Nˈokpudëjkëmë yetyëjk parë tyundët mä naymyujkën
“Ko [jäˈäy] oy dyajkexy ja yˈëxpëjkën, dëˈën jyäˈtët extëm ja wyintsën.” (LUK. 6:40)
1. Ko Jesus yˈijty yä Naxwiiny, ¿ti tyuun parë ja tuunk tyuˈuyoˈoyët?
APOSTËLË Juan ojts tkujayë: “May ja wiinkpë diˈibë Jesus tyuun. Kooxyëp yajkëxjääytyaay [...] tëgekyë diˈibë Jesus tyuun, kyajëdaa nyibäädët ja naxwinyëdë mët ja maynyeky” (Fwank 21:25). Jesus mëk tyuuny nuˈun waanë yˈijty yä Naxwiiny. Nuˈunë tyäˈädë tiempë nyajxy ojts tˈëxtäˈäyë yetyëjkëty diˈib ojts ttukniˈˈixë wiˈix dyajtuˈuyoˈoytyët ja tuunk ko nety pyatëjkënë tsäjpotm. Mä jëmëjt 33 tuk grupë yetyëjk ojts tnikeˈeky diˈibë nety yajxon të ttukniˈˈixë wiˈix ja tuunk dyajtuˈuyoˈoyët, per ko waanë yˈijty, ta milˈam ojts nyimayëndë (Apos. 2:41, 42; 4:4; 6:7).
2, 3. 1) ¿Tiko jyëjpˈamëty etsë yetyëjk diˈib të nyëbajnëdë ttundëdë mëjää parë tnikëjxmˈattëdë tuunk? 2) ¿Ti nnijawëyäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?
2 Mä tyäˈädë tiempë, ja jyaˈˈaty abëtsemy nyaxwinyëdë jëxtujk miyonk naxyë käjpxwäˈkxpë mä 100,000 naxyë naymyujkën, pääty niˈigyë jyantsy tyëgoyˈatyë yetyëjk diˈib mbäät tmënëjkxtë jëjpˈamˈäjtën. Extëm nˈokpëjtakëm, tëgoyˈäjtp may diˈib tundëp mëjjäˈäy. Pënaty pyäädandëbë tyäˈädë tuunk ets myëdunandëp ja myëguˈuktëjk mä ja naymyujkën “oyë tadë tuunk diˈibë tsyejpy” (1 Tim. 3:1).
3 Per taa diˈib mbäät jawyiin ttundë nmëguˈukˈäjtëm parë yajtuunkmoˈoytyët mä naymyujkën. Parë tuˈugë jäˈäy tˈaxäjëdë duˈumbë tuunk kyaj tyimtsekyëty tmëdatëdë ëxpëjkën, wijyˈäjtën o tjat tnijawët tijaty. Diˈibë duˈun tsojkëp, yëˈë ets jyukyˈattët extëmë Biiblyë dyajnigutukë parë pënaty nyikëjxmˈatandëbë tuunk mä naymyujkën. ¿Ti naybyudëkë mbäät yajmoˈoytyë yetyëjk parë mbäät duˈun tyundë? Jesus jyënany: “Ko [jäˈäy] oy dyajkexy ja yˈëxpëjkën, dëˈën jyäˈtët extëm ja wyintsën” (Luk. 6:40). Mä tyäˈädë artikulo kanäk peky nnijawëyäˈänëm wiˈixë Jesus tpudëjkë ja yˈëxpëjkpëty parë tnikëjxmˈattëdë tuunk, ets wiˈix mbäät yajpanëjkxyë yˈijxpajtën.
“Miitsëty ndijtë mëtnaymyaayëbëty”
4. ¿Wiˈixë Jesus dyaˈijxë ko jantsy naymyaayëbë nety mët ja yˈëxpëjkpëty?
4 Jesus kyaj ojts mëj nyayajnaxyëty mä ja yˈëxpëjkpëty, niˈigyë ojts mëët nyaymyayëdë. Jeky mëdë tiempë dyajnäjxtë ets nitii ojts tkatukwinguyuˈutsy, axtë ojts tˈanëëmëdë: “Të ndukˈixtë tëgekyë diˈibëts ja nDeety ëj të xytyukˈixy” (käjpxë Fwank 15:15). Ets seguurë ko ja yˈëxpëjkpëty jantsy jotkujk nyayjäˈäwëdë ko Jesus tˈatsoojëmbijty ko dyajtëëdë: “[¿]Tiijëts ndukˈijxwëˈëmëp ko tamë nety myajpääty ets ko pyatnëp ja tiempë mä jyëjptëgoyanë tyäˈädë jukyˈäjtën?” (Mat. 24:3, 4, Traducción del Nuevo Mundo [NM]). Jesus nan tyuknijäˈäjë ja yˈëxpëjkpëty ti wyinmaapy ets wiˈix nyayjawëty. Extëm nˈokpëjtakëm, ja ux mä nety yajkëyakanë ojts twoonëjkxyë Pedro, Santiago etsë Juan mä ja tsujpë lugäär diˈib Getsemaní. Jam ojts tmënuˈkxtaˈagyë Tyeety mët winë jyot kyorasoon ko nety jantsy jotmay myëët nyayjawëty. Waˈanë tyäˈädë nidëgëëkpë apostëlë kyaj tmëdoodë wiˈixë Jesus jyënany, per pyëjktë kuentë ko jantsy ayoobë nety (Mar. 14:33-38). Nˈokwinmäˈäyëm nanduˈun wiˈix nety të jyotmëkmoˈoyëdë ko “wyindumëty tyëgäjtsy ja Jesus” (Mar. 9:2-8; 2 Peed. 1:16-18). Ko Jesus xëmë yajpaty mët ja yˈëxpëjkpëty, yëˈë pudëjkëdë parë ok dyajnëjkxtët ja tuunk diˈibë nety jëjpˈam yajtunäämp.
5. ¿Wiˈix kanäk pekyë mëjjäˈäytyëjk dyaktë naybyudëkë?
5 Duˈun extëmë Jesus, nanduˈun tyamë mëjjäˈäytyëjk tpudëkëdë myëguˈuktëjk ets mëët nyaymyayëdë. Jantsy oy mëët yˈittë, xyiˈik xyondë, tmëmay tmëdäjtë ets tmoˈoytyë tiempë. Näˈäty, taa diˈibë mëjjäˈäytyëjk kyaj mbäät tmaytyäˈäktë, per tyukmëtmaytyakypy ja myëguˈuktëjk tijaty nyijäˈädëp mä Diosë yˈAyuk. Mëjjäˈäytyëjk ninäˈä mëj kyanayajnaxëdë oy ja diˈib pudëjkëdëp myutskëty o myëjjäˈäy myëˈˈënäˈkëty. Niˈigyë tˈixtë ko tsyojktëbë Dios, ko mbäät mas niˈigyë wyimbattë ets ko mëjwiin kajaa tyuundë mä naymyujkën.
Të nmoˈoytyë tuˈugë ijxpajtën
6, 7. ¿Ti ijxpajtënë Jesus myooy ja yˈëxpëjkpëty, ets wiˈix ojts tpanëjkxtë?
6 Ja Jesusë yˈëxpëjkpëty tsyojktëbë netyë Diosë yˈAyuk, per näˈäty duˈun wyinmääytyë extëmë nety të yaak të pyattë o të jyukyˈattë (Mat. 19:9, 10; Luk. 9:46-48; Fwank 4:27). Perë Jesus ninäˈä tkaˈˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty ko kyaj ti oy ttundë ets nan kyaj ojts tˈooy. Nan kyaj ojts ttukˈaneˈemy diˈib kyaj tmëmadäˈäktët o diˈib kyaj tnastuˈunë. Mët ja oybyë ijxpajtën ttukˈijxy ja yˈëxpëjkpëty wiˈix mbäät tijaty ttundë (käjpxë Fwank 13:15).
7 ¿Ti ijxpajtënë Jesus myooy ja yˈëxpëjkpëty? (1 Peed. 2:21.) Adëyë jyukyˈajty parë tmëdäjty ja tiempë ets tpudëkëdë jäˈäy (Luk. 9:58). Jesus yëˈë tukniˈˈijxë diˈibë nety të tjaty mä Jyobaa, ets kyaj yëˈëjëtyë kyëˈëm winmäˈäny (Fwank 5:19; 17:14, 17). Oyjyaˈay yˈijty ets kyaj pën ojts tsyëˈëgëty parë myëgäjpxëdët, ets tsojkëngyëjxm tijaty ttuundääy (Mat. 19:13-15; Fwank 15:12). Mëjwiin kajaa ja yˈapostëlëtëjk pyudëjkëdë ja yˈijxpajtën. Extëmë Santiago kyaj ojts tsyëˈëgë ets yˈoogët, niˈigyë tmëduunyë Dios axtë ja xëë mä jäˈäy yaˈoˈkë (Apos. 12:1, 2). Nanduˈunë Juan ojts tpanëjkxë Jesusë yˈijxpajtën 60 jëmëjt naxy (Diˈibʉ Jat. 1:1, 2, 9).
8. ¿Ti ijxpajtënë mëjjäˈäytyëjk myooytyëbë yetyëjkë ënäˈkatypyë etsë wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm?
8 Yëˈë mëjjäˈäytyëjk diˈib ijtp yujy tudaˈaky, yaˈijxëbë tsojkën, yajtuumbyë tiempë etsë jyot myëjää parë tpudëkë wiinkpë, duˈun tmoˈoyë oybyë ijxpajtën ja yetyëjkë ënäˈkatypyë (1 Peed. 5:2, 3). Nan jantsy jotkujk nyayjawëdë ko dyaktë ijxpajtën mä wiˈix tmëbëktë Dios, wiˈix tyukniˈˈixëdë, wiˈix jyukyˈattë ets wiˈix ttuunëdë Diosë tyuunk (Ebre. 13:7).
Jesus ojts ttukˈanaˈamdë ets nëjkx kyäjpxwäˈkxtë
9. ¿Wiˈix nnijäˈäjëm ko Jesus tyukniˈˈijxë ja yˈapostëlëty wiˈix dyajtuˈuyoˈoytyët ja tuunk mä kyäjpxwäˈkxtë?
9 Ko netyë Jesus të kyäjpxwaˈkxy majtsk jëmëjt, ta nanduˈun tkejxy ja nimäjmajtskpë yˈapostëlë parë nëjkx kyäjpxwäˈkxtë. Per jawyiin ojts tˈanëëmëdë wiˈix ttundët (Mat. 10:5-14). Jatëgok mä netyë Jesus tkatunyëmë miläägrë mä dyajkääy milˈamë jäˈäy nan ojts ttukmëtmaytyaˈaky ja yˈapostëlëty wiˈix ttseky ets ja jäˈäy yajmäˈkxtët ets wiˈix ja käˈäy ukën wyäˈkxët (Luk. 9:12-17). Jesus tyukniˈˈijxë yajxon ja yˈapostëlëty ko tˈanmääy ti tyundëp ets wiˈix ttundët. Ko duˈun yajtukniˈˈijxëdë ets mëdë Diosë myëjää, yëˈë pudëjkëdë parë ttukniwijtsëdë wiˈix yajkäjpxwäˈkxët ja oybyë ayuk diˈib tsondak mä jëmëjt 33.
10, 11. ¿Wiˈix mbäät yajpudëkë yetyëjk parë tyundët mä naymyujkën?
10 Tyam ja ogäˈän yajtukniˈˈixë tuˈugë yetyëjk ko mëët nˈëxpëjktsondakëmë Biiblyë. Näˈäty tsojkëp nbudëjkëm parë mas oy lyetrë käjpxtët. Ets myentrës mëët nˈëxpëjkën oy ko nbudëjkëm parë mas niˈigyë wyimbatët. Ko xëmë nyëjkxnët mä naymyujkën, tsojkëp nbudëjkëm parë yajkujayët mä Yajniˈëxpëkë Diosë Tyuunk ets tyunët extëmë käjpxwäˈkxpë diˈib kyajnëm nyëbety. Ko nety të nyëbajnë, ta nanduˈun yajtukniˈˈixët parë tyunët extëm mä yˈaˈoyë Tëjk mä nˈëxpëjkëm. Ets ok, mbäädë mëjjäˈäytyëjk pyudëkëdë parë tnijawët tijaty mbäät ttuny ets yajtuunkmoˈoyët extëm mëjjäˈäyë pyudëjkëbë.
11 Ko yajtuunkmoˈoy mä naymyujkën tuˈugë yetyëjk diˈib të nyëbajnë, ta tuˈugë mëjjäˈäy tyukmëtmaytyaˈagyëty wiˈix ja tuunk yajtuny mäjatyë naymyujkën. Ets nan yajxon yajtukniˈˈixë wiˈix mbäät tijaty ttuny. Pën tsiptakxëp, ja mëjjäˈäytyëjk kyaj wyinmaytyë ko të tkajaty. Niˈigyë mëdë oyjyaˈayˈäjtën ttukmëtmaytyäˈägët ti tëgoyˈäjtxëp ttunët ets wiˈix mbäät ttuny. Yëˈë mëjjäˈäytyëjk tyukxondaktëp ko tpudëkë tuˈugë yetyëjk ets tnikëjxmˈatët ja tuunk, pes nyijäˈäp ko yajkypyë jotkujkˈäjtën ko nmëduˈunëmë nmëguˈukˈäjtëm (Apos. 20:35).
“Wijy diˈib myëdooˈijtypyë käjpxwijën”
12. ¿Tiko ja apostëlëty ojts pyudëkëdë ja Jesusë kyäjpxwijën?
12 Jesus nan myooyë käjpxwijënë niduˈuk niduˈuk ja yˈëxpëjkpëty. Extëm nˈokpëjtakëm, ko Santiago mëdë Juan ojts ttsoktë etsë jëën tsyoonët tsäjpotm parë kyutëgoyët nääk ja samaritanë, ta Jesus yˈanmääyë ko kyaj yˈoyëty extëm wyinmaytyë (Luk. 9:52-55). Jatëgok, ta ja tyäägë Santiago mëdë Juan tˈanmääyë Jesus parë mëj yˈittët mä ja anaˈamën. Perë Jesus nyijäˈäbë nety ko yëˈë Santiago mëdë Juan diˈib mëj itandëp, pääty ojts tˈanëëmëdë: “Kyajts ëj xypyaaty esëts njënäˈänët pënëty uˈunyëp mäts nˈagäˈänytsyoo es mäts nˈanäjnytsyoo. Taadë yëˈë dëˈën ittëp diˈibëts ja nDeety të ttuknibëjtäägë” (Mat. 20:20-23). Jesus yajtuunë Diosë yˈAyuk ko ojts tkäjpxwijy ja yˈëxpëjkpëty parë tnijawëdët ti tyundëp mä tuˈuk tuˈugë jotmay. Yëˈë tsyojk ets ja yˈëxpëjkpëty wyinmaytyët ets ttundët tijaty extëmë Diosë yˈAyuk jyënaˈany (Mat. 17:24-27). Nyijäˈäbë nety ko ja yˈëxpëjkpëty poky jyaˈay yajpäättë ets ko tam diˈib kyaj tmëmadäˈäktë. Ets ojts tkäjpxwijy mët ko tjantsy tsyojktë (Fwank 13:1).
13, 14. 1) ¿Pënaty mbäät yajkäjpxwijtë? 2) Oknigäjpx tuˈuk majtskë käjpxwijën diˈib mbäät tmoˈoyë mëjjäˈäytyëjk ja diˈib kyaj wyimbety?
13 Niˈamukë yetyëjk diˈib nyikëjxmˈataambyë tuunk mä naymyujkën kuanë ko näˈäty yajmoˈoyaˈanyë käjpxwijën mëdë Biiblyë. Proverbios 12:15 jyënaˈany: “Wijy diˈib myëdooˈijtypyë käjpxwijën”. Tuˈugë mixy duˈunë nety wyinmay ko yëˈë kyaj mbäät tijaty oy ttuny, per ta tuˈugë mëjjäˈäy pyudëjkë diˈib tukˈijxë ko kyaj tyimtsekyëty yˈitët wäˈäts jäˈäy parë tyunët.
14 Ko mëjjäˈäytyëjk tˈixtë ko tuˈugë yetyëjk kyaj wyimbety mët ko tam mä mbäät nyayaˈoyëty, ta tsojkˈam tpudëkëdë mëdë yujyˈat tudaˈakyˈat (Gal. 6:1). Näˈäty nan kyäjpxwijtëp tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm parë dyaˈoyëdë jyaˈayˈäjtën. Extëm nˈokpëjtakëm, ¿ti mbäät ttundë mëjjäˈäytyëjk ko tˈixtët tuˈugë yetyëjk jeˈeyë yajkajpxyˈamony mä tijaty tyuumpy? Ttukˈixët ko Jesus kyaj ninuux kunuux ojts tkäjpxwaˈkxy ja oybyë ayuk ets ojts ttukˈaneˈemy ja yˈëxpëjkpëty parë tnibetypyˈatët (Mat. 28:19, 20; Luk. 8:1). ¿Ets ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëj këjxm nyayajnaxäˈänëdët? Oy ko mëët tˈëxpëktët wiˈixë Jesus tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty ko kujotmay ko tuˈugë jäˈäy mëj këjxm nyayajnaxäˈänyëty (Luk. 22:24-27). Ets ¿wiˈix mbäät tpudëkëdë ja diˈib tsiptakxëp tpokymyaˈkxët ja myëguˈuk? Ko mëët tˈëxpëktët ja ijxpajtën diˈibë Jesus pyëjtak, mä ja jäˈäy diˈibë nety të yajmeˈkxy mëjwiin kajaa, per yëˈë kyaj tpokymyaˈkxany ja myëguˈuk (Mat. 18:21-35). Ko mëjjäˈäytyëjk tˈixtët ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yajkäjpxwijäämp, oy ko tsojk tkäjpxwijtët (käjpxë Proverbios 27:9).
Yajpudëkët parë tyundët
15. ¿Wiˈixë familyë tyuny parë ja yetyëjk tnikëjxmˈatëdë tuunk mä ja naymyujkën?
15 Mëjjäˈäytyëjk tyuundëbë mëjää parë tpudëkëdë yetyëjk ets tyundët mä naymyujkën, per nan mbäädë wiinkpë pyudëkëdë. Extëmë fyamilyë mbäät pyudëkëdë parë wyimbatët. Ets pën mëjjäˈäy tyuunë, tsojkëp ja nyëdoˈoxy ets ja yˈuˈunk yˈënäˈk tjaygyukëdët ko nan yajtunaambyë tiempë mä ja nmëguˈukˈäjtëm. Ko duˈun ja fyamilyë pyudëkëdët, ta agujk jotkujk ttunët tijaty nyikëjxmˈäjtypy, ets mä naymyujkën nan nëjkxëp nmëjjäˈäwëm tijaty ja fyamilyë tyuumpy (Pro. 15:20; 31:10, 23).
16. 1) ¿Pën diˈib jawyiin nyikëjxmˈäjtypy parë tuˈugë yetyëjk wyimbatët? 2) ¿Wiˈix dyaˈixyëty tuˈugë yetyëjk ko tsyojkënyëˈajtypy tyunäˈäny mä naymyujkën?
16 Mbäät yajpudëkë ja yetyëjk ets wyimbatët, per yëˈë këˈëm yaˈixëdëp ko tsyojkënyëˈajtypy tyunäˈäny, pes “këjkjaˈa nikëjxmˈäjtëm tijaty nduˈunëm” (Gálatas 6:5, NM). Parë nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm ets nduˈunëm mas oyë Diosë tyuunk, kyaj tyimtsekyëty nduˈunëm mëjjäˈäy o pyudëjkëbë mëjjäˈäy. Perë Biiblyë nyiˈanaˈamëp tijaty mbäät ttuny tuˈugë yetyëjk diˈib tunäämp mä naymyujkën (1 Tim. 3:1-13; Tito 1:5-9; 1 Peed. 5:1-3). Parë tyunët mëjjäˈäy o pyudëjkëbë mëjjäˈäy, tsojkëp tˈixët mäjaty mbäät nyayaˈoyëty. ¿Ti pudëkëdëp? Ko tkäjpxët ets tˈëxpëkëdë Biiblyë jabom jabom, tpawinmayët yajxon, nyuˈkxtäˈägët amumduˈukjot ets tjotmoˈoyëdë Diosë tyuunk. Duˈunë nety tpaduny ja käjpxwijën diˈibë Pablo myooyë Timoteo: “Nnaybyëjtäˈägëdë amumduˈukjot xymyëdunët ja Dios” (1 Tim. 4:7).
17, 18. ¿Ti mbäät ttuny tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm pën winmaapy ko kyaj oy tyunët o ko kyaj ttsojkënyëˈatët?
17 ¿Ets ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm wyinmayët ko kyaj oy tyunët mëjjäˈäy o pyudëjkëbë mëjjäˈäy? Oy ko wyinmayët mä wiˈix xypyudëjkëmë Jyobaa mëdë Jesus. Jyobaa wyandakypy ko myënëjkxaampy “jabom jabom ja ntsemyˈäjt ngëˈëyˈäjtëm” (Sal. 68:19). Jyobaa yëˈë pudëkëyanëp parë tnikëjxmˈatët mas niˈigyë tuunk mä naymyujkën. Ets diˈib kyaj tyuny mëjjäˈäy o pyudëjkëbë mëjjäˈäy, mbäät pyudëkëty ko twinmayët nuˈunën tyëgoyˈatyë yetyëjk diˈib kyuentˈatëbë Diosë kyäjpn. Nan oy ko tˈamdowëdë Jyobaa myëjää parë myoˈoyëdët ja jotkujkˈäjtën ets parë kyaj nyekywyinmayët ko yëˈë kyaj oy tyunët (Luk. 11:13; Gal. 5:22, 23). Ets mbäät yˈity seguurë ko Jyobaa kyunuˈkxaampy pënaty myëdunaambyë myëguˈuktëjk.
18 Mbäät näägë yetyëjk diˈib të nyëbajnë kyaj tnikëjxmˈatäˈänëdë tuunk. ¿Ti mbäät pyudëkëty? Apostëlë Pablo jyënany: “Dios dëˈën tyiimpy mä miits mˈää mjotëty, jaˈa mwinmäˈänymyooyëdëp es xytsyoktët ko xytyundët diˈibë yëˈë tsyejpy” (Fili. 2:13). Jyobaa yëˈë pyudëjkëp tuˈugë jäˈäy parë tmëdatëdë tsojkën ets tmëdunëdë myëguˈuktëjk ets nan mbäät tmëjämoˈoy parë myëdunëdët (2 Kor. 4:7). Nan mbäät këˈëm nˈamdoˈojëmë Jyobaa ets xypyudëjkëm parë nduˈunëm diˈib oy (Sal. 25:4, 5).
19. ¿Ti yˈandijpy ko Jyobaa dyajjaˈˈatäˈäny “jëxtujkë borreegë kuentˈäjtpë, duˈun, tuktujkë prinsipe”?
19 Jyobaa kyunuˈkxypyë mëjjäˈäytyëjk ko tpudëkëdë yetyëjkëty parë wyimbatët. Ets nan kyunuˈkxypy pënaty myëdunandëp ja myëguˈuktëjk mä naymyujkën. Biiblyë nan jënäämp ko yëˈë Jyobaa yajjaˈˈataampy “jëxtujkë borreegë kuentˈäjtpë, duˈun, tuktujkë prinsipe” jaˈa njënäˈänëm yetyëjkëty diˈib mbäät tyundë mä ja nyax kyäjpn (Miq. 5:5). Tyam taa mayë yetyëjk diˈib myëdunandëbë myëguˈuktëjk ets diˈib yajpudëjkëdëp parë tyundët mas niˈigyë mä naymyujkën. Tyäˈädë yajmëjpëtseembyë Jyobaa ets mëjwiin kajaa yajtukˈoyˈaty.
¿Wiˈix nˈatsoˈojëmbijtëm?
• ¿Wiˈixë Jesus tpudëjkë ja yˈëxpëjkpëty parë mas niˈigyë tnikëjxmˈattëdë tuunk?
• ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxtë Jesusë yˈijxpajtën ko tpudëkëdë yetyëjk ets tyundët mä naymyujkën?
• ¿Wiˈixë familyë tyuny parë ja yetyëjk tnikëjxmˈatëdë tuunk mä naymyujkën?
• ¿Wiˈix dyaˈixyëty tuˈugë yetyëjk ko tsyojkënyëˈajtypy tyunäˈäny mä naymyujkën?
[Yajtëˈëwën]
[Letrë diˈib miimp mä dibujë mä pajina 31]
¿Wiˈix mbäät nbudëjkëm ja diˈib nyaˈëxpëjkëm pën wimbatäämp?
[Letrë diˈib miimp mä dibujë mä pajina 32]
¿Wiˈix mbäädë yetyëjk dyaˈixëdë ko nyikëjxmˈatandëp mas niˈigyë tuunk?
