“Es nidëgekyë jäˈäyëty tjantsy jëjpˈijxtë ja Kristë. Pääty jyënandë: ¿Ti tadë Fwank, waˈanëdaa jyaˈˈatyë Kristë?” (LUK. 3:15)

1. ¿Ti ja anklës tyukˈawäˈänë ja borreegë kuentˈäjtpëty?

TË NETY kyootsënë ets ja borreegë kuentˈäjtpë jamë nety yajpäättë kamoty, tkuentˈattë byorreegë. Ko ajotkumonë tˈijxpattë tuˈugë Jyobaa yˈanklës, ets ta ja “Diosë myëjˈäjtën [ojts] tyëˈxwaˈxy mä yëˈëjëty, es jyantsy nyayˈatsëˈkëdë”. Per ta tmëdoodë ko ja anklës yˈanmääyëdë: “[Këdii] mtsëˈëgëdë. Yëˈëts ëj nyajmiimpy ja oybyë ayuk es diˈibë yajjotkujkˈattëp nidëgekyë jäˈäyëty. Ko tyam të myiny jyaˈty naxwiiny mä Davit kyugäjpnëty tuˈugë Yajnitsokpë mët miitsëty, diˈibë dëˈën Nintsënˈäjtëm, ja Kristë”. Të nety myiny jyaˈty ja mixyuˈunk diˈib itäämp Mesías. Ja anklës ta yˈanmääyëdë ko jam käjpnoty tpäättët mä jëyujk tsäjkää tyanëdë, ets ko jam kyoˈknë mä jyeˈxy yajpëjtaˈaky. Ta ajotkumonë jatëgok tˈijxpattë nimayë anklës “Dios tˈawdattë es jyënäˈändë: Awdattë ja Dios diˈibë jam tsäjpotm, es yˈittët agujk jotkujk ja jäˈäyëty diˈibë Dios tsyejpy” (Luk. 2:8-14).

2. ¿Ti yˈandijpy “Mesías”, ets wiˈixë nety mbäät yajnijawë pën yëˈë yajwinˈijx?

² Tyäˈädë borreegë kuentˈäjtpë nyijäˈädëbë nety ko “Mesías” o “Kristë”, yëˈë yˈandijpy “Winˈixy”, ja jäˈäy diˈibë Jyobaa të wyinˈixyëty parë ttunët tuˈugë tuungë jëjpˈambë (Éxo. 29:5-7). Per ¿wiˈixë nety mbäät tnijawëdë ko tyäˈädë mixyuˈunk yëˈë Mesíasˈatäämp extëm ja anklës jyënany ets ttukmëbëktëdë wiink jäˈäy? Ko tˈëxpëktët ja Diosë jyaaybyajtën tijaty yajnaskäjpxë mä Mesías ets ko tˈixtët wiˈix yˈadëy mä tyäˈädë mixyuˈungë jyukyˈäjtën.

¿Tiko tjantsy jëjpˈijxtë ja Mesías?

3, 4. ¿Wiˈix mbäät njaygyujkëmë Daniel 9:24, 25?

³ Ko ja tiempë nyajxy, ta ja Juan Yajnëbajtpë dyajtsondaky ja tyuunk mä kyäjpxwaˈkxy. Ets tijaty tyuun ets kyäjpx, ta mayë jäˈäy nyayajtëwëdë pënë Juan yëˈë ja Mesías (käjpxë Lukʉs 3:15). ¿Tiko nääk wyinmääytyë ko të nety tpatnë ja tiempë parë ja Kristë jyäˈtët? Yëˈko waˈanë nety yajxon të tjaygyukëdë diˈib  ojts yajnaskäjpxë mä ja 70 sëmään. Diˈib jënäämp: “Ja jyaˈˈaty 70 sëmään diˈib të yaˈˈagajpxy mä mgäjpn [...]. Ets tsojkëp xynyijawët [...] ko mä pyëtsemyë tadë ayuk parë yˈaˈoyët ets yaˈˈagojëdë Jerusalén käjpn axtë mä jyaˈtyë Mesias ja Wintsën, nyaxäˈäny jëxtujk sëmään, nanduˈun 62 sëmään mä mgäjpnën ets oy ko xynyijawët” (Dan. 9:24, 25). Kanäägë ëxpekyjyaˈay jyënäˈändë ko kyaj yëˈë tˈandijˈyë sëmään diˈib jëxtujk xëë, jëmëjtˈamën tmaytyaˈaky. Extëm mä Biiblyë La Palabra de Dios para Todos myëmiimpy tuˈugë nota diˈib jënäämp: “70 sëmään diˈib jëmëjtˈam, o 490 jëmëjt”.

⁴ Tyamë Diosë kyäjpn nyijäˈäp ko diˈib yajnigäjpx mä Daniel 9:25 ja 69 sëmäänbë, ja tˈandijy 483 jëmëjt. Ja yajmaytsyootsondaky mä jëmëjt 455 mä kyajnëm myinyë Jesus, ko ja rey Artajerjes diˈib Persia tˈanmääy ja Nehemías ets jatëgok tˈagojët ja Jerusalén käjpn (Neh. 2:1-8). Tyäˈädë 483 jëmëjt ja jyëjpkejxy mä jëmëjt 29 ko Jesus nyëbejty. Ets ja mä yajwinˈijxy mëdë espiritë santë ets jyajty Mesías (Mat. 3:13-17). *

5. ¿Tijaty nˈixäˈänëm diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Jesus?

⁵ Nˈokˈijxëmë net tijaty ojts yajnaskäjpxë mä ja Mesías myaxuˈunkˈaty, myutskˈaty, ets wiˈix Dios mëduuny. Ko nnijäˈäjëm wiˈix yˈadëëy, ta niˈigyë nmëbëjkëm tijatyë Biiblyë myaytyakypy ets ko Jesus yëˈë duˈun ja Mesías.

Ko myutskˈäjty

6. ¿Wiˈix ojts yˈadëyë Génesis 49:10?

⁶ Yëˈë nety tyëëmˈataampy yˈaatsˈataambyë Judá. Ko netyë Jacob yˈooganë, ta ojts tkunuˈkxy ja yˈuˈunk yˈënäˈk. Etsë Judá duˈun tˈanmääy: “Ni pën yëˈë Judá kyapëjkxëdëty yëˈë myëkˈäjtën, ets yëˈë kyutujkën, ets yëˈë kyepy, mëdiˈibë kyëˈëjotm myëëtˈäjtypyën, koonëm tëy myinëty ja mëdiˈibë nyiwintsënˈäjtypyën ja kepy tambë tkëˈëgapˈatyën, mëdiˈibë nëjkx ja nax käjpn tmëmëdowdën” (Gén. 49:10, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés). Ja judiyëtëjk diˈib yaˈëxpëjktëp, jyaygyujkëdë ko Jacob yëˈë nety myaytyakypyë Mesías. Per ¿wiˈix nyikejy ja yˈää yˈayukë Jacob? Yëˈë nety myaytyakypy tuˈugë rey mët ko ijty ja rey myëdäjttëp tuˈugë kepy kyëˈëjoty diˈib yaˈijxëp ko myëdäjttëp ja madakën parë yˈanaˈamdët ets yajkutuktët. Jacob ojts tnaskäjpxë ko tyäˈädë rey myinäˈäny mä Judá tyëëm yˈääts, David yëˈë tim jawyiin tuun rey etsë Sedequías yëˈë diˈib ok aktuun. Perë Jacob yëˈë nety myaytyakypy tuˈugë rey diˈib ok minäämp ets winë xëë tyunäˈäny. Dios ojts tˈanëëmë Sedequías ko tyäˈädë rey yëˈë diˈib myëdäjtypy ja madakën parë yˈanaˈamët (Eze. 21:26, 27). Mä Jesus kyamaxuˈunkˈatynyëm, ja anklës Gabriel ojts tˈanëëmë María: “Es ja [Jyobaa] Dios myoˈoyëdët ja kutujkën extëmë yˈapteety Davitë kyutujkën, es tˈanaˈamët mä naxwinyëdë Israel es yˈitët winë xëë winë tiempë. Ninäˈä kyakëxët yëˈë yˈanaˈamën” (Luk. 1:32, 33). Jesus ja myiiny mä Judá tyëëm yˈääts etsë David, ets yëˈë naytyuˈuk diˈibë Jyobaa wyandak ko tyunäˈäny rey (Mat. 1:1-3, 6; Luk. 3:23, 31-34).

7. ¿Mä myaxuˈunkˈäjtyë Jesus, ets wiˈix tyuun jyäjtë?

⁷ Myaxuˈunkˈatäˈäny Belén. Miqueas tkujäˈäyë: “Mijts Belén Efrata, diˈib jantsy mutsk parë myajkumaytsyowët mä milˈambë diˈib Judá, mä mijts pyëtsëmäˈäny diˈib jäˈtäämp anaˈambë Israel, diˈib näˈäbë tsyonëˈk tsyondakën tmëdäjty, mä xëë tiempë diˈib kyaj jyëjpkexy” (Miq. 5:2). Extëm yä jyënaˈany, Mesías jamë nety myaxuˈunkˈatäˈäny Belén, diˈibë nety të yajtijy Efrata. María mëdë José jamë nety tsyëënëdë Nazaret, per ojts nyëjkxtë Belén mët ko ojts yajtukˈanaˈamdë ets jam yajjääybyattët, päätyë Jesus jam myaxuˈunkˈäjty (Mat. 2:1, 5, 6). ¡Duˈun meerë tyuun jyäjtë extëmë nety të yajnaskäjpxë!

8, 9. Extëm ojts yajnaskäjpxë, ¿pënë nety yajmaxuˈunkˈatanëbë Mesías, ets ti ayoˈon jotmayë nety tunan jatanëp mä myutskˈaty?

 ⁸ Yajmaxuˈunkˈatäˈänyëty tuˈugë kiixy diˈib kyajnëm tsyëënë mëdë yetyëjk (käjpxë  Isaías 7:14). Mä ayuk ebreo bethuláh ets almáh, yëˈë yˈandijpy tuˈugë kiixy diˈib kyajnëm tsyëënë mëdë yetyëjk. Mä tyäˈädë bersikulo yëˈë tuunë almáh diˈib nanduˈun yˈandijpy tuˈugë kiixy diˈib naytyuˈuk. Ets nan yëˈë tuunë tyäˈädë ayuk ko yajmaytyakyë Rebeca mä kyapekynyëm (Gén. 24:16, 43). Mëdë Diosë myëjää, Mateo yëˈë yajtuunë ayuk grieegë parthénos, diˈib yˈandijpy tuˈugë “kiixy diˈib kyajnëm tsyëënë mëdë yetyëjk”, ko ojts tnigajpxy yˈadëyë Isaías 7:14 mä Jesus myaxuˈunkˈaty. Mateo mëdë Lucas yajxon tnigajpxy ko yëˈë Diosë myëjää diˈib tuun parë María ojts wyeˈemy uˈunkmëët (Mat. 1:18-25; Luk. 1:26-35).

⁹ Mä ja Mesías myutskˈaty yajniˈanaˈamëyaˈany ets yˈoogët mayë ënäˈkuˈunk. Të nety duˈun tëëyëp yˈoktuun yˈokjäjtëbë, ko ja faraón diˈib Egipto ojts tniˈanaˈamë ets niˈamukë ja maxuˈunk diˈib miin jäjttëp yetyëjk, yajkujëbipët mä ja Nilo nëë (Éxo. 1:22). Ets ok, ta mä Jeremías 31:15, 16 ojts yajnaskäjpxë ko nanduˈun tyunäˈäny jyatäˈänyëty. Jap jyënaˈany ko “Raquel tnijëˈëy tniyaˈaxyë yˈuˈunk yˈënäˈk” mët ko të yajmënëjkxtë mä ja “myëtsipë nyax”. Ets ko mëk jyantsy yaˈaxy axtë yajmëdoop Ramá, mä ja yˈit nyaxwinyëdë Benjamín. Mateo jyënaˈany ko tyäˈädë ja ojts yˈadëy ko ja rey Herodes ojts tniˈanaˈamë ets niˈamukë ja mixyuˈunk diˈib Belén yˈoˈktäˈäyët (käjpxë Matewʉ 2:16-18). ¡Mëjwiin kajaa ojts dyajnaxtë jäj jëmuˈumën ja familyë!

10. ¿Wiˈix yˈadëëyë Oseas 11:1 mä Jesus?

¹⁰ Dios yajpëtsëmanëbë nety Egipto duˈun extëm dyajpëtseemy ja israelitëty (Ose. 11:1). Mä Herodes tkaniˈanaˈamënëm ets yˈoˈktäˈäyët ja mixyuˈunk, ta tuˈugë anklës tˈanmääyë José ets tmënëjkxët Egipto ja Jesus mëdë María. Jaanëm pyëtsëëmdë Egipto ko ojts yˈoˈknë Herodes parë yˈadëwët extëmë Jyobaa tˈanmääy ja kugajpxy Oseas: “Jap Ejiptëts nnigaxë nˈUˈungëts” (Mat. 2:13-15). Jesus kyaj nety tmëdatyë madakën parë dyaˈˈadëwët tijaty ojts yajnaskäjpxë mä myaxuˈunkˈaty ets mä myutskˈaty.

Tyuundëkë ja Mesías

11. ¿Pën ja Mesías ojts yaˈˈawatsxëty ja nyëˈë tyuˈu?

¹¹ Awäˈätsäämbë nety ja nyëˈë tyuˈu ja Mesías. Malaquías ojts tnigajpxy ko “ja kugajpxy Elías”, yëˈë nety pyudëkëyaampy ja nax käjpn parë tkupëktët ja Mesías ko jyäˈtët (käjpxë Malaquías 4:5, 6). Jesus ojts tnigajpxy ko Juan Yajnëbajtpë yëˈë ja Elías (Mat. 11:12-14). Etsë Marcos ojts tnigajpxy ko Juan yëˈë yaˈˈadëë diˈib nyaskäjpxë Isaías (Isa. 40:3; Mar. 1:1-4). Jesus kyaj ojts tˈanëëmë Juan ets yaˈˈawatsxëdët ja nyëˈë tyuˈu parë tyunët extëm ja Elías. Jyobaa yëˈë tuknipëjkë tyäˈädë tuunk parë yaˈëxkapët ja Mesías.

12. ¿Ti tuungë Dios tyuknipëjk ja Mesías ets yëˈë diˈib yajtukˈëxkäjp?

¹² Dios yëˈë nety tyuunkmoˈoyaampy ja Mesías ets yëˈë yajtukˈëxkapäämp. Tëgok, ko Jesus ojts nyijkxy Nazaret mä nety të yeeky të pyety, ta tyëjkë mä ja sinagoga ets yajmooy ja neky diˈib jyaay ja kugajpxy Isaías, ta ojts tkajpxy mä jyënaˈany: “Nmëdäjtypyëts ëj ja Diosë [myëjää], es tëts xymyoˈoy ja tuunk esëts ngäjxwäˈxët ja oybyë ayuk mä ja ayoobë jäˈäy. Es tëts xykyexy esëts nˈawanëtes ja tsimyjyaˈay es ja poˈoduumbë yajnasmatsët, esëts nmoˈoyët yëˈë yˈijxën diˈibë wiints, esëts nˈawanëdëts ko të jyaˈty ja xëë ko Dios ttunët ja myayˈäjtën ja jäˈäy”. Jesus jantsy yëˈë nety ja Mesías, pääty ojts jyënaˈany: “Tyam yajkuytyunyë tyäˈädë Diosë jyaaybyajtën mä miitsëty” (Luk. 4:16-21).

13. ¿Ti ojts tnaskäjpxë Isaías mä ja tyuungë Mesías?

¹³ Tyunäˈäny Galilea. Isaías duˈun ojts tnimaytyaˈaky ja nyaxë Zabulón, Neftalí etsë Galilea: “Ja käjpn diˈibë nety ijtp agootstuuy të tˈixtë tuˈugë mëj jäj mëj tëˈkxën. Ets pënaty  tsënääytyëp mä ja naxwinyëdë diˈib jantsy kootsëm, të ja jäj tëˈkxën pyäädëdë” (Isa. 9:1, 2). ¿Mä Jesus tyuuntsondaky? Mä ja yˈit nyaxwinyëdë Galilea, axtë ojts tsyëënë Capernaum. Duˈuntsoo, ojts kyujäj kyudëˈkxëdë ja tëyˈäjtën pënaty tsënääytyë mä Zabulóngë nyax etsë Neftalí (Mat. 4:12-16). Nan jam Galilea mä dyajnaxy ja dyiskursë diˈib xyëˈäjtypy Sermón del Monte, mä twinˈijxy ja yˈapostëlëty ets mä ttuuny ja tim jawyiimbë miläägrë. Ets nan waˈan jam nyaytyukˈijxë ja 500 yˈëxpëjkpë ko nety të jyukypyeky (Mat. 5:1–7:27; 28:16-20; Mar. 3:13, 14; Fwank 2:8-11; 1 Kor. 15:6). Extëm nˈijxëm, Jesus ojts dyaˈˈadëy diˈibë Isaías ojts tnaskäjpxë, ko ojts kyäjpxwaˈkxy mä ja nyaxë Zabulón etsë Neftalí. Per nan ojts kyäjpxwaˈkxy mä tukëˈëyë ja Israelë yˈit lyugäär.

Yˈakˈyajnaskäjpxë tijaty mä ja Mesías

14. ¿Wiˈixë Jesus dyaˈˈadëëy diˈib yajpatp mä Salmo 78:2?

¹⁴ Ja Mesías yajtunaambyë nety ja ijxpajtën. Asaf diˈib jyaay tuk pekyë Salmo duˈun yˈëëy: “Ngäjpxpëtsëmaambyëtsë ayuk diˈib nikajp” (Sal. 78:2). ¿Tiko nˈijtëm seguurë ko yëˈë yajmaytyakë Jesus? Yëˈko duˈunë Mateo tnigajpxy. Pes ko tmaytyaktäˈäy mä Jesus tˈijxkijpxyë ja “tsäjpotmëdë kutujkën” mët tuˈugë mostasë päjk etsë lebaduurë, ta jyënaˈany: “Nitii tkatukmëmaytyaky pën kyaj dyajtuny ja ijxpajtën. Tyäˈädë dëˈën jyajty es yajkuytyunët extëm ja Diosë kyugäjxpë jyënany mä tkëxjääy: Nmëgäjxëpts mëdë ijxpajtën, nˈanëëmëpts diˈibë të yˈity ayuˈutsyë axtë mä Dios ja naxwinyëdë dyajkojy” (Mat. 13:31-35). Kanäk pekyë ijxpajtën diˈibë Jesus yajtuun ko dyaˈëxpejkyë jäˈäy.

15. ¿Wiˈix ojts yˈadëyë Isaías 53:4?

¹⁵ Tyunaambyë nety ja miläägrë. Duˈunë nety të tnaskäjpxë Isaías: “Ja yuu päˈäm yëˈë këˈëm të tmënëjkxy; ets ja nbëjkˈäjt nˈadoˈonënˈäjtëm, yëˈë ojts tsëmeˈeky” (Isa. 53:4). Ko netyë Jesus të dyaˈˈagëdaˈaky ja Pedro myëˈt toxytyëjk, ta Mateo tnimaytyaˈaky ko kanääk dyaˈˈagëdakyë jäˈäy parë “yajkuytyunët diˈibë nyigäjx ja Diosë kyugäjxpë Isaiië ko jyënany: Yëˈë yajpëdëˈk ja nbagiˈixˈäjtëm [pëjk adoˈonën] es dyajnejxy ja nbäˈämˈäjtëm” (Mat. 8:14-17). Ets jantsy kanäkˈok yajmaytyaˈagyë Jesus dyaˈˈagëdaˈagyë jäˈäy.

16. ¿Wiˈixë apostëlë Juan ojts tnigajpxy ko Isaías 53:1 yëˈë Jesus yaˈˈadëë?

¹⁶ Kyaj nety mayë jäˈäy kyupëkäˈänëdë oy tjatuny mëjwiin kajaa oyˈäjtën (käjpxë  Isaías 53:1). Apostëlë Juan ojts tnigajpxy ko Jesus yëˈë yaˈˈadëë diˈib ojts yajnaskäjpxë: “Oyë nety [...] të tjantsyjayaˈixyëty ja ijxwëˈëmën diˈibë myëdäjtypy ja mëjˈäjtën jäˈäy wyinduuyëty, kyaj myëbëjkëdë. Es dëˈën yajkuytyuunyë tyäˈädë diˈibë ja Diosë kyugäjxpë Isaiië kyëxjääy mä jyënany: Nintsënˈäjtëm [Jyobaa], ¿pën të tmëbeky diˈibëts ëj të ngäjxwaˈxy? ¿Pën tyukˈijx ja Nintsënˈäjtëmë myëkˈäjtën?” (Fwank 12:37, 38). Tyäˈädë ojts yˈadëëˈadëˈëtsy, pes ko Pablo ojts tkäjpxwaˈkxy ja oybyë ayuk, mayë jäˈäy duˈunyëmë nety kyaj tmëbëktë Kristë (Rom. 10:16, 17).

17. ¿Wiˈix tyëyˈäjtëndëjkë Salmo 69:4?

¹⁷ Natëkë yaˈˈaxëkˈixäˈäny ja Mesías (Sal. 69:4). Jesus jyënany: “Kooxyëpts të ngayaˈixyëty yëˈë mëjˈäjtën [mä judiyëty] extëm ni pën wiink jäˈäy tkatuny, kyajxyëp tmëdattë ja pyeky [...]. Per të tˈixtë ja mëjˈäjtën diˈibëts të nduny, es kyajpyëm xytsyoktëts, es nandëˈën ja nDeetyëts kyaj ttsoktë. Dëˈën yajkuytyuny yëˈë tyäˈädë diˈibë ijtp jääybyety mä ja Diosë jyaaybyajtën: Nanatëkëts ëj xymyëtsipˈäjtpëdë” (Fwank 15:24, 25). Mä taxkpë Evangelio jap tnimaytyaˈaky ko mayë jäˈäy tmëtsipˈäjttë Jesus, diˈib mas axëkˈijxëdë yëˈë ja wintsëndëjk diˈib mä relijyonk. Jesus nan ojts jyënaˈany: “Miitsëty kyaj mdukˈakˈatëdë pënëtyë naxwinyëdë winmäˈäny jaˈäjtëdëp. Per ëj [...] xytyukˈakˈäjttëpts mët kots ëj nˈawanë ko axëëk yëˈë diˈibë tyuundëp” (Fwank 7:7).

18. ¿Ti nnijawëyäˈänëm mä ja tuˈukpë artikulo?

¹⁸ Ja Jesusë yˈëxpëjkpëty ijttë seguurë ko  yëˈë duˈun ja Mesías, pes të nety dyaˈˈadëdäˈäy tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Escrituras Hebreas (Mat. 16:16). Të nˈijxëm tuˈuk majtsk tijaty ojts yˈadëy mä Jesus myutskˈäjty ets mä Dios mëduuny. Mä ja tuˈukpë artikulo nˈaknijawëyäˈänëm tijaty ojts yˈakˈyajnaskäjpxë. Ets oy ko nbawinmäˈäyëm, pes duˈuntsoo niˈigyë kyëktëkët ja mëbëjkën ko Jesus yëˈë duˈun ja Mesías diˈibë Jyobaa ojts wyinˈixyëty.

[Notë diˈib noky ëxˈääy]

¿Wiˈix nˈatsoˈojëmbijtëm?

• Ko Jesus myaxuˈunkˈäjty, ¿tijaty ojts yˈadëy?

• ¿Pën ojts dyaˈˈawäˈätsy ja Mesíasë nyëˈë tyuˈu?

• ¿Wiˈixë Jesus ojts dyaˈˈadëy tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Isaías kapitulo 53?

[Yajtëˈëwën]