1-3. 1) ¿Ti yˈandijpy ko ti nmëkjäˈäwëm, ets wiˈix mbäät xyˈaxëktuˈunëm? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Pablo yˈijxpajtën?

TUˈUGË jäˈäy diˈib jyaabyë poesía John G. Whittier, tkujäˈäyë ko ja ää ayuk diˈib jotmaymyëët yajkujäˈäyëp o yajkäjpxp yëˈë: “Duˈunxyëp të yajtuny”. Tyäˈädë jäˈäy yëˈë myaytyäˈägan ko ti nmëkjäˈäwëm ets ko tëgatsyxyëp ojts nduˈunëm. Ko pën ti tmëkjawë, määy täjp mëjwiin kajaa mët ko ti të ttuny o mët ko kyaj tnekytyuny. Niˈamukë tijaty nmëkjäˈäwëm. ¿Ti mijts mëkjäˈäwëp?

² Näägë jäˈäy të tyuundëgoytyë o të pyokytyundë mëjwiin kajaa. Etsë wiinkpë kyaj të tyuundëgoytyë mëjwiin kajaa, per nayajtëëwëdëp pën oy diˈib të ttundë. Ta diˈib të tjäˈäytyëgoytyë ti të ttundë ets yëˈëyë net wyinmääytyëp ti miin këdakp. Per ta wiinkpë diˈib myëkjäˈäwëdëp diˈib të nyaxy ets jyënäˈändë: “Koxyëbëts duˈun të nduny” (Sal. 51:3). Ets mijts, ¿mëdunaampy tyamë Jyobaa ets kyaj xymyëkjawëyaˈany diˈib të nyaxy? ¿Jadaa pënë yˈijxpajtën diˈib mbäät xypyudëjkëm? Taa, yëˈë apostëlë Pablo.

³ Pablo tuundëgooy mëjwiin kajaa, per nan tyuun tijaty oy wimbëtsëëm. Ets oy mëk tjäˈäwë wiˈixë nety të jyukyˈaty, myëduun xëmë Dios agujk jotkujk. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtën.

4. ¿Wiˈixë apostëlë Pablo jyukyˈajty?

⁴ Ko Pablo yaˈkpëtsëëmy, farisee yˈijty, yaˈixyˈajty extëmë Saulo ets tyuun tijaty diˈib ok myëkjäˈäwë. Extëm nˈokpëjtakëm, yëˈë diˈib nyigëbäjkˈäjt mä axëëk yajtuundë Jesusë yˈëxpëjkpëty. Ko Esteban yˈoˈky, ta Biiblyë jyënaˈany ko “Saulë tpaduˈudëjkë ja jäˈäyëty nidëgekyë diˈibaty ja Jesus pyanëjxtëp, tëjkm tëjkm tjuˈttë yetyëjk toxytyëjk, tpawijts tpajëdojttë es ttsuumdë” (Apos. 8:3). William Barclay, diˈib yajniwij yajnikejpyë Biiblyë jyënaˈany ko  mä ayuk grieegë “tpaduˈudëjkë ja jäˈäyëty”, yëˈë yˈandijpy ko ja Saulo mëk axëëk ttuuny ja Diosë kyäjpn, duˈunxyëp extëm “tuˈugë animal diˈib mëk awäˈän tmäjtstäˈätsyë myëguˈuk”. Saulo mëk tnitsiptuuny ja ryelijyonk mä nety jyudiyëˈaty, yëˈë wyinmääy ko duˈunë netyë Dios tniˈanaˈamë ets dyajkutëgoyët pënaty pyanëjkxtëbë Kristë. Mëktaˈaky tpajëdijty ja Diosë kyäjpn ets dyaˈoogandë “yetyëjk toxytyëjk” (Apos. 9:1, 2; 22:4). *

5. Nimaytyäˈäk wiˈixë Saulo tmastutyë Jesusë yˈëxpëjkpëty ets wiˈix tyëjkë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë.

⁵ Saulo jamë nety nyijkxy Damasco ets dyajpëtsëmäˈäny ja Jesusë yˈëxpëjkpëty pawitsy paboˈoty tëjkmdëjkm, ets dyajnëjkxäˈäny Jerusalén parë tyëytyunëdët ja judiyëtëjk diˈib yajkutujktëp. Perë Jesus, diˈib nyigëbäjkˈäjtypy ja naymyujkën, kyaj tnasˈijxë (Éfes. 5:23). Mä netyë Saulo tyuˈuyoˈoy parë jyäˈtäˈäny Damasco, ta ojts yajwiintsëty tuˈugë jäjjënë diˈib tsoˈomp tsäjpotm. Ta Jesus kyajxë käjpnoty ets yˈanmääyë ko jam yaˈˈawanëyaˈany ti tyunëp. Mä Biiblyë tˈakmaytyaˈaky ti tuun jäjtë (Apos. 9:3-22).

6, 7. ¿Tiko njënäˈänëm ko Pablo myëkjäˈäwë extëmë nety të jyukyˈaty?

⁶ Pablo tim tëgäjtsë jyukyˈäjtën ko tmëbëjkyë Jesus. Kyaj tnekypyajëdijty pënaty pyanëjkxtë Kristë, niˈigyë ojts tnitsiptuny. Ok, ta tkujäˈäyë: “Të xymyëdowdë wiˈixëts ëj njikyˈajty tëëyëp kots ëj ijty nbaduny ja israelitëty ja kyostumbrë, es wiˈixëts ëj ijty njantsy pyajëdity ja diˈibë pyanëjxtëp ja Kristë es nyajkutëgoyanyëts” (Gal. 1:13). Nan nyimaytyak jatëgok wiˈixë nety të jyukyˈaty ko tnijäˈäyë ja Dios mëduumbë diˈib Corinto ets Filipos, ets ko tnijäˈäyë Timoteo (käjpxë 1 Korintʉ 15:9; Filip. 3:6; 1 Tim. 1:13). Pablo mëk tjäˈäwë tijaty tyuun, yëˈë kyaj nyayajnäjxë extëmxyëp kyaj ti të ttuny, pääty tkujäˈäyë ets yˈëxkäjp ko të nety tyuundëgoy mëjwiin kajaa (Apos. 26:9-11).

⁷ Frederic W. Farrar, diˈib yajniwij yajnikejpyë Biiblyë jyënany ko nbawinmäˈäyëm wiˈixë Saulo mëk axëëk tpajëdijty pënaty pyanëjkxtë Kristë, “ta njaygyujkëm wiˈix mëk tjantsy jäˈäwë ko axëëk yˈadëtsy ets ko kyäjpxpatë ja myëtsip”. Ko apostëlë Pablo ojts tkuˈix tkugäjpxë ja naymyujkën waˈan ja myëguˈuktëjk diˈibë nety kyaj yˈixyˈatëdë myëwingoonëdë ets yˈanmääyëdë: “¡Aa mijtstëmën Pablo, diˈibëts ijty xypyajëdijttëp!” (Apos. 9:21).

8. ¿Wiˈixë Pablo nyayjäˈäwë mët ko pyaˈˈayoowë ets tsyojkë Jyobaa mëdë Jesus, ets ti xytyukniˈˈijxëm?

⁸ Pablo jyaygyujkë ko Dios oyjyaˈay ets pääty tyuktuunë ja tyuunk. Mä ja 14 neky diˈib jyaay, naa 90 ok tmaytyakyë Diosë yˈoyjyaˈayˈäjtën, yëˈë diˈib niˈigyë yajtuunë tyäˈädë ayuk ets kyaj dyuˈunëtyë wiinkpë diˈib jyaaytyë Biiblyë (käjpxë 1 Korintʉ 15:10). Pablo myëjjäˈäwë mëjwiin kajaa ko Dios yˈoyjyaˈaytyaky mët yëˈë ets yajnigëxëˈëgan ko myëjjäˈäwëp. Pääty niˈigyë tyuuny ets kyaj dyuˈunëtyë wiinkpë apostëlëty. Kajaa xypyudëjkëmë Pablo yˈijxpajtën, per mas niˈigyë pyudëkëdë pënaty winmääytyëp ko Dios kyaj pyokymyaˈkxäˈänëdë. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm? Ko Jyobaa myaˈkxaambyë poky kaytyey axtë diˈib mëjwiin kajaa, per net pën nmëbëjkëm ko Jesus të xykyuˈoˈkëm, pën nmaytyakëm ja tëgoˈoyën ets pën nyajtëgäjtsëm ja jukyˈäjtën (käjpxë 1 Timotee 1:15, 16). Oyë netyë Pablo  mëktaˈaky të tpajëdityë Kristë, yëˈë tkujäˈäyë: “Kristë [...] yëˈëts xytsyojk es nyayäjkë wintsëˈkën mët ëjtskyëjxm” (Gal. 2:20; Apos. 9:5). Extëm nˈijxëm, Pablo myëduunë Jyobaa ets kyaj ti tnekypyokyjyäˈäwë. ¿Ets mijts?

9, 10. 1) ¿Tiko näägë nmëguˈukˈäjtëm tmëkjawëdë tijaty? 2) ¿Tiko kyaj yˈoyëty nmëmäˈäy nmëdäjëm ja tëgoˈoyën?

⁹ ¿Waˈan ti të xytyuny diˈibë net ok mëkjäˈäwëp? ¿Waˈan nëgoobë mxëë mdiempë etsë mjot mëjää të xyajtuny mä diˈib kyaj tsyobääty? ¿Waˈan pën axëëk të xyajnayjawëty o jam ti xymyëkjawë? ¿Ti mbäät xytyuny?

¹⁰ Mayë jäˈäy xëmë tmëmay tmëdäjttë tijaty të ttundë. Yëˈëyë jap yaˈˈawdijnëdëp wyinmäˈänyoty ets yëˈë net diˈib axëktuunëdëp. Per ¿mbäät duˈun yˈoyë ja jotmay? Kyaj. Pes duˈunxyëp extëm ko mdëkë tsayoty ets mnaymyëyuˈkxëty kanäk oorë, kyaj mbäät jagam mjäˈty, jeˈeyë mnayaˈˈanuˈkxëyaˈanyëty. Pääty, kyaj yˈoyëty ets yëˈëyë xyjantsy wyinmayët tijaty të xytyuny, nik oy ko ti xytyunët parë xyaˈoyët. Extëm, xyˈamdowëdë maˈkxën ets jatëgok oy mˈitët mët ja mmëguˈuk. Nan mbäät kyaj xynyekytyuny diˈib të myajtëgoyëty ets diˈib mëkjäˈäwëp parë kyaj xynyekytyuunëmbitët. O näˈäty kuanë ko net xymyëmadäˈägët diˈib të xytyuny. Per kyaj mbäät mbudëkëty ko yëˈëyë xymyëmay xymyëdäjët ti të xytyuundëgoy, yëˈko mbäät niˈigyë myajxuxyëty ets kyaj yajxonë Jyobaa xynyekymyëdunët.

11. 1) ¿Ti mbäät nduˈunëm parë Jyobaa xypyaˈˈayoˈowëm ets xytsyojkëm? 2) ¿Ti mbäät nduˈunëm parë kyaj nekyjamyajtsëm ti të nduˈundëgoˈoyëm ets parë oy nnayjäˈäwëm?

¹¹ Näägë Dios mëduumbë yëˈëyë myëmääy myëdäjtëp wiˈix të tyëgoytyë axtë wyinmaytyë ko kyaj mbäädë Dios nyekytsyokëdë. Waˈan axtë wyinmaytyë ko kyaj mbäädë Dios pyokymyaˈkxëdë  mët ko të pyokytyundë mëjwiin kajaa o mët ko janääm jatsojk tyëgoytyë. Per oy ti të ttundë, mbäät jyodëmbittë, dyajtëgatstë jyukyˈäjtën ets tˈamdowdë maˈkxën (Apos. 3:19). Mbäädë Jyobaa pyaˈˈayowëdë ets tsyokëdë, duˈun extëm mayë jäˈäy të tpaˈˈayoy. Yëˈë oyjyaˈaytyakp mët pënaty jodëmbijttëp amumduˈukjot ets pënaty yujy tudaˈaky. Extëmë Job, diˈib jënan: “Jantsy jodëmbijtpëts naxwayoty kuyjäämoty” (Job 42:6). Biiblyë xyˈamäˈäyëm ti tsojkëp nduˈunëm parë oy nnayjäˈäwëm, jyënaˈany: “Diˈib kyuyuˈtsypyë pyoky kyaj oy wyimbëtsëmäˈänxëty, per diˈib myayajtsypy ets myastutypy yëˈë yajpaˈayowäämp” (Prov. 28:13; Sant. 5:14-16). Pääty, tsojkëp ndukmëtmaytyakëmë Dios ja poky kaytyey, nˈamdoˈojëmë maˈkxën ets nˈijxëm ti mbäät nduˈunëm parë nyajtëgäjtsëmë jukyˈäjtën (2 Kor. 7:10, 11). Pën nduˈunëm duˈun, ta nëjkx ndukˈoyˈäjtëm mët ko Dios xypyaˈˈayowäˈänëm ets mët ko xypyokymyaˈkxäˈänëm mëjwiin kajaa (Is. 55:7).

12. 1) Extëmë David dyajkyë ijxpajtën, ¿ti mbäät nduˈunëm parë kyaj axëëk nnayjäˈäwëm? 2) ¿Ti yˈandijpy ko Jyobaa të tmëkjawë tijaty, ets wiˈix mbäät xypyudëjkëm? (Ixë rekuäädrë.)

¹² Jyobaa mbäät xypyudëjkëm mëjwiin kajaa ko nmënuˈkxtakëm. David nuˈkxtak amumduˈukjot ets yajpëtsëëmdääy wiˈixë nety nyayjawëty, tyäˈädë nuˈkxtakën ojts wyeˈemy jääybyety mä liibrë diˈib xyëˈäjtypy Salmo (käjpxë Salmo 32:2, 3, 5). * Ko David tjakuyuˈutsanyë pyoky kyaytyey, jantsy axëëk nyayjäˈäwë. Kyaj agujk jotkujk nyekyyajpaty ets mëjwiin kajaa tkuˈayoˈowë. ¿Ti tyuun parë ojts yajpokymyeˈkxy ets parë oy nyayjäˈäwë? Nuˈkxtak ets tmaytyaky ja tyëgoˈoyën. Jyobaa atsoojëmbijtë ets mooyë mëjää parë oy tijaty ttunët. Nanduˈun mijts, pën myaˈˈawatsypyë mjot mgorasoon mä Jyobaa, mbäät mˈity seguurë ko yëˈë myëdoowaambyë mnuˈkxtakën. Pën mëkjäˈäwëp tijaty të xytyuny, tunë mëjää parë mnayajtëgatsëdët. Ets it seguurë ko Jyobaa të tmëdoy ja mnuˈkxtakën ets të mbokymyeˈkxyëty (Sal. 86:5).

13, 14. 1) ¿Mä mbäät tyamë winmäˈäny nbëjtakëm? 2) ¿Tijaty yajtëˈëwën mbäät xypyudëjkëm parë nˈijxëm ti tyam nduˈunëm?

¹³ Diˈib të nyaxy mbäät xytyukniˈˈijxëm mëjwiin kajaa, per kyaj tiko net yëˈë nmëmäˈäy nmëdäjëm. Oy ko nbëjtakëmë jot winmäˈäny mä diˈib tyam  nduˈunëm ets mä diˈib miimp këdakp. Nayajtëwëdë: “Kotsë tyäˈädë ndunët, ¿mbäädëts ok njënäˈäny ko kyajxyëbëts duˈun të nduny? Waˈanëts nëjkx njënäˈäny, ¿tëgatsyxyëbëts të nduny? ¿Nmëduumbyëts tyamë Jyobaa amumduˈukjot ets kyajts ok nmëmay nmëdäjët?”.

¹⁴ Kom wingoonˈadëtsp ja mëk ayoˈon, kyaj net ok nnayajtëˈëwëm: “¿Tëxyëbëts mas niˈigyë nduunë Jyobaa tyuunk? ¿Tikots ojts ngatuny prekursoor? ¿Tijëts xyajtuˈudujk parëts kyaj nduuny diˈib pyudëjkëbë mëjjäˈäy? ¿Nduunëtsë mëjää parëts nyaˈoˈoyë njäˈäyˈäjtën? ¿Yëˈëdaa duˈumbë jäˈäy yajtëkëyaambyë Dios mä ja jembyë jukyˈäjtën extëm ëjts?”. Tyäˈädë yajtëˈëwën mbäät xypyudëjkëm parë xytyukˈijxëm pën nmëduˈunëm tyamë Jyobaa nuˈun nmadakëm. Pääty, tun tyam diˈib kyaj nëjkx ok xymyëkjawë (2 Tim. 2:15).

15, 16. 1) ¿Tijaty të ttundë mayë Dios mëduumbë parë tmoˈoytyë Jyobaa diˈib mas oy? 2) ¿Tiko kyaj mbäät xymyëkjawë ko duˈun të xytyuny?

¹⁵ ¿Tijaty mijts të xytyuny o të xymyastuˈuty parë xytyuunë Diosë tyuunk aduˈuk? Waˈan të xymyastuˈutyë mgarreerë o mnegosyë parë adëyë mjukyˈaty ets xyajtuny niˈigyë mxëë mdiempë parë Dios. Waˈan kyaj të mbëky o kyaj të xypyaatyë mˈuˈunk mˈënäˈk mët ko ndunany Betel, sirkuitë, misioneerë o mä jëën tëjk yajkojy. Ets ko nety kanäk jëmëjt të xymyëdunyë Jyobaa, ¿nëjkxëp xymyëkjawë? ¿Nëjkxëp mwinmay ko diˈib mduun kyaj nety tyim jëjpˈamëty o ko kyaj yajxonë mxëë mdiempë xyajtuuny? ¡Ninäˈä nëjkx duˈun mgawinmay!

¹⁶ Të xywyinˈixy xymyëdunäˈänyë Jyobaa mët ko xytsyeky mëk ets mët ko amumduˈukjot xypyudëkëyaˈanyë jäˈäy parë myëdunëdët. Këdii mwinmay ko mas oyxyëp wyimbëtsëëmy koxyëbë wiink tuˈu xywyinˈijxy. Mnijäˈäwëp ko oy diˈib të xywyinˈixy ets mbäät agujk jotkujk mnayjawëty ko Jyobaa të xymyoˈoy diˈib mas oy. Yëˈë kyaj tjäˈäytyëgoyaˈany tijaty mijts të xytyuny. Ets ko xypyäädët “ja jikyˈäjtën diˈibë tëyˈäjtënbë” o diˈib itäämp winë xëë winë tiempë ets wäˈäts, Jyobaa nëjkxëp mgunuˈkxyëty mëjwiin kajaa extëm kyaj xytyimpawinmay (1 Tim. 6:19; Sal. 145:16).

17, 18. 1) ¿Ti Pablo tyuun parë kyaj nyekynyaybyokyˈijxë? 2) ¿Ti mijts mdunaampy mä diˈib të nyaxy, mä diˈib tyam ets mä diˈib miin këdakp?

¹⁷ ¿Ti Pablo tyuun parë kyaj nyekynyaybyokyˈijxë? Yëˈë jyënany: “Nˈokjäˈäytyëgoyëts diˈibë të nyäjxnë, esë[tsë] nmëjää nyajtuny mabäädëts nmadaˈaky es nmëmadäˈägëdët diˈibë miimpnëm” (käjpxë Filipʉs 3:13, 14). Pablo jyaˈaytyëgooy tijaty tyuun mä jyudiyëˈäjty ets yajtuunë net ja tiempë, jyot myëjää parë tpäädët ja jukyˈäjtënë winë xëëbë.

¹⁸ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëmë Pablo jyënany? Ko kyaj yˈoyëty nmëmäˈäy nmëdäjëm diˈib të nduˈunëm, pes diˈib të nduˈunëm të ja nyaxy. Nˈoktuˈunëmë net diˈib miimp këdakp. Wenë, tsiptakp njäˈäytyëgoˈoytyaˈayëm tijaty të nduˈunëm, per oy ko kyaj nnaybyokyˈijxëm janääm jatsojk. Pes diˈib të nyaxy, të duˈun nyaxy. Pääty, nˈokmëduˈunëmë netë Jyobaa mët tukëˈëyë jot mëjää ets nˈokpëjtakëmë ijxën mä diˈib miin këdakp.