“Këdii mgëˈëm winmäˈäny xyajtuny”
“Tukˈijxpatë Jyobaa amumduˈukjot ets këdii mgëˈëm winmäˈäny xyajtuny.” (PROV. 3:5)
1, 2. 1) ¿Tijaty jotmay nbatëm mä jukyˈäjtën? 2) Ko nyajnäjxëmë amay jotmay, ko kyaj nnijäˈäjëm ti nduˈunëm ets ko ti xyajtëgoyäˈänëm, ¿pën mbäät ndukˈijxpajtëm, ets tiko?
MÄ Claudia * myëduny, të ja wyintsën tˈëxkajxnë kanäägë jäˈäy diˈibë nety jam mëduump. Etsë Claudia wyinmay ko yëˈë nan yaˈëxkaxäämp. ¿Ti tyunëp ko ja tyuunk yajpëjkët? ¿Wiˈix tˈijxtäˈäyët ja gastë? Raquel, yëˈë ja tuˈugë kiixy diˈib janëjkxäämp mä tyëgoyˈatyë käjpxwäˈkxpë, per kyaj tnijawë ti tyunëp. Samuel diˈib 20 jyëmëjt, wiink jotmay myëdäjtypy. Mutsknëmë nety ko tˈijxtsondakyë pornografía, ets tyam yëˈë jatëgok yajtëgoyanëp. ¿Wiˈix mbäät tjëjpkudijë parë kyaj yajkäˈäjëdët?
2 ¿Pën ndukˈijxpajtëm ko nyajnäjxëmë amay jotmay, ko kyaj nnijäˈäjëm ti nduˈunëm ets ko ti xyajtëgoyäˈänëm? ¿Nyajtuˈunëmë këˈëm winmäˈäny ets kyaj nduknijëduˈujëmë Jyobaa ja tsemy këˈëy? (Sal. 55:22.) Biiblyë jyënaˈany: “Jyobaa jamë yˈijxënë dyaˈity mä oyjyaˈay, etsë tyatsk jam mä nyuˈkxtäˈäktë pënaty yˈamdoodëbë naybyudëkë” (Sal. 34:15). Pääty jyëjpˈamëty ets ndukˈijxpajtëmë Jyobaa amumduˈukjot ets kyaj ti nduˈunëm këˈëm winmäˈäny (Pro. 3:5).
3. 1) ¿Ti yˈandijpy ndukˈijxpajtëmë Jyobaa? 2) ¿Tiko näägë nmëguˈukˈäjtëm dyajtunäˈändë kyëˈëm winmäˈäny?
3 Ndukˈijxpajtëmë Jyobaa amumduˈukjot, yëˈë yˈandijpy ko nduˈunëm tijaty extëm yëˈë ttseky. Pääty jyëjpˈamëty ets xëmë nmënuˈkxtakëm parë xypyudëjkëm ets xytyuˈumoˈoyëm. Mayë nmëguˈukˈäjtëm tsiptakxëdëp ets amumduˈukjot tmëbëktëdë Jyobaa. Extëm nˈokpëjtakëm, tuˈugë Dios mëduumbë diˈib xyëˈäjtypy Linda jyënaˈany ko mëjwiin kajaa tsyiptakxëty ttukˈijxpatëdë Jyobaa amumduˈukjot. ¿Tiko? Yëˈë jyënaˈany: “Kyajts nnijawë mätsë net ja ndeety, etsë ndäägëts kyaj nyaytyukjotmaytyuunë mët ëjts ets ni mä wiˈixëts nyaˈixy nyajpääty. Desde mutskëts njäjty wiˈixëts këˈëm nnaygyuentˈatëdët”. Päätyë Linda tsyiptakxëty ets pën ttukˈijxpatët mët ko duˈun myutskˈäjty. Nanduˈun ko tuˈugë jäˈäy tmëdatyë madakën parë tijaty ttunët ets ko kyaj ti tyëgoyˈäjtxëty, mbäät nyayjawëty ko kyaj pënë nyaybyudëkë dyajtëgoyˈäjtë. Axtë tuˈugë mëjjäˈäy diˈib tuump mä naymyujkën mbäät wyinmay ko nyijäˈäp tijaty ets kyaj tˈamdowëdë Jyobaa nyaybyudëkë ko dyaˈoyëyäˈänët tuˈugë jotmay.
4. ¿Ti nˈëxpëkäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?
4 Ko Jyobaa nˈamdoˈojëmë naybyudëkë, yëˈë tsyejpy ets nduˈunëmë mëjää parë nbanëjkxëm wiˈix xytyuˈumoˈoyëm. ¿Wiˈix mbäät nduknipëjkëmë Jyobaa parë dyaˈoyëdë njotmayˈäjtëm, ets wiˈix mbäät nduˈunëmë mëjää parë nanduˈun nyaˈoˈoyëm? Ko nwinmäˈäyëm ti ndunäˈänëm, ¿ti mëët nnaygyuentˈäjtëm? ¿Tiko jyëjpˈamëty nuˈkxtakëm ko ti xyajtëgoyäˈänëm? Min nˈokˈijxëm wiˈix yaˈˈatsoojëmbity mëdë ijxpajtën diˈib yajpatp mä Biiblyë.
Ko nbatëmë ayoˈon jotmay
5, 6. ¿Ti tyuunë Ezequías ko nety ja rey diˈib Asiria tyukjäˈtäˈänëdë?
5 Biiblyë duˈun tnimaytyaˈagyë rey Ezequías diˈib Judá: “Yëˈë xëmë myëjˈoˈkpejty mä Jyobaa. Pyanëjkxˈadëts ets kyaj tmastuty, duˈunyëm ojts tmëmëdoy ja anaˈamënë diˈibë netyë Jyobaa të tmoˈoyë Moisés”. Duˈunë duˈun, ja rey Ezequías yëˈë “tyukˈijxpajtë Jyobaa, ja Dios diˈib Israel” (2 Rey. 18:5, 6). ¿Ti tyuunë Ezequías ko ja rey Senaquerib diˈib Asiria tkejxyë Rabsaqué mëdë may tsyiptuumbë jam Jerusalén? Ja tsiptuumbëtëjk diˈib Asiria të nety tjaˈabëktë kanäägë käjpn diˈib Judá ets yëˈë nety jyaˈabëkandëbë Jerusalén. Ezequías ta ojts nyijkxy mä Diosë tyëjk ets nyuˈkxtaky: “Jyobaa mijts nDiosˈäjttëp, yaˈˈawäˈätspëtsëëmdëgëts kyëˈëjoty, tunë mayˈäjtën, parë tnijawëdët tukëˈëyë anaˈam kutujkën diˈib yä naxwiiny, ko mijts, Jyobaa, mijtsën Dios, mijts naytyuˈuk” (2 Rey. 19:14-19).
6 Ezequías duˈun ojts ttuny extëmë nety të nyuˈkxtaˈaky. Extëm nˈokpëjtakëm, mä nety kyanëjkxynyëm nuˈkxtakpë ojts ttukˈaneˈemy ja käjpn ets kyaj tˈatsowët wixaty ja Rabsaqué jyënaˈany. Nan ojts tkexy tuk grupë yetyëjk parë tˈamdowdëdë käjpxwijën mä ja kugajpxy Isaías (2 Rey. 18:36; 19:1, 2). Ezequías yëˈëyë tyuny diˈib kyupëkëbë Jyobaa. Ko tpatyë tyäˈädë jotmay, kyaj tˈëxtääyë naybyudëkë Egipto ets ni mä wiinkpë nax käjpn, pes nyijäˈäbë nety ko Jyobaa kyaj duˈun ttseky. Nan kyaj dyajtuunyë kyëˈëm winmäˈäny, yëˈë tyukˈijxpajtë Dios. Ets ko ja Jyobaa yˈanklës dyaˈoˈky 185,000 soldäädëtëjk, ta ja Senaquerib ojts jyëmbijnë Nínive (2 Rey. 19:35, 36).
7. ¿Wiˈix xyjotkujkmoˈoyëm ko nnijäˈäjëm wiˈix nyuˈkxtaktë Ana etsë Jonás?
7 Ana, ja Elcaná nyëdoˈoxy, jantsy jotmaymyëëdë nety nyayjawëty ko kyaj mbäät yˈuˈunkpääty, per myëbëjkë Jyobaa ets ta ojts ttukmëtmaytyaˈagyë jyotmay (1 Sam. 1:9-11, 18). Jonás, diˈib tuun kugajpxy, nan ojts nyuˈkxtaˈaky ko nety yajpääty äjkx jodoty: “Kojëtsë nety jantsy jotmaymyëët nyajpääty nmëgäjpxëtsë Jyobaa, ets yëˈë xyˈatsoojëmbijtëts. Mëkëts nˈamdooyë naybyudëkë jap Seol jodoty. Ets mijts mmëdoojëtsë nˈää nˈyoˈkn” (Jon. 2:1, 2, 10). Mëjwiin kajaa xyjotkujkmoˈoyëm ko nnijäˈäjëm ko oy nuˈun kyajaajëtyë njotmayˈäjtëm, mbäädë Jyobaa nmënuˈkxtakëm ets nˈamdoˈojëmë nyaybyudëkë (käjpxë Salmo 55:1, 16).
8, 9. ¿Tijaty yˈamdoodë mä nyuˈkxtaktë Ezequías, Ana etsë Jonás, ets ti xytyukniˈˈijxëm?
8 Yˈijxpajtënë Ezequías, Ana etsë Jonás, yëˈë xytyukniˈˈijxëm diˈib ninäˈä mbäät ngajäˈäytyëgoˈoyëm ko nuˈkxtakëm mä amay jotmay nbatëm. Nidëgëëk yajnäjxtë jäj jëmuˈumën ko twinguwäˈkëdë jotmay diˈib mëjwiin kajaa; per extëm tˈanmääytyë Jyobaa ja dyaˈijxëdë ko yëˈë nety mas myëjotmaybyattëp ja Diosë xyëë, yajmëdunët yajxon ets yajtunët tijaty yëˈë tsyejpy. Ezequías myëjotmaybyat ko ja jäˈäy tnixiˈik ttukxiˈiktëdë Diosë xyëë. Ana jyantsy tsyejpyë nety tuˈugë yˈuˈunk, per tyukwandakë Jyobaa ets myëdunëdët mä ja tabernakulo jam Siló. Etsë Jonás yëˈë jënan: “Diˈibëts të nwandaˈaky seguurëts nguytyunäˈäny” (Jon. 2:9).
9 Ko nˈanmäˈäyëmë Dios ets xyaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm mä tuˈugë jotmayë mëjwiimbë, oy ko nwinmäˈäyëm tiko duˈun nˈamdoˈojëm. ¿Yëˈëyë jeˈeyë ninuˈkxtakëm ets ja jotmay yˈoyët diˈib nmëdäjtëm o nan ninuˈkxtakëmë Diosë tyuunk ets tijaty tyuknibëjtakëp? Mbäät ja ayoˈon jotmay yëˈëyë aduˈuk njantsy myëmäˈäy njantsy myëdäjëm ets ja Diosë jyaˈa kyaj nekymyëjotmaybyatëm. Pääty ko nˈanmäˈäyëmë Jyobaa ets xypyudëjkëm, nan tsojkëp ninuˈkxtakëm ets wyäˈätsëdë xyëë, ets niˈamukë jäˈäy tnijawët ko yëˈëyë myëdäjtypyë madakën parë yˈanaˈamët. Tyäˈädë yëˈë nëjkx xypyudëjkëm parë kyaj axëëk nnayjäˈäwëm ko ja jotmay kyaˈoyët extëm njatsojkëm. Pes näˈätyë Jyobaa yˈatsoojëmbijtypyë nuˈkxtakën ko xymyëjämoˈoyëm parë nmëmadakëm ja jotmay (käjpxë Isaías 40:29 etsë Filipʉs 4:6, 7).
Ko ti ndunäˈänëm
10, 11. ¿Ti tyuunë Jehosafat ko twinguwäˈkë jotmayë mëjwiin kajaabë?
10 ¿Wiˈix xynyijawë ti mbäät xytyuny? ¿Jawyiin xytyuknibëjtäägë ti mdunaampy ets taanëmë net ok xyˈanëëmë Jyobaa parë tkunuˈkxët? Min nˈokˈijxëm ti tyuunë Jehosafat diˈibë nety reyˈäjtp Judá ko nyimiinë ja may tsyiptuumbë diˈib tsoˈondëp Moab ets Amón. Per ja Judá jäˈäyëty kyaj nety tmëdattë madakën parë tsyiptundët. Pääty, ¿ti tyuunë Jehosafat?
11 Biiblyë jyënaˈany ko “Jehosafat ta tsyëˈkë, ets tˈëxtääyë Jyobaa nyaybyudëkë”. Ta ojts tniˈanaˈamë ets niˈamukë ja nax käjpn yˈayuˈattët ets tyuˈukmuktët parë tˈëxtäˈäytyëdë Jyobaa ets tyuˈumoˈoyëdët. Ta Jehosafat tyënääyeˈky mä nety të tyuˈukmuky ja käjpn diˈib Jerusalén ets Judá, ta nyuˈkxtaky: “Mijtsëts nDiosˈäjttëp, ¿ti kyaj xytyunäˈänyë tëyˈäjtën mët yëˈëjëty? Yëˈko ëëtsëty kyajtsë mëkˈäjtënë nmëdattë mä tyäˈädë mayjyaˈay diˈibëts xynyimiindëp; ets ëëtsëty këˈëm kyajts nnijawëdë tijëts mbäät ndundë. Per jamëtsë nˈijxënë nbëjtäˈäktë mä mijts”. Jyobaa ta tmëdooy ja reyë nyuˈkxtakën ets ttuuny ja miläägrë parë dyaˈˈawäˈätspëtseemy ja kyäjpn (2 Cró. 20:3-12, 17). Pääty ko ti ndunäˈänëm nan oy ko ndukˈijxpajtëmë Jyobaa ets kyaj ti nduˈunëm këˈëm winmäˈäny, ets mas pën mëjwiin kajaa wyimbëtsëmäˈäny.
12, 13. ¿Ti ijxpajtënë yäjkë rey David ko tpatyë jotmay?
12 ¿Ti mbäät nduˈunëm ko nbatëm tuˈugë jotmay diˈib kyaj tsip nˈijxëm? Mbäät nwinmäˈäyëm ko pojënë nyaˈoyëyäˈänëm mët ko të nˈokmëdäjtëmbë tuˈugë jotmay diˈib naduˈundëkë. Min nˈokˈijxëm ja yˈijxpajtënë rey David parë nnijäˈäjëm ti mbäät nduˈunëm. Ko ja Amaleq jäˈäyëty tyëjkëdë Ziqlag, ta ja David mët ja tsyiptuumbëty yajmënëjkxtääy ja nyëdoˈoxy ets ja yˈuˈunk yˈënäˈk. Ta David dyajtëëyë Jyobaa: “¿Nˈokpanëjkxyëtsë tyäˈädë tuk grupë tsiptuumbëty?”. Ta Jyobaa yˈatsoojë: “Panëjkx, mët ko seguurë xynyaspäädëyaˈany ets nan seguurë xyaˈˈawäˈätspëtsëmäˈändë”. David ta tyuˈudëjkë ets tpëjkëtyaaty “tukëˈëyë diˈibë nety ja Amaleq jäˈäy të tmënëjkxtë” (1 Sam. 30:7-9, 18-20).
13 Ko ja tiempë nyajxy, ta ja filisteety tyëjkëdë Israel. David ta jatëgok dyajtëëyë Jyobaa, ets ta yˈanmääyë: “Nibatëkë, mët ko seguurëts ngëyakäˈänyë filistee jäˈäyëty mgëˈëjoty” (2 Sam. 5:18, 19). Ja filisteety, ta ja tëgok myiiny tsiptuumbë mëdë David. ¿Ti David tyuun? Mbäätxyëp wyinmääy: “Nanduˈunë tyäˈädë jotmay extëm diˈibëts majtskˈok të nˈokpatpë. Nëjkxyëts nˈoktsiptuny mëdë Diosë myëtsip”. ¿Waˈandaa kyëˈëm winmäˈäny dyajtuuny o yˈëxtääyë Diosë nyaybyudëkë? David kyaj wyinmääy ko mbäät këˈëm tijaty ttuny, pääty jatëgok nyuˈkxtaky. ¡Ets oy ko duˈun ttuuny, pes tëgatsy diˈibë net ojts yajtukˈaneˈemy! (2 Sam. 5:22, 23.) Ko nbatëm tuˈugë jotmay diˈib të nˈokmëdäjtëmbë, oy ko nnaygyuentˈäjtëm ets kyaj nwinmäˈäyëm ko njäjtëm wiˈix nyaˈoˈoyëm (käjpxë Jeremías 10:23).
14. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm ti Josué mët ja mëjjäˈäytyëjk tyuundë ko nyimiinëdë ja jäˈäyëty diˈib Gabaón?
14 Kom niˈamukë ak pokyjyaˈay nyajpatëm, tsojkëp nˈëxtäˈäyëmë Jyobaa nyaybyudëkë mä tijaty ndunäˈänëm, axtë pënaty tuundëp mëjjäˈäy oyxyëp jeky kujk jyaDiosmëduunëdë. Min nˈokˈijxëm ti tyuunë Josué mët ja mëjjäˈäytyëjk diˈib Israel ko ja jäˈäyëty diˈib Gabaón nyimiinëdë parë mëët nyayajtuˈugyëdët. Josué mët ja mëjjäˈäytyëjk kyaj dyajtëëdë Jyobaa ti tyundëp, këˈëm winmäˈäny ojts tˈaxäjëdë ja Gabaón jäˈäyëty ets ojts mëët nyayajtuˈugyëdë. Jyobaa kyaj tˈagäjpxtujky ko nety të nyayajtuˈugyëdë, per ojts dyajweˈemy jääybyety mä Biiblyë parë yajnijawët ko kyaj tˈëxtääytyë nyaybyudëkë (Jos. 9:3-6, 14, 15).
Ko ti xyajtëgoyäˈänëm
15. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets nuˈkxtakëm ko ti xyajtëgoyäˈänëm?
15 Kom pokyjyaˈay nyajpatëm, pääty tsojkëp mëktaˈaky njëjpkudijëm tijaty xyajtëgoyäˈänëm (Rom. 7:21-25). Per ¿wiˈix mbäät nmëmadakëm? Jesus yˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty ko jëjpˈam ets nyuˈkxtäˈäktët parë kyaj axëktum kyäˈädët, yëˈë jyënany: “Mëbëjktsoogëx jaˈa Dios, waˈan xypyubejt xypyudëgëëygyëxëty, kaˈpë jëbëktuum mgäˈägëxëty” (Lucas 22:40, Nuevo Testamento de Mazatlán). ¿Ets pën kyaj xynyiwatsëm ja axëëkpë winmäˈäny o tsojkën oy të njanuˈkxtakëm? Jëjpˈam ets niˈigyë nˈamdoˈojëmë Diosë wijyˈäjtën parë nmëmadakëm. Santiago ojts tkujayë: “Dios mmoˈoyëdëp; jaˈa ko yëˈë nyayajkypy yajxon, ni jeˈeyë xykyaˈoˈom” (Sant. 1:5). Ta nanduˈun jyënaˈany: “¿Ja pën diˈib pëjk ijxëp mä miitsëty? Waˈan tmëgajpxy ja mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën, ets yëˈëjëty nyinuˈkxtäägëdët, tyukjääxëdët ja aseytë xyëëgëjxmë Jyobaa. Ets ja nuˈkxtakënë mëbëjkën myëëtpë yaˈˈagëdäˈägëp ja diˈib kyaj oy yajpääty” (Sant. 5:14, 15, Traducción del Nuevo Mundo).
16, 17. Pën ntsojkëm etsë Jyobaa xypyudëjkëm, ¿näˈä yˈoyëty nuˈkxtakëm?
16 Jëjpˈam ets nuˈkxtakëm mä meerë tsyekyëty. Nˈokwinmäˈäyëm ja mixy diˈib yajmaytyakp mä Proverbios 7:6-23. Ko tsyuˈujë, ta nyaxy mä tnijawë tsyëënë tuˈugë toxytyëjk diˈib oypyënëty myëttsënaapy. Ta tyäˈädë toxytyëjk wyoyëty mä tyëjk ets yëˈë kyaj tjëjpkudijë, ta tpanëjkxy extëm tuˈugë toorë tninëjkxyë yˈoˈkën. ¿Tiko jatsoo të nyaxy? Waˈanë nety të tyuktëkëty ja axëëkpë tsojkën ets myëmadäˈägäˈänyëty, pesë Biiblyë jyënaˈany ko “kyaj jyapëtyë jyot wyinmäˈäny” (Pro. 7:7). ¿Näˈäxyëp nyuˈkxtaky? Jaxyëp mä ja toxytyëjk jam myëgajpxëty, per mas oyxyëp nyuˈkxtaky ko twinmääy nyaxäˈäny jatsoo mä ja toxytyëjk tsyëënë.
17 Mä tyäˈädë tiempë, mbäät tuˈugë yetyëjk ttunyë mëjää ets kyaj tˈixëdë pornografía. Per nˈokpëjtakëm ko tam mä Internet tyimtëkëyanë mä tnijawë ko tapë retratë o bidee mä jäˈäy yˈit tsyëënëdë, ¿këdii naduˈundëkë netyë tyäˈädë jotmay extëm ja mixy diˈib yajmaytyakp mä Proverbios kapitulo 7? Ko tyëkët mä tadë pajina, ayoˈon jëjpˈamë nety nyaybyëjtaˈagyëty. Pääty, parë tuˈugë jäˈäy tjëjpkudijëdë axëëkpë tsojkënë ko tˈixäˈänëdë pornografía, tsojkëp tˈëxtäˈäyëdë Jyobaa nyaybyudëkë mä kyatëkënëm mä duˈumbë pajina.
18, 19. 1) ¿Tiko mbäät tsyiptaˈaky njëjpkudijëm diˈib xyajtëgoyäˈänëm, per wiˈix mbäät nmëmadakëm? 2) ¿Ti net mbäät nduˈunëm?
18 Tsip tuˈugë jäˈäy tmëmadäˈägët diˈib yajtëgoyanëp o tmastuˈudët ja axëkˈäjtën diˈib xëmë tyuumpy. Apostëlë Pablo jyënany: “Per taa mäts ëj nˈity tuˈuk diˈibëts xymyëtsipˈäjtp. Yëˈë pojpë yëˈëts xytyuknimiimp ja axëk winmäˈäny, esë tyäˈädë tsyiptundë diˈibëts ëj nnijäˈäp diˈibë oy, es dëˈënëts xymyëdaty extëmë tsimyjyaˈayën, es xytyukmëdunyëts aguanë ja pojpë”. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko diˈib njatunäˈänëm kyaj nduˈunëm (Rom. 7:18-21, 23). Pääty, parë nmadakëm, tsojkëp nuˈkxtakëm amumduˈukjot ko ti xyajtëgoyäˈänëm o ko xytyukmiˈinëmë axëëkpë winmäˈäny, etsë net nduˈunëm extëm të nuˈkxtakëm. Biiblyë jyënaˈany: “Ko ti myajpekytyunäˈänëdë, tiˈigyë yëˈë extëm diˈibë kyuˈijx kyubatëdëp nidëgekyë jäˈäyëty”; per mëdë Jyobaa nyaybyudëkë mbäät xëmë nmëmëdoˈojëm (1 Kor. 10:13).
19 Extëm të nˈijxëm, yëˈë nuˈkxtakën mbäät xypyudëjkëm ko nbatëmë ayoˈon jotmay, ko nganijäˈäjëm ti mbäät nduˈunëm o parë njëjpkudijëm diˈib xyajtëgoyäˈänëm. Ko nmënuˈkxtakëmë Jyobaa, ta nyaˈijxëm ko ndukˈijxpajtëm amumduˈukjot. Nan oy ko nˈamdoˈojëmë myëjää parë xytyuˈumoˈoyëm ets xymyëjämoˈoyëm (Luk. 11: 9-13). Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko ndukˈijxpajtëmë Jyobaa ets kyaj nyajtuˈunëmë këˈëm winmäˈäny.
[Notë diˈib noky ëxˈääy]
^ parr. 1 Të xyëë tyëgatstë.
¿Mjamyejtsypy?
• ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Ezequías, Ana etsë Jonás mä wiˈix ttukˈijxpajttë Jyobaa?
• ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë David etsë Josué ko jëjpˈam ets yajxon nwinmäˈäyëm mä ti ngatuˈunëm?
• ¿Näˈä mbäät nuˈkxtakëm parë njëjpkudijëm diˈib xyajtëgoyäˈänëm?
[Yajtëˈëwën]
[Letrë diˈib miimp mä dibujë mä pajina 13]
¿Näˈä mbäät nuˈkxtakëm parë njëjpkudijëm diˈib xyajtëgoyäˈänëm?
