1, 2. ¿Ti pudëjkëdë parë kyaj yˈoˈktë ja 230 Jyobaa tyestiigëty mä ojts tniyoˈoyëdë ja yˈoˈkën?

KO NETY jyëjpkëjxnë ja Segunda Guerra Mundial, ta ja syoldäädëtëjkë Hitler tˈijxtë ko kyaj myadäˈägäˈändë mä ja tsip, pääty ttukniwinmäˈäyëdë dyaˈoˈktäˈäyäˈändë ja milˈambë jäˈäy diˈibë nety yaˈijttëp tsumy matsy Sachsenhausen. Ta ttuknibëjtakëdë dyajˈyoˈoyäˈändë axtë mejnybyëˈääy parë dyajtëkëyäˈändë barkoty ets dyajjiˈkxäˈändë. Tyäˈädë ja yaˈixyˈajty “mä yajniyoˈoyë ja oˈkën”.

² Ja 33,000 tsumytsyënaabyë diˈibë nety yajpattëp Sachsenhausen ojts tyuˈuyoˈoytyë 250 kilometrë axtë mä ja siudad diˈib Lübeck (Alemania). Ets 230, yëˈë Jyobaa tyestiigëty diˈib tsoˈondëp tëdujk paˈis, diˈib nanduˈun yaˈˈanmääytyë tniyoˈoyëdët ja yˈoˈkën. Per nituˈuk kyaˈoˈktë, oyë nety pyëk yˈixëdë ets kyaj ti jyot myëjäänë mët ko yuˈoogëdë. ¿Ti pudëjkëdë? Niduˈuk jyënany: “Naymyëjämooyëdëts nixim niyam parëts nˈaktuˈuyoˈoytyët”. Duˈunë duˈun, mët ko dyaˈijxëdë tsojkën nixim niyam ets mët ko Jyobaa myooyëdë “mëkˈäjtën” diˈib mëjwiin kajaa, yëˈë pudëjkëdë parë kyaj yˈoˈktë ko axëëk jyäjt kyëbajttë (2 Kor. 4:7).

3. ¿Tiko tsyekyëty nnaymyëjämoˈoyëm nixim niyam?

³ Tyam, kyaj niyoˈoyëmë oˈkën, per nwinguwäˈkëm kanäk pëkyë amay jotmay. Ko nyaxkëdakyë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën mä jëmëjt 1914, ta Satanás yaˈëxkejxy jam tsäjpotm ets kyëdaky yä Naxwiiny jantsy “awäˈän [mët ko] nyijäˈäp ko tyimpatypyë dëˈën ja tiempë” (Diˈibʉ Jat. 12:7-9, 12). Kom wingoonˈadëtspë Armajedon, Satanás tiiyëm yajtuumpy parë xyajxuxäˈänëm. Nan nbatëmë amay jotmay tuˈuk tuˈugë xëë (Job 14:1; Ecl. 2:23). Näˈäty, ko tyuˈukmujktäˈäyë amay jotmay, mbäät xyajkëjx xyaˈˈanuˈkxëm etsë net xyaˈëxtëkëwäˈkëm. Duˈun jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety kanäk jëmëjt të tmëjämoˈoy mayë jäˈäy. Ko ojts myëjjäˈäyënë, ta pyäˈämbejty mëdë nyëdoˈoxy ets yëˈë diˈib  yaˈëxtëkëwäˈkë. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm tsyojk parë yajmëjämoˈoyët, nanduˈun ëtsäjtëm, ntsojkëm etsë nmëguˈukˈäjtëm xymyëjämoˈoyëm ets ntsojkëm parë Jyobaa xymyoˈoyëmë “mëkˈäjtën” diˈib mëjwiin kajaa.

4. ¿Ti käjpxwijënë apostëlë Pablo yäjk diˈib xypyudëkëyäˈänëm parë nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm?

⁴ Pën nmëjämoˈoyäˈänëmë nmëguˈukˈäjtëm, tsojkëp nduˈunëm extëmë apostëlë Pablo tˈanmääy ja ebreo jäˈäyëty. Yëˈë jyënany: “Es nˈokˈëxtäˈäyëm ja winmäˈäny es nnaybyudëjkëm nixim niyam es nmëdäjtëm waanë niˈigyë tsojkën es nduˈunëm diˈibë oy. Näägëty kyaj nyakynyaymyukëdë mët ja myëˈˈëxpëjkpëty. Kyaj nˈadëtsëm extëm yëˈëjëty, nˈoknayjotmëkmoˈoyëm nixim niyam, es waanë niˈigyë tyam, mët ko tyimpatnëp” ja tiempë (Eb. 10:24, 25). ¿Wiˈix mbäät nbaduˈunëmë tyäˈädë käjpxwijën?

5. ¿Ti yˈandijpy ko jyënaˈany “nˈokˈëxtäˈäyëm ja winmäˈäny”, ets ti tsojkëp nduˈunëm?

⁵ Ko jyënaˈany “nˈokˈëxtäˈäyëm ja winmäˈäny”, yëˈë yˈandijpy nwinmäˈäyëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets nˈijxëm ti naybyudëkë yajtëgoyˈäjttëp. Per ¿naytyukjotmaytyuˈunëmë netyë nmëguˈukˈäjtëm ko jeˈeyë jantsy pojënë ngäjpxpoˈkxëm mä naymyujkën ets yëˈëyë nmaytyakëm diˈib kyaj tyim jyëjpˈamëty? Kyaj. Per nan kyaj yëˈë tˈandijy nduktëjkëmë jyukyˈäjtën diˈib kyaj xypyatëm (1 Tes. 4:11; 1 Tim. 5:13). Pën nmëjämoˈoyäˈänëmë nmëguˈukˈäjtëm, tsojkëp nˈixyˈäjtëm yajxon, nnijäˈäwëm wiˈix yaˈix yajpäättë, wiˈixë oybyë jäˈäyˈäjtën tmëdattë, wiˈix ttsoktë Jyobaa, ti oy tyuundëp ets ti tëgoyˈäjtxëdëp. Tsojkëp xyˈijxëm extëmë myëtnaymyaayëbë ets yˈittët seguurë ko ntsojkëm. Parë duˈun nduˈunëm, tsojkëp nyajnäjxëmë tiempë mët yëˈëjëty, per kyaj jyaayëty ko tpäättëdë amay jotmay o ko yˈëxtëkëwäˈäktët (Rom. 12:13).

6. ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tˈëxtäˈäytyë winmäˈäny parë tpudëkëdët ja myëguˈuktëjk niduˈuk niduˈuk?

⁶ Biiblyë duˈun ttukˈaneˈemyë mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën: “Miits xykyuentˈattët yëˈë jäˈäyëty diˈibë Dios të mdukëdëkëdë” xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot (1 Peed. 5:1-3). Parë mbäät duˈun ttundë, jëjpˈam ets tˈixyˈattët yajxon ja myëguˈuktëjk (käjpxë Proverbios 27:23). * Pënë nmëguˈukˈäjtëm jotkujk nyayjawëdë ko yaˈix yajpäättë mëdë mëjjäˈäytyëjk ets pën yˈijxtëp ko mbäät pyudëkëdë, mbäät tˈamdowdëdë naybyudëkë ko dyajtëgoyˈattët ets ttukmëtmaytyäˈäktët ja yˈamay jyotmay. Duˈuntsoo, mbäät ja mëjjäˈäytyëjk tˈëxtäˈäytyë ja winmäˈäny wiˈix niduˈuk niduˈuk ja myëguˈuktëjk tpudëkëdët.

7. ¿Ti tsojkëp nyaˈijtëm winmäˈänyoty ko ja diˈib të yˈëxtëkëwaˈaky dyajpëtsëmyë “ää ayuk diˈib kyaj pyaatyëty”?

⁷ Ko Pablo tnijäˈäyë ja naymyujkën diˈib Tesalónica, ta jyënany: “Jotmëk wingäjxëdë diˈibaty määy täjtëp” (käjpxë 1 Tesalónikʉ 5:14). Pënaty “määy täjtëp”, nan yëˈë yˈandijpy diˈib të yˈëxtëkëwäˈäktë o diˈib moon tujktëp. Proverbios 24:10 jyënaˈany: “¿Të mˈëxtëkëwaˈaky ja xëë mä jyaˈˈatyë mäˈäy täjën? Waanë nëjkx ja mëjää xymyëdaty”. Ko nbudëkëyäˈänëm tuˈugë jäˈäy diˈib jantsy määy jantsy täjp, oy ko njamyajtsëm ko näˈäty mbäät tkajpxyë “ää ayuk diˈib kyaj pyaatyëty” (Job 6:2, 3). Mbäät dyajpëtsëmyë ää ayuk diˈib kyaj të tniwinmayë ets diˈib kyaj tsyoony mä jyot kyorasoon. Rachelle, duˈun tpëjkyë kuentë ko ja tyääk ojts pyaatyëtyë mëk moˈon mëk tujkën. Yëˈë jyënaˈany: “Kanäkˈokëtsë ndääk wixaty jyantsy jyënany. Ets kanäkˈokëts njamyejtsy wiˈix ijty jyaˈayˈaty ko yëˈë jantsy oyjyaˈay, tsojkp, ets yajkypy tijaty. Tajëts nnijäˈäwë ko jäˈäy diˈib mëk moon mëk tujkp, mbäät wixaty jyënaˈany ets kyaj tjawë. Ets  diˈib kyaj yˈoyëty nduˈunëm, yëˈë nˈatsoˈojëmbijtëm axëëk o nduˈunëmbijtëm tijaty”. Proverbios 19:11 jyënaˈany: “Ko jäˈäy tmëdatyë wijyˈäjtën kyaj tsojk jyotˈambëky, ets jantsy oy jantsy tsuj ko tninaxyë tëgoˈoyën”.

8. ¿Pënaty tsojkëp ndukˈijxëm ko ntsojkëm, ets tiko?

⁸ ¿Wiˈix mbäät nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny parë nbudëjkëm pënaty axëëk nayjäˈäwëdëp ko të pyokytyundë? Waˈan tëëyëp pyokytyuundë ets oy të jyanayaˈoyëdë, duˈunyëm nyayjawëdë axëëk ets tsyoytyundë. Pablo duˈun tnijäˈäyë ja myëguˈuktëjk ko tuˈugë pokyjyaˈay jyodëmbijty jam Corinto: “Diˈibë mbatëdëp es xytyundët, jaˈa es xymyaˈxnët es xyajjotkujkëdët, jaˈa ko pën nˈakˈyajjotmayˈoˈkëm, tsojk nëjx tkanakymyëduny ja Dios. Pääty nmënuˈxtaktë es xytyukˈixtët jatëgokë mtsojkën diˈibë mmëdäjttëp mët yëˈë” (2 Kor. 2:7, 8). Kyaj jeˈeyë nwinmäˈäyëm ko ja jäˈäy nyijäˈäwëp ko ntsojkëm ets ko nnaytyukjotmaytyuˈunëm, tsojkëp ndukˈijxëm mëdë tuˈunën ets mëdë ää ayuk.

9. ¿Wiˈix nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm parë tmëdattëdë tsojkën ets ttundët diˈib oy?

⁹ Pablo jyënany: “Nnaybyudëjkëm nixim niyam es nmëdäjtëm waanë niˈigyë tsojkën es nduˈunëm diˈibë oy”. ¿Ti tyäˈädë yˈandijpy? Ko tsojkëp nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets dyajnigëxëˈëktëdë tsojkën ets ttundët diˈib oy. Duˈun extëm ko jëën pyiˈitsanë, tsojkëp nˈakjëjpkäjpëmë jäˈäxy ets njëjpˈyaˈamëm parë niˈigyë myëjët (2 Tim. 1:6). Nanduˈun mbäät nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm parë ttsoktëdë Jyobaa etsë myëguˈuktëjk. Pën nˈanmäˈäyëm amumduˈukjot ko jantsy oy tijaty ttundë, yëˈë pudëkëyanëdëp parë duˈunyëm ttundët.

10, 11. 1) ¿Pënaty tsyojktëp ets yajmëjkumayët? 2) Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën wiˈix pyudëkëty tuˈugë jäˈäy ko yajmëjkumay parë jatëgok ttunët diˈib oy.

¹⁰ Niˈamukë nyajmëjkumayäˈänëm oy ngayajpatëm mon tuk. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy mä naymyujkën, jyënaˈany: “Nitëgokëtsë ndeety xykyaˈˈanmääy  ko oy diˈibëts nduumpy, duˈunëts nˈyeˈky nbejty, nnayjawëtyëts ko kyajts ti ntsoojëty. Tyam, jatsë njëmëjtnë 50, per duˈunyëmëts nmëjjawë kotsë nmëtnaymyaayëbë xyˈanëëmëdë ko jantsy oyëts nduny extëmë mëjjäˈäy. [...] Nnijäˈäwëbëts ko jëjpˈam ets tuˈugë jäˈäy yajmëjämoˈoyët, ets päätyëts xëmë ndunyë mëjää parëts nmëjämoˈoyë nmëguˈuktëjk”. Niˈamukë oy nnayjäˈäwëm ko nyajmëjkumäˈäyëm, extëmë prekursoorëty, diˈib të myëjjäˈäyënë ets pënaty yajpattëp mon tuk (Rom. 12:10).

¹¹ Ko ja mëjjäˈäytyëjk diˈib “jikyˈäjttëp extëm ja Dios tˈoyjawë”, tpudëkëdë ja “diˈibë të pyekykyaˈay”, mbäät tmëjämoˈoytyë parë jatëgok tnijëmbitëdë nëˈë tuˈu diˈib oy ko tkäjpxwijtët mëdë tsojkën ets ttukˈixtët tijaty oyˈäjtën të ttuny (Gal. 6:1). Duˈun jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëˈäjtypy Miriam. Yëˈë jyënaˈany: “Axëëgëts tuk tiempë njantsy nyayjäˈäwë ko tmastuttë tëyˈäjtën diˈibëtsë nety jantsy oy mëët naymyayëdë, ets nan jatsë ndeety pyatë tuˈugë päˈäm diˈib xyëˈäjtypy hemorragia cerebral. Jantsy mon tukëts nnayjäˈäwë. Ets parëts oy nnayjawëdët, tajëts naywyinˈëˈënë mët tuˈugë mixy diˈib kyaj Tyestiigëty”. Miriam ta tjäˈäwë ko kyaj mbäädë Jyobaa nyekytsyekyëty ets twinmääy tmastuˈudäˈänyë tëyˈäjtën. Per ta tuˈugë mëjjäˈäy tyukjamyajtsë wiˈixë nety të tmëdunyë Jyobaa. Miriam ta ojts tˈaxäjë naybyudëkë ets tjaygyujkë ko Jyobaa duˈunyëmë nety tsyekyëty. Ta jatëgok dyajkëktëjkë tsyojkën mä Jyobaa. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Tmastuty ja nyoobyë ets tmëduunˈadëtsyë Jyobaa.

12. ¿Wiˈix yˈaxëktunëdë nmëguˈukˈäjtëm ko nˈijxkijpxyëm mëdë wiinkpë, nˈëbat ngäjpxpatëm o nyajnayjäˈäwëm axëëk ko kyaj niˈigyë tyuny?

¹² Oy ko nnaygyuentˈäjtëm ko nmëjämoˈoyäˈänëmë nmëguˈukˈäjtëm parë duˈunyëm tjotmoˈoytyëdë Diosë tyuunk. Kyaj yˈoyëty nˈijxkijpxyëm mëdë wiinkpë, nˈëbat ngäjpxpatëm ko tkatuny tijaty extëm njatsojkëm o nyajnayjäˈäwëm axëëk ko kyaj niˈigyë tyuny. Pes mbäät jeˈeyë tuk tiempë oy tijaty ttuny. ¿Wiˈix mbäät nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm? Ko nbudëjkëm parë këˈëm tpëkëdë kuentë ko tsyejpyë Dios, tyäˈädë yëˈë pudëkëdëp parë tjotmoˈoyëdë Diosë tyuunk (käjpxë Filipʉs 2:1-4).

13. ¿Ti yˈandijpy nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm? (Ixë dibujë diˈib miimp mä artikulo tsyondaˈaky.)

¹³ Tsojkëp “[nayjotmëkmoˈoyëm] nixim niyam, es waanë niˈigyë tyam, mët ko tyimpatnëp” ja tiempë. Ko nmëjämoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm, nan yëˈë yˈandijpy njotmëkmoˈoyëm parë tmëduunˈadëˈëtsëdë Dios. Ko nnaybyudëjkëm nixim niyam parë nmëdäjtëm waanë niˈigyë tsojkën es nduˈunëm diˈibë oy, duˈun extëm ko nˈakjëjpkäjpëmë jäˈäxy parë myëjëdë jëën diˈib piˈitsanëp. Pënaty mon tuk yajpattëp, tsojkëp njotkujkmoˈoyëm ets nyajtuˈunëmë ää ayukë oybyë (Prov. 12:18). Nan jëjpˈam ets nmëdooˈijtëm ets oytyaˈagyëˈaampy ngäjpxëm (Sant. 1:19). Pën nmëdooˈijtëm yajxon wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm jyënaˈany ets pën njaygyujkëm  wiˈix nyayjawëty, nëjkxëp nnijäˈäwëm tiko të yˈëxtëkëwäˈäktë ets nëjkxëp nbudëjkëm.

14. ¿Wiˈix tuˈugë mëjjäˈäy tpudëjkë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety të yˈëxtëkëwaˈaky?

¹⁴ Min nˈokˈijxëm wiˈix tuˈugë mëjjäˈäy tpudëjkë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety kanäk jëmëjt kyaj nyekykyäjpxwaˈkxy. Ko tmëdooˈijty wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm jyënany, ta tpëjkyë kuentë ko duˈunyëmë nety ttsekyë Jyobaa. Yˈëxpëjktaabyë nety yajxonë rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm ets tyuumbyë netyë mëjää parë kyaj tyëgoyˈaty mä naymyujkën. Per yëˈë nety të yaˈëxtëkëwaˈagyëty ko näägë nmëguˈukˈäjtëm axëëk të yˈadëˈëtstë. Ja diˈib tuump mëjjäˈäy yajxon tmëdooˈijty ets kyaj tëgatsy wyinmääy mä ja myëguˈuk. Nan ojts tˈanëëmë ko yajmëjpëjtakpë nety mëdë fyamilyë. Ta tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm wanaty wanaty tpëjkyë kuentë ko diˈibë nety të yˈaxëktunyëty parë kyaj tnekymyëdunëdë Dios, yëˈë extëmë nety axëëk të jyaty të kyëbety. Ta tyäˈädë mëjjäˈäy wyoojë parë nëjkx mëët kyäjpxwaˈkxy. Ets mët ko yajpudëjkë, kyaj jeˈeyë tyëjkë ëwäˈkx käjpxwäˈkxpë, ok, ta jatëgok yajtuunkmooy mëjjäˈäy.

15. ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Jyobaa yˈijxpajtën ko nmëjämoˈoyëmë wiinkpë?

¹⁵ Per näˈäty, ko pën nmëjämoˈoyëm, mbäät kyaj netyë pyudëkëty. Tsojkëp niˈigyë nˈakpudëjkëm. Pablo jyënany: “Jotmëk wingäjxëdë diˈibaty määy täjtëp, [...] mëdattë maˈxtujkën mët nidëgekyë jäˈäy” (1 Tes. 5:14). Kyaj yˈoyëty nmëtsipkaˈxëm, niˈigyë mbäät nbudëjkëm ja diˈib määy täjtëp. Tëëyëp, Jyobaa myëmaˈkxtujk pënaty mëduunëdë ko yˈëxtëkëwäˈktë. Jyaygyujkë wiˈixë Elías nyayjäˈäwë ets myooy tijaty yajtëgoyˈäjt parë myëduunˈadëtsë (1 Rey. 19:1-18). Pyokymyaˈkxë David ko tˈijxy të jyantsy jyodëmbity amumduˈukjot (Sal. 51:7, 17). Ets pyudëjkë ja salmistë ko nety kyaj nyekymyëdunäˈänyëty (Sal. 73:13, 16, 17). Mä tyäˈädë tiempë, Jyobaa nanduˈunyëm yˈoyjyaˈaytyaˈaky ets xytsyojkëm ets mas ko xyˈijxëm mon tuk (Éx. 34:6). “Yëˈë pyaˈˈayoˈojën ninäˈä kyakugëxë. Jemy tuˈuk tuˈugë jopy.” (Lam. 3:22, 23.) Jyobaa yˈawijxypy ets nbanëjkxëmë yˈijxpajtën ets nanduˈun ntsojkëm pënaty määy täjtëp.

16, 17. Mientrës wyingoonˈadëˈëtsy ja kutëgoˈoyën, ¿ti tsojkëp ttundëdë Dios mëduumbë, ets tiko?

¹⁶ Mä ja 33,000 tsumyjyaˈay diˈib tsoˈondë Sachsenhausen mä nety yˈittë tsumy matsy, milˈam yˈoˈktë. Per ja 230 Jyobaa tyestiigëty, nituˈuk kyaˈoˈktë. Yëˈë ojts tniyoˈoyëdë ja nyitsokën en lugäär tniyoˈoyëdët ja yˈoˈkën, mët ko nyaybyudëjkëdë nixim niyam ets nyaymyëjämooyëdë.

¹⁷ Tyam, nyajpatëm mä ja “tuˈu diˈibë nëjxp mä ja jikyˈäjtënë” (Mat. 7:14). Tim tsojkë Dios mëduumbë tyëkëyäˈändë mä ja jembyë jukyˈäjtën mä yajtunäˈäny ja tëyˈäjtën (2 Peed. 3:13). Per mä ngajäjtëm, nˈoknaybyudëjkëm nixim niyam mä ja tuˈu diˈib mënëjkxp mä jukyˈäjtënë winë xëë winë tiempë.