TA KYOOTSËNË etsë José yajpääty mä jyënwiin tyëjkwiin diˈib jantsy tsuj. Tamë ääy kepyë mëjatypyë diˈib yajkypyë ääytsyäˈäm ujtstsäˈäm etsë ääy ujts diˈib yoonbëtsëëmp mä nëë diˈib të yaˈˈabojtsëˈëky, ets kyëxëˈëky mëj mëj mä yˈaneˈemyë faraon. José ta jagambäät tmëdoy wiˈix ja yˈënäˈkuˈunk xyiˈik yäˈäxtë, Manasés diˈib mëj etsë Efraín diˈib mutsk. Waˈan nanduˈun tpawinmay wiˈix ja nyëdoˈoxy ttukxiˈiky ti ja ënäˈkuˈunk tyuundëp. Ta netë José xyiˈiky, pes nyijäˈäwëp ko yëˈë Dios diˈib të kyunuˈkxyëty.

Ja kyaˈaxkopkˈuˈunk, txëëmooy Manasés diˈib nikajp “Diosëts të xytyukjäˈäytyëgoy” (Génesis 41:51, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM]). Mbäät nˈijtëm seguurë ko extëmë netyë Dios të tkuentˈatyë José, yëˈë nety të pyudëkëty parë tjäˈäytyëgoyët ja jäj jëmuˈumën diˈib jyäˈäwëp ko tjamyetsy ja tyeety, myëgaˈaxëty ets ja tyëjk. Ko ja myëgaˈaxëty yˈaxëkˈijxëdë, ta tyëgäjtsyë jyukyˈäjtën, axëëk yajtuuny axtë yaˈooganëdë. Ta net yajtoˈky extëmë tuumbë mosë. Desde jaa, kyaj José jyotkujkˈäjty, kanäk jëmëjt yajtuumbëˈäjty. Ta net yajpëjtaky pujxndëgoty, ets tuk tiempë yˈijty kadenë mëët. Per tukëˈëyë tyäˈädë, jeˈeyë tˈakjamyetsy, pes tyamë José yëˈë tadë myëmajtskpë jäˈäy diˈib myëdäjtypyë kutujkënë Egipto. *

Nuˈunë netyë xëë jëmëjt të nyaxy, José të tˈixy ko tukëˈëyë diˈibë Jyobaa të tnaskäjpxë të yˈadëy. Tam yˈabajnë jëxtujk jëmëjt mä të yˈity ja kojy pëjtaˈaky Egipto extëm ojts yajnaskäjpxë, etsë José yëˈë nyikëjxmˈäjtypy mä nyipety diˈib nadëjkëp. Nan të tpëkyë Asenat, tuˈugë kiixy diˈib Egipto ets majtskë yˈuˈungëty. Per duˈunyëm tjamyetsy ja fyamilyë diˈib Canaán, ets diˈib niˈigyë jyamyejtsypy, yëˈë Benjamín, ja myëgaˈaxë tim mutskpë etsë tyeety. Waˈanë José nyayajtëëwë pën oy yaˈix yajpäättë ets pën ja myëgaˈaxëty të tyëgatstë o pën duˈunyëm yˈawäˈänˈattë ets tˈaxëkˈixtë myëguˈuk. ¿Mbäädë nety ti ttuny parë yˈoyët ja jotmay ets dyajtuˈukmukët ja fyamilyë?

¿Waˈan duˈun mjaty extëmë José? ¿Waˈan kyaj oy mˈittë mëdë mfamilyë mët ko jyamˈatyë nayˈaxëkˈixë, jam pën ti tnaywyinaxëjawë o jam pënë myëguˈuk të tˈaxëktuny? Pën duˈun mjaty, oy ko xyˈixët wiˈixë José tmëdäjtyë mëbëjkën ets wiˈix yˈijty mëdë fyamilyë.

Mëk tyuunyë José ets kyaj tjäˈäwë wiˈixë ja xëë jëmëjt nyajxy. Ets duˈun extëmë netyë Jyobaa të dyajkumäˈäy ja faraon, ko nyajxy jëxtujk jëmëjt mä jyantsy yˈijty jyantsy wyindëëy ja kojy pëjtaˈaky, ta net myiiny ja yuu. ¡Kyaj ti nyekyˈijty nyekywyindëëy! Ta ja yuu jyajty mä wiink nax wiink käjpn. Biiblyë jyënaˈany ko “japyë yuuxëëw käˈäp yˈijty Egipto” (Génesis 41:54, MNM). Duˈunë duˈun, tyukˈoyˈäjttë ja jäˈäyëty diˈib Egipto ko José ojts dyajniwijy dyajnikejy ja kumäˈäy ets ko yajxon tijaty ttukniwijtsë.

Ja jäˈäyëty diˈib Egipto jyäˈäwëdë ko José mëjwiin kajaa nety të pyudëkëdë ets myëjkumääytyë ko jantsy oy tijaty ttukniwitsë. Perë José yëˈëyë tsyojk  ets yajmëjkumayëdë Jyobaa, diˈib Diosˈäjtypy. Nanduˈun ëtsäjtëm, pën nyajtuˈunëmë wijyˈäjtën parë nmëduˈunëmë Jyobaa mëdë yujyˈat tudaˈakyˈat, Jyobaa mbäät tijaty xytyuktuˈunëm diˈibë nety ninäˈä ngawinmäˈäyëm nduˈunëm.

Ko ja tiempë nyajxy, ta nanduˈun Egipto jyamˈäjtyë yuu. Ets ko ja jäˈäyëty tˈamdoodë naybyudëkë ja faraon, ta yˈanmääyëdë: “Nëjkxtë mä Joséjën ets kuytyundë ti yëˈë nyiˈanaˈamëbën”, ta ja José dyaˈˈawatsy ja tsaˈx ets ja jäˈäyëty tjuuytyë ja jeˈxy pëky (Génesis 41:55, 56, MNM).

Per mä wiinkpë nax käjpn, niˈigyë ja jäˈäy jyotmaybyattë extëm Canaán mä nety tsyëënë ja fyamilyë José. Jacob, ja José tyeety, të nety tnijawë ko Egipto tapë jeˈxy pëky, ta tˈanmääy ja yˈuˈunk yˈënäˈk parë nëjkx dyajtsoondë (Génesis 42:1, 2).

Jacob ta tkejxy ja myäängëty, yëˈëyë yajwëˈëmë Benjamín, ja tim mutskpë, pes duˈunyëmë nety tjamyetsy wiˈix jyajtyë José ko tkejxy parë nëjkx tˈixyë myëguˈuktëjk, per ninäˈä kyanekyjëmbijty. Yëˈëyë yajtukëwijtsë ja José wyit diˈibë nety të tnamoˈoy, këëts këëts ets neˈpyny neˈpyny parë wyinmayët ko të nety tsyuˈutsyëty tuˈugë jëyujk (Génesis 37:31-35).

Jeky ojts jyantsy tyuˈuyoˈoytyë ja yˈuˈunk yˈënäˈkë Jacob, taanëm jyäjttë Egipto. Ko jyäjttë, ta dyajtëëwdë mä mbäät tjuytyë jeˈxy pëky, ta yaˈˈanmääytyë ko tsojkëbë nety tninëjkxtët ja mëj yajkutujkpë diˈib xyëˈäjtypy Zafenat-panéah, tyäˈädë jäˈäy yëˈë netyë José (Génesis 41:45). Kyaj tˈëxkäjptë ko tˈijxtë, jeˈeyë tˈijxtë extëm tuˈugë mëj yajkutujkpë diˈib Egipto. Ets kom yajpudëkëyandëbë nety, ta dyaˈijxëdë mayˈäjt wintsëˈkën extëmë netyë jäˈäy tkostumbrëˈattë mä tadë tiempë, nyayjijtakëdë “jam wyindum” ets nyaxkugoˈowëdë (Génesis 42:5, 6, MNM).

Perë José yˈëxkäjptë ja myëgaˈaxëty. Ko nyiwindakëdë, ta tjamyejtsy wiˈixë Jyobaa yajkumääjë ko myutskˈäjty. Biiblyë jyënaˈany: “Ënet ja José tjäˈäymyejtsy ja wyingumäˈäy mëdiˈibë nety të tˈixyën mëët yëˈëjëty” ko nyiwindäˈägëdë duˈun extëmë nety jam ttundë (Génesis 37:2, 5-9; 42:7, 9, MNM). ¿Ti tyunëbë José? ¿Myats myënandëp o tyukumëdowdëp wiˈix tyuunëdë?

José nyijäˈäwëbë nety ko kyaj mbäät dyajnigëxëˈëky wiˈix nyayjawëty. Jyobaa të nety ttuknibëjtäägë ets ja tyëëm yˈäätsë Jacob jyäˈtët extëm tuˈugë nasiongë kumëjääbë, pääty yëˈë nety diˈib të tnasˈixë parë duˈun tyun jyatëdët (Génesis 35:11, 12). Pes pën ja myëguˈuktëjk duˈunyëm yˈawäˈänˈattë, tnaywyinaxëjawëdë tijaty ets yˈaxëkjäˈäyˈattë, ¿wiˈix yˈadëwët diˈibë Dios tyuknibëjtakë? Ets ko ttukumëdowdët, mbäädë nety jotmay jëjpˈam tpëjtaˈaky ja Benjamín ets ja tyeety, pes kyaj nety tnijawë pën duˈunyëm jyamˈaty ja jotmay. Ets ni tkanijawë pën jam yˈakjukyˈattë. Päätyë José kyaj nyaynyigäjpxanë pën yëˈë, ets parë tnijawët, ta twinmäˈänyˈijxy pën të tyëgatstë. Duˈunë nety mbäät tˈixy ti Jyobaa tsyejpy parë yëˈë ttunët.

Tsip parë tyam duˈun njäjtëm. Per diˈib tuun jäjtëp mä familyë, yëˈë ko tsyiptundë ets  nyaywyäˈkxëdë. Ko duˈun jyaty, ta net mayë jäˈäy kyaj nyayjëjpkuwitsëty ets ttuny diˈib tim jawyiin miimp mä jyot wyinmäˈäny. Pën nbatëmë duˈumbë jotmay, oy ko nbanëjkxëmë José yˈijxpajtën ets nbayoˈoyëm ti Jyobaa tsyejpy parë nduˈunëm (Proverbios 14:12). Jëjpˈam ets oy nˈijtëm mëdë familyë, per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko oy nˈijtëm mëdë Jyobaa etsë Jesus (Matewʉ 10:37).

José ta net twinmäˈänyˈijxy ja myëgaˈaxëty parë tnijäˈäwë ti nety japˈäjtp mä jyot kyorasoonëty. Tim jawyiin, tniwäämbajttë ko yëˈë käjpn niˈˈijxpëty ets ta net dyajtuuny tuˈugë wyingäjpxpë parë ojts tmëkmëgäjpxtë. Ja myëgaˈaxëty, ta nyaynyikäjpxtutëdë ets jyënandë ko tamë fyamilyëty ets ko të nety ja yˈutsy dyajwëˈëmdë mä tyëjk diˈib tim mutsk. ¡Jantsy jotkujkë José nyayjäˈäwë ko tmëdooy ko tam ja yˈutsy jyukyˈaty! José ta tnijäˈäwë ti net mbäät tˈaktuny. Ta tˈanmääy ja myëgaˈaxëty: “Yäˈädë ënet mëët nˈëkjantsyˈijxmëty [...] käˈäp yä mtsoondëty koonëm tëy xyˈëkˈyajmindëty ja mˈutsyëty ja mutskpë”. Ko nyajxy tëgëk xëë, ta jyëmbijttë mä tyëjk parë ojts dyajtsoondë Benjamín, per ta José ojts dyajwëˈëmy niduˈuk parë seguurë jyëmbittët (Génesis 42:9-20, MNM).

Ja nimäjkpë myëgaˈaxëty wyinmääytyë ko Zafenat-panéah kyaj tjaygyukë wiˈix kyäjpxtë, ta tnimaytyaktë wiˈixë netyë José të ttundë 20 jëmëjtëp ets jyënandë: “Tyam ënet nˈijxëm, ets tyam ënet ngëbajtëm ko ojts axëëk ja nˈutsyˈäjtëm nduˈunëm. Ojts xyjyamënuˈkxtakëmë ets jeexyë nbaˈëyoˈowëm nasˈëyoˈowëm. E ëtsäjtëmë käˈäp ja nduˈunëmë kuentë, ojts naˈijxëm ko ënety mon tuk yajpääty. Pääty ënet ëtsäjtëm tyam yäˈädë ëxëëkˈäjtën nbatëm nˈijxëm”. José diˈibë nety wäˈäts jyaygyujkëp, ta “twinwäˈktuty ja jyiiky myëguˈuk, ets ojts nyijkxy yaxpë” (Génesis 42:21-24, MNM). José nyijäˈäwëbë nety ko tuˈugë jäˈäy jyantsy jyodëmbity kyaj jeˈeyë tmëkjawë ti të ttuny, pääty tˈakwinmäˈänyˈijxy ja myëgaˈaxëty.

José ta dyajjëmbijtääyë myëguˈuktëjk Canaán, yëˈëyë Simeón ojts dyajwëˈëmy. Nan ojts tpëjtaˈagyë meeny xäˈkˈagëˈëy mä ja jeˈxy pëky diˈibë nety myënëjkxtëp. Ko ja myëgaˈaxëty jyäjttë mä tyëjk, ta ttukmëtmaytyaktë tyeety ti nety të tyuny të jyatyëty ets ta mëktaˈaky tˈanmääytyë parë tkaxëdë Benjamín ets mëët nyëjkxtët Egipto. Ko jatëgok jyäjttë Egipto, ta tˈanmääytyë ja José tyuumbë ko të nety tpäättë meeny xyäˈkˈagëˈëy ets ko yajjëmbitandëbë nety. Per oy duˈun tjayajëmbijttë, José yˈakwinmäˈänyˈixan ja myëguˈuktëjk. Ko tˈijxy ja Benjamín, kyaj dyajnigëxëˈky wiˈixë nety nyayjawëty, ta twoowdë parë nëjkx mëët kyay yˈuuktë. Ets ko nety jyëmbitanëdë mä tyëjk, ta José ojts tniˈanaˈamë parë yajpëjtäˈägët tuˈugë kopë mä xyäˈkë Benjamín (Génesis 42:26–44:2).

Ko waanë yˈijty, ta José ojts tniˈanaˈamë parë nëjkx yajnaspäädëdë ja myëgaˈaxëty ets yaˈˈamdowët ja kyopë. Ko ja kopë yajpaty mä ja xyäˈkë Benjamín ets ko yaˈˈanmääy ko yëˈë nety të tmeetsy, ta niˈamukë ja myëgaˈaxëty pyajëmbijtëdë axtë mä José tyëjk. Taanëmë José tˈijxy wiˈixë nety jyaˈayˈattë ja myëguˈuktëjk. Judá yëˈë diˈib käjpx ets jyënany ko wëˈëmandëp niˈamukë parë José tyuumbëˈatëdët. Perë José ta jyënany ko yëˈëyë Benjamín diˈib wëˈëmëp Egipto (Génesis 44:2-17).

Judá ta amumduˈukjot jyënany: “Yëˈë ndeetyëts tsyojkypy jyäˈäp oy yëˈë myäänk. Jaˈko yiˈiyë [Benjamín] tuˈuk jyääkˈuˈunkˈäjtypy”. Tyäˈädë ää ayuk yaˈˈamutskˈäjtë José, pes yëˈë mëdë Benjamín tyääkˈäjttë Raquel. Ets duˈun extëm ja tyeety tjamyetsy ja Raquel, nanduˈunë nety yëˈë tjamyetsy ja tyääk diˈib oˈk ko dyajmaxuˈunkˈäjtyë Benjamín. Ets päätyëdaa José niˈigyë ttsejkyë Benjamín (Génesis 35:18-20; 44:20, MNM).

Judá ta jatëgok tmënuˈkxtakyë José ets kyaj dyajwëˈëmëdë Benjamín extëmë tuumbë mosë. Axtë nayˈawäˈänë parë yëˈë wyëˈëmäˈäny. Myëjëëy myëyax ets tˈanmääy: “Wiˈixëts ëjts nwimbitëty, ets yëˈë ndeetyëts jotkujk nwinguwäˈägëty, ¿pënë käˈäbëts yëˈë myäänk nyajnëjkxë? Ëjts käˈäbëts oy neyjyawëdëty, ko ja ndeetyëts ëxëëk jyatëty kyëbatëty” (Génesis 44:18-34, MNM). Judá të nety jyantsy tyëgatsy, kyaj jeˈeyë jyodëmbijty, yaˈijxë paˈˈayoˈowën etsë oyjyaˈayˈäjtën.

 José kyaj tnekymyëmadäˈägany wiˈixë nety nyayjawëty. Ta tkajxpëtsëëmdääy ja tyuumbë ets ta tyëjkë jëëy yaxpë, jantsy mëk jyëëy yaxy axtë yajmëdoo mä ja faraon yˈaneˈemy. Taanëmë José ojts tnigajpxy pënën yëˈë, ko jyënany: “Ëjts jëduˈun mijts yëˈë mˈutsyëty José”. Duˈunyë wyëˈëmëtyaaytyë ja myëgaˈaxëty. Perë José ta tmënaandë ets ojts ttsuˈkxtë parë ttukˈijxtë ko të nety tpokymyaˈkxtë (Génesis 45:1-15, MNM). Duˈunë José dyajnigëxëˈky ko Jyobaa pokymyaˈkxp mëjwiin kajaa (Salmo 86:5). Ets ëtsäjtëm, ¿jäˈäyˈäjtëm duˈun?

Ko faraon tnijäˈäwë, ta tˈanmääyë José ets nëjkx dyajtsoonyë tyeety diˈibë nety të myëjjäˈäyënë mët niˈamukë fyamilyë. Kyaj jekyë tiempë nyajxy parë José tyuˈukmujky jatëgok mëdë tyeety. Ko Jacob tˈijxy ja yˈuˈunk, ta tyëjkë jëëy yaxpë ets jyënany: “Tëë ënet tyam mijts këˈëm ndimyˈixy, ets ko tëë nijawëts ko mjuukyˈäjtptëm. ¡Tyam oyëts ënet nˈoˈknëty!” (Génesis 45:16-28; 46:29, 30, MNM.)

Ko Jacob nyaybyatë mëdë José, ja yˈakjukyˈajty 17 jëmëjt. Ko nety yˈooganë, ta ojts tkunuˈkxy ja nimäjmajtskpë yˈuˈunk ets ojts tnaskäjpxë wiˈixë nety jyatäˈändë niduˈuk niduˈuk. José, ja myëmäjktuˈukpë, majtsk duˈunën tkumääy extëmë nety yajkumaytyë ja kaˈaxkopkpë. Ets mä ja nimäjmajtskpë tëëm ääts diˈib Israel, nimajtsk yëˈë José yˈuˈunk. ¿Ets ti ojts yajnaskäjpxë mä Judá, ja myëmäjtaxkpë yˈuˈungë Jacob? Kom yëˈë diˈib jodëmbijt ets kyaj dyuˈunëty ja myëgaˈaxëty, ta Jacob ojts tnaskäjpxë ko mä tyëëm yˈääts myinäˈänyë Mesías (Génesis, kapitulo 48 ets 49).

Jacob ja yˈoˈky ko netyë jyëmëjt 147. Ko ojts yˈoˈknë, ta ja yˈuˈunk yˈënäˈk tsyëˈkëdë ko José dyajtunët ja kutujkën diˈib myëdäjtypy parë tyukumëdowëdët wiˈixë nety të ttundë. Perë José, ta jyotkujkmooyëdë, pes të nety tˈanëëmëdë ko Jyobaa yëˈë diˈib nyasˈijxë parë yajmëjjäjtäˈäytyët Egipto ets kyaj tiko nety tmëkjawëdët ti të ttundë. Ta tˈanmääytyë: “Këdii mtsëˈëgëdë. Ëjts käˈäbëts mëbäät duˈun neyajnaxyë ta Diosën” (Génesis 15:13; 45:7, 8; 50:15-21, MNM). Parë José, Jyobaa yëˈë diˈibë nety mas oy tijaty pyayeˈepy. José kyaj nety tiko mbäät ttukumëdoy ja myëguˈuktëjk, pes të netyë Jyobaa pyokymyaˈkxëdë (Ebreeʉsʉty 10:30).

Ets mijts, ¿mtsiptakxëp pën xypyokymyaˈkxët? Mbäät xytsyiptakxëm pën ja diˈib të xytyuˈunëm axëëk, duˈun të ttuknibëjtäägë. Per ko nbokymyaˈkxëm pënaty të jyodëmbittë amumduˈukjot, kyaj jeˈeyë nëjkx oy nnayjäˈäwëm, nan oy nëjkx nyayjawëty ja jäˈäy diˈib axëëk të xytyuˈunëm. Ets nan nëjkxëp niˈˈijxtutëmë myëbëjkënë José etsë nDeetyˈäjtëmë Jyobaa diˈib pokymyaˈkxp.