1, 2. ¿Ti Jyobaa ojts tˈijxkijpxyë mëdë jäˈäy, ets tiko mbäät nnijäˈäwëm?

¿TË OGÄˈÄN xyˈokjëˈxpë iigë? Biiblyë jyënaˈany ko ja israelitë ojts tjëˈxtë tyäˈädë ujtstsäˈäm (Nah. 3:12; Luk. 13:6-9). Tyam, oymyääjëtyë jäˈäy dyaˈittë iigë, pyudëjkëbë niniˈkx këbäjk, ets näägë jäˈäy jyënäˈändë ko pyudëjkëbë korasoon parë oy yˈitët.

² Jyobaa myaytyak tëgokë iigë, per kyaj yëˈë tmaytyäˈägany wiˈixë iigë tpudëkë niniˈkx këbäjk, yëˈë ojts tˈijxkijpxyë mëdë jäˈäyëty. Ets extëm tˈanmääy ja kugajpxy Jeremías, mbäät tpudëkë ngorasoonˈäjtëm ets nanduˈun ja jiiky mëguˈugë kyorasoon. Mientrës nˈijxëm wiˈix jyënany, nˈokwinmäˈäyëm wiˈix mbäät xypyudëjkëm.

3. ¿Ti yˈandijpy ja iigë diˈib yajmaytyakp mä Jeremías kapitulo 24?

³ Min jawyiin nˈokˈijxëm wiˈixë Jyobaa tˈanmääyë Jeremías. Ja netyë jëmëjt tyuˈuyoˈoy 617 mä kyajnëm myinyë Kristë, ets ja jäˈäyëty diˈib Judá yëˈë nety tyuundëp tijatyë Jyobaa yˈaxëkˈijxypy. Jyobaa ta ttukˈijxyë Jeremías majtsk katsyë iigë, tuk katsy diˈib oy ets ja tuk katsy diˈib kyaj yˈoyëty parë tnijawët ti nety tunan jatanëp jam Judá (käjpxë Jeremías 24:3). * Ja iigë diˈib kyaj yˈoyëty, yëˈë yˈandij ja rey Sedequías ets ja jäˈäyëty diˈibë nety nanduˈun extëm yëˈë, diˈib matsanëdëp ja rey Nabucodonosor mët ja tsyiptuumbëty. Per ja jäˈäyëty diˈibë nety duˈun extëm ja iigë oyatypyë, yëˈë Ezequiel, Daniel, ja nidëgëëkpë myëtnaymyaayëbë ets ja jäˈäyëty diˈibë nety yajmënëjkxandëp tsumytsyënaabyë Babilonia, diˈibë nety nääk jëmbitandëp parë tˈagojëyäˈändë Jerusalén ets ja templë (Jer. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10).

4. ¿Wiˈix xymyëjämoˈoyëm extëmë Dios tmaytyaky ja iigë diˈib oy?

⁴ Jyobaa duˈun tmaytyaky ja israelitëty diˈibë nety duˈun extëm ja iigë diˈib oy: “Nmoˈoyandëbëts tuˈugë  korasoon parëts xyˈixyˈattët, ko ëjtsën Jyobaa; ets yëˈëjëty ngäjpnˈataambyëts” (Jer. 24:7). Xymyëjämoˈoyëmë tyäˈädë ää ayuk, pesë Dios xymyoˈoyäˈänëm tuˈugë korasoon parë nˈixyˈäjtëm. Ko yä tmaytyaˈagyë korasoon, yëˈë yˈandijpy wiˈix njäˈäyˈäjtëm. Ëtsäjtëm, nˈixyˈatäˈänëmë Dios ets ntsojkëm parë yëˈë xykyäjpnˈäjtëm. Pääty, tsojkëp nˈëxpëjkëmë Biiblyë ets nmëmëdoˈojëm, njodëmbijtëm ets nmastutëm ja axëëkpë jukyˈäjtën, nnaytyukëdëjkëmë Dios ets nnëbajtëm xyëëgyëjxmë Jyobaa, yˈUˈunk etsë espiritë santë (Mat. 28:19, 20; Apos. 3:19). Nääk, të duˈun ttundë, ets ta diˈib duˈun tyunandëp ets yoˈoytyë mä naymyujkën.

5. Ko Jeremías tmaytyakyë korasoon, ¿pënaty diˈib myëtmaytyak?

⁵ Pën jam duˈun nduˈunëm, tsojkëp nguentˈäjtëm ja jäˈäyˈäjtën ets ja jot winmäˈäny. ¿Tiko? Parë nnijäˈäwëm, min nˈokˈijxëm wiˈixë Jeremías tnimaytyakyë korasoon. Mä liibrë diˈib xyëˈäjtypy Jeremías tapë kapitulo mä tmaytyaˈaky ja käjpn diˈib yajpattë jamyë Judá. Perë kajaabë yëˈë myaytyakypy ja Judá gäjpn mä ojts yˈanaˈamdë nimëgoxkë rey (Jer. 1:15, 16). Ja kugajpxy Jeremías, ojts tmëtmaytyaˈagyë yetyëjk, toxytyëjk etsë ënäˈkuˈunk diˈibë nety të nyaygyëyakëdë mä Jyobaa. Pes ja yˈaptëjk të nety këˈëm tkupëktë parë Dios kyäjpnˈatëdët (Éx. 19:3-8). Ets ja tiempë mä Jeremías jyukyˈajty, nan kyupëjktë ja israelitëty ko jyënandë: “¡Tyäjëts nyajpäättë! Të nimindë, yëˈko mijts Jyobaa, mijts nDiosˈäjttëp” (Jer. 3:22). Per ¿ti nety myëdäjttëp mä kyorasoon?

6. ¿Tiko mbäät nnijäˈäwëm wiˈixë Dios tmaytyakyë korasoon?

⁶ Tyamë doktoortëjk yajtuundëbë aparatë oyatypyë parë tˈixtë ets tnijawëdë wiˈix yajpäätyë korasoon. Perë Jyobaa kyaj jeˈeyë tˈixyë korasoon, yëˈë yˈijxypy wiˈix nyaˈijx nyajpatëm jodoty. Yëˈë jyënaˈany: “Nitii duˈun kyawinˈëëny extëmë korasoon, ets ninuˈun kyamaˈkxtuky. ¿Pën mbäät tˈokˈixyˈaty? Ëjts Jyobaa, yëˈëjëts nˈijxypy këkpäädë korasoon, [...] parëts nmoˈoyaˈany niduˈuk niduˈuk wiˈix ja nyëˈë tyuˈu, extëm wyimbëtsëmy tijaty tyuundëp” (Jer. 17:9, 10). Jyobaa mbäät tˈixy wiˈix njäˈäyˈäjtëm, ti ntsojkënyëˈäjtëm, ti nwinmäˈäyëm, ets ti ndunäˈänëm mä jukyˈäjtën. Yëˈë yˈixaambyë ngorasoonˈäjtëm. Per ëtsäjtëm, nan mbäät këˈëm nnijäˈäwëm ti nmëdäjtëm mä jot korasoon.

7. Extëmë Jeremías jyënany, ¿wiˈixë nety may ja judiyëtëjk yajpäättë kyorasoon?

⁷ Parë net nˈijxëm wiˈix yajpäätyë korasoon, oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Wiˈixë nety may ja judiyëtëjk yajpäättë kyorasoon ja tiempë mä jyukyˈajtyë Jeremías?”. Parë nˈatsoˈojëmbijtëm, min nˈokˈijxëm wiˈixë Jeremías jyënany: “Niˈamukë mä jyëën tyëjkë Israel kyaj të yajtsuktë kyorasoon”. Tyäˈädë kyaj yëˈë tmaytyäˈägany ko ijty ja judiyëtëjk yajtsuktë mä yetyëjkˈäjtën, pesë Jeremías të nety jyënaˈany: “¡Okˈix! Miimp ja xëë, duˈun jyënaˈanyë Jyobaa, ets kyuentëkëyakäˈändë niˈamukë pënaty të yajtsuktë per yajpäättë extëm kyaj tsyukyˈattë”. Pääty ja judiyëtëjk diˈibë nety të yajtsuktë, kyaj nety tmëdattë tsuky ja kyorasoon (Jer. 9:25, 26). ¿Ti tyäˈädë yˈandijpy?

8, 9. ¿Wiˈixë nety ttundëdë kyorasoon ja nimaybyë judiyëtëjk?

⁸ Mbäät njaygyujkëm ti yˈandijpy ko ja korasoon kyaj tsyukyëty, ko nˈijxëm wiˈixë Dios tˈanmääy ja kyäjpn: “Natsujkˈawdittë mgorasoon, yetyëjkëty diˈib Judá ets pënaty tsënääytyëp Jerusalén parëts kyaj nyajpëtsëmëdë nˈakë [...] mët yëˈëgyëjxm ko xytyundë axëkˈäjtën”. ¿Mä tsyoˈonyë tyäˈädë axëkˈäjtën? Mä jyot kyorasoon (käjpxë Markʉs 7:20-23). Mët yëˈëgyëjxmë Jeremías, Dios tnijäˈäwë mä nety tsyoony ja axëkˈäjtën diˈib tyuundëbë judiyëtëjk. Kyaj myëdowandë ja kyorasoon, etsë Jyobaa kyaj tˈoyˈijxy tijaty tyunandë ets tijaty wyinmääytyë  (käjpxë Jeremías 5:23 * etsë 7:24). * Päätyë Dios yˈanmääyë: “Naytsyukëdë parë Jyobaa, ets natsujkˈawdittë mgorasoon” (Jer. 4:4; 18:11, 12).

⁹ Duˈunë duˈun, ja judiyëtëjk tsojkëbë nety yajtsuktët mä kyorasoon diˈib niwij nikajp, duˈun extëm ttuundë ja yˈaptëjkëty ja tiempë mä Moisés jyukyˈajty (Deut. 10:16; 30:6). Ko yaˈˈanmääytyë “natsujkˈawdittë mgorasoon” ¿ti myaytyäˈägan? Yëˈë ets dyajjëgaˈaktët mä jyot wyinmäˈäny, tijaty tyunandëp o tsyojktëp diˈib mbäät yajtuˈudukëdë parë kyaj tmëmëdowdëdë Diosë yˈanaˈamën (Apos. 7:51).

10. ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë David?

¹⁰ Nˈokmëjjäˈäwëm ko Dios xytyukjaygyujkëm tidën yˈandijpy ja korasoon diˈib niwij nikajp. Per ¿tiko mbäät tmëmay tmëdäjtë Jyobaa tyestiigëty? Kyaj mët ko ttundë axëkˈäjtën o jyëmbittë extëm ja “iigë diˈib kyaj yˈoyëty”, extëm may jyäjttë ja judiyëtëjk. Pes tyamë Diosë kyäjpn wäˈäts yajpäättë ets xëmë myëdunëdë. Per oy ko twinmaytyët wiˈixë David nyuˈkxtaky, tuˈugë yetyëjk diˈib oyjyaˈay, diˈib yˈanmääyë Jyobaa: “Tukˈijxëtyaagyëts tukëˈëyë, mijts Dios, ets ixyˈatëtsë ngorasoon. Ijx tuungëts, ets ix tijatyëts nmëmääy nmëdajpy, ets ix pën jaa nëˈë tuˈu diˈibëts mbäät xyaˈˈayoy” (Sal. 17:3; 139:23, 24).

11, 12. 1) ¿Tiko jyëjpˈamëty niduˈuk niduˈuk nˈijxëmë korasoon? 2) ¿Ti Dios kyaj ttunäˈäny?

¹¹ Jyobaa tsyejpy ets niˈamukë nˈixyˈäjtëm ets oy mëët nˈijtëm. Jeremías jyënany: “Mijts Jyobaa diˈib mmëdäjtypyë mtsiptuumbëty, mˈijxy mduumpy ja oyjyaˈay; mˈijxypyë rinyonk etsë korasoon” (Jer. 20:12). Pënë Jyobaa yˈijxy tyuumbyë oyjyaˈayë kyorasoon, ¿këdii oyxyëp ko nanduˈun këˈëm nˈijxëmë ngorasoonˈäjtëm? (Käjpxë Salmo 11:5.) * Ko duˈun nduˈunëm, mbäät nbatëm mä korasoon ja jäˈäyˈäjtën diˈib kyaj yˈoyëty, mbäät ti ttunäˈänët, ti tjawët o mbäät jap ti dyajjuuny ja ngorasoonˈäjtëm. Ta net tsyekyëty nyajpëtsëˈëmëm, duˈunxyëp extëm yajtsuky ja korasoon diˈib niwij nikajp. ¿Ti mbäät nˈëxtäˈäyëm ko nˈijx nduˈunëm ja korasoon? ¿Ets wiˈix mbäät nnayajtëgäjtsëm? (Jer. 4:4.)

¹² Perë Jyobaa kyaj aguanë jäˈäy dyajtëgatsäˈäny. Duˈun jyënany mä ja israelitëty diˈibë nety duˈun extëm ja iigë diˈib oy: “Nmoˈoyandëp tuˈugë korasoon parëts xyˈixyˈattët”. Jyobaa kyaj nety aguanë jäˈäy dyajtëgatsanë kyorasoon. Këˈëmë nety mbäät dyajtëgatstë ja kyorasoon diˈib yˈixyˈataambyë Dios. Ëtsäjtëm, nan këˈëm mbäät nmëdäjtëmë duˈumbë tsojkën.

13, 14. ¿Wiˈix mbäät tuˈugë Dios mëduumbë tˈaxëktunyë jyot kyorasoon?

¹³ Jesus jyënany: “Jodoty winmäˈänyotyë dëˈën pyëtsemy yëˈë axëk winmäˈäny, yëˈë  yajjäˈäyˈoˈk, ko yëˈë jäˈäy dyajtëgoy ja pëjk ukënë wyintsëˈkën, yëˈë mëˈinduunk, yëˈë maˈtsk, yëˈë andakën es yëˈë niˈoˈo niyaxëk” (Mat. 15:19). Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë kyorasoon të jyuuny, mbäät tsyëënë mëdë wiinkpë diˈib kyaj tnyaˈayëty o tnëdoˈoxyëty o duˈunyë tsyëënët ets kyaj pyëktët, ets pën kyaj jyodëmbity, mbäät kyaj Dios nyekykyupëkyëty. Per mbäät tuˈugë Dios mëduumbë diˈib kyaj duˈun pyokytyuny, dyajmëjwiinë axëëkpë tsojkën mä kyorasoon (käjpxë Matewʉ 5:27, 28). Pääty, jëjpˈam ets nˈijxëm pën kyaj nmëdäjtëmë tyäˈädë axëëkpë tsojkën mä jot korasoon. ¿Waˈan mijts xyjawë axëëkpë tsojkën mët tuˈugë yetyëjk o toxytyëjk, o xywyinmay ayuˈutsyë diˈibë Dios kyaj tkupëkët? ¿Myajtëgatsaampy ti japˈäjtp mä mgorasoon?

¹⁴ Tuˈugë Dios mëduumbë, nan mbäät ttukjotˈambëkyë myëguˈuk ets dyajmëjwindëkëdë yˈakë axtë net tˈaxëkˈixët mä jyot kyorasoon (Lev. 19:17). Per ¿tyunëbë net ja mëjää parë dyajjëgaˈagët diˈib mbäät yajjuˈunxëtyë jyot kyorasoon? (Mat. 5:21, 22.)

15, 16. 1) ¿Wiˈix mbäät tuˈugë Dios mëduumbë kyaj tmëdaty tsukyë kyorasoon? 2) Wiˈix mˈokwinmay, ¿tidaa ko Jyobaa kyaj tˈoyˈixyë korasoon diˈib kyaj tsyukyëty?

¹⁵ Mayë nmëguˈukˈäjtëm kyaj tmëdattë duˈumbë jotmay mä kyorasoon. Perë Jesus nan myaytyak ja “axëk winmäˈäny”. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät nwinmäˈäyëm ko ja familyë yëˈë diˈib mbäät xëmë nbuwäˈkëm. Ets tëyˈäjtën, jëjpˈam ets ntsojkëmë jiiky mëguˈuk, kyaj duˈun nˈadëtsëm extëmë jäˈäy diˈib “kyaj tmëdattë ja oyjyot” mä tyäˈädë tiempë jyëjpkëxanë (2 Tim. 3:1, 3). Per ta mayë jäˈäy diˈib jënandëp ko fyamilyë kyaj mbäät wiˈix yajtuny, ets ta net tnitsiptundë o tpuwäˈägëdë oy ti tim ttundët. Ko ja jyiiky myëguˈuk wiˈix yajtundë, ta nanduˈun dyajpoktë. Okpawinmay wiˈix ja Dina myëgaˈax jyantsy jyotˈambëjktë ko axëëk jyajty (Gén. 34:13, 25-30). O wiˈixë Absalón dyaˈoˈky ja myëgaˈax Amnón ko mëk tˈaxëkˈijxy mä kyorasoon (2 Sam. 13:1-30). ¿Këdii myëdäjttë “axëk winmäˈäny” ko duˈun yˈadëtstë?

¹⁶ Pënaty jyantsy pyanëjkxtëbë Kristë kyaj yajjäˈäyˈooktë. Per mbäät tuˈugë Dios mëduumbë ttukjotˈambëkyë wiink jäˈäy mët ko wyinmay ko axëëk të yajtunyë fyamilyë, oy tyëyˈäjtënëty o kyatëyˈäjtënëty. Ets mbäädë net kyaj nyëjkxäˈänët ko wyowëdët mä tyëjk o ninäˈä kyaˈoyjyaˈaytyäˈägët mët ja myëguˈuk (Eb. 13:1, 2). Per tuˈugë Dios mëduumbë diˈib tsyejpyë myëguˈuk, kyaj duˈun yˈadëˈëtsët. Jyobaa nyijäˈäwëp ti japˈäjtp mä  korasoon, ets pën yˈijxypy ko tapë axëkˈäjtën, mbäädë net xyˈanmäˈäyëm ko ja ngorasoonˈäjtëm kyaj tsyukyëty (Jer. 9:25, 26). Jamyats wiˈixë Jyobaa tˈanmääy ja judiyëtëjk: “Nëtsuktë ti japˈäjtp mä mgorasoonëty” (Jer. 4:4).

17. ¿Wiˈix xypyudëjkëm ko ntsëˈkëmë Dios parë nmëdäjtëm tuˈugë korasoon diˈib mëdoop?

¹⁷ Ko nˈijx nduˈunëmë korasoon, ta mbäät nˈijxëm ko kyaj tmëmëdowäˈänyë Jyobaa extëm jyapäätyëty, ets mbäädë net njënäˈänëm ko yëˈë tuˈugë korasoon diˈib kyaj tsyukyëty. Mbäät jap yajpääty ko ntsëˈkëmë naxwinyëdë jäˈäy, ko ntsojkëmë mëjˈat këjxmˈat o meeny sentääbë o axtë ngujuundäˈägäˈänëm ets kyaj pën naytyukˈanaˈamäˈänëm. Per kyaj ëtsäjtëm jeˈeyë duˈun njäjtëm (Jer. 7:24; 11:8). Jeremías tkujäˈäyë ko ja judiyëtëjk myëdäjttë “tuˈugë korasoon diˈib kyaj myëdoy ets nayˈanaˈamëp”, ets ta jyënany: “Kyaj të mjënäˈändë mä mgorasoon: Nˈoktsëˈkëm tyamë Jyobaa diˈib nDiosˈäjtëm, diˈib kyejxypyë nëë tuu mä tnidiempëty” (Jer. 5:23, 24). Pën ntsëˈkëmë Jyobaa ets pën nmëjjäˈäwëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nyajpëtsëˈëmëm mä korasoon ja axëkˈäjtën, net nmëdäjtëm tuˈugë korasoon diˈib mëdoop ets njäˈäyˈäjtëm extëmë Jyobaa ttseky.

18. ¿Ti Jyobaa tyukwandak pënaty tëjkëdëp mä ja jembyë kajpxyˈatypyë?

¹⁸ Pën nduˈunëmë mëjää, ta Jyobaa xymyoˈoyäˈänëm tuˈugë oybyë korasoon diˈib ixyˈatanëp. Yëˈë duˈun ttukwandaky pënaty tëjkëdëp mä ja jembyë kajpxyˈatypyë, o pënaty nëjkxtëp tsäjpotm: “Nbëjtäˈägaambyëtsë nley mä yëˈëjëty, ets ngëxjäˈäyaambyëts mä kyorasoon. Ets ëjtsën xyDiosˈatäämp, ets yëˈëjëty ngäjpnˈataambyëts”. * Ets parë jyantsy yaˈixyˈatët, ta jyënany: “Kyaj pën tnekytyukniˈˈixëyaˈany tuˈuk tuˈugë myëguˈuk ets ni tuˈuk tuˈugë myëgaˈax, ko jyënäˈändët: ¡Ixyˈattë Jyobaa! Yëˈko niˈamukë yëˈëjëty xyˈixyˈatandëbëts, desde mutskatypyë axtë mëjjäˈäybyäätpë [...]. Yëˈko nbokymyaˈkxandëbëts, ets kyajts nekyjamyatsanë pyoky” (Jer. 31:31-34).

19. ¿Ti nˈawijx njëjpˈijxëm?

¹⁹ Oy njukyˈatäˈänëm yä Naxwiiny o jam tsäjpotm, tsojkëp nˈixyˈäjtëmë Jyobaa ets xykyäjpnˈäjtëm. Per parë nbatëmë tyäˈädë jukyˈäjtën, tsojkëp nyajpokymyaˈkxëm mët yëˈëgyëjxm ko Jesukristë ojts xyjuˈuybyëtsëˈëmëm. Ko net nnijäˈäwëm ko Dios mbäät xypyokymyaˈkxëm, yëˈë mbäät xypyudëjkëm parë nanduˈun nbokymyaˈkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm axtë diˈibë mëk të xytyukjotmäˈtëm. Mbäät oy ja korasoon nyayjawëty ko nyajpëtsëˈëmëm tijaty jap njäˈäwëm axëëk. Ets kyaj jeˈeyë nyajnigëxëˈëgäˈänëm ko njantsy myëdunäˈänëmë Jyobaa, nanduˈun ko niˈigyë nˈixyˈatäˈänëm. Duˈun extëm ja jäˈäyëty diˈibë Jyobaa yˈanmääy mët yëˈëgyëjxmë Jeremías: “Miitsëty xyˈëxtäˈäyandëbëts ets xypyäädandëbëts, yëˈkots xyˈëxtäˈäyäˈändë mët tukëˈëyë mgorasoon. Ets nnayakanëbëts parëts xypyäättët” (Jer. 29:13, 14).