1, 2. 1) ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë nwinguwäˈkëmë amay jotmay? 2) ¿Ti yˈandijpy mëbëjkën? Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën.

AGUJK jotkujk nnayjäˈäwëm ko Jyobaa nmëduˈunëm. Per nan nmëdäjtëmë amay jotmay diˈib niˈamukë jäˈäy pyattëp, ets nan mbäät nguˈayoˈojëm mët ko njukyˈäjtëm tëyˈäjtën myëët (1 Peed. 3:14; 5:8, 9; 1 Kor. 10:13). Per parë nwinguwäˈkëmë amay jotmay, tsojkëp nˈijtëm amëk jotmëk ets nmëdäjtëmë mëbëjkën.

² Per ¿ti yˈandijpy mëbëjkën? Apostëlë Pablo tkujäˈäyë: “Ko nmëbëjkëm ja Dios, nmëdäjtëm ja tëyˈäjtën ko yëˈë xymyoˈoyäˈänëm diˈibë të xywyandakëm, es nnijäˈäjëm ko Dios tyiimpy diˈibë kyäjx oy ngaˈijxëm” (Eb. 11:1). Mä tsyondaˈagyë tyäˈädë bersikulo, duˈun të yajkäjpxnaxy mä näägë Biiblyë: “Mëbëjkën yëˈë diˈib nyinekyˈajtypy tijaty yaˈˈawijxp” (Imágenes verbales en el Nuevo Testamento, de Archibald T. Robertson). Ko nmëdäjtëm tuˈugë tëjk nineky, ijtëm seguurë ko njaˈäjtëm, ¿këdii? Pes ko nmëbëjkëm ko Dios xëmë tkuytyunyë yˈayuk, duˈunxyëp extëm ko nyajmoˈoyëm tuˈugë tëjk nineky. Ko nmëbëjkën, ta nˈixäˈänëm wiˈix yˈadëy tijatyë Biiblyë të twandaˈaky ets ijtëm seguurë ko adëwäämp oy ngaˈijxëm.

3, 4. 1) ¿Ti yˈandijpy jotmëkˈäjtën? 2) ¿Ti mbäät nduˈunëm parë niˈigyë nmëdäjtëmë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën?

³ ¿Ets ti yˈandijpy jotmëkˈäjtën? Tuˈugë diksionaaryë jyënaˈany ko yëˈë yˈandijpy ko amëk jotmëk ngäjpx nmaytyakëm ets kyaj ntsëˈkëm ko nbatëmë jotmay o ko nwinguwäˈkëm diˈib kutsëˈëgë. Pën ijtëm jotmëk, axtë nëjkxëp nguˈayoˈojëm tijaty nmëbëjkëm (Mar. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7).

⁴ Niˈamukë njamëdatäˈänëmë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën. Per ¿ti mbäät nduˈunëm pën njäˈäwëm ko xytyëgoyˈäjtxëmë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën? Biiblyë myaytyakypy mayë Dios mëduumbë, duˈunë yetyëjk etsë toxytyëjk diˈib yaˈijxëdë duˈumbë jäˈäyˈäjtën. Ko nˈijxëmë yˈijxpajtën, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nmëdäjtëm niˈigyë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën.

5. ¿Ti nety tsojkëbë Josué tmëdatët parë ttunët diˈib yajtuknipëjk?

⁵ Min nˈokˈijxëm ti tuun jäjtë nyaa 3,500 jëmëjtëp. Ja nety të nyaxy 40 jëmëjt mä Jyobaa dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy miyonkˈamë israelitë jap Egipto, ko Moisés yˈoˈky mä ja kopk Nebo. Ja netyë jyëmëjt 120, jeˈeyë tˈakmëjˈijxpejty ja Nax diˈib Yajtukwinwäˈänëdë. Moisés yëˈë wyooyoˈoy ja israelitëty, per ko yˈoˈky, ta Josué wyingudëgatsˈäjtë, tuˈugë yetyëjk diˈib myëdäjtypyë “wijyˈäjtën” (Deut. 34:1-9). Ja israelitëty tamë nety tyim tëkëyanëdë Canaán, päätyë Josué tsojkëbë nety tmëdatëdë Diosë wyijyˈäjtën parë yajxon ttuˈumoˈoyët ja käjpn. Nan tsojkëbë nety tmëbëkëdë Jyobaa ets yˈitët amëk jotmëk (Deut. 31:22, 23).

6. 1) Extëm jyënaˈanyë Josué 23:6, ¿tiko tsyekyëty nˈijtëm jotmëk? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Apostʉlʉty 4:18-20 etsë 5:29?

⁶ Ko Josué dyajnigëxëˈkyë wijyˈäjtën, jotmëkˈäjtën etsë mëbëjkën mä tjaˈabëjktë Canaán, yëˈë diˈib mëjämooyë ja israelitëty. Yëˈëjëty yajnigëxëˈktë jotmëkˈäjtën ko tsyiptuundë, per nan tsojkëbë nety yˈittët jotmëk parë ttundët tijatyë Josué tukˈanaˈamëdë diˈib kyaj tyim mëjwiin tyim kajaajëty. Ko netyë Josué yˈooganë, ta ojts nyayjëgajpxyëty mët ja israelitëty, tˈanmääy: “Tsojkëp mˈittët jotmëk parë xykyuytyundët tukëˈëyë diˈib ijtp kujayë mä ja liibrë mä tmëminyë ley diˈibë Moisés të yajmoˈoy, ninäˈä xykyamëjagamgaˈaktët ni aˈoytsyoo ets ni anäjnytsyoo” (Jos. 23:6). Ëtsäjtëm, nan tsojkëp nˈijtëm jotmëk parë oytyim näˈäty nmëmëdoˈojëmë Jyobaa. Näˈäty, mbäädë jäˈäy dyajkuboky parë kyaj nekytyuˈunëmë Diosë tyuunk (käjpxë Apostʉlʉty 4:18-20 etsë 5:29). Per pën ndukˈijxpajtëmë Jyobaa ets nmënuˈkxtakëm, yëˈë xymyoˈoyäˈänëmë jotmëkˈäjtën parë nbuwäˈkëm.

7. ¿Ti nety tsojkëp ttunëdë Josué parë yˈittët jotmëk ets ttukˈoybyëtsëmët tijaty tyuumpy?

⁷ Pën nmëdatäˈänëmë jotmëkˈäjtën parë nduˈunëmë Diosë tyuunk, tsojkëp nˈëxpëjkëmë yˈAyuk ets nmëmëdoˈojëm. Duˈunë Jyobaa ojts tkäjpxwijˈyë Josué ko netyë Moisés të yˈoˈknë: “It amëk jotmëk parë xytyunët yajxon tukëˈëyë ja ley diˈibë Moisés ja nduumbëts të mdukˈaneˈemyëty. [...] Tyäˈädë liibrë diˈib myëmiimbyë ley kyaj mbäät jyëgeˈeky mä mˈää, ets xëëny koots xykyäjpxët yuunk, parë xykyuytyunët tukëˈëyë tijaty ijtp kujayë; yëˈko net xytyukˈoybyëtsëmët ja mnëˈë mduˈu ets ta net xytyunët tijaty mëdë wijyˈäjtën” (Jos. 1:7, 8). Josué kyuytyuunë tyäˈädë käjpxwijënë ets tyukˈoybyëtsëëm tijaty tyuun. Pën nbanëjkxëmë yˈijxpajtën, ta nëjkx ndukˈoybyëtsëˈëmëm mä Jyobaa nmëduˈunëm.

8. ¿Diˈibë tekstë tuump mä tyäˈädë jëmëjt 2013, ets wiˈix mbudëkëyaˈanyëty?

⁸ Josué jotmëkmooyë extëmë Jyobaa yˈanmääyë: “It amëk jotmëk. Këdii mtsëˈëk mjawë mët ko Jyobaa diˈib mDiosˈäjtypy yˈity mët mijts oy mä mnëjkxët” (Jos. 1:9). Tyam, nan kyaj tiko ntsëˈk njäˈäwëm, pesë Jyobaa yajpääty mët ëtsäjtëm oy ti amay jotmay nbatëm. Pääty të yajwinˈixyë tyäˈädë tekstë Josué 1:9 diˈib tuump mä tyäˈädë jëmëjt 2013: “It amëk jotmëk. [...] Jyobaa diˈib mDiosˈäjtypy yˈity mët mijts”. Min nˈakˈijxëmë Dios mëduumbë yˈijxpajtën mä dyajnigëxëˈktë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën.

9. ¿Wiˈixë Rahab dyajnigëxëˈkyë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën?

⁹ Ko Josué tkejxy majtskë käjpn niˈˈijxpë  Canaán, ta ja Rahab diˈibë nety ijt tsëënaapy oypyënëty mëët, ojts yuˈutsëdë ets kyaj ojts tnigajpxy ko ja myëtsipëty yˈëxtääyëdë. Mët ko Rahab tmëdäjtyë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën, ta kyaj kyutëgooy mëdë fyamilyë ko ja israelitëty dyajkutëgooytyë Jericó (Eb. 11:30, 31; Sant. 2:25). Rahab yajtëgäjtsë jyukyˈäjtën parë Dios kyupëjkë. Tyam, nan ta nmëguˈukˈäjtëm diˈib të dyajtëgatstë jyukyˈäjtën mët ko tmëdattë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën.

10. ¿Wiˈixë netyë Rut yaˈixy yajpääty ko tpuwäˈkë relijyongë tëyˈäjtënbë, ets wiˈixë Jyobaa kyunuˈkxë?

¹⁰ Ko Josué ojts yˈoˈknë, ta jyukyˈajtyë Rut diˈib tsoˈomp Moab, yëˈë jotmëktak ets pyuwäˈkë relijyonk diˈib tëyˈäjtën. Kom yëˈë nyaˈayˈäjt tuˈugë israelitë, waˈan tmëdoyˈajtyë Jyobaa. Ja xyakxy, Noemí, diˈibë nety nanduˈun të kyuˈoˈknë ets tsyëënë Moab, ojts ttukniwinmayë parë jyëmbitanë Belén. Ko nety nyëjkxnë mä ja lyugäär, ta mëktaˈaky tˈanmääyë Rut parë jyëmbitët Moab, per yëˈë yˈatsooy: “Këdiijëts mëktaˈaky xyˈanëëmë ets nmastuˈudët, ets kyaj njamyëdatët [...]. Yëˈë mgäjpn yëˈëjëts ngäjpnˈataampy, etsë mDios yëˈëjëts nDiosˈataampy” (Rut 1:16). Rut tëyˈäjtënë nety jyënaˈany. Ko ja tiempë nyajxy, ta pyejky mëdë Boaz, ja Noemí myëguˈuk, ets tpaty tuˈugë yˈuˈunk. Ets yëˈë diˈibë net tyëëmˈäjt yˈäätsˈäjtë David mëdë Jesus. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa kyunuˈkxypy pënaty tyuundëp tijaty mëdë jotmëkˈäjtën etsë mëbëjkën (Rut 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6).

11. ¿Wiˈixë jotmëkˈäjtën dyaˈijxëdë Jehoiadá mëdë Jehoseba, ets wiˈix oy wyimbëtsëëmy?

¹¹ Këktëjkëbë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën ko nˈijxëm wiˈixë Jyobaa tpudëkë pënaty pëjtakëdëp jëjpˈamë tyuunk ets pënaty pyudëjkëdëbë myëguˈuktëjk. Min nˈokˈijxëm ti tyuun ja saserdotë Jehoiadá mëdë nyëdoˈoxy Jehoseba. Ko yˈoˈkyë Ocozías, ta ja tyääk, Atalía, ja waanë tkayaˈoˈktääy pënaty mbäät tyundë rey ets ta tyëjkë anaˈambë. Perë Jehoiadá mëdë Jehoseba pyëjtaktë jyukyˈäjtën oˈkën jëjpˈam ko tëdujk jëmëjt dyuˈtstë Jehoás, ja tyuˈukˈuˈungë Ocozías diˈibë nety të tsyokwëˈëmy. Kyum jëxtujk jëmëjt, ta Jehoiadá mëdë Jehoseba dyajtëjkëdë rey ja Jehoás ets ojts tniˈanaˈamë parë yˈoogëdë Atalía (2 Rey. 11:1-16). Ok, nan tuunë Jehoiadá mä ojts yaˈˈagojë ja templë diˈib ja rey Jehoás tyuknibëjtakë. Ko yˈoˈkyë Jehoiadá, ja netyë jyëmëjt 130, ets jam nyaxtëjkë mä reyëty nyaxtëkëdë “yëˈko të nety oy tijaty ttuny jam Israel ets mëdë Dios diˈib tëyˈäjtën ets mä ja Tyëjk” (2 Crón. 24:15, 16). Mët ko jyotmëktakyë Jehoiadá mëdë nyëdoˈoxy, ta kyaj kyutëgooyë tyëëm yˈäätsë David ets mët yëˈëgyëjxm jyajtyë Mesías.

12. ¿Wiˈixë Ébed-mélec dyaˈijxë jotmëkˈäjtën?

¹² Ébed-mélec diˈibë nety tuump mä yˈaneˈemyë rey Sedequías, ojtsë jyukyˈäjtën tpëjtaˈaky oˈkën jëjpˈam parë kyaj yˈoogëdë Jeremías. Ja wintsëndëjk diˈib Judá ojts tniwäämbattë Jeremías ko tnibëdëˈëgyë rey. Ets ko Sedequías tkëyajkyë Jeremías, ta yajkujëduˈuwë moˈonts jutoty parë jap yˈoogët (Jer. 38:4-6). Ko Ébed-mélec myaytyaky mëdë Sedequías parë tpudëkëyaˈanyë Jeremías, oˈkën jëjpˈamë jyukyˈäjtën tpëjtaky, yëˈko ja wintsëndëjk diˈib Judá yˈaxëkˈijxtëbë netyë Jeremías. Sedequías myëdoogujkë extëm yˈanmääyë Ébed-mélec, ta ttukpagejxy 30 yetyëjk parë Jeremías yajjuudët mä ja moˈonts jut. Ok, ta Jyobaa tˈanmääyë Ébed-mélec mët yëˈëgyëjxmë Jeremías ko yëˈë kyaj yˈoogäˈäny ko Babilonia dyajkutëgoyëdë Jerusalén (Jer. 39:15-18). Extëm nˈijxëm, Jyobaa kyunuˈkxypy pënaty mëduunëp amëk jotmëk.

13. 1) ¿Wiˈix dyaˈijxë jotmëkˈäjtën ja nidëgëëkpë ebreo jäˈäyëty? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtën?

¹³ Mä siiglë 7 mä kyajnëm myinyë Kristë, nidëgëëgë ebreo jäˈäyëty diˈibë nety myëduundëbë Jyobaa, ojts tˈixtë ko Jyobaa kyunuˈkxypy pënaty myëdäjttëbë mëbëjkën  etsë jotmëkˈäjtën. Ja rey Nabucodonosor wyoomujktääy pënaty mëj ijttëp Babilonia parë tˈawdattët tuˈugë mëj awinax diˈib oorë. Ets jyënany ko diˈib kyaj tˈawdaty, ta yajpëjtäˈägët mä tuˈugë ornë diˈib të jyantsy ambëky parë yˈoogët. Ta ja nidëgëëkpë ebreo jäˈäyëty tˈanmääytyë rey: “Yëˈë nDiosëts diˈibëts nmëduundëp mbäädëts xyaˈˈawäˈätspëtsëmdë. Mä ja ornë diˈib të jyantsy ambëky ets mä ja mˈää mgëˈë, xyaˈˈawäˈätspëtsëmäˈändëts. Per pën kyaj, nnijawë mijts rey, ko diˈib mdiosˈäjtypy kyajëts nmëdundë, etsë tadë awinax diˈib oorë diˈib të xypyëjtaˈaky kyajëts nˈawdatäˈändë” (Dan. 3:16-18). Mä Daniel 3:19-30 jap tnimaytyaˈaky ti Jyobaa tyuun parë yaˈˈawäˈätspëtsëëmëdë. Tyam, mbäät kyaj nyajpëjtakëm mä tuˈugë ornë, per nwinguwäˈkëmë amay jotmay diˈib xyˈijxmäjtsëm pën nmëdäjtëm mëkë mëbëjkën. Per mbäät nˈijtëm seguurë ko Dios xykyunuˈkxäˈänëm pën nmëdäjtëmë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën.

14. Extëm mä Daniel kapitulo 6 jyënaˈany, ¿wiˈixë Daniel dyaˈijxë jotmëkˈäjtën, ets wiˈix wyimbëtsëëmy?

¹⁴ Daniel yaˈijxë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën ko ja myëtsipëty tˈanmääytyë ja rey Darío ets tpëjtäˈägët tuˈugë ley. Duˈun tˈanmääytyë ja rey: “Iˈpx mäjk xëë mijts jeˈeyë myaˈˈawdatëp kyaj pën tˈawdatëdë wiink dios o wiink jäˈäy, ets pën ja pën tˈawdatyë wiinkpë ta yajkujëduwët kää jutoty”. Ko Daniel tnijäˈäwë ko të ja rey tfirmaraty, “ta netyë ojts nyijkxy mä tyëjk ets pyatëjkë anikëjxy ets dyaˈˈawatsyë byentanë diˈib nasˈijxëp Jerusalén, axtë tëgëkˈok nyaygyoxtënääytyakë ets nyuˈkxtaky ets tmëjkumääyë Dios duˈun extëmë nety xëmë ttuny” (Dan. 6:6-10). Daniel ojts yajkujëduwë kää jutoty, perë Jyobaa ojts kyuwäˈänyëty (Dan. 6:16-23).

15. 1) ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Áquila etsë Priscila ko dyaˈijxëdë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën? 2) ¿Wiˈix nyikejˈyë Jesusë yˈää yˈayuk diˈib mä Fwank 13:34, ets wiˈix mayë Dios mëduumbë të dyaˈixëdë duˈumbë tsojkën?

¹⁵ Áquila etsë Priscila “pyëjtaktë ayoˈon jëjpˈamë jikyˈäjtën” ko tpudëjkë Pablo mä ja jotmay tpaty diˈibë Biiblyë kyaj tnigajpxy (Apos. 18:2; Rom. 16:3, 4). Myëmëdoodë amëk jotmëkë tyäˈädë anaˈamën diˈibë Jesus nyigäjpx: “Tyäädëts miits nmooytyëp yëˈë jembyë anaˈamën: Naytsyokëdë nixim niyam. Dëˈën extëmëts miits ntsoktë, nandëˈën mnaytsyokëdët nixim niyam” (Fwank 13:34). Ja Ley diˈibë Moisés yajmooy yëˈë ijty tyukˈaneˈempy ja israelitëty ets ttsoktët ja myëguˈuktëjk extëm yëˈë këˈëm nyaytsyokëdë (Lev. 19:18). Perë Jesus yäjkë jembyë anaˈamën, ko tˈanmääyë yˈëxpëjkpëty ets ttsoktët ja myëguˈuktëjk axtë kyuˈoogëdëp extëm yëˈë. Mayë nmëguˈukˈäjtëm të dyaˈixëdë jotmëkˈäjtën ets axtë të tpëjtäˈäktë “ayoˈon jëjpˈamë jikyˈäjtën” parë myëguˈuktëjk kyaj axëëk yajtundët  o parë kyaj myëtsip yaˈoogëdët (käjpxë 1 Fwank 3:16).

16, 17. 1) ¿Ti jotmay wyinguwäˈkëdë pënaty tim jawyiin pyanëjkxtë Kristë? 2) ¿Ti jotmay tyam nanduˈunë Dios mëduumbë wyinguwäˈkëdëp?

¹⁶ Duˈun extëmë Jesus, nanduˈun pënaty tim jawyiin panëjkxëdë, yëˈëyë Jyobaa yˈawdäjttë (Mat. 4:8-10). Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj tnoˈogandë ja poom parë myëjpëtsëmët ja yajkutujkpë diˈib Roma (ixë dibujë). Daniel P. Mannix tkujayë: “Tim niwaanë Dios mëduumbë diˈib yajmëmadaktë, mbäädë nety pojënë dyaktë ja wintsëˈkën, yëˈko mä ja lugäär tamë nety tuˈugë altaar mä jëën tyoy. Diˈibë nety jeˈeyë tyuundëp ja tsumy jyaˈay, yëˈë tkuwëjëdët tuknuuky ja poom ets yajmoˈoytyët tuˈugë neky mä tnigajpxy ko të dyaktë wintsëˈkën, duˈunë nety wyëˈëmdë awäˈätstuuy. Ets yajtukmëtmaytyaktëp ijty ko kyaj duˈun ttundë parë tˈawdattët ja yajkutujkpë, yëˈë duˈun parë tˈëxkaptët ko mëj yˈity ets ko yëˈë nyigëbäjkˈäjtypyë Roma. Per oy duˈun jyayaˈˈanmääytyë, jeˈeyë tuˈuk majtsk ja Dios mëduumbë diˈib kyupëjktë ets kyaj yˈoˈktë” (Breve historia de los gladiadores).

¹⁷ Nan të Dios mëduumbë yˈittë tsumy matsy axtë oˈkën jëjpˈam të jyukyˈattë ko ja nazi pyajëdijtëdë. Ets mbäädë nety wyëˈëmdë awäˈätstuuy pën fyirmaräjttëp tuˈugë neky mä tnigajpxy ko kyaj tnekymyëdunäˈändë Jyobaa, per niwaanë diˈib duˈun tyuundë. Nanduˈun jyajty ko ja jäˈäyëty jyäämˈoˈk nyääxˈoˈktë Ruanda, ja Testiigëty diˈib hutus etsë tutsis pyëjtaktë jyukyˈäjtën oˈkën jëjpˈam mët ko nyaybyudëjkëdë nixim niyam. Ko duˈumbë jotmay yajpääty, tsojkëbë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën.

18, 19. ¿Pënaty yajnigëxëˈktë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën diˈib mbäät xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm?

¹⁸ Mëj nnayjäˈäwëm ko Dios të xymyoˈoyëm tuˈugë tuungë jëjpˈambë: ngäjpxwäˈkxëm ja oybyë ayuk ets nyaˈëxpëjkëmë jäˈäy (Mat. 24:14; 28:19, 20). Mëjwiin kajaa nmëjjäˈäwëm ko Jesus ojts tnikeˈegyë ijxpajtën, pes yëˈë “jyëdijty käjpn gäjpn es tkäjxwaˈxy ja oybyë ayuk diˈibë nyigajxypy ja Diosë kyutujkën” (Luk. 8:1). Duˈun extëmë Jesus, tsojkëp nmëdäjtëmë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën parë nimaytyakëmë Diosë Kyutujkën. Per mëdë Jyobaa nyaybyudëkë, mbäät amëk jotmëk ngäjpxwäˈkxëm extëmë Noé, yëˈë “kyäjxwäˈx esë jäˈäy wäˈäts jyikyˈattët” mä netyë naxwinyëdë të tyuktuky mëdë axëkˈäjtën ets kyutëgoyäˈändë mä ja Ayoˈonduu (2 Peed. 2:4, 5).

¹⁹ Ko nuˈkxtakëm yëˈë xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm. Ko Jesusë yˈëxpëjkpëty yajpajëdijttë, ta Dios tˈamdoodë jotmëkˈäjtën parë kyäjpxwäˈkxtët ets yajmooytyë (käjpxë Apostʉlʉty 4:29-31 ). Pën mtsiptakxëp mgäjpxwäˈkxët mët ko mwintsoytyuˈunëty, amdowë Jyobaa mas niˈigyë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën, ets yëˈë mmoˈoyëdëp (käjpxë Salmo 66:19, 20). * *

20. ¿Pën pudëjkëdëbë Dios mëduumbë?

²⁰ Tsiptakp tyamë Dios nmëmëdoˈojëm mët ko jyaˈˈatyë axëkˈäjtën etsë amay jotmay. Per kyaj naytyuˈuk nˈijtëm, Jyobaa yajpääty mët ëtsäjtëm ets mëdë yˈUˈunk diˈib nyigëbäjkˈäjtypyë naymyujkën. Nan ta yajpäättë jëxtujk miyonk naxyë Jyobaa tyestiigëty abëtsemy nyaxwinyëdë. Pääty, nˈokˈyajnigëxëˈkëm ja mëbëjkën ets nˈokkäjpxwäˈkxëm ja oybyë ayuk. Nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyotyë tyäˈädë tekstë diˈib tuump mä tyäˈädë jëmëjt 2013: “It amëk jotmëk. [...] Jyobaa diˈib mDiosˈäjtypy yˈity mët mijts” (Jos. 1:9).