Näägë jäˈäy të yaˈˈajääywyäˈkxtë mët ko wyinmaytyë ko niˈigyë jyotkujkˈatët. Wiinkpë kyaj jyayaˈˈajääywyäˈkxäˈändë, per kyaj mbäät ti tnekytyundë. Nimay ok tˈixtë ko niˈigyë tsyiptakxëdë jyukyˈäjtën. Pën mijts të näämnëm myaˈˈajääywyaˈkxy nan mbäät duˈun mjënäˈäny. Min nˈokˈijxëm tuˈuk majtskë käjpxwijën mä Biiblyë diˈib mbäät mbudëkëty wiˈix tijaty xytyunët.

Ko nmëmäˈäy nmëdäjëmë meeny sentääbë, wiˈixë uˈunk ënäˈk nyajˈyaˈkëm ets ko naytyuˈuk nnayjäˈäwëm, mbäät nwinmäˈäyëm ko kyaj ti yˈoybyëtsëmäˈäny ets tsip nyajjëgakëm mä winmäˈäny. Tuˈugë psicóloga, diˈib xëˈäjt Judith Wallerstein, tˈëxpëjkpëtsëëmy ko oy të nyäjxnë kanäk jëmëjt mä näägë jäˈäy të yaˈˈajääywyaˈkxy, jeˈeyëm nyayjawëdë ko  të yajwinˈëëndë o ko kyaj pën tyunëdë kuentë, ets ko “mä tyäˈädë jukyˈäjtën kyaj pën ttunyë tëyˈäjtën, kyaj ti yˈoybyëtsëmy ets naytyuˈuk nyayjawëdë”.

TIJATY MBÄÄT XYTYUNY:

• Yajpëtsëm tijaty mjäˈäwëp. Oy të xymyëdatyë jotmay mëdë mjamyëët, mbäät jeˈeyëm xypyaˈˈayoy. Ets waˈan axëëk mnayjawëty ko kyaj të mjotkujkˈaty extëmë nety xyˈawixy (Proverbios 5:18). Kyaj wyiˈixëty ko xyajpëtsëmët tijaty mjäˈäwëp, pesë Biiblyë jyënaˈany ko ta “tiempë mä njëˈëy nyaxëm” (Eclesiastés 3:1, 4).

• Këdii mjagamgeˈeky. Kyaj wyiˈixëty pën naytyuˈuk myajpäädäˈäny mët ko tsip xymyëbëkët diˈib të tyuny të jyatyëty, per kyaj yˈoyëty ets xëmë naytyuˈuk myajpäädët (Proverbios 18:1). Mmaytyäˈäk diˈib mbäät mbudëkëty. Ko xëmë xymyaytyäˈägët wiˈix ijty jyaˈayˈaty ja mjamyëët oy jyatëyˈäjtënëty, mbäät mmëjagamgeˈegyëtyë mmëtnaymyaayëbë. Amdowë naybyudëkë jäˈäy diˈib mˈixyˈajtypy pën jam ti xytyunäˈäny diˈib jëjpˈam.

• Naygyuentˈatëdë. Mbäädë jäˈäy xëmë jyantsy pyekyë kyëbäjk o pyatëdë presyonk. Pääty kay uuk yajxon, tunë ejersisyë ets mäˈä poˈkx (Éfesʉ 5:29).

• Kyaj xypyëjkëˈëgët diˈib kyaj xyajtunäˈäny o diˈib mbäät mdukjamyetsyëty ja diˈib mëët të myaˈˈajääywyaˈkxy etsë net xytyukjotˈambëkët, per oy ko xypyëjkëˈëgëdë neky diˈib jëjpˈam. Nan oyxyëp ko tijaty xypyëjkëˈëky parë mˈuˈunk mˈënäˈk, extëmë retratë mä mbëjktë.

• Kyaj xywyinmayët diˈib mbäät mˈaxëktunyëty. Olga, diˈibë nyaˈay nyaywyinˈëˈënë mëdë wiinkpë, jyënaˈany: “Xëmëts ijty nnayajtëyëty: ¿Tidaa tadë toxytyëjk myëdäjtypy diˈibëts kyaj nmëdaty?”. Per ok, ta tˈijxy ko niˈigyë nyayˈaxëktunyëty ko duˈun wyinmay (Proverbios 18:14).

  Mayë jäˈäy kyujäˈäyëdëp wiˈix nyayjawëdë ets yëˈë pudëjkëdëp parë kyaj nëgoo tmëmay tmëdäjtët ja jyotmay. Pën mdunaampy duˈun, kujayë extëm tyam mwinmay ets diˈib mbäät mbudëkëty, net kyaj xywyinmayët diˈib mbäät mˈaxëktunyëty (Éfesʉ 4:23). Min nˈokˈijxëm majtsk pëky:

  Diˈib kyaj xywyinmayët: “Ëjtsë nboky kotsë njamyëët të nyaywyinˈëënyëty mëdë wiinkpë”.

  Diˈib mwinmayëp: “Kotsë njamyëët të nyaywyinˈëënyëty mëdë wiinkpë, kyaj yëˈëjëty kots oy tijaty ngatuny”.

  Diˈib kyaj xywyinmayët: “Kyajxyëbëts yëˈë nbëjky, tëtsë njukyˈäjtën nyajmäˈäty”.

  Diˈib mwinmayëp: “Jotkujkëts nyajpäädët kots nwinmayët diˈib miimp këdakp”.

• Këdii xymyëjpëjtaˈagyë ayuk diˈib yajtsayujtp. Mbäät näägë mmëtnaymyaayëbë etsë mjiiky mmëguˈuk wiˈixaty mˈanëˈëmxëty, extëm: “Tadë jäˈäy kyaj nety yëˈëjëty parë mijts” o “Dios yˈaxëkˈijxypy ko jäˈäy yaˈˈajääywyaˈkxy”. * Biiblyë jyënaˈany: “Këdii mgorasoon xykyëyaky mä tukëˈëyë ää ayuk diˈibë jäˈäy myaytyaktëp” (Eclesiastés 7:21). Martina, diˈib myajtsk jëmëjtëp yaˈˈajääywyäˈkx, jyënaˈany: “Kyajëts nmëjpëjtaˈagyë ayuk diˈib yajtsayujtp, duˈunëts tijaty nˈixy extëmë Dios. Yëˈë wyinmäˈäny niˈigyë kyëjxmëty ets kyaj dyuˈunëtyë njaˈäjtëm” (Isaías 55:8, 9).

• Mënuˈkxtäˈägë Dios. Yëˈë yˈanmaapy pënaty mëduunëp parë tyukëdëkëdët tukëˈëyë jyotmay, ets mas, diˈib niˈigyë jotmaytyuunëdëp (1 Peedrʉ 5:7).

Juliana, diˈibë mäjktuˈuk jëmëjt tsënääy mëdë nyaˈay, jyënaˈany: “Mëktaˈagyëts nˈanmääyë nyaˈay parëts kyaj xymyastuˈudët. Per kojëts xymyastuty, tajëts njantsy tyukjotˈambëjky ets nanduˈun ja toxytyëjk diˈib ojts mëët nyaybyuwäˈägëty”. Mayë jäˈäy duˈunyëm ttukjotmäˈättë ja diˈib mëët ojts yaˈˈajääywyäˈkxtë, oy të nyäjxnë kanäk jëmëjt. Per näˈäty kuanë ko tijaty tnimaytyäˈäktët ets mas pën jamë yˈuˈunk yˈënäˈkëty.

TIJATY MBÄÄT XYTYUNY:

• Kyaj xyajtëgoyëdë wintsëˈkën. Ko ti xynyimaytyäˈägäˈändët, oy ko yëˈëyë xynyimaytyakojtët ti jotmayˈäjtp. May jyënäˈändë ko kyaj jyaˈˈatyë tsip ko duˈun yajtuny (Romanʉs 12:18).

• Kyaj xyajtunëdë ayuk diˈib yajtsayujtp. Ko niduˈuk yˈawäˈändäˈägët, mbäät pyudëkëtyë tyäˈädë käjpxwijën: “Pënaty kyaj dyajpëtsëmyë yˈayuk myëdäjtypyë wijyˈäjtën” (Proverbios 17:27). Per pën mˈijxypy ko tam niduˈuk mjotˈambëktë, mbäät mjënäˈäny: “Minëts nˈokwinmay, ja ok nimaytyakëm”.

• Nayˈabekypyëjtäˈägëdë mä diˈib mëët të myaˈˈajääywyaˈkxy, extëm kyaj xytyukˈijxpatët ko ti neky xyaˈoyëyäˈänët, ko pën pyäˈämbatët o ko meeny sentääbë xyaˈˈamääytyäˈägët.

María diˈib ojts yaˈˈajääywyaˈkxy, jyënaˈany: “Ja tim mutskpëtsë nnëëx jeˈeyë ijty jyëˈëy yaˈaxy ets ta jatëgok tyëjkë tsudatspë, ets ja mëjpë kyaj tnigajpxy wiˈix nyayjawëty, per nˈijxëts ko axëëk nyayjawëty”. Ko duˈunë mˈuˈunk mˈënäˈk yajpäädët, jaa mä tsyekyëty niˈigyë xypyudëkët. Per mbäät kyaj xynyijawë wiˈix xypyudëkët o ko ni tiempë xykyamëdaty.

TIJATY MBÄÄT XYTYUNY:

• Anëëmë mˈuˈunk mˈënäˈk parë tnimaytyäˈäktët wiˈix nyayjawëdë, oy xykyaˈoymyëdowët wiˈix jyënäˈändë (Job 6:2, 3).

• Niduˈuk niduˈuk mbäät ttuny diˈib nyikëjxmˈäjtypy. Mbäädë mˈuˈunk mˈënäˈk mbudëkëty mä xytsyekyë naybyudëkë, per kyaj yˈoyëty xyˈawixët ets tuˈugë ënäˈkuˈunk dyaˈoyëdë mëjjäˈäytyëjkë jyotmay (1 Korintʉ 13:11). Jamyatsë ko mˈuˈunk mˈënäˈk kyaj mbäät xytyukmëtmaytyaktäˈäy ja mjotmay, nan kyaj mbäät xyajtuny extëmë yajkajpxynyäjxpë mä diˈib mëët të myaˈˈajääywyaˈkxy.

• Kyaj kajaa xyajtëgäjtsëdë jyukyˈäjtën mˈuˈunk mˈënäˈk. Oy ko kyaj mtsënääytyëgatsët ets duˈunyëm tijaty xytyundët extëm të xyˈijxwëˈëmdë. Diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko duˈunyëm xyjotmoˈoytyëdë Diosë jyaˈa, extëm xykyäjpxtëdë Biiblyë ets mDiosˈawdattët tuk mfamilyë (Deuteronomio 6:6-9).

Melissa diˈib tsënääy mëdë nyaˈay 16 jëmëjt, jyënaˈany: “Ninäˈätsë nety ngawinmay nyaˈˈajääywyäˈkxët. Per oyëts nnayjäˈäwë kots ngupëjky ko kyajts mbäät nyaˈoyë diˈib të nyaxy”. Duˈunë duˈun, yëˈë jukyˈäjtën kyaj jabäät jyëjpkëxy ko jäˈäy yaˈˈajääywyaˈkxy.