“Nˈokˈawdäjtëm ja Dios, yëˈë Nintsënˈäjtëm Jesukristë Tyeety. Yëˈë dëˈën ja nDeetyˈäjtëm diˈibë myëdäjtypy ja paˈˈayoˈon es xyajjotkujkˈäjtëm pën ti xyjäjt xykyëbajtëm.” (2 KOR. 1:3)

1. ¿Ti xëmë ntsojkëm ko nmaxuˈunkˈäjtäˈäyëm axtë ko nmëjjäˈäyëm?

JANTSY jeˈeyë tuˈugë uˈunk myaxuˈunkˈäjtäˈäy ko nyayajkuentˈatanë ets nyayajjotkujkmoˈoyanë. Ets netyë tjaty tˈamdowët extëm ko yajtsaanäˈäny o tsyiˈitsäˈäny. Ets axtë ko nmëjjäˈäyënë xëmë ntsojkëm ets pën xyjotkujkmoˈoyëm ets mas ko nyajnäjxëmë amay jotmay.

2. ¿Ti Jyobaa xytyukwandakëm ko nmëbëjkëm amumduˈukjot?

² Njiikyˈäjt nmëguˈukˈäjtëm etsë mëtnaymyaayëbë mbäät xyjotkujkmoˈoyëm. Per näˈäty, jantsy axëëk njäjtëm ets kyaj mbäät pën xynyekyjotkujkmoˈoyëm. Pën mbäät jeˈeyë duˈun ttuny, yëˈë Dios. Mä yˈAyuk jap xytyukwandakëm: “Jyobaa wingon yajpääty mä niˈamukë pënaty mëgäjpxëp [...] ets myëdowaampy ko tˈamdowëdë naybyudëkë” (Sal. 145:18, 19). Ets nan xyˈanmäˈäyëm ko “Jyobaa jamë yˈijxënë dyaˈity mä oyjyaˈay, etsë tyatsk jam mä nyuˈkxtäˈäktë pënaty yˈamdoodëbë naybyudëkë” (Sal. 34:15). Pääty, tsojkëp amumduˈukjot nmëbëjkëm, pën ntsojkëm xyjotkujkmoˈoyëm ets xypyudëjkëm. David jyënany: “Jyobaa yëˈë itäämp këjxm ets seguurë parë pën yajpatp amäˈäts tukmäˈätsë, këjxm ets seguurë ko jyaˈˈatyë mäˈäy täjën. Ets pënaty yˈixyˈäjttëbë mxëë mëbëkanëp, mët ko mijts Jyobaa, kyaj xymyastuˈudäˈäny pënaty mˈëxtääyëp” (Sal. 9:9, 10).

3. ¿Wiˈixë Jesus tpëjtaky tuˈugë ijxpajtën mä wiˈixë Jyobaa ttseky pënaty mëduunëp?

³ Jyobaa mëk ttseky pënaty mëduunëp. Extëmë Jesus jyënany: “Tyoˈktëp ja jäˈäy mëgoxk ja joonuˈunk mët majtskë meenyuˈunk, ¿këdii? Es ja Dios kyaj tjäˈäytyëgoy ni tuˈuk yëˈë taadëty. Katë miits mtsëˈëgëdë. Dios niˈigyë miits mtsokëdë këdiinëm mayë joonuˈungëty. Pes axtë mwääy Dios yaˈijtypy maytsyoy” (Luk. 12:6, 7). Jyobaa tˈanmääy ja israelitëty: “Mët tuˈugë tsojkën diˈib winë xëë të ntseky. Pääty të nmëjwoy mëdëtsë ntsojkënë diˈib ijtp xëmë” (Jer. 31:3).

4. ¿Tiko mbäät nmëbëjkëm tijatyë Jyobaa wyandakypy?

⁴ Ko nmëbëjkëmë Jyobaa ets tijaty wyandakypy, mbäät xyjotkujkmoˈoyëm ko nyajnäjxëmë jotmay. Duˈun mbäät nwinmäˈäyëm extëmë Josué diˈib jënan: “Nituˈugë oybyë Jyobaa yˈää yˈayuk diˈib të tkajpxy duˈunyë të kyatëgoy. Tukëˈëyë të yˈadëëdäˈäy parë miitsëty. Nituˈugë yˈayuk diˈib kyaj të yˈadëy” (Jos. 23:14). Axtë pën nyajnäjxëmë amay jotmayë tsip nimëjääbë, mbäät nˈijtëm seguurë ko Dios xëmë xypyudëkëyäˈänëm ets ninäˈä xykyamastuˈudäˈänëm pën xëmë nmëduˈunëm (käjpxë 1 Korintʉ 10:13).

5. ¿Ti xypyudëjkëm parë njotkujkmoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm?

⁵ Pablo jyënany ko Jyobaa yëˈë diˈib “xyajjotkujkˈäjtëm”. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko Jyobaa jyotkujkmoˈoyaampy pënaty yajnäjxtëbë ayoˈon jotmay o jäj jëmuˈumën (käjpxë 2 Korintʉ 1:3, 4). Nitii ets ni pën mbäät kyayajtuˈudukyëtyë Jyobaa parë tjotkujkmoˈoyët pënaty tsojkëdëp amumduˈukjot. Ets kanäk peky jyaˈˈaty wiˈix mbäät ttuny. Ko xyjotkujkmoˈoyëm,  nan mbäädë net njotkujkmoˈoyëm pënaty yajnäjxypyë ayoˈon jotmay. Ets nmoˈoyëm “ja jotkujkˈäjtën diˈibë Dios ëtsäjtëm të xymyoˈoyëm”. ¡Nipën mbäät duˈun xykyajotkujkmoˈoyëm extëmë Jyobaa!

¿Wiˈix mbäät nwinguwäˈkëmë jäj jëmuˈumën?

6. ¿Tijaty jotmay mbäät xymyoˈoyëmë jäj jëmuˈumën?

⁶ Kanäk pekyë amay jotmay jyaˈˈaty mä nyajjotkujkmoˈoyëm. Diˈib mas xymyoˈoyëmë jäj jëmuˈumën, ja ko yˈooky tuˈugë jäˈäy diˈib mëk ntsojkëm, extëmë uˈunk o ja jamyëët. Nan taa diˈib yajjotkujkmoˈoyandëp mët ko axëëgë jäˈäy yˈixëdë. Ets nan taa diˈib pëjk ijxëdëp, diˈib të myëjjäˈäyëndë, diˈib ayoodëp, diˈib myëdäjttëbë jotmay mä tsyënäˈäy jyukyˈäjtën o diˈib pyattëbë jotmay diˈib jaˈäjtp yä naxwiiny.

7. 1) ¿Mäjaty nyajjotkujkmoˈoyäˈänëm? 2) ¿Ti mbäädë Jyobaa ttuny mä ja korasoon diˈib yajpatp “adëj tuktëjë ets amäˈäts tukmäˈätsë”?

⁷ Ko nbatëmë ayoˈon jotmay ja mä niˈigyë ntsojkëm ets pën xyjotkujkmoˈoyëm. Min nˈokˈijxëm wiˈix nyajpudëjkëm parë nwinguwäˈkëmë jotmay diˈib xyˈaxëktuˈunëm mä korasoon, mä winmäˈäny, mä wiˈix nayjäˈäwëm ko myinyë yuu päˈäm o diˈib xytyukmëjagamgaˈagäˈänëmë Dios. Nˈoknimaytyakëm jawyiin diˈib mä korasoon. Biiblyë jyënaˈany ko näˈäty mbäädë korasoon yajpääty “adëj tuktëjë ets amäˈäts tukmäˈätsë” (Sal. 51:17). Perë Jyobaa “yajtsokypy pënatyë kyorasoon myëdäjttëp adëj tuktëjë, ets [...] pyijty myojtsypy mäjaty të tsyayuty” (Sal. 147:3). Axtë mä amay jotmayë mëjwiin kajaabë xyjotkujkmoˈoyäˈänëmë Jyobaa pën nmënuˈkxtakëm amumduˈukjot ets pën nbaduˈunëm ja yˈanaˈamën (käjpxë 1 Fwank 3:19-22 etsë 5:14, 15).

8. ¿Wiˈixë Jyobaa xypyudëjkëm parë jot winmäˈäny pyoˈkxët?

⁸ Ko jotmay xytyukjäjtëm, nan yajjotkujkmoˈoyäämbë winmäˈäny. Ntsojkëmë naybyudëkë, pes kyaj mbäät këˈëm nwinguwäˈkëm. Pääty xyjotkujkmoˈoyëm extëm jyënaˈanyë Salmo 94:19: “Kojëts mä njot nwinmäˈäny myiiny jantsy kanäk pekyë mäˈäy täjën, tajëts mijts xyjotkujkmooy diˈibëts oy xyajnayjäˈäwë”. Pablo nanduˈun tkujäˈäyë: “[Këdii] mmay mdäjtë, nik oy, pën ti tuun jäjtëp, [...] amdow pëjktsowdë Dios, es xyjaˈaygyëdäˈäktët nandëˈën. Netë Dios mmoˈoyëdët yëˈë yˈagujkˈäjt jyotkujkˈäjtën, diˈibë waanë niˈigyë myëjëty këdiinëm diˈibë jäˈäy mbäät tjaygyukë. Esë tyäˈädë [...] kyuwäˈänëp ja mjot mwinmäˈäny tiˈigyë mët ja Jesukristë” (Fili. 4:6, 7). Ko ngäjpxëmë Biiblyë ets nbawinmäˈäyëm, yëˈë tuump extëmë tsooy parë ja moˈon tujkën (2 Tim. 3:15-17).

9. ¿Wiˈix mbäät nwinguwäˈkëm ko ti axëëk xyajnayjäˈäwëm?

⁹ Näˈäty mbäät nayjäˈäwëm ko kyaj ti nmëmadäˈägäˈänëm ets mbäädë net axëëk xyajnayjäˈäwëm. Mbäät nwinmäˈäyëm ko tsip nbaduˈunëmë anaˈamën diˈib mä Biiblyë o nduˈunëm diˈib të nyajtuknipëjkëm mä naymyujkën. Mä duˈumbë jotmay, Jyobaa nan xypyudëjkëm ets xyjotkujkmoˈoyëm. Ko Josué yajtuknipejky ets tniwintsënˈatët mäjaty ja israelitë tsyiptunäˈändë, ta Moisés tˈanmääy ja käjpn: “Amëk jotmëk mneyjyawëtëty, këdii ninuˈun mdimytyëˈëgëdëty, ko ënety yëˈë mëtsip muum xywyinguwäˈägëdë. Jaˈa ko yëˈë Wintsën yëˈë yajpäädäämp mä miitsëtyën, ets käˈäp nijënäˈä mˈëxmatsäˈänëty” (Deu. 31:6, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM]). Mëdë Jyobaa nyaybyudëkë, Josué ojts dyajtëkë ja käjpn mä ja Nax diˈib Yajtukwinwäˈänëdë ets tmëmadaky ja myëtsipëty. Etsë Moisés nan të nety tˈixy wiˈixë Jyobaa pyudëjkëdë mä ja mejnyë Tsaptspë (Éxo. 14:13, 14, 29-31).

10. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm ko yuu päˈäm xytyukmiˈinëm mët ko nbatëmë amay jotmay?

¹⁰ Ko axëëk njäjtëm nan mbäät xytyukpatëmë yuu päˈäm. Per mbäät oy nnayjäˈäwëm ko yajxon ngäˈäy nˈukëm, nboˈkxëm,  nˈejersisyë tuˈunëm ets ko wäˈäts nˈijtëm. Per diˈib mas xypyudëjkëm, yëˈë ko nwinmäˈäyëm wiˈixë Biiblyë tmaytyaˈaky ja tiempë diˈib miimp. Ko nyajnäjxëmë ayoˈon jotmay, oy ko njamyajtsëm wiˈixë Pablo jyaty kyëbejty ets nwinmäˈäyëm wiˈix jyënany: “Xynyimiimbëts ja ayoˈon oytyim diˈibëty kanäk peky, per kyajts ntsipkeˈexy; nmëˈamaybyaty nmëjotmaybyatypyëts, per kyajts ndimˈamutskˈaty; jayajpajëdijtpëts, per kyajts nyajnaˈixy; xyjayajkëdääbëts, per kyajts xymyëmadäˈäktë” (2 Kor. 4:8, 9).

11. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm ko päˈäm mëët nyajpatëm Dios windum?

¹¹ Näägë amay jotmay mbäät xytyukmëjagamgakëmë Dios. Ko duˈun njäjtëm, Jyobaa nan mbäät xypyudëjkëm. Mä yˈAyuk jyënaˈany: “Jyobaa myäjtsˈijtypy niˈamukë diˈib këdäädëp, ets dyajkujkë niˈamukë diˈib jëguˈux ijttëp” (Sal. 145:14). ¿Ti mbäät xypyudëjkëm ko päˈäm mëët nyajpatëm Dios windum? Ko nˈamdoˈojëmë nyaybyudëkë mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën (Sant. 5:14, 15). Ja tuk peky diˈib mbäät xypyudëjkëm parë kyaj nyajtëgoˈoyëmë mëbëjkën, yëˈë ko nmëdäjtëm winmäˈänyoty ja jukyˈäjtënë winë xëëbë diˈib nˈawijxëm (Fwank 17:3).

Dios mëduumbë diˈib yajjotkujkmooytyë

12. ¿Wiˈixë Jyobaa tjotkujkmooyë Abrahán?

¹² Tuˈugë Dios mëduumbë tˈanmääyë Jyobaa: “Jamyats ja ayuk parë mduumbë, diˈibëts mijts të xytyukˈawixy. Tyäˈädë yëˈëts diˈib xyjotkujkmoopy kots nmay ndäjy, yëˈë mˈayuk yëˈëts diˈib xyajjukyˈäjtp” (Sal. 119:49, 50). Tyam, nmëdäjtëmë Diosë yˈAyuk mä myiny kanäägë ijxpajtën pënatyë Dios jyotkujkmooy. Tuˈuk yëˈë Abrahán, waˈan jyotmaytyuktëjkë ko tnijäˈäjë Sodoma etsë Gomorra kyutëgoyaˈany. Pääty dyajtëëyë Jyobaa: “¿Wiˈix myajkutëgoyaampy duˈun yëˈë wäˈäts jäˈäyëty mëët tuknax yëˈë ëxëëkjäˈäyëtyë?”. Ta Jyobaa yˈanmääyë ko kyaj dyajkutëgoyaˈany pën pyatypy 50 oyjyaˈay. Perë Abrahán ta dyajtëëy ja mëgoxkˈok ti tun jatëdëp pën jeˈeyë niwaanë jäˈäy. Jawyiin pën jeˈeyë 45 oyjyaˈay, ta dyajjënajky 40, 30, 20 ets mäjk. Jyobaa maˈkxtujkën myëët tmëdooˈijty tëgok tëgokë Abrahán yajtëëwë, ets tˈanmääy ko kyaj dyajkutëgoyaˈany. Ets oy tkapaty nimäjkë oyjyaˈay, ojts dyajtsoˈogyë Lot mët nimajtsk ja nyëëx (Gén. 18:22-32, MNM; 19:15, 16, 26).

13. ¿Wiˈixë Ana dyaˈijxë ko myëbëjkë Jyobaa?

¹³ Jatuˈugë ijxpajtën yëˈë Ana, ja nyëdoˈoxyë Elqaná. Jyantsy tsyejpyë nety tuˈugë yˈuˈunk,  per kyaj mbäät yˈuˈunkpääty ets yëˈë nety axëëk yajnayjäˈäwëp. Pääty tmënuˈkxtakyë Jyobaa, ta ja Elí diˈib nety tuump saserdotë wintsën yˈanmääyë: “Waˈanë Dios diˈib Israel mmoˈoyëty extëm të xyˈamdoy”. Ojts mëjwiin kajaa yajjotkujkmoˈoy, pes mä “wyiin jyëjp kyaj tnekyyaˈijxë ja mäˈäy täjën” (1 Sam. 1:8, 17, 18). Ana myëbëjkë Jyobaa, pääty ttukëdëjkëtyaay ja jyotmay. Kyaj nety tnijawë ti tunan jatanëp, per jantsy agujk jotkujk nyayjäˈäwë. Ko ja tiempë nyajxy, ta ja nyuˈkxtakën yaˈˈatsoojëmbijty, ojts wyeˈemy uˈunkmëët ets dyajmaxuˈunkˈäjtyë Samuel (1 Sam. 1:20).

14. ¿Tiko netyë David yajjotkujkmoˈoyaˈany, ets pën yˈamdoo?

¹⁴ David nan ojtsë Jyobaa jyotkujkmoˈoyëty. Jyobaa yëˈë diˈib yˈijxypyë korasoon, pääty ko David twinˈijxy parë tyunët rey, nyijäˈäbë nety ko yëˈë tuˈugë mixy diˈib tyunaampy tijaty tëyˈäjtën mëët ets ko mëdunanëp yajxon (1 Sam. 16:7; 2 Sam. 5:10). Per ko nety tyuunë rey, ta tyuundëgooy mëdë Bat-seba ets tjakuyuˈutsany ko ojts tniˈanaˈamë etsë nyaˈay yˈoogët. Ko tpejkyë kuentë ko mëjwiin kajaa nety të pyokytyuny, ta tpëjktsooyë Jyobaa: “Joˈotstsë nboky ngaytyey extëm mëjwiin kajaa xymyëdatyë paˈˈayoˈon. Puj jaˈats yajxon ja ndëgoˈoyënëts, ets yajwatskëts mäjëts ja nboky ngaytyey. Pes nnijäˈäbëts mäjatyëts ndëgoy, etsëtsë nboky nwinduuyëts xëmë yˈity” (Sal. 51:1-3). Mët ko David amumduˈukjot jyodëmbijty, ta Jyobaa pyokymyaˈkxë. Per mëjwiin kajaa tkumëdooy ko axëëk yˈadëtsy (2 Sam. 12:9-12). Oy duˈun jyajty, jotkujkmooyë ko Jyobaa pyaˈˈayoowë.

15. ¿Ti naybyudëkë yˈaxäjë Jesus mä nety yajmatsanë?

¹⁵ Ko Jesus yˈijty yä Naxwiiny, nan ojts mëjwiin kajaa dyajnaxyë jotmay diˈibë Jyobaa nyasˈijxë. Perë Jesus ninäˈä kyatëgooy, myëbëjkë Tyeety ets myëmëdoo extëmë yˈAnaˈambë. Ko nety yajkëyakanë ets yˈooganë, ta tˈanmääy: “Kyaj tyunët extëmëts ëj ntseky, tun extëm mij xytsyeky”. Ta Jyobaa tyuknigajxë tuˈugë anklës diˈib jotmëkmooyë, jotkujkmooyë ets pudëjkë mä tyäˈädë jotmay (Luk. 22:42, 43).

16. ¿Wiˈix xypyudëkëyäˈänëmë Jyobaa pën oˈkën jëjpˈam nyajpatëm mët yëˈëgyëjxm ja mëbëjkën?

¹⁶ Ëtsäjtëm, nan mbäädë Jyobaa xypyudëjkëm parë kyaj nmastutëm, axtë pën oˈkën jëjpˈam nyajpatëm mët yëˈëgyëjxm ja mëbëjkën. Nan xyjotkujkmoˈoyëm ko twandaˈaky dyajjukypyëkäˈänyë oˈkpë, ko jyäˈtët ja xëë mä Dios dyajjëjptëgoyët ja “okpë mëtsip” (1 Kor. 15:26). Niˈamukë oˈkpë jyukypyëkäˈäny diˈib ijtp mä Diosë wyinmäˈäny, duˈun pënaty të myëdunëdë ets nanduˈunë mayjyaˈay (Fwank 5:28, 29; Apos. 24:15). Ko nmëbëjkëmë tyäˈädë wandakën mëjwiin kajaa xyjotkujkmoˈoyëm, ets mas pën xymyëtsipˈäjtëmë jäˈäy ko nmëduˈunëmë Dios.

17. ¿Wiˈixë Jyobaa xyjotkujkmoˈoyëm ko yˈooky tuˈugë jiiky mëguˈuk?

¹⁷ Jyobaa xyjotkujkmoˈoyëm ko dyajjukypyëkäˈänyë njiikyˈäjt nmëguˈukˈäjtëm diˈib të yˈooktë, mä kyaj nyekyjamˈatäˈänyë ayoˈon diˈib tyam nyajnäjxëm. Nan xytyukniˈˈijxëm ko “tëgoy myay ja jäˈäy” diˈib tyam mëduunëdëp nyaxäˈändë juuky mä ja jembyë jukyˈäjtën, diˈib yˈaxäjëyandëp ja oˈkpë ets ttukniˈˈixëyäˈändë ja tëyˈäjtën (Diˈibʉ Jat. 7:9, 10). ¡Jantsy oyë tyäˈädë tuunk diˈib nmëdatäˈänëm!

Jam mbäät ngaktsokëm mä Dios

18, 19. ¿Wiˈixë Jyobaa të tmëjämoˈoy pënaty mëduunëp ko yajpajëdittë?

¹⁸ Mä tuˈugë ëy diˈibë Moisés jyaay, jap tjotkujkmooy ja israelitëty: “Mä [Diosë] xëmëbë  yˈityën jam duˈun mëbäät mgaktsoˈoky, yëˈë myëkˈäjtën yëˈë duˈun mneytyukpudëkëdëp” (Deu. 33:27, MNM). Ets ok, ta yˈanmääyëdë ja kugajpxy Samuel: “Këdii xymyastuˈuttë Jyobaa, ets tsojkëp xymyëdundët amumduˈukjot. [...] Jyobaa kyaj tmastuˈudäˈänyë kyäjpn mët yëˈëgyëjxmë xyëë” (1 Sam. 12:20-22). Extëm të nˈijxëm, pën xëmë nmëduˈunëmë Jyobaa, yëˈë ninäˈä xykyamastuˈudäˈänëm ets xëmë xypyudëkëyäˈänëm.

¹⁹ Mä tyäˈädë tiempë tsip nimëjääbë, Jyobaa xëmë tpudëkë ets tjotkujkmoˈoyë kyäjpn. Naa tuk siiglën kujkë nmëguˈukˈäjtëm yajpajëdittë milˈam ets yajpëtäˈäktë pujxndëgoty mët ko tmëdundë Jyobaa. Yëˈëjëty yajtëyˈäjtëndëjkëdëp ko Dios xëmë tkuentˈaty pënaty mëduunëp ko tpäättë amay jotmay. Extëm nˈokpëjtakëm, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mä Unión Soviética ja yˈijty pujxndëgoty 28 jëmëjt mët ko kyaj tmastuˈudäˈäny ja myëbëjkën, per xëmë ojts tˈaxäjë ëxpëjkpajn diˈib mëjämooyë ets jotkujkmooyë. Yëˈë jyënaˈany: “Nuˈun ja xëë jëmëjt nyajxy, nmëbëjkëtsë Jyobaa, ets yëˈëjëts xymyooy ja jot mëjää” (käjpxë 1 Peedrʉ 5:6, 7).

20. ¿Tiko nˈijtëm seguurë ko Jyobaa kyaj xymyastuˈudäˈänëm?

²⁰ Kyaj nnijäˈäjëm tijaty jotmay nˈakˈyajnaxäˈänëm. Per oy diˈibë jotmay xytyukmiˈinëm, xëmë mbäät njamyajtsëmë tyäˈädë ayuk diˈib xyjotkujkmoˈoyëm: “Jyobaa kyaj tmastuˈudäˈänyë kyäjpn” (Sal. 94:14). Per kyaj jeˈeyë tsyekyëty ets nyajjotkujkmoˈoyëm, nan tsojkëp njotkujkmoˈoyëmë pënaty yajnäjxtëbë ayoˈon jotmay mä tyäˈädë tiempë. Ets yëˈë diˈib nˈixäˈänëm mä ja tuˈukpë artikulo.

¿Wiˈix nˈatsoˈojëmbijtëm?

• ¿Tijaty xymyoˈoyëmë jäj jëmuˈumën?

• ¿Wiˈixë Jyobaa tjotkujkmoˈoy pënaty mëduunëp?

• ¿Ti xymyëjämoˈoyëm ko nyajpatëm oˈkën jëjpˈam?

[Yajtëˈëwën]

[Rekuäädrë mëdë dibujë diˈib miimp mä pajina 23]

WIˈIX MBÄÄT NWINGUWÄˈKËMË JOTMAY DIˈIB XYˈAXËKTUˈUNËM MÄ...

▪ korasoon Sal. 147:3; 1 Fwank 3:19-22; 5:14, 15

▪ winmäˈäny Sal. 94:19; Fili. 4:6, 7

▪ wiˈix nayjäˈäwëm Éxo. 14:13, 14; Deu. 31:6

▪ myinyë yuu päˈäm 2 Kor. 4:8, 9

▪ xytyukmëjagamgaˈagäˈänëmë Dios Sal. 145:14; Sant. 5:14, 15