“Nidëgekyëtyë tyäˈädë jäˈäyëty [...] tjaygyujkëdë ko jyabyeˈxyˈattë yä naxwiiny.” (EBRE. 11:13)

1. Extëmë Jesus jyënany, ¿wiˈixë nety yajpäädäˈändë ja yˈëxpëjkpëty mët ja naxwinyëdë jäˈäy?

JESUS jyënany ko yˈëxpëjkpëty “idaamb yëˈë yä naaxwiiny ajkëxy”. Per ta net jyënany: “Kaˈp yajpaatkëxy neby jaˈa naaxwiinyjyaˈay ajkëxyëny, jaˈko nan kaˈap ëëtsy duˈun nyajpaaty neby jaˈa naaxwiinyjyaˈay” (Juan 17:11, 14, Nuevo Testamento de Mazatlán [NTM]). Duˈun ojts tnigajpxy wiˈix jyukyˈatäˈändë ja yˈëxpëjkpëty mä yˈaneˈemyë Mëjkuˈu (2 Kor. 4:4). Jukyˈatandëbë nety mëdë naxwinyëdë jäˈäy, per kyaj ttuktëkëyäˈändë, o ja tuk peky njënäˈänëm, duˈunë nety yajpäädäˈändë “extëmë jabyeˈxy jyaˈay mä wiink nax wiink käjpn” (1 Peed. 2:11).

Ojts jyukyˈattë “extëmë jabyeˈxy jyaˈay”

2, 3. ¿Wiˈixtsoo jyukyˈäjttë extëmë jabyoˈkxy jyaˈay ja Enoc, Noé, Abrahán etsë Sara?

² Pënaty tëëyëp myëduundë Jyobaa  kyaj jyukyˈäjttë extëmë naxwinyëdë jäˈäy. Extëmë Enoc mëdë Noé, Biiblyë jyënaˈany ko nëˈëyoˈoy tuˈuyoˈoytyë mëdë Diosë tëyˈäjtënbë (Gén. 5:22-24; 6:9). Nimajtsk ojts tkäjpxwäˈkxtë amëk jotmëk ja kutëgoˈoyën diˈibë nety miimp mä Satanás yˈaneˈemy (käjpxë 2 Peedrʉ 2:5 etsë Juudʉs 14, 15). Yëˈëjëty nëˈëyoˈoy tuˈuyoˈoytyë mëdë Jyobaa oyë nety yajpäättë mä axëkjäˈäy jyukyˈattë. Päätyë Biiblyë jyënaˈany ko Dios “jotkujk [yˈijty] mët ja Enok” ets ko Noé “oy jyuukyˈ[ajty] mä ja naxwinyëdë jäˈäyëtyën” (Ebre. 11:5; Gén. 6:9, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM]).

³ Abrahán mëdë Sara ojts tmëmëdowdë Dios ets tnikaktë ja oybyë jukyˈäjtënë jam Ur, ets ojts nyëjkxtë tsënääyëdijtpë wiink naxwinyëdë (Gén. 11:27, 28; 12:1). Pablo duˈun tnimaytyaky: “Mëbëjkëngyëjxm ja Abrään tmëmëdooy ja Dios ko yaˈˈanmääy es pyëtsëmët mä ja nyax kyäjpn, es nyëjxët mä wiink nax diˈibë yˈaxäjëyaampy extëmë kumäˈäny, oy tkanijawë mä nyejxy. Mëbëjkëngyëjxm tsyënääy wit tëgoty extëmë jaybyeˈxyën mä ja naxwinyëdë diˈibë natyë Dios të tyukmëwandäägëty; es dëˈën ttuundë ja Isää es ja Jakoob, diˈibë naty të tˈaxäjëdë nandëˈënë tadë wandakën” (Ebre. 11:8, 9). Ko Pablo tmaytyakyë tyäˈädë Dios mëduumbëty, ta jyënany: “Nidëgekyëtyë tyäˈädë jäˈäyëty yˈoˈktë es kyajyëm oj tˈaxäjëdë diˈibë Dios oj tyukmëwandäägëdë; per mëbëjkëngyëjxm oj jagam tmëjˈijxpejty xondakën mëët, es tjaygyujkëdë ko jyabyeˈxyˈattë yä naxwiiny” (Ebre. 11:13).

¿Ti ja israelitë yajtukˈawäˈänëdë?

4. ¿Ti yajtukˈawäˈänëdë ja israelitë mä nety kyatëkënëm mä ja nax diˈib yajmooytyë?

⁴ Ko ja tiempë nyajxy, ta ja tyëëm yˈäätsë Abrahán ojts jyantsy myayë diˈib yajtij Israel käjpn. Ojts yajmoˈoytyë ja nyax ets may ja ley (Gén. 48:4; Deu. 6:1). Per ninäˈä nety mbäät tkajäˈäytyëgoytyë ko Jyobaa yëˈë jyaˈäjtypy ja naxwinyëdë (Lev. 25:23). Duˈunxyëp extëmë netyë Jyobaa yajmëtsëënëdë ets kuanë ko ttundët ti yëˈë tsyejpy. Nan jëjpˈamë nety tjamyatstët “ko jäˈäy käˈäp yiˈiyë käˈäyën uken tim tyukjuukyˈattëty”; ets ko yëˈë Jyobaa mooytyaayëdëp tijatyë nety myëdäjttëp (Deu. 8:1-3, MNM). Mä nety kyatëkëdë mä ja naxwinyëdë ojts yaˈˈanëëmëdë: “Yëˈë Wintsën mëdiˈibë miits mDiosˈäjtëbën, yëˈë jam myajtëkëjanëdëp mä ja nax kamën mëdiˈibë ja Abraham, Isaac ets Jacob tyukwinwäˈänëyën ko moˈojäˈänëtë. Taabë it naxwinyëdë myëëtˈäjtypy yëˈë oyëtypyë nax käjpn, mëdiˈibë miits ninuˈun xykyanijawëdën wiˈix ojts kyojˈyën. Ja jëën tëjk ujts yajpääty mëët oytyiijëty mëdiˈibë oyëtyën, mëdiˈibë käˈäp miitsëty xyˈatsëëmˈujtstën, ets mëët ja nëëjut mëdiˈibë käˈäp ojts xytyäjtën, nenduˈun ja ubëkam, [...] mëdiˈibë miits käˈäp xynyijawëdën, wiˈix të [yajniduungë]. E yëˈëts duˈun nëjkx xyjyëˈkxtë xypyëktë ets agëdaˈaky jotkëdaˈaky myajpäättëty. Ko ënety duˈun tyunyë jyatyë, këdii jaˈa xyjaˈaytyëgoytyëty ja Dios” (Deu. 6:10-12, MNM).

5. ¿Tiko Jyobaa kyaj tnekykyupejky ja israelitëty, ets diˈibë nasionk mëët dyajnitëgäjtsy?

⁵ Ja israelitëty kyaj ttuundë extëmë Jyobaa yˈanmääyëdë. Ko tyëjkëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwinwäˈänëdë ets ojts tmëdäjnëdë jyëën tyëjk, jyeˈxy pyeky etsë byinë, ta ojts tjäˈäytyëgooynyëdë Jyobaa. Ja tiempë mä Nehemías jyukyˈajty ojts tuk grupë lebitë tnigäjpxtë ti tuun jäjtë ets ojts dyajwëˈëmdë jääybyety (käjpxë Nehemías 9:25-27). Yëˈëjëty jyënandë ko ja israelitëty “tyëjkëdë kääy ukpë ets yˈujts jyotkëdaktë ets ojts nyiˈkxëdë”. Ja israelitë kyaj tnekymyëmëdoodë Dios ets ojts dyaˈooktë ja kugajpxyëty diˈibë Jyobaa tuknigajxëdë parë jyëjwijtsëmbitëdët. Päätyë Jyobaa kyëyäjkëdë mä ja myëtsip parë yˈanaˈamëdët (Os. 13:6-9). Ok, ko nety ja romanë jäˈäy yˈanaˈamëdë kyaj tmëbëjktë ja Mesías ets axtë ojts dyaˈooktë. Päätyë Jyobaa kyaj nyekykyupëjkëdë, ta dyajnitëgäjtsy mëdë wiinkpë nasionk diˈib yajtijp “Diosë jyaˈay” (Gal. 6:16; Mat. 21:43; Apos. 7:51, 52).

 Kyaj yajpäättë extëmë naxwinyëdë jäˈäy

6, 7. 1) ¿Wiˈix xynyimaytyäˈägët extëmë Jesus jyënany yajpäädäˈändë ja yˈëxpëjkpëty mëdë naxwinyëdë jäˈäy? 2) Extëmë Pedro jyënany, ¿tiko nety ja Dios mëduumbëty kyaj yajpäättë mëdë naxwinyëdë jäˈäy?

⁶ Mä tyäˈädë artikulo të tsyondaˈaky, të nˈijxëm ko Jesukristë diˈib Nyigëbäjkˈäjtypyë naymyujkën, ojts yajxon tnigajpxy ko pënaty panëjkxëdëp, kyaj yajpäädäˈändë mëdë naxwinyëdë jäˈäy diˈibë Satanás yˈaneˈempy. Mä netyë Jesus wyingoonë yˈoˈkën, ta tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Ëëty jiiby miity të nyajpëtsëëmgëxy mä jaˈa naaxwiinyjyaˈay ajkëxyëny, y paaty jaˈa naaxwiinyjyaˈay kaˈp xyˈixaangëxy, jaˈko kaˈp miity duˈun mˈokˈyajpaatkëxnë neby jaˈa naaxwiinyjyaˈay ajkëxyëny” (Juan 15:19, NTM).

⁷ Per ko ja tiempë nyaxët, ¿mbäädëdaa nety ja Dios mëduumbëty jyukyˈattë extëmë naxwinyëdë jäˈäy? Kyaj. Oy mä tsyëënëdët yajnigëxëˈëgandëbë nety ko kyaj yajpäättë mëdë Satanásë jyaˈay. Ko nyajxy 30 jëmëjt mä netyë Jesus të yˈooky, ta apostëlë Pedro tnijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈibë nety tsënääytyëp mäjaty ja it naxwinyëdë diˈib Roma: “Mëguˈugitëty, nmënuˈxtaktëpts miitsëty, extëm jabyeˈxy jyaˈay mä wiink nax wiink käjpn, katë xyˈanëjx xyˈaˈoogëdë diˈibë ja niniˈx këbäjk tsyejpy, diˈibë myëtsipˈäjtypy ja nˈanmëjäˈänˈäjtëm. Mëdattë oybyë mjot mwinmäˈäny mët ja diˈibë kyaj tˈixyˈattë Dios” (1 Peed. 1:1; 2:11, 12).

8. ¿Wiˈix tuˈugë ëxpekyjyaˈay tkujäˈäyë diˈib xytyukˈijxëm ko ja Dios mëduumbëty kyaj yajpattë mëdë naxwinyëdë jäˈäy?

⁸ Ja Dios mëduumbëty diˈib mä primer siiglë duˈun ojts jyukyˈattë extëmë jabyoˈkxy mä ja romanë jäˈäyëty. Tuˈugë ëxpekyjyaˈay tkujäˈäyë ko ja Dios mëduumbëty yajpajëdijttë ets yajtuundë axëëk janääm jatsojk. Yajniwäämbajttë ko kyaj tmëbëktë Dios mët ko kyaj ttuundë ja kostumbrë diˈibë nety ja jäˈäy tyuundëp. Ets ojts yajtijtë ko “yˈaxëkˈijxtëbë jäˈäy” mët ko kyaj ttuundë tijaty ja jäˈäy nyixëduundëp ets tijaty tyukxondaktëp mä tˈawdattë mayë dios ets mä yˈit tsyëënëdë axëëk.

Jäˈäwën myëët nyajtuˈunëm diˈib yä naxwiiny

9. ¿Wiˈix tyamë Dios mëduumbë dyajnigëxëˈëktë ko kyaj tˈaxëkˈixtë jäˈäy?

⁹ Ets ëtsäjtëm, ¿wiˈix nyajpatëm mä “ja wyinmäˈäny es ja yˈaxëkostumbrë ja naxwinyëdë jäˈäyëty”? (Gal. 1:4, Ja Oibyʉ Tʉiˈya̱jtʉn [OTJ].) Nanduˈun nyajpatëm  extëm ja Dios mëduumbëty diˈib mä primer siiglë. Mayë jäˈäy kyaj tjaygyukëdë tiko duˈun njukyˈäjtëm, ets nääk axtë xyˈaxëkˈijxëm, per ëtsäjtëm kyaj nˈaxëkˈijxëm. Niˈigyë nyaˈijxëmë tsojkën ko ninëjkxëmë jäˈäy mä jyëën tyëjk ets ndukˈawäˈänëm ja “oybyë ayuk diˈibë nyimaytyakypy ja tsäjpotmëdë kutujkën” (Mat. 22:39; 24:14). Ets nduˈunëmë tyäˈädë tuunk mët ko ijtëm seguurë ko Jyobaa yˈAnaˈamënë diˈib të tmoˈoyë Kristë tim tsojk dyajkutëgoyaˈanyë gobiernëtëjk diˈib yä naxwiiny ets dyajminäˈäny ja jembyë jukyˈäjtën mä tukëˈëyë yajtunët diˈib tëyˈäjtën (Dan. 2:44; 2 Peed. 3:13).

10, 11. 1) ¿Wiˈix wanaty nyajtuˈunëm tijaty jaˈäjtp yä naxwiiny? 2) ¿Wixatyë Dios mëduumbë dyajnigëxëˈëktë ko jäˈäwën myëët dyajtundë tijaty jaˈäjtp yä naxwiiny?

¹⁰ Tyäˈädë jukyˈäjtën tim kugëxëyanëp, pääty kyaj ttiempëty parë ntsënääytyaknbëjkëm. Pesë Pablo jyënany: “Waanë jeˈeyë nˈakmëdäjtëm ja tiempë. [...] Es diˈibaty ti të tjuytyë, jikyˈattëp extëm tkadimjaˈajëty diˈibë naty të tjuy. Diˈibë yä naxwiiny mdukˈijt mdukxoondëp, myajtundëp jäˈäjën mëët, ni xykyadimtukmëj xykyadimtukpäädët, mët ko näjx këjxp diˈibë ijtp naxwiiny” (1 Kor. 7:29-31). ¿Wiˈix tyam nyajtuˈunëm tijaty ijtp yä naxwiiny? Ko nyajtuunkpatëm tijaty jaˈäjtp. Extëm ko nyajtuˈunëm tijaty jembyëtsëëmp parë wyaˈkxy abëtsemy nyaxwinyëdë ëxpëjkënë diˈib mä Biiblyë kanäk ayuk. Nan tuˈun ayoˈojëm parë nbatëm ja meeny sentääbë diˈib nijukyˈäjtëm. Per jäˈäwën myëët nyajtuˈunëm, pesë meeny sentääbë ets jukyˈäjt madakën kyaj yëˈë jëjpˈam nbëjtakëm mä jukyˈäjtën (käjpxë 1 Timotee 6:9, 10).

¹¹ Dios mëduumbë nan jäˈäwën myëët dyajtundë tijaty jaˈäjtp yä naxwiiny, extëmë ëxpëjkënë këjxmbë. Mayë jäˈäy wyinmaytyë ko jëjpˈam ets tuˈugë jäˈäy yˈëxpëkët parë tpäädëdë oybyë tyuunk o meeny sentääbë. Per ëtsäjtëm duˈun njukyˈäjtëm extëmë jabyoˈkxy jyaˈay ets kyaj nbanëjkxëm tijaty tyuundëp. Kyaj nmëdäjtëm ja “winmäˈäny mä tijaty mëj këjxm ijtp” (Rom. 12:16, Traducción del Nuevo Mundo; Jer. 45:5). Yëˈë nmëmëdoˈojëm extëm Jesus jyënany: “Ixtë es naygyuentˈatëdë miitsëty es katë xyˈatsoktë nitii, jaˈa ko kyaj jäˈäy yëˈëyë ttimtukjikyˈaty ko mayë pyëjtaˈaky tmëdaty” (Luk. 12:15). Pääty, miitsëty ënäˈktëjk jamyatstë ko diˈib mas jëjpˈam, yëˈë etsë Jyobaa xymyëdundët. Yëˈë niˈëxpëkëdë diˈib mbäät mëdë mjukyˈäjtënë xyajnaxtë parë xymyëdundëdë Jyobaa “mët tëgekyë mjot, mët tëgekyë mgorasoon, mët tëgekyë mˈanmëjäˈän, mët tëgekyë mëjää esë mwinmäˈäny” (Luk. 10:27, OTJ). Duˈuntsoo myajpäädët mëkjäˈäy Dios windum (Luk. 12:21; käjpxë Matewʉ 6:19-21).

Kyaj nmëmäˈäy nmëdäjëm wiˈix ja jukyˈäjtën nyajnäjxëm

12, 13. ¿Wiˈixë Dios mëduumbë tyëgatsyëty mëdë naxwinyëdë jäˈäy ko tpadundë Matewʉ 6:31-33?

¹² Dios mëduumbë kyaj duˈun wyinmay mä jukyˈäjt madakën extëmë naxwinyëdë jäˈäy, pesë Jesus jyënany: “[Këdii] mmay mdäjtë: ¿Tii net nˈokkäˈäy nˈokˈukëm?, es ¿tii net nwitˈäjt nnijamˈäjtëm? Mët ko ja jäˈäyëty diˈibë kyaj tmëdundë Dios määy täjtëp mët tëgekyë tyäˈädë. Pes ja mDeetyë tsäjpotmëdë nyijäˈäp ko mdëgoyˈäjtxëdëp tëgekyë tyäˈädë. Es dëˈën jotmoˈoytyë ja Dios es jyikyˈattë extëm yëˈë yajkutiky, es mˈaxäjëdëp nandëˈën tëgekyë tyäˈädëty” (Mat. 6:31-33). Mayë nmëguˈukˈäjtëm të tˈixtë ko jantsy tëyˈäjtën extëmë Jesus jyënany, ko Jyobaa xymyoˈoyëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm.

¹³ “Yajkypy ja oyˈäjtën ko jäˈäy ttukjotkëdaˈaky diˈibë myëdäjtypy.” (1 Tim. 6:6.) Per tyam kyaj mayë jäˈäy duˈun wyinmaytyë. Extëm nˈokpëjtakëm, mayë ënäˈktëjk tukëˈëyë ttsojktäˈäytyë ja xëë mä pyëktë. Tsyojktëbë jyëën tyëjk abäädë, tuˈugë oybyë kyarrë ets oyatypyë aparatë. Perë Dios mëduumbë diˈib jukyˈäjttëp extëmë jabyoˈkxy jyaˈay kyaj mëjwiin kajaa twinmay diˈib kyaj tpäädët. May kyaj dyajtëgoytyë tiempë etsë myeeny syentääbë mä tukëˈëyë tyäˈädë, niˈigyë dyajtundë ja tiempë etsë jyot myëjää mä Jyobaa tyuunk. Taa diˈib tuundëp prekusoor, betelitë, sirkuitë  o misioneerë. ¡Mëjwiin kajaa nmëjjäˈäwëm ko duˈun tyundë!

14. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëmë Jesus jyënany ko tmaytyaky tuˈugë ijxpajtën?

¹⁴ Mä tuˈugë ijxpajtën diˈib Jesus myaytyak, jyënany ko tijaty yajmëmääy yajmëdäjp yä naxwiiny ets ja mëkjäˈäyˈäjtënë diˈib winˈëˈën winxäjp, mbäät xytyukmäjtsˈyungëmë Diosë tyuunk (Mat. 13:22). Parë kyaj duˈun njäjtëm, tsojkëp njotkujkˈäjtëm mët yëˈëyë ko nmëdäjtëm ti mëdë xëë tiempë nyajnäjxëm ets njukyˈäjtëm extëmë jabyoˈkxy jyaˈay. Duˈun ja wiin nmëdäjtëm “oy” o adëyë parë nbëjtakëm aduˈuk ja ijxënë mä Diosë tyuunk ets nbëjtakëm jëjpˈam mä jukyˈäjtën (Mat. 6:22).

“Tijaty yä naaxwiiny yajpaatp, këxëp tëgoyëp”

15. Extëmë apostëlë Juan jyënany, ¿wiˈix mbäät nˈijxëmë tyäˈädë jukyˈäjtën?

¹⁵ Tuk peky tiko Dios mëduumbë jyukyˈattë extëmë “jabyeˈxy jyaˈay”, yëˈko tyäˈädë xëë tiempë maytsyoy yˈijnë (1 Peed. 2:11; 2 Peed. 3:7). Ets pën nmëbëjkëmë tyäˈädë, ta nyajnigëxëˈkëm mä tijaty nduˈunëm, tijaty ntsojkëm ets tijaty nduknibëjtakëm. Apostëlë Juan ojts tˈanëëmë ja myëguˈuktëjk ets kyaj ttsoktëdë tyäˈädë jukyˈäjtën ets tijaty yˈawäˈänëp mët ko “tijaty yä naaxwiiny yajpaatp, këxëp tëgoyëp jaˈa mëët jaˈa jëbëkˈatsojkëny këxyë; perë pën jaˈa Dios tsyojkëny kuytyuump jukyˈäjtkëxëp jaˈa winëxëë” (1 Juan 2:15-17, NTM).

16. ¿Wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko abeky nyajpatëm extëm tuˈugë käjpn diˈib tëgatsy?

¹⁶ Jyobaa tˈanmääy ja israelitëty: “Pën miitsëty xymyëmëdoowdëbëts, [...] miits duˈun nëjkx ngäjpnˈattë, ets oy miits ntsoktëty njawëdëty mä tëgokyë yëˈë nax käjpnëtyën” (Éxo. 19:5, MNM). Ko ja israelitëty tmëmëdoodë Dios, kyaj duˈun jyukyˈäjttë extëm ja wiink nax wiink käjpn ets nan kyaj duˈun Dios awdäjttë. Tyam, nan të Jyobaa dyajnaywyaˈkxyëtyë kyäjpn mëdë Satanásë jyaˈay. Niˈamukë të “nmastutëm ja jikyˈäjtënë axëëkpë, nnayjyëjwijtsëmbijtëm es njikyˈäjtëm yää mä tyäˈädë naxwinyëdë wijy kejy, tëyˈäjtën mëët es extëm ja Dios ttseky, määnëm nˈawijx njëjpˈijxëm ja tiempë ko mëjˈäjtën mëët myinäˈäny ja Jesukristë” diˈib naygyëyäjkë “mä ja oˈkën mä ëtsäjtëm xyjapatëm, es dëˈën oj xyajtsokëm mä ja axëkjikyˈäjtën, oj xyajwatsëm, xyjaˈabëjkëm, xyjaˈayˈäjtëm es nduˈunëm tëgekyë diˈibë oy” (Tito 2:11-14). Mä Diosë kyäjpn yajpatp pënaty nëjkxandëp tsäjpotm ets nanduˈun miyonkˈam diˈib pudëjkëdëp, ja wiinkpë borreegë diˈib jukyˈatandëp yä Naxwiiny (Fwank 10:16).

17. Pënaty nëjkxandëp tsäjpotm ets pënaty jukyˈatandëp yä Naxwiiny, ¿tiko jantsy jotkujk nyayjawëyäˈänëdë ko nety të jyukyˈattë extëmë jabyoˈkxy jyaˈay?

¹⁷ Pënaty nëjkxandëp tsäjpotm jantsy jotkujk tˈawix tjëjpˈixtë yˈanaˈamäˈändë mëdë Kristë (Diˈibʉ Jat. 5:10). Etsë wiinkpë borreegë yä Naxwiiny tˈawixtë jyukyˈatäˈändë winë xëë, mä kyaj nyekyˈitäˈändë extëmë jabyoˈkxy jyaˈay ets tmëdatäˈändë oyatypyë jyëën tyëjk etsë kyaˈay yˈukënë mëjwiin kajaa (Sal. 37:10, 11; Isa. 25:6; 65:21, 22). Kyaj tjäˈäytyëgoyäˈändë Jyobaa extëm yˈadëtstë ja israelitëty. Xëmë tjamyatsäˈändë ko tukëˈëyë tijaty myëdäjttëp tsyoony mä Jyobaa “diˈib Diosˈäjtp abëtsemy nyaxwinyëdë” (Isa. 54:5). Pënaty nëjkxandëp tsäjpotm ets pënaty jukyˈatandëp yä Naxwiiny, jantsy jotkujk nyayjawëyäˈänëdë ko nety të jyukyˈattë extëmë jabyoˈkxy jyaˈay mä tyäˈädë jukyˈäjtën.

¿Wiˈix nˈatsoˈojëmbijtëm?

• ¿Wiˈix mayë Dios mëduumbë jyukyˈäjttë extëmë jabyoˈkxy jyaˈay?

• ¿Wiˈix nyayaˈijtëdë Dios mëduumbë mä primer siiglë mëdë naxwinyëdë jäˈäy?

• ¿Nuˈunën tyamë Dios mëduumbë dyajtundë tijaty jaˈäjtp naxwiiny?

• ¿Tiko jantsy jotkujk nnayjawëyäˈänëm ko nety të njukyˈäjtëm extëmë jabyoˈkxy jyaˈay mä tyäˈädë jukyˈäjtën?

[Yajtëˈëwën]

[Letrë diˈib miimp mä dibujë mä pajina 21]

Ja Dios mëduumbëty diˈib mä primer siiglë, ojts tjëjpkudijëdë tijaty ja jäˈäy tyukxondaktëp mä axëëk yˈit tsyëënëdë o mä nyaygyox nyaytsyiigëdë