1. ¿Tiko jyëjpˈamëty nmëbëjkëmë Biiblyë amumduˈukjot?

KO MËJJÄˈÄYTYËJK tˈixtë pën tuˈugë jäˈäy mbäät nyëjkxnë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë, ta nyayajtëwëdë: “¿Yajnigëxëˈkypy ko myëbëjkypyë Biiblyë ko yëˈë Diosë yˈAyuk?”. * Tsojkëp niˈamukë nyajnigëxëˈkëm ko Biiblyë yëˈë myëdäjtypyë tëyˈäjtën. ¿Tiko? Yëˈko pën nmëbëjkëmë Biiblyë ets nyajtuˈunëm yajxon mä nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm, nëjkxëbë jäˈäy nbudëjkëm parë tˈixyˈatëdë Jyobaa ets nyitsoˈogët.

2. ¿Tiko jyëjpˈamëty nduˈunˈadëtsëm tijaty të njäjtëm?

² Apostëlë Pablo jyënany ko Diosë yˈAyuk jëjpˈam, pääty tnijäˈäyë Timoteo: “It yajxon [panëjkxˈadëˈëts] mët ja diˈibë të xyjaty es mët diˈibë të xymyëbeky”. Ko Pablo jyënany “diˈibë të xyjaty”, yëˈë yˈandijpy ja tukniˈˈijxënë diˈib yajpatp mä Biiblyë diˈibë Timoteo pudëjkë parë tmëbëkëdë oybyë ayuk. Tyäˈädë tukniˈˈijxënë nan yëˈë tyam tijaty xytyuknijäˈäwëm parë nbatëm ja nitsokën (2 Tim. 3:14, 15). Etsë bersikulo 16 xëmë nyajtuˈunëm parë jäˈäy ndukˈijxëm ko Biiblyë tsyoony mä Dios, per ëtsäjtëm, nan xypyudëjkëm mëjwiin kajaa (käjpxë 2 Timotee 3:16). Min nˈokˈijxëmë tyäˈädë bersikulo, duˈuntsoo nëjkx nmëbëjkëm ko tukëˈëyë tijatyë Jyobaa xytyukniˈˈijxëm ak mëdëy (Sal. 119:128).

3-5. 1) ¿Ti mayë jäˈäy tyuundë mä ja Pentekostes xëë ko Pedro myëtmaytyakëdë, ets tiko? 2) ¿Tiko mayë jäˈäy jam Tesalónica ojts tˈaxäjëdë tëyˈäjtën? 3) ¿Ti mayë jäˈäy mëjˈixy mëjmëdoy jyäˈäwëdëp ko ngäjpxwäˈkxëm?

³ Jesus tˈanmääy ja israelitëty: “Nˈakkaxaambyëts yëˈë Diosë kyugäjxpëty, yëˈë kuwijpyë es yëˈë yaˈëxpëjkpëty” (Mat. 23:34). Jesus yëˈë myaytyak pënaty yˈëxpëjkpëˈäjttë, diˈib tyukniˈˈijxëdë wiˈix dyajtundëdë Biiblyë mä kyäjpxwäˈkxtë. Mä Pentekostes mä jëmëjt 33, Pedro,  niduˈuk ja “yaˈëxpëjkpëty”, ojts tmëtmaytyaˈaky mayë jäˈäy jam Jerusalén ets yëˈë yajtuunë Escrituras Hebreas. Ko tmëdoodë wiˈixë Pedro tnimaytyaˈaky, ta may “jyotmayˈoˈktë”, ets naa nidëgëk mil jyodëmbijttë mä pyoky kyaytyey ets tˈamdoodë maˈkxënë Dios, ta ojts tpanëjkxtë Kristë (Apos. 2:37-41).

⁴ Ja tuˈugë yaˈëxpëjkpë, yëˈë apostëlë Pablo, yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxë oybyë ayuk, kyaj jyeˈeyëty Jerusalén, jagambäät ojts nyijkxy. Jam Tesalónica myëtmaytyak ja jäˈäyëty diˈibë nety tuundëp mä sinagoogë. Pablo ojts nyijkxy sääbëdë sääbëdë ets “tëgëk sëmään, [...] tmëmaytyaˈaky, dëˈën ttukˈixy es wäˈäts tˈawäˈänë wiˈix ja Diosë jyaaybyajtën jyënaˈany ko koonëm yëˈë Kristë yˈayowët es jyikypyëkët mä ja oˈkën”. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? “Näägëty ja israelitëty tmëbëjktë [...]. Nandëˈën tmëbëjktë mayë grieegë jäˈäyëty.” (Apos. 17:1-4.)

⁵ Tyamë jäˈäy mëjˈixy mëjmëdoy tjawëdë wiˈixë Dios mëduumbë dyajtundë Biiblyë. Ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm jap Suiza ojts tkajpxy tuˈugë tekstë mä nety kyäjpxwaˈkxy, ta tuˈugë yetyëjk yajtëëwë: “¿Ti relijyonk mdukˈijtëp?”. Ta ja nmëguˈukˈäjtëm yˈatsooy: “Jyobaa tyestiigëty”. Ta ja yetyëjk jyënany: “Duˈunëtsë nety nwinmay, yëˈko miitsëty jeˈeyë diˈib miindëp mäjëtsë ndëjk parëts min xytyukwingugäjpxëdë Biiblyë”.

6, 7. 1) ¿Wiˈix mbäät yajxon nyajtuˈunëmë Biiblyë ko nyaˈëxpëjkëm mä naymyujkën? 2) ¿Wiˈix mbäät yajxon nyajtuˈunëmë Biiblyë ko jäˈäy nyaˈëxpëjkëm?

⁶ ¿Wiˈix mbäät mas niˈigyë nyajtuˈunëmë Biiblyë ko nyaˈëxpëjkëm? Pën myajnäjxypyë diskursë, käjpxë tekstë diˈib mˈijxypy ko jëjpˈam. Kyaj jeˈeyë xynyigäjpxët o xykyäjpxët nekyëjxy o mä tuˈugë aparatë, yaˈpwäˈkx ja Biiblyë ets jap xykyäjpxët, ets anëëmë ja nmëguˈukˈäjtëm parë nanduˈun ttundët. Tukˈix wiˈix tkuytyundët parë xypyudëkëdët ets tmëwingondëdë Jyobaa. Yajtunë tiempë parë xynyimaytyäˈägëdë Diosë yˈAyuk, kyaj jeˈeyë xypyëjtäˈägëdë ijxpajtën diˈib tsip yajjaygyujkëp o xynyimaytyäˈägët tijaty diˈib jeˈeyë yajtukxiˈigëp.

⁷ Nanduˈun ko jäˈäy xytyukˈëxpëkët tuˈugë ëxpëjkpajn, oy ko xykyäjpxët ja tekstë diˈib miimp kujayë. Anëëmë ja diˈib myaˈëxpëjkypy ets tkäjpxtäˈäyëdë tekstë ko tnikäjpxët diˈib mëët xyˈëxpëkäˈäny ets pudëkë parë tjaygyukët. Kyaj jeky xymyëtmaytyäˈägët, anëëmë ets tnigäjpxët wiˈix wyinmay. Ets nan kyaj xyˈanëëmët ti tyunëp o ti myëbëkëp, winmay yajxon tijaty mbäät xyajtëy parë xypyudëkët ets këˈëm tjaygyukët tijaty tukniˈˈijxëbë Biiblyë. *

8. ¿Ti Pablo mëmadäˈäganë?

⁸ Mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën, yëˈë diˈib nyikëjxmˈäjttëp parë ttukˈanaˈamdët o tkäjpxwijtët pënaty pokytyuundëp (1 Tim. 5:20; Titʉ 1:13). Per nan jëjpˈam ets këˈëm naygyäjpxwijëm. Pablo ojts xymyoˈoyëmë oybyë ijxpajtën, yëˈë myëduunë Dios mët wäˈätsë jyot wyinmäˈäny (2 Tim. 1:3). Per oy duˈun tyuuny, yëˈë jyënany: “Diˈibëts xymyëtsipˈäjtp. Yëˈë pojpë yëˈëts xytyuknimiimp ja axëk winmäˈäny, esë tyäˈädë tsyiptundë diˈibëts ëj nnijäˈäp diˈibë oy, es dëˈënëts xymyëdaty extëmë tsimyjyaˈayën”. Ko nnijäˈäwëm tiko duˈunë Pablo jyënany, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nnijäˈäwëm ko yëˈë tyuunë mëjää parë kyaj myëmadakë poky kaytyey (käjpxë Romanʉs 7:21-25).

9, 10. 1) ¿Ti jotmayë Pablo yajtëgoyanë? 2) ¿Ti tyuun parë kyaj yajtëgooyë?

⁹ ¿Ti jotmayë Pablo yajtëgoyanë? Yëˈë kyaj ojts ttimnigajpxy, per ko tnijäˈäyë Timoteo, ta jyënany ko yëˈë “tsäätsykyëbety” ijty kyajpxy (1 Tim. 1:13). Mä nety tkapanëjkxynyëmë Kristë, axëëk ttuunyë Dios mëduumbëty. Yëˈë jyënany: “Njantsy tyukmëtsipˈäjtyëts” (Apos. 26:11). Ets oy tjatuunyë  mëjää parë nyayjëjwijtsëmbijtë, waˈan ojts tsyiptakxëty parë näˈä ganäˈäty tkuentˈatëdë yˈää yˈayuk ets tijaty jyäˈäwëp (Apos. 15:36-39). ¿Ti pudëjkë?

¹⁰ Pablo tyukmëtmaytyak ja myëguˈuktëjk diˈib Corinto ti tyuun parë këˈëm nyaygyäjpxwijë (käjpxë 1 Korintʉ 9:26, 27). Mëkën ttuunyë mëjää parë kyaj myëmadakë axëkˈäjtën. Ets waˈan tˈëxtääyë käjpxwijënë mä ja Diosë jyaaybyajtën, tmënuˈkxtakyë Jyobaa parë tkuytyunët ets tyuunë mëjää parë nyayaˈoyëdët. * Mëjwiin kajaa xypyudëjkëmë Pablo yˈijxpajtën, pes ëtsäjtëm nan nduˈunëmë mëjää parë kyaj xymyëmadakëm tijaty xyajtëgoyäˈänëm.

11. ¿Wiˈix mbäät nˈijxëm pën jantsy tuˈuyoˈoyëm mä ja tëyˈäjtën?

¹¹ Tsojkëp xëmë nduˈunëmë mëjää parë kyaj xymyëmadakëmë poky kaytyey. Këˈëm mbäät nˈijxëm pën nëˈëyoˈoy tuˈuyoˈoyëm mä ja tëyˈäjtën (2 Kor. 13:5). Ko ngäjpxëmë tekstë, extëmë Kolosʉ 3:5-10, nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Nduumbyëtsë mëjää parëts kyaj xymyëmadäˈägët tijatyëts xyajtëgoyäämp? ¿O xymyëmadäˈägäämbëts tijatyë Jyobaa yajkubojkypy? Pën tëjkëbëts mä Internet ets nbatypyëts tuˈugë pajina mä jäˈäy yˈity tsyëënë, ¿pojënëts nyaˈˈaduky? ¿Nˈëxtaabyëtsë pajina mä Internet diˈib kyaj yˈoyëty?”. Ko nwinmäˈäyëm wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Biiblyë kyäjpxwijën, yëˈë nëjkx xypyudëjkëm parë nnayaˈijtëm “wijy kejy es nnayjëjpkuwijtsëm” (1 Tes. 5:6-8).

12, 13. 1) ¿Ti mbäät nyaˈijtëm winmäˈänyoty ko pën nbudëjkëm parë yˈoyët, ets wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën? 2) ¿Diˈibë ää ayuk kyaj mbäät nyajtuˈunëm ko pën nbudëjkëm parë yˈoyët?

¹² Mä ayuk grieegë diˈib të yajkäjpxnaxy “nyaˈoˈoyëm”, yëˈë yˈandijpy ko ti tyëyë, yˈaˈoyë o yajjëjwijtsëmbity. Näˈäty, tsojkëp tijaty nyaˈoˈoyëm ko ja wiink jäˈäy tëgatsy tjaygyukët wiˈix njënäˈänëm o ko ti nduˈunëm. Extëm nˈokpëjtakëm, ja diˈib nyiwintsënˈäjttë relijyonk ojts tyëkëdë abajt kutujkpë ko tˈijxtë Jesus yˈoyjyaˈaytyaˈaky mët ja “yajkugëbajtpëty es mëdë pojpë jäˈäyëty”. Jesus ta yˈatsooy: “Kyaj tsyekyëty ja kutsooy mä yëˈë diˈibë oyˈäjt mëkˈäjttëp, jaayë dëˈën mä yëˈë pumäˈäy jyaˈayëty. Nëjx jattë diˈibë yˈandijpy ja Diosë jyaaybyajtën mä jyënaˈany: Ëj ntsejpyëts es xymyëdattët ja paˈˈayoˈon, es kyajts xytyukwintsëˈëgëdëts ja jëyujk animalëty” (Mat. 9:11-13). Jesus nyimaytyakë Diosë yˈAyuk mëdë oyjyaˈayˈäjtën etsë maˈkxtujkën, päätyë jäˈäy diˈib yujy tudaˈaky tjäjttë ko Dios yëˈë “mëdiˈibë paˈëyoop najtsˈëyoˈowëbën, mëdiˈibë maˈkxtujkpën, ets mëj këjaa tsyoky jyawë, ets ak mëdëy winë ttuny” (Éx. 34:6, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés). Pääty mayë jäˈäy tmëbëjktë ja oybyë ayuk.

¹³ Jesusë yˈijxpajtën xytyukniˈˈijxëm wiˈix mbäät nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm. Ko tuˈugë jäˈäy jyantsy jyotˈambëky, mbäät jyënaˈany aˈˈakë: “¡Min nˈokˈyaˈoˈoyëmë tyäˈädë jotmay!”. Per ko 2 Timotee 3:16 jyënaˈany, “nyaˈoˈoyëm”, kyaj yëˈë tmaytyäˈägäˈäny. Pesë Biiblyë kyaj dyajnigutukë ets nˈoˈojëm tuˈugë jäˈäy. Ko nyajtuˈunëmë ää ayukë mëkatypyë, yajtsayujtp ets yajkypyë jäj jëmuˈumën, duˈun extëm ko “kyumy tuˈugë espäädë”, ets tim näˈäty jeˈeyë jäˈäy pyudëkëty (Prov. 12:18).

14-16. 1) ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpudëkëdë nmëguˈukˈäjtëm ets nyayaˈoyëdët ko tmëdattëdë jotmay? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty etsë tääk teety dyajtunëdë Biiblyë parë tpudëkëdët ja yˈuˈunk yˈënäˈk ets nyayaˈoyëdët?

¹⁴ Pääty, ¿wiˈixë net mbäät nyaˈijxëmë maˈkxtujkën etsë oyjyaˈayˈäjtën ko pën nbudëjkëm parë yˈoyët? Nˈokpëjtakëm ko tuˈugë kasäädë jäˈäy tˈamdoyë naybyudëkë tuˈugë mëjjäˈäy mä naymyujkën parë kyaj nëgoo nyekytsyiptundët. ¿Ti tyunëp ja mëjjäˈäy?  Kyaj pën tpuwäˈägët, mbäät ttukpudëkë ja kasäädë jäˈäy tuˈuk majtskë käjpxwijën, extëm diˈib yajpatp mä liibrë El secreto de la felicidad familiar kapitulo 3. Mä jam yajmëtmaytyäˈäktë, oy ko ja kasäädë jäˈäy twinmayët diˈibë käjpxwijënë mbäät niˈigyë tkuytyundë. Ko nyaxët ja tiempë, mbäädë net ja mëjjäˈäy dyajtëy wiˈix yaˈix yajpäättë ets tˈawanëdë naybyudëkë pën yajtëgoyˈäjttëp.

¹⁵ ¿Wiˈix mbäädë tääk teety tpudëkëdë yˈuˈunk yˈënäˈk parë nyayaˈoyëdët? Okwinmay ko ja mnëëx diˈib yaˈkpëtsëëmp, tamë jembyë myëtnaymyaayëbë. Per mwinmay ko kyaj yˈoyëty parë mëët nyaymyayëdët, ta xypyayoˈoyët wiˈix jyaˈayˈattë. Pën jam tiko xymyëmay xymyëdäjˈyë mnëëx, ta xymyëtmaytyäˈägët. Ets mbäät xytyukpudëkë käjpxwijën diˈib yajpatp mä liibrë Lo que los jóvenes preguntan. Respuestas prácticas (volumen 2). Ets ok, mbäädë net masë mxëë mdiempë xyajnaxy mëdë mnëëx ets xyˈixët wiˈix jyaˈayˈaty ko nyëjkxët käjpxwäˈkxpë o ko mˈit mxondët tuk familyë. Ja mnëëx pyëkaambyë kuentë pën mëmaˈkxtujkypy ets pën mˈoyjyaˈaytyakp. Ets mbäät yëˈë pyudëkëty parë tpanëjkxët ja mgäjpxwijën, ets kyaj nyaymyayëdët mëdë jäˈäy diˈib mbäät yˈaxëktunyëty

¹⁶ Nan mbäät nbudëjkëm mëdë maˈkxtujkën etsë oyjyaˈayˈäjtën pënaty myëmääy myëdäjtëp ko yuumëët päˈämmëët yajpäättë, pënatyë tyuunk të dyajtëgoytyë o pënaty kyaj yajxon tjaygyukëdë tuˈugë tukniˈˈijxën diˈib yajpatp mä Biiblyë. Duˈunë duˈun, mëjwiin kajaa ndukˈoyˈäjtëm ko nyajtuˈunëmë Biiblyë parë nbudëjkëmë jäˈäy ets yˈoyët.

17. ¿Tiko mbäät nmëjjäˈäwëm ko nyajjëjwijtsëmbijtëm?

¹⁷ “Nituˈugë tëytyuˈunën kyayajawë oy, niˈigyë yajjawë mëk; per diˈibë myëyaˈkëp ja  tëytyuˈunën, myëdäjttëp oknëmë jotkujkˈäjtën mët ko jyikyˈaty wäˈäts.” (Eb. 12:11.) Mayë Dios mëduumbë diˈib të myëjjäˈäy myëˈˈënäˈkënë tjamyatsë ko kajaa pyudëjkëdë ko tyääk tyeety jyëjwijtsëmbijtëdë. Ko Jyobaa xyjëjwijtsëmbijtëm mët yëˈëgyëjxmë mëjjäˈäytyëjk, yëˈë xypyudëjkëm parë nyajpatëm mä ja tuˈu diˈib mënëjkxp mä jukyˈäjtën (Prov. 4:13).

18, 19. 1) ¿Tiko jyëjpˈamëtyë käjpxwijën diˈib yajpatp mä Proverbios 18:13 parë njëjwijtsëmbijtëm “tëyˈäjtën mëët”? 2) ¿Wiˈix wyimbëtsëmy ko mëjjäˈäytyëjk tjëjwijtsëmbittë mëdë tudaˈakyˈäjtën etsë tsojkën ja diˈib të pyokytyuny?

¹⁸ ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk etsë tääk teety tjattë parë oy jyëjwijtsëmbittët? Jyobaa xyˈanmäˈäyëm ko tsojkëp njëjwijtsëmbijtëm “tëyˈäjtën mëët” (2 Tim. 3:16). ¿Ti tyäˈädë yˈandijpy? Ko tsojkëp xytyuˈumoˈoyëmë Biiblyë kyäjpxwijën, extëm diˈib yajpatp mä Proverbios 18:13: “Ko pën tˈatsoojëmbity tuˈugë jotmay mä tkamëdoynyëm, tsuuˈat lokëˈat yëˈë ets tsoytyuˈun”. Pääty ko mëjjäˈäytyëjk tmëtmaytyäˈägäˈänët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të yajniwäämbety ko të pyokytyuny mëjwiin kajaa, tsojkëp jawyiin tpayoˈoytyët parë tnijawëdët ja tëyˈäjtën (Deut. 13:14). Net tjëjwijtsëmbittët “tëyˈäjtën mëët”.

¹⁹ Biiblyë jyënaˈany ko tsojkëbë mëjjäˈäytyëjk tjëjwijtsëmbittët ja Dios mëduumbë “mët ja tudaˈakyˈäjtën” (käjpxë 2 Timotee 2:24-26). Mbäät ja jäˈäy diˈib të tyuundëgoy të dyaˈˈaxëëgë Jyobaa xyëë ets të dyajtsayutyë wiinkpë myëguˈuk diˈib kyaj ti të ttuundëgoy. Pën tuˈugë mëjjäˈäy aˈˈakë tkäjpxwijy ja diˈib të pyokytyuny, kyaj mbäät tpudëkë. Per pën nyiˈˈijxtutypyë Jyobaa yˈoyjyaˈayˈäjtën, mbäät tpudëkë ets jyodëmbitët (Rom. 2:4).

20. ¿Tijaty käjpxwijënë mbäät tkuytyundë tääk teety ko yˈuˈunk yˈënäˈk tjëjwijtsëmbittët?

²⁰ Tsojkëp etsë tääk teety tkuytyundëdë Biiblyë kyäjpxwijën, ko jyënaˈany: “Jëjwijtsëmbittë niˈigyë yajxon es tukˈixtë wiˈixë dëˈën ja [Jyobaa] ttseky es njikyˈäjtëm” (Éfes. 6:4). Per ¿ti mbäät ttuny tuˈugë uˈunkteety ko pën yˈanëˈëmxëdët ko axëëgë yˈuˈunk të yˈadëˈëtsy? Tsojkëp jawyiin tpayoˈoyët pën tëyˈäjtën o kyaj, mä tkajëjwijtsëmbitynyëm. Tuˈugë Dios mëduumbë kyaj mbäät jyotˈambëky o yˈawäˈändaˈaky. Päätyë uˈunktääk uˈunkteety, tsojkëp tniˈˈijxtuˈuttëdë Jyobaa jyaˈayˈäjtën diˈib paˈˈayoop ets oyjyaˈay ko tjëjwijtsëmbittë yˈuˈunk yˈënäˈk (Sant. 5:11).

21, 22. Ko xykyajpxyë Salmo 119:97-104, ¿diˈibë ää ayuk jap mˈoymyëdoopy diˈib nanduˈun mjäˈäwëp parë mëdë Diosë yˈAyuk?

²¹ Tuˈugë Dios mëduumbë myaytyak tiko mëk ttsejkyë Jyobaa lyey (käjpxë Salmo 119:97-104). * Ko tˈëxpëjkyë Diosë yˈAyuk, ta yˈijty wijy ets tjaygyujkë këkpäät ja Diosë yˈanaˈamën. Ko ojts tpanëjkxë kyäjpxwijën, kyaj pyokytyuuny extëmë nety mayë jäˈäy pyokytyundë. Jyantsy tyukxondak ko tˈëxpëjkyë Diosë jyaaybyajtën. Ets pyëjtakë wyinmäˈäny ko myëmëdowaambyë Dios, pes ja käjpxwijën mëjwiin kajaa nety ttukˈoyˈaty mä jyukyˈäjtën.

²² ¿Mëjjäˈäwëp ko të myajmoˈoyë Biiblyë? Mbäät mbudëkëty ets niˈigyë xyajkëktëkëdë mëbëjkën ko Dios kyuytyunaampy ti të ttuknibëjtäägë. Nan mbäät mbudëkëty ja käjpxwijën parë kyaj xytyunëdë poky kaytyey diˈib mbäät myaˈoogyëty. Ets pën yajxon xynyimaytyaˈaky, mbäät xypyudëkë mëguˈuktëjk ets tpanëjkxtët ja nëˈë tuˈu diˈib mënëjkxp mä jukyˈäjtën ets kyaj tjëjpˈyoˈoytyuˈuttët. Yajtunë Diosë yˈAyuk extëm yä të yajnigajpxy mä xymyëdunyë Jyobaa Dios, diˈib jantsy tsojkp ets jantsy wijy.