diˈibë nety yˈixyˈajtypy. Extëm ja myëtnaymyaayëbë Trófimo, diˈib jamyëdäjtë mä ojts kyäjpxwaˈkxy (Apostʉlʉty 20:3-5, 22; 21:29). Mientrësë nety jyamyëdatyëty, ta pyäˈämbejty, perë Pablo kyaj ojts dyaˈˈagëdaˈaky, pääty ja Trófimo kyaj nyekyjyamyëdäjtë (2 Timotee 4:20). Nan päˈämbajt jatuˈugë myëtnaymyaayëbë diˈib xyëˈäjt Epafrodito. Biiblyë jyënaˈany ko jawaanë kyaˈoˈky, per kyaj jyënaˈany ko Pablo yaˈˈagëdakë (Filipʉs 2:25-27, 30). Extëm nˈijxëm, Pablo ets ja wiinkpë Dios mëduumbë kyaj dyaˈˈagëdaktë niˈamukë jäˈäy.

11, 12. ¿Tidaa Lucas tyukpudëjkë Pablo, ets wiˈix yajnimaytyaˈaky?

¹¹ Lucas, doktoor tyuuny, ets jyamyëdäjtë Pablo tëgok majtskˈok mä ojts kyäjpxwaˈkxy (Apostʉlʉty 16:10-12; 20:5, 6; Kolosʉ 4:14). Waanë Lucas tpudëjkë Pablo ets ja wiinkpë Dios mëduumbëty ko pyäˈämbajttë mä nety kyäjpxwäˈkxtë (Galasyʉ 4:13). Pes duˈun extëmë Jesus jyënaˈany, ko pënaty pëjkëdëp yajtëgoyˈäjttëp tuˈugë doktoor (Lukʉs 5:31).

¹² Lucas nyiˈëxpëjkë doktoorˈäjtk, kyaj nanëgoobë kyutsooyˈajty. Pääty ko tjääyë liibrë diˈib xyëˈäjtypy Lukʉs etsë Apostʉlʉty,  yajtuunë ää ayuk diˈib yajtuundëbë doktoortëjk ets tkujäˈäyë tuˈuk majtsk mä wiˈixë Jesus dyaˈˈagëdakyë jäˈäy. ¿Mä Lucas tniˈëxpëjkë tsooy? Biiblyë kyaj tnigajpxy. Per waˈan ojts tniˈëxpëkë jam Laodicea, diˈib myëwingonˈäjtypyë Colosa. Ets mbäät duˈun njënäˈänëm, pes ko Pablo ttuknigejxyë nyeky ja Dios mëduumbëty diˈib Colosa, tkujäˈäyë ko Lucas kyejxypyë netyë käjpxpoˈkxën parë ja myëguˈuktëjk diˈib yˈixyˈäjttëp.

13. ¿Ti mbäät nyaˈijtëm winmäˈänyoty ko pën xyˈanmäˈäyëm wiˈix nnayajtsoybyajtëm?

¹³ Mä tyäˈädë tiempë, nituˈugë nmëguˈukˈäjtëm tkamëdatyë madakën parë ttunëdë miläägrë ets xyaˈˈagëdakëm. Per ko nbëjk nˈijxëm, ta nääk diˈib xyjapudëkëyäˈänëm ets mbäät xyˈanmäˈäyëm ti mbäät nduˈunëm, oyë nety ngayajtëˈëwëm. Ets mbäät xypyudëjkëm extëm xyˈanmäˈäyëm. Extëm nˈokpëjtakëm, Pablo nyijäˈäwëbë nety ko Timoteo pëjkpë jyot, waˈan mët ko ja nëë tˈuuky diˈib kyaj wyäˈätsëty. Päätyë Pablo yˈanmääyë ets tˈuugët waanë binë (käjpxë 1 Timotee 5:23). * Per tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm ko pën xyˈanmäˈäyëm wiˈix nnayajtsoybyajtëm. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mbäät xyˈanmäˈäyëm mëktaˈaky ets nyajtuˈunëmë ääytsyooy ujtstsooy, o xyˈanmäˈäyëm ti mbäät njëˈxëm ets ti kyaj. Mbäät xyˈanmäˈäyëm ko yëˈë pudëjkë tuˈugë jyiiky myëguˈuk diˈibë nety nanduˈun pëjkëp extëm ëtsäjtëm. Perë tyäˈädë kyaj yëˈë tˈandijy ko mijts nan mbäät mbudëkëty. Tuˈugë tsooy o tratamientë mbäät tpudëkë nimayë jäˈäy, perë wiinkpë mbäät yˈaxëktunyëty (käjpxë Proverbios 27:12). *

14, 15. 1) ¿Tiko yˈoyëty nnayaˈijtëm wijy? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Proverbios 14:15?

¹⁴ Niˈamukë nyajpäädäˈänëm oy mëk parë ndukxondakëmë jukyˈäjtën ets nmëduˈunëmë Jyobaa. Per mët ko nbokyjyaˈayˈäjtëm, ta nbäˈämbajtëm. Mbäät nwinˈijxëm diˈibë tratamientë nyajtunäˈänëm, pes nmëdäjtëmë madakën. Per tsojkëp nˈijtëm wijy, pes mbäät näägë jäˈäy xyˈanmäˈäyëm ko myëdäjttëp tuˈugë tratamientë diˈib mbäät xyaˈˈagëdakëm. Ets mbäät duˈun ttundë mët ko jeˈeyë myeenybyäädäˈändë. Mbäät xyˈanmäˈäyëm ko mayë jäˈäy të tˈaxäjëdë tyäˈädë tsooy ets ko të yaˈˈagëdäˈägëdë. Per kyaj yˈoyëty nëgoo ti tsooy njëˈxëm mët ko oy nnayjawëyäˈänëm o parë mas jeky njukyˈatäˈänëm. Biiblyë jyënaˈany: “Diˈib kyaj ti tnijawë myëbëjktaapy tukëˈëyë ayuk, per diˈib wijy wyinmaapy mä nyaswäˈägë” (Proverbios 14:15).

¹⁵ Pën nnayaˈijtëm wijy, ta nëjkx nnaygyuentˈäjtëm parë kyaj nmëbëjkëm extëm nyaˈˈanmäˈäyëm wiˈix mbäät nnayajtsoybyajtëm, ets mas niˈigyë pën yëˈë xyˈanmäˈäyëmë jäˈäy diˈib kyaj të tniˈëxpëkë tsooy. Pääty, oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Ijtpëts seguurë ko të  jäˈäy jyantsy pyudëkëtyë tyäˈädë bitaminë, ääytsyooy ujtstsooy o tijaty të yaˈˈanëëmë tjëˈxët? Ets pën të nääk pyudëkëty, ¿wiˈixëts nnijawë ko nan xypyudëkëyäämbëts? ¿Tsojkëbëts niˈigyë nbayoˈoyët etsëts nyajtëwët tuˈugë doktoor?” (Deuteronomio 17:6).

16. ¿Tiko mbäät nnaygyuentˈäjtëm ko nwinˈijxëm ti tratamientë nyajtunäˈänëm?

¹⁶ Tsojkëp nˈijtëm “wijy kejy” parë nwinˈijxëm ti tratamientë nyajtunäˈänëm (Titʉ 2:12). Nan tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm pën ja tsooy o ja tratamientë diˈib yaˈˈawäˈänëm naa tëgatsy ja jäˈäy tnimaytyaˈaky. Oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Mbäädëts yajxonë tadë jäˈäy xytyukmëtmaytyaˈaky wiˈix tyunyë tadë tsooy? ¿Naa tëgatsy yajmëdoy extëm tnimaytyaˈaky? ¿Yˈixyˈäjttëbë tyäˈädë tratamientë mayë doktoortëjk?” (Proverbios 22:29). Mbäät pën xyˈanmäˈäyëm ko ja päˈäm diˈib nmëdäjtëm të yajpäätyë tsyooy jagam it jagam lugäär, per ko mayë doktoortëjk kyajnëm tnijawëdë. Per ¿waˈandaa tyëyˈäjtënëty ko tadë tsooy jantsy taaˈäjtp? O mbäät axtë nyaˈˈawäˈänëm tuˈugë tsooy diˈib myëdäjtypyë mëjää. Tyäˈädë kutsëˈëgë, pesë Jyobaa kyaj ttseky ets nyajtuˈunëm tijaty tsoˈomp mä brujëtëjk (Deuteronomio 18:10-12; Isaías 1:13).

17. ¿Ti ntsojkëm niˈamukë?

¹⁷ Pënaty wyooyoˈoytyë Diosë kyäjpn mä  primer siiglë, kyajxtë tuˈugë neky mäjatyë tuˈukmujkën. Mä ojts yajnigajpxy tijaty mbäät tjëjpkudijëdë Dios mëduumbë, ja neky duˈun jyëjpkëxy: “Es ko tyäädë dëˈën xytyundët, oyë dëˈënë naty xytyundë. Wëˈëmdë mëdë Dios” (Apostʉlʉty 15:29). Ko jyënaˈany “wëˈëmdë mëdë Dios”, mä näägë ayuk të yajkäjpxnaxy “mˈoyˈat mëkˈatët”, ets nan mbäät yëˈë tˈandijy “nˈijtëm mëk”. Duˈunë duˈun, niˈamukë njayajpäädäˈänëm oy mëk parë nmëduˈunëmë Dios.

18, 19. ¿Ti Jyobaa xymyoˈoyäˈänëm mä ja lugäärë tsujpë?

¹⁸ Kom niˈamukë pokyjyaˈay nyajpatëm, ta nbäˈämbajtëm. Të nˈijxëm ko kyaj mbäät nˈawijx njëjpˈijxëm etsë Jyobaa ttunëdë miläägrë parë xyaˈˈagëdakëm. Per nnijäˈäwëm ko mä tiempë myiny kyëdaˈaky, oy mëk nyajpäädäˈänëm. Apostëlë Juan myaytyak “tuˈugë mëjnëë” etsë “kepy diˈibë yajkypy ja jikyˈäjtën” diˈib yaˈˈagëdäˈägaampy niˈamukë jäˈäy (Diˈibʉ Jatanʉp 22:1, 2). ¿Yëˈë myaytyäˈäganë ääytsyooy ujtstsooy diˈib mbäät tyam nyajtuˈunëm o diˈib nyajtunäˈänëm mä ja it lugäärë tsujpë? Kyaj. Yëˈë myaytyäˈägan tukëˈëyë diˈibë Jyobaa mëdë Jesus tyunandëp parë mbäät njukyˈäjtëm winë xëë winë tiempë (Isaías 35:5, 6).

¹⁹ Njantsy yˈawijx njantsy jëjpˈijxëm njukyˈatäˈänëm mä ja lugäärë tsujpë. Per mientrës jyaˈty, xyjotkujkmoˈoyëm ko Jyobaa xytsyojkëm ets ko nyijäˈäwëp wiˈix ja jäj jëmuˈumën nyajnäjxëm ko nbëjk nˈijxëm. Ets duˈun extëmë David, ijtëm seguurë ko Jyobaa ninäˈä xykyamastuˈudäˈänëm. Pën kyaj nmastutëm, ta xëmë xykyuentˈatäˈänëm (Salmo 41:12).