1, 2. ¿Tiko yˈoyëty mwinmayët pën mbokymyaˈkxaampy ja mmëguˈuk?

JYOBAA xytyuknijäˈäwëm mä yˈAyuk wiˈix tˈixyë poky ets wiˈix nyayjawëty ko nbokytyuˈunëm. Ets nan xytyukniˈˈijxëm wiˈix yˈity listë parë xypyokymyaˈkxäˈänëm. Mä ja tuˈukpë artikulo të nnijäˈäwëm tiko Jyobaa ojts tpokymyeˈkxyë David mëdë Manasés. Mëk tjäˈäwëdë ko pyokytyuundë, ta tmaytyaktë, jyodëmbijttë amumduˈukjot ets kyaj tnekytyuundë ja axëkˈäjtën. Päätyë Dios jatëgok kyupëjkëdë.

² Minë net nˈokˈijxëm pën ëtsäjtëm pokymyaˈkxëm. ¿Wiˈixyëp ojts mnayjawëty koxyëp yˈoˈky tuˈugë mjiiky mmëguˈuk ko Manasés axëëk yˈadëtsy? ¿Ojtsxyëp xypyokymyeˈkxy ja rey Manasés? Oy ko duˈun nnayajtëˈëwëm, pes tyam njukyˈäjtëm mä jyaˈˈatyë axëkˈäjtën, mä jäˈäy nyayaˈook nyayajtëgoyëdë ets këˈëm tijaty nyaytyukmëtsokëdë. Per ¿tiko mbäädë Dios mëduumbë tpokymyeˈkxyë myëguˈuk? Ets pën mijts myajtuump axëëk, ¿ti mbäät mbudëkëty parë mnayjëjpkuwitsëdët ets xytyunët tijaty extëmë Jyobaa ttseky ets xymyaˈkxët ja diˈib mëdëgooyëdëp?

3-5. 1) ¿Ti ijxpajtënë Jesus pyëjtak parë jäˈäyëty tjaygyukëdët ko jëjpˈam nyaybyokymyaˈkxëdët? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Matewʉ 18:21-35?

³ Jëjpˈam nbokymyaˈkxëm pënaty xymyëdëgoˈoyëm, oy yajpäättë mä Diosë kyäjpn o kyaj, net nˈijtëm tuˈugyë mëdë jiiky mëguˈuk, mëtnaymyaayëbë, wiink jäˈäy ets mëdë Jyobaa. Biiblyë jyënaˈany ko duˈunën mbäät ttunyë Dios mëduumbë, oy kanäkˈok yajmëdëgoyët. Parë njaygyujkëm ko jëjpˈam nnaybyokymyaˈkxëm, min nˈokˈijxëm ja ijxpajtën diˈibë Jesus pyëjtak mä tmaytyaky tuˈugë mëduumbë diˈib myënuˈkx ja wyintsën.

 ⁴ Ja mëduumbë ja nety tmënuˈkxyˈatyë wyintsën 60 miyonk xëë niduunk, per ojts yameˈkxy ets kyaj yajtukëbejty ja nyuˈkxy. Ta tyäˈädë mëduumbë ojts tpääty ja tuˈugë myëmëduumbë diˈibë nety mënuˈkxyˈäjtëp jantsy waanë, jeˈeyë mëgoˈpx xëë niduunk. Ta yˈanmääyë ets myëmaˈkxtukëdët, per ja mëduumbë diˈibë nety kyaj të yajtukëbety ja kajaabë nyuˈkxy, ta ojts tniˈanaˈamë ets yajpëjtäˈägët pujxndëgoty. Net ja wintsën jyantsy jyotˈambëjky ets tˈanmääy ja jawyiimbë mëduumbë: “Mij nan mbäätxyëp të xymyëmaˈxtiky ja mmëmëduumbë, extëmëts ëj mij të nbaˈˈayoy”. Ta ja “wintsën jyantsy jyotˈambejky, es tniˈanaˈamë es yajtëytyunët axtë ko tkëbajtäˈäyët tëgekyë diˈibë kyayajkypy” (Mat. 18:21-34).

⁵ ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë tyäˈädë ijxpajtën? Jesus jyënany: “Nandëˈënëts ja nDeetyëts ttunäˈäny mët miitsëty pën kyaj niduˈuk niduˈuk mnaymyaˈxëdë mët winë mjot” (Mat. 18:35). Kom pokyjyaˈay nyajpatëm ets xëmë ndëgoˈoyëm, tsip nmëmëdoˈojëm tijatyë Jyobaa nyiˈanaˈamëp. Per yëˈë listë yˈity parë xypyokymyaˈkxäˈänëm, duˈun xyajnäjxëm extëmxyëp kyaj nbokytyuˈunëm. Pääty pën nnaymyayäˈänëm mëdë Jyobaa, tsojkëp nbokymyaˈkxëmë nmëguˈukˈäjtëm. Duˈun extëmë Jesus jyënany mä ja diskursë diˈib xyëˈäjt Sermón del Monte: “Pën miits mmaˈxtëp ja diˈibaty mduunëdëp axëëk, yëˈë mDeetyë tsäjpotmëdë mmaˈxëdëp miitsëty nandëˈën. Per pën kyaj xymyaˈxtë diˈibë mduunëdëp axëëk, yëˈë mDeetyë tsäjpotmëdë nan kyaj mmaˈxëdët ja mbojpë” (Mat. 6:14, 15).

6. ¿Tiko tsyiptaˈaky nbokymyaˈkxëm?

⁶ Per mbäät mjënäˈäny: “Jantsy oy tyim yajmëdoonë, per tsip yajkuytyunët”. ¿Tiko dyuˈunëty? Yëˈko mëk njäˈäwëm ko pën xymyëdëgoˈoyëm. Mbäät njotˈambëjkëm, njäˈäwëm ko të nyajmëdëgoˈoyëm ets ntsojkëm yajtunëdë tëyˈäjtën o axtë ndukmëjëmbijtëm. Ets ta jäˈäy diˈib jënandëp ko ninäˈä mbäät tkapokymyaˈkxtë diˈib të myëdëgoyëdë. Pën duˈun mnayjawëty, ¿ti mbäät mbudëkëty parë xypyokymyaˈkxëdë mëguˈuk extëmë Jyobaa ttuny?

7, 8. ¿Ti mbäät mbudëkëty parë xypyokymyaˈkxët ja diˈib axëëk të mdunyëty?

⁷ Ko pën axëëk xytyuˈunëm o nwinmäˈäyëm ko axëëk të nyajtuˈunëm, mbäät mëk njantsy jyotˈambëjkëm. Tuˈugë mixy tnimaytyaˈaky ti tyuun ko jyantsy jyotˈambëjky: “Tëgok [...] ojtsëts njantsy nyayˈoojëdë mäjëtsë ndëjk, tajëts ojts ntsoony ets njënanyëts ko ninäˈäts nganekyjëmbitäˈäny. Jantsy tsujë nety yˈany, tajëts waanë ojts nëjkxy yoˈoywyij pëjkwijpë axtë kojëts oy nnayjäˈäwë, ets kojëts nˈijxy ja it lugäär jantsy tsuj, yëˈëjëts diˈib jantsy oy xyajnayjäˈäwë. Ko waanë yˈijty, tajëts njëmbijty mäjëtsë ndëjk, per tëjëtsë nety njotxeemy ets tëjëtsë nety njodëmbity”. Extëm yajnimaytyaˈagyë tyäˈädë mixy, ko tiempë nyajnäjxëm parë njotxaˈamëm ets nwinmäˈäyëm yajxon, mbäät kyaj axëëk nˈatsoˈojëm diˈibë net ok nmëkjäˈäwëm (Sal. 4:4; Prov. 14:29; Sant. 1:19, 20).

⁸ Per ¿ti mbäät xytyuny pën kyaj mjotxeemy? Winmay tiko të mjotˈambëky. ¿Waˈan yëˈëjëty ko axëëk të myajtuny o jam pën diˈib axëëk të myajnayjawëty? ¿O mët ko mwinmay ko duˈunë tadë jäˈäy të ttimtuknibëjtäägë? ¿Tim axëëgën të myajtuny? Ko xywyinmayët ets xyˈixët tiko duˈun të myajtuny, mbäädë netë Biiblyë kyäjpxwijën mbudëkëty parë oy tijaty xytyunët (käjpxë Proverbios 15:28 * etsë 17:27). * Ko xywyinmayët yajxon tiko duˈun mnayjawëty, mbäät yëˈë mbudëkëty parë xypyokymyaˈkxëdë mëguˈuk. Mbäät mtsiptakxëty, per ko duˈun xytyunët, yëˈë nety mnasˈijxëp etsë Diosë yˈAyuk mˈadëk mduktëkëdët parë ja mmëguˈuk xypyokymyaˈkxët extëmë Jyobaa (Eb. 4:12).

9, 10. 1) ¿Ti mbäät xytyuny pën të mjotˈambëky? 2) ¿Wiˈix mnayjawëdët ko kyaj pojënë mjotˈambëkët ets ko mˈitët listë parë xypyokymyaˈkxët ja mmëguˈuk?

⁹ Taaˈäjtp kanäk pëky ti mbäädë jäˈäy yajjotˈambëkyëty. Extëm nˈokpëjtakëm, ¿ti mdunëp pën mijts myajkarrëyeˈepy ets jatuˈugë karrë jyatsyokaraty mët mijts? Ta jäˈäy diˈib jantsy jotˈambëjkp ets tnibëdëˈëky ja tsyofeer. Per tuˈugë Dios mëduumbë, kyaj duˈun yˈadëˈëtsët.

¹⁰ Kyaj netyë njotˈambëjkëm, niˈigyë nwinmäˈäyëm tiko duˈun të njäjtëm. Mbäät nanduˈunë poky nmëdäjtëm mët ko wiinktsoo të nasˈijx naskoˈojëm. O waˈan ja tuˈukpë tsyofeer të myaˈatyë kyarrë. Tyäˈädë ijxpajtën yëˈë xytyukˈijxëm parë kyaj pojënë njotˈambëjkëm ko ja jäˈäy xymyëdëgoˈoyëm, niˈigyë mbäät njaygyujkëm tiko të xymyëdëgoˈoyëm ets nˈijtëm listë parë nbokymyaˈkxëm mët ko kyaj njaygyujkëtyaˈayëm tiko duˈun të jyaty. Eclesiastés 7:9 duˈun jyënaˈany: “Këdii pojënë xytyimˈyapojkojy, yëˈko pën mjotˈambëjkp duˈunë nety extëm ja jäˈäy diˈib kyaj jyapëtyë jyot wyinmäˈäny”. Pääty, këdii xytyimˈyajpojkojy. Mbäät nwinmäˈäyëm ko ja jäˈäy të ttukniwinmayë xyajnayjawëyäˈänëm axëëk. Per mbäät duˈun tyëgoytyë mët ko pyokyjyaˈayˈattë. Nˈokjamyajtsëm ko nan kyaj njaygyujkëtyaˈayëm tiko ja jäˈäy duˈun të xyˈanmäˈäyëm o tiko duˈun të yˈadëˈëtsy. Pääty it listë parë xypyokymyaˈkxët ja mmëguˈuk ets tsok, net agujk jotkujk mˈitët (käjpxë 1 Peedrʉ 4:8).

11. ¿Ti mbäät nduˈunëm ko tuˈugë jäˈäy axëëk xyˈatsoˈojëm mä ngäjpxwäˈkxëm?

¹¹ ¿Wiˈix mbäät mnayjëjpkuwitsëty  pën jam tuˈugë jäˈäy axëëk mˈatsoyëty mä mgäjpxwaˈkxy? Ko Jesus ojts tkexy 70 ja yˈëxpëjkpëty, ta ojts tˈanëëmë ets jyënäˈändët ko jyäˈttët mä tuˈugë tëjk: “Pën jap tuˈugë mëtnaymyaayëbë diˈib yajjaˈäjtypyë jotkujkˈäjtën, ta ja jotkujkˈäjtën wyëˈëmët mët yëˈë. Per pën kyaj jyaˈˈaty, ta miitsëty xymyëjjëmbitët” (Luc. 10:1, 5, 6, Traducción del Nuevo Mundo). Jotkujk nnayjäˈäwëm ko jäˈäy oy xyˈatsoˈojëm mä ngäjpxwäˈkxëm, pes mbäät ttukˈoyˈaty diˈib ndukmëtmaytyakëm. Per näˈäty, kyaj oyë jäˈäy xyˈatsoˈojëm. ¿Ti mbäät nduˈunëm? Jesus jyënany ets nmëjëmbijtëm ja jotkujkˈäjtën diˈibë nety ja jäˈäy njatukmëtsojkëm. Per oy wiˈix nyaˈˈatsoˈowëm, kyaj yˈoyëty njotˈambëjkëm, pes net jotkujk nnayjäˈäwëm.

12. ¿Ti mbäät nduˈunëm extëmë Pablo jyënany mä Éfesʉ 4:31, 32?

¹² Nˈoknayjäˈäwëm agujk jotkujk oytyim määjëty, kyaj jyaayëty mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm. Ko mˈitët listë parë xypyokymyaˈkxët tuˈugë jäˈäy, kyaj yëˈë tˈandijy ko mdukjotkëdakypy ti të ttuny o ko kyaj axëëk të myajnayjawëty. Ko xypyokymyaˈkxët, yëˈë yˈandijpy ko kyaj xypyëjkëˈëgët ja akë, tunë mëjää parë oy mnayjawëdët. Ta näägë jäˈäy diˈib kyaj tnekyyajpëtsëmy wyinmäˈänyoty wiˈix të yajtuny, ets kyaj nyekyjyotkujkˈaty. Pääty, këdii mnaytyukmëmadaˈagyëtyë akë. Jamyats ko kyaj mbäät mjotkujkˈaty pën mbëjkëˈkypyë akë. Pääty, pokymyaˈkx ja mëguˈuk (käjpxë Éfesʉ 4:31, 32).

13. 1) ¿Ti mbäät xytyuny parë ja mëtsip tjawëdë “tsoytyuˈun”? 2) ¿Ti mbäät tyuny jyatyëty ko ajiiky amëguˈuk njäˈäyˈäjtëm mëdë jäˈäy diˈib axëëk xytyuˈunëm?

¹³ Näˈäty, mbäädë jäˈäy diˈib axëëk të mdunyëty xypyudëkë parë tˈoymyëdowët ja tëyˈäjtën. Apostëlë Pablo tkujäˈäyë: “Pën yëˈë mmëtsip yuˈoˈkëp, yajkay. Pën tëtsëp, yajnëˈuuk. Pën mdiimbyë tyäˈädë, yëˈë mmëtsip myëdatëp ja tsoytyuˈun mët ko axëëk të mdunyëty. Katë mnaytyukmëmadaˈagyëty ja axëkˈäjtën, nik niˈigyë mëmadäˈäktë ja axëkˈäjtën mët ko xytyundët ja oyˈäjtën” (Rom. 12:20, 21). Ko ajiiky amëguˈuk mjäˈäyˈattët mët ja jäˈäy diˈib axëëk mduunëp, mbäät tyëgatsyë jyaˈayˈäjtën ets yˈoyjyaˈaytyaˈaky. Pën mbaˈˈayoopy ja jäˈäy diˈib axëëk mduunëp, mbäät xypyudëkë ets tnijawëdë tëyˈäjtën. Ets oyë jäˈäy tˈoymyëdowët o kyaj, ko tsuj yajxon xymyëtmaytyaˈagët mbäät nyayajtëyëty tiko duˈun mjäˈäyˈaty (1 Peed. 2:12; 3:16).

14. ¿Tiko mbäät nˈijtëm listë parë nbokymyaˈkxëmë jäˈäy axtë diˈib mëk axëëk të xytyuˈunëm?

¹⁴ Ta jäˈäy diˈib kyaj yˈoyëty mëët nduˈukmujkëm, extëm diˈib të yaˈëxkaxtë mä Diosë kyäjpn mët ko të pyokytyundë mëjwiin kajaa ets kyaj të jyodëmbittë. Pënë tyäˈädë jäˈäy të mˈaxëktunyëty, mbäät mtsiptakxëty mëjwiin kajaa parë xypyokymyaˈkxët, oyxyëp ok jyajodëmbijtpë, pes mëk xyjawë wiˈix të mdunyëty. Pën duˈun mjaty, anëëmë Jyobaa janääm jatsojk parë mbudëkëdet ets xypyokymyaˈkxët, pes kyaj xynyijawë ti tyäˈädë jäˈäy myëdäjtypy mä kyorasoon, perë Jyobaa nyijäˈäwëp, yëˈë yˈijxtaaybyë jäˈäyë jyot kyorasoon, ets myëmaˈkxtujkypyë pokyjyaˈay (Sal. 7:9; Prov. 17:3). Päätyë Biiblyë jyënaˈany: “Pën ja pën mdunyëty axëëk, katë xytyuunëmbity axëëk. Yëˈëyë mdunëp diˈibë dëˈën tëgekyë pyëjtaktëp oy. Ëxtäˈäytyë wiˈix miits mjikyˈattët tiˈigyë mët nidëgekyë jäˈäyëty. Mëguˈugitëty, ninäˈä miitsëty axëëk xykyatuunëmbittët ko axëëk myajtundët, niˈigyë oy waˈan ja Dios ttukkumëdoy ja jäˈäy; mët ko Dios jënäämp mä ja jyaaybyajtën: Ëjtsëts  ndukkumëdowaampy; ëjtsëts nmoˈoyëp extëm pyaatyëty” (Rom. 12:17-19). Ëtsäjtëm, kyaj nmëdäjtëmë madakënë extëmë Jyobaa, päätyë Biiblyë xyˈanmäˈäyëm ets kyaj nbayoˈoyëm ja jäˈäyë tyëgoˈoyën (Mat. 7:1, 2). Per mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa yëˈë tyunaambyë tëyˈäjtën.

15. ¿Ti tsojkëp njamyajtsëm ko pën axëëk xytyuˈunëm?

¹⁵ Pën mtsiptakxëp xypyokymyaˈkxët ja jäˈäy diˈib axëëk të mdunyëty, per të jyodëmbity, oy ko xyjamyatsët ko yëˈë nan kyuˈayoˈowëbë pyoky kyaytyey, pes pokyjyaˈay nanduˈun (Rom. 3:23). Jyobaa pyaˈˈayoopy niˈamukë pokyjyaˈay. Pääty oy ko ninuˈkxtakëm ja diˈib axëëk të xytyuˈunëm, pes kyaj mbäät ndukˈakˈäjtëm ja diˈib ninuˈkxtakëm. Jesus jyënany ko kyaj yˈoyëty pën ndukˈakˈäjtëm axtë diˈib axëëk xytyuˈunëm, yëˈë jyënany: “Mtsoktëp ja mmëtsipëty, es mninuˈxtäˈäktëp mä Dios diˈibaty axëëk mduunëdëp” (Mat. 5:44).

16, 17. ¿Ti mbäät nduˈunëm ko ja mëjjäˈäytyëjk tˈixtët ko ja pokyjyaˈay të jyodëmbity, ets tiko?

¹⁶ Jyobaa, yëˈë të ttuknipëkyë mëjjäˈäytyëjk mä naymyujkën parë tpayoˈoytyët ja jäˈäy diˈib të pyokytyuny mëjwiin kajaa. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm kyaj tnijäˈäwëtyaˈaytyë tukëˈëyë extëmë Jyobaa, per duˈun ttundë extëmë Biiblyë tyuˈumoˈoyëdë etsë Diosë myëjää. Pääty, ko nyuˈkxtaktäˈäytyë, ta net ttundë extëmë Jyobaa wyinmay (Mat. 18:18).

¹⁷ Yä net mä mbäät nyajnigëxëˈkëm pën ndunäˈänëm extëmë Jyobaa wyinmay. Pën ja mëjjäˈäytyëjk të tˈixtë ko ja pokyjyaˈay të jyodëmbity, ¿mbokymyaˈkxaambyë net ets mdukˈixaampy ko duˈunyëm xytsyeky? (2 Kor. 2:5-8.) Mbäät mtsiptakxëty ets mas pën të mˈaxëktunyëty o të tˈaxëktunyë mjiiky mëguˈuk. Per pën mdukˈijxpejtypyë Jyobaa ets extëm yëˈë dyaˈoyë jotmay mä naymyujkën, ta xyajnigëxëˈëgët ja oybyë jot winmäˈäny ets xyaˈixëdët ko mjantsy pyokymyeˈkxypy (Prov. 3:5, 6).

18. ¿Wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko nbokymyaˈkxëm?

¹⁸ Mëjwiin kajaa yˈaxëktuny ko tuˈugë jäˈäy tpëjkëˈëgyë akë, mbäät yubety pyäˈämbety, nyaymyastuˈutyëty mëdë jiiky mëguˈuk ets kyaj oy nyekykyäjpx nyekymyaytyäˈäktët. Per ndukˈoyˈäjtëm mëjwiin kajaa ko nbokymyaˈkxëm. Xypyudëjkëm parë oy nnayjäˈäwëm ets parë kyaj naytyukpäˈämduˈunëmë akë. Nan xypyudëjkëm parë oy nˈijtëm mëdë wiink jäˈäy ets agujk jotkujk. Ets ja diˈib pokymyaˈkxp, yˈaxäjëp ja tuˈugë kunuˈkxën diˈib mëjwiin kajaa: yˈitët oy mëdë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë, Jyobaa Dios (käjpxë Kolosʉ 3:12-14).