1. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë niˈigyë ndukxondakëm ko nˈëxpëjkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë?

 TUˈUGË mixy mëdiˈibë xëwˈäjtp Ben, jyënaˈany: “Nëgooyëts nˈëxpëkanë tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë”. ¿Nanduˈun xyjyantsy xyˈëxpëkäˈäny? ¿O mwinmaapy ko tsip xyjyaygyukët tijaty ojts yajnaskäjpxë? Pën mtsiptakxëp xyjyaygyukët, mbäät yëˈë mbudëkëty ko xywyinmayët tiko Jyobaa ojts dyajkujayëty.

2. ¿Ti nˈixäˈänëm mä yäˈädë artikulo?

² Mä yäˈädë artikulo yajnimaytyäˈägäˈäny tiko yˈoyëty njaygyujkëm tijatyë Biiblyë ojts tnaskäjpxë ets ti mbäät xypyudëjkëm. Ok, ta net nˈixäˈänëm majtsk pëky mëdiˈibë Daniel ojts tnaskäjpxë ets wiˈix xypyudëjkëm ko tyam njaygyujkëm wiˈix nyiwijy nyikejy.

3. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm parë njaygyujkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë?

³ Parë njaygyujkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, tsojkëp pën xypyudëjkëm. Min nˈokˈijxëm tuˈugë ijxpajtën. Nˈokpawinmäˈäyëm ko të mnëjkxy mä tuˈugë lugäär mëdiˈibë kyaj xyˈixyˈaty, per ta mjamyëdatyëty tuˈugë mëtnaymyaayëbë mëdiˈibë wäˈäts yˈixyˈajtypy ja lugäär, ets mdukˈawanëty mä meerë myajpääty. Oy ko të mjamyëdatyëty ja mëtnaymyaayëbë, pes nyijäˈäwëtyaapy mäjaty ja tuˈu myënëjkxy. Nanduˈunë Jyobaa xytyukˈawäˈänëm ti tiempë tyam ndukjukyˈäjtëm ets tijaty ak miimp ak këdakp. Pääty parë njaygyujkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, tsojkëp nˈijtëm yujy tudaˈaky ets nˈanmäˈäyëmë Jyobaa parë xypyudëjkëm (Dan. 2:28; 2 Peed. 1:19, 20).

4. ¿Tiko Jyobaa dyajkujäˈäyë mä Biiblyë tijaty ojts tnaskäjpxë? (Jeremías 29:11; ix nanduˈunë dibujë).

⁴ Jyobaa duˈun extëm tuˈugë uˈunkteety mëdiˈibë tyukmëtsojkypyë yˈuˈunk yˈënäˈk parë jyukyˈattët agujk jotkujk mä tiempë  myiny kyëdaˈaky (käjpxë Jeremías 29:11). Xytyukˈawäˈänëm tijaty tunan jatanëp, pes ojts dyajkujayëty mä yˈAyuk parë mbäät nnijäˈäwëm kontiempë tijaty tunan jatanëp (Is. 46:10). Jyobaa mëk xytsyojkëm, pääty të xytyuknijäˈäwëtyaˈayëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë. Per ¿wiˈix mbäät nˈijtëm seguurë ko jantsy adëwäämp tijaty ojts yajnaskäjpxë?

5. ¿Ti tukniˈˈijxëdëbë ënäˈktëjk extëm yajnimaytyaˈagyë Max?

⁵ Ënäˈktëjk mëdiˈibë eskuelëˈäjttëp tuˈukmujktëp mët pënaty kyaj tmëjˈix tmëjpëjktäˈäktë Biiblyë ets mbäät yaˈˈamajtsk yajjotmajtskëdë mä tijaty myëbëjktëp ko tˈixtë wiˈix jyukyˈattë ets wiˈix yˈanëˈëmxëdë. Min nˈokˈijxëm wiˈix yajnimaytyaˈagyë Max. Yëˈë jyënaˈany: “Kots nyaˈkpëtsëëmy ojtsëts nˈamajtsk njotmajtskë pën jantsy yëˈëjëtsën ndukˈijtëp ja relijyonk mëdiˈibë tëyˈäjtën ets pënë Biiblyë jantsy yëˈë Diosë yˈAyuk”. ¿Ti tyuundë ja tyääk tyeety? Max yˈakjënäˈäny: “Nijäˈäwëbëtsë nety ko xymyëmääy xymyëdäjtëbëts, per xymyëmaˈkxtujktëts ets yëˈë yajtuundë Biiblyë parë tˈatsoowëmbijttë tijatyëtsë nety nmëmaapy nmëdajpy. Ojtsëts nanduˈun këˈëm nˈëxpëky tijatyë nety të yajnaskäjpxë mä Biiblyë ets nimaytyakëts mëdëtsë nmëguˈuktëjk tijatyëtsë nety të nˈëxpëky. Kots duˈun nduuny, yëˈëts xyaˈijt seguurë ko Biiblyë jantsy yëˈë Dios të dyajjäˈäyëty”.

6. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm ko nˈamajtsk njotmajtskëm, ets tiko?

⁶ ¿Ti mbäät xytyuny pën duˈun näˈäty mˈamajtsk mjotmajtskë extëmë Max? Kyaj mbäät axëëk mnayjyawëty, per tsojkëbë net ti xytyunët. Pes ko jäˈäy yˈamajtsk jyotmajtskë, mbäät yaˈijxkijpxyë extëm ko ti tyowë. Ko nˈijxëm ti tyowë tsojkëp netyë nyajwatsëm, pes ko duˈun ngatuˈunëm, ta netyë tyowëtyaˈayaˈany. Pääty ¿ti mbäät xytyuny pën mˈamajtsk mjotmajtskëp? Oy ko mnayajtëwëdët: “¿Njantsy myëbëjkypyëts extëmë Biiblyë tnimaytyaˈaky tijaty tunan jatanëp mä tiempë myiny kyëdaˈaky?”. Pën kyaj mˈity seguurë, oyxyëp ko xyˈëxpëky tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë mëdiˈibaty të yˈadëy. Min nˈokˈijxëm wiˈix mbäät duˈun xytyuny.

7. ¿Ti pudëjkë Daniel parë tˈëxpëjky tijatyë nety të yajnaskäjpxë mä Biiblyë? (Daniel 12:10; ix nanduˈunë dibujë).

⁷ Ko nˈëxpëjkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë oy ko duˈun nduˈunëm extëmë Daniel. Pes ko tˈëxpëjky yëˈë parë niˈigyë tjaygyukëyany ja tëyˈäjtën. Daniel yujy tudaˈaky yˈijty, pes nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa yëˈëyë pyudëjkëp pënaty nyijäˈäwëdëp ets mëmëdoowëdëp ja yˈanaˈamën (Dan. 2:27, 28; käjpxë Daniel 12:10). Daniel ijt yujy tudaˈaky ko Jyobaa tˈamdooy tpëjktsooyë naybyudëkë (Dan. 2:18). Nëˈpäät këkpäät tˈëxpëjky ja Diosë jyaaybyajtën ets yajxon ojts tpayeˈey mä ja nekyxyaatsy mëdiˈibë nety jamˈäjtp mä taabë tiempë (Jer. 25:11, 12; Dan. 9:2). ¿Wiˈix mbäät nanduˈun nˈëxpëjkëm extëmë Daniel ttuuny?

8. ¿Tiko näägë jäˈäy tˈëxpëktë tijaty të yajnaskäjpxë mä Biiblyë, ets tiko ëtsäjtëm nˈëxpëjkëm?

⁸ Oy ko xywyinmayët tiko xyˈëxpëky tijaty të yajnaskäjpxë mä Biiblyë. ¿Yëˈë parë niˈigyë xynyijawëyaˈany ja tëyˈäjtën? Pën duˈun, Jyobaa mbudëkëyanëp (Fwank 4:23, 24; 14:16, 17). Per näägë jäˈäy tˈëxpëktë Biiblyë parë  xytyukmëbëkäˈänëm ko Dios kyaj yëˈë të dyajjäˈäyëty. Etsë net wyinmaytyë ko pënë Biiblyë kyaj yëˈë Dios tˈayukëty, mbäät këˈëm twinˈixtë tii oy ets tii axëëk ets jyukyˈattët wiˈix tyimjukyˈatäˈändë. Per ko ëtsäjtëm nˈëxpëjkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, yëˈë duˈun mët ko nnijawëyäˈänëm ja tëyˈäjtën. Min nˈokˈijxëm wiˈixën tsyokyëty njäˈäyˈäjtëm parë njaygyujkëm tijaty të yajnaskäjpxë mä Biiblyë.

9. ¿Wiˈix mbäät njäˈäyˈäjtëm parë njaygyujkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, ets tiko?

⁹ Tsojkëp nˈijtëm yujy tudaˈaky. Jyobaa wyandakypy ko pyudëkëyaampy pënaty ijttëp yujy tudaˈaky (Sant. 4:6). Pääty tsojkëp nmënuˈkxtakëm parë xypyudëjkëm ets njaygyujkëm tijaty të yajnaskäjpxë mä Biiblyë. Pën ijtëm yujy tudaˈaky, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë ngupëjkëm extëm tyam xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm ja tuumbë mëdiˈibë kuwijy, mëdiˈibë Jyobaa yajtuumpy parë xymyoˈoyëm tukëˈëyë ja ëxpëjkpajn mä tyam meerë nyajtëgoyˈäjtëm (Luk. 12:42). Komë Jyobaa yëˈë tuˈugë Dios mëdiˈibë tijaty tyuumpy tukniwits tuknimäˈkxë, pääty yëˈë yajtuumpy ja tuumbë mëdiˈibë kuwijy parë njaygyujkëm ja tëyˈäjtën mëdiˈibë yajpatp mä yˈAyuk (1 Kor. 14:33; Éfes. 4:4-6).

10. ¿Ti mdukniˈˈijxëp extëm yajnimaytyaˈagyë Esther?

¹⁰ Ëxpëk nëˈpäät këkpäät. Mbäät yëˈë xyˈëxpëjktsondaˈaky tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë mëdiˈibë mjantsy nyijawëyaampy. Duˈunën ttuunyë Esther, yëˈë jyantsy nyijawëyaambyë nety wiˈix tijaty ojts yajnaskäjpxë parë yajnijawët pënën Mesíasˈatäämp. Esther jyënaˈany: “Kotsë netyë njëmëjt 15, këˈëmëtsë nety nˈoktimypyayeˈeyaˈany pën jantsy jaajën tijaty ojts yajnaskäjpxë mä netyë Jesus kyaminyëm yä Naxwiiny”. Pääty, ¿ti net tyuun? Yëˈë kyäjpx tijaty myaytyakypyë Rollos del mar Muerto, ets yëˈë pudëjkë parë yˈijty seguurë Esther tˈaknimaytyaˈaky: “Näägë ja nekyxyaatsy ja yajjääy mä netyë Jesus kyaminyëm yä Naxwiiny, pääty tijaty jap yajkujäˈäyë jantsy yëˈë netyë Dios të tnaskäjpxë. Tap mëdiˈibëts kanäkˈok ngäjpx parëts yajxon njaygyujkë”. Oy ko duˈun ttuunyë Esther, pes tˈaknimaytyaˈaky wiˈix pyudëjkë ko ojts nëˈpäät këkpäät nbayeˈey tijatyë nety të yajnaskäjpxë. Yëˈë jyënaˈany: “Ijtëts seguurë ko Biiblyë tëyˈäjtën jyantsy myaytyaˈaky, pes tëtsë nety këˈëm ndimypyayeˈey”.

11. ¿Wiˈix ndukˈoyˈäjtëm ko nbayeˈeyëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë?

¹¹ Niˈigyë ndukjotkujkˈäjtëmë Jyobaa ets ngupëjkëm extëm tyam xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm ko nˈijxëm wiˈix yˈadëy tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë. Xypyudëjkëm nanduˈun parë nˈëwxijt njëjpˈijxëm ja jukyˈäjtënë xëmëkyëjxmbë. Ko duˈun nˈëxpëjkëm, mbäät agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm oy ti tyun jyatëdët. Minë net nˈokˈijxëm majtsk pëky ti Daniel ojts tnaskäjpxë mëdiˈibë adëëp mä ndiempëˈäjtëm. Ko njaygyujkëm wiˈix nyiwijy nyikejy, mbäät xypyudëjkëm parë oy tijaty nduˈunëm.

12. ¿Ti myaytyäˈägaampy ko jyënaˈany ja awinaxë tyeky yëˈë “moˈonts xëbiny mëdë pujxn”? (Daniel 2:41-43).

¹² (Käjpxë Daniel 2:41-43). Ja rey Nabucodonosor ojts tˈixy tuˈugë mëj awinax mëdiˈibë tyeky “moˈonts xëbiny mëdë pujxn”. Ko nˈijxkijpxyëm  mëdiˈibë ojts tnaskäjpxë Daniel ets mëdiˈibë yajmaytyakp mä Apocalipsis o Diˈibʉ Jatanʉp, ta njaygyujkëm ko yäˈädë awinaxë tyeky, yëˈë yˈandijpyë Estados Unidos mëdë Reino Unido, ja gobiernë mëdiˈibë tyam wäˈkpëtsëëmp abëtsëmy nyaxwinyëdë. Ko Daniel ttukmëtmaytyaky ja Nabucodonosor wiˈixën nyiwijy nyikejy ja kyumäˈäy, ta tˈanmääy ko ja kyutujkën “tam mä yˈitäˈäny mëk ets tam mä yˈitäˈäny yuunk”. ¿Tiko nety yˈitäˈäny yuunk? Yëˈko yäˈädë awinaxë tyeky xëbiny mëdë moˈonts etsë moˈonts, yëˈë yˈandijpy oytyim pën jäˈäyëty mëdiˈibë kyaj pyudëkëdë parë mëk yˈitët ja kyutujkën. b

13. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm mëdiˈibë ojts yajnaskäjpxë mä Daniel?

¹³ Kanäk pëky tijaty xytyuknijäˈäwëm mëdiˈibë Daniel nyimaytyak mä wiˈixën nyiwijy nyikejˈyë yäˈädë awinaxë tyeky. Myëduˈuk, yëˈë ko yäˈädë gobiernë mëdiˈibë wäˈkpëtsëëmp abëtsëmy nyaxwinyëdë Estados Unidos mëdë Reino Unido mëkën yˈity ja yˈanaˈamdakn. Extëm nˈokpëjktakëm, yëˈë madaktë ko ttuktëjkëdë ja tsip mä Primera Guerra Mundial etsë Segunda Guerra Mundial. Per kyaj tyam duˈun ja mëkˈäjtënë tnekymyëdattë mët ko ja jyaˈayëty kyaj tuˈugyë nyayaˈitëdë. Myëmajtsk, yëˈë ko yëˈëyë ak anaˈamandëp mä netyë Diosë gyobiernë tkayajkutëgoynyëm tukëˈëyë gobiernëtëjk. Kyaj mbäät wyingudëgatsˈatëdë oy näˈäty jyanibëdëˈëgëdë wiink paˈis, pes nnijäˈäwëm wiˈix ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë ko yëˈëyë “ja tsää”, jaˈa njënäˈänëm ja Diosë gyobiernë mëdiˈibë mbäät yajjëmbityëty puˈxm (Dan. 2:34, 35, 44, 45).

14. ¿Wiˈix xypyudëjkëm parë oy tijaty nduˈunëm ko njaygyujkëm wiˈixën nyiwijy nyikejˈyë yäˈädë awinaxë tyeky?

¹⁴ ¿Mˈijtpën seguurë ko duˈunën nyiwijy nyikejy extëm ja Daniel ojts tnimaytyaˈaky ja awinaxë tyeky? Pën mjantsy myëbëjkypy, ta oy tijaty xytyunäˈäny mä mjukyˈäjtën. Extëm nˈokpëjktakëm, kyaj yëˈëyë xypyaˈoˈktëwäˈäny ja meeny sentääbë o xyˈëxtäˈäyaˈany ja jukyˈäjt madakën pën mnijäˈäwëp ko yäˈädë jukyˈäjtënë tim tsojk jyëjptëgoyaˈany (Luk. 12:16-21; 1 Fwank 2:15-17). Mbudëkëyanëp nanduˈun parë niˈigyë xyjyotmoˈoyët ja Diosë tyuunk mä tyam nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm ets nyaˈëxpëjkëmë jäˈäy (Mat. 6:33; 28:18-20). Ko yam jatëgok të nˈëxpëjkëm mëdiˈibë Daniel ojts tnaskäjpxë, oyxyëp ko nnayajtëˈëwëm: “¿Nyajnigëxëˈkypyëts mä tijatyëts nduumpy ko njantsy myëbëjkypyëts ko ja Diosë gyobiernë tim tsojk dyajkutëgoyaˈany tukëˈëyë anaˈambëtëjk?”.

15. ¿Pënën tyam yajtijp “ja reyë anikëjxytsyoobë” ets “ja reyë abatkëˈëytsyoobë”? (Daniel 11:40).

¹⁵ (Käjpxë Daniel 11:40). Daniel kapitulo 11 tmaytyaˈaky nimajtsk ja gobiernë mëdiˈibë yajtsiptaktëp ja yˈanaˈamdakn. Ko nˈijxkijpxyëm mëdë wiinkpë tekstë tijatyë Daniel ojts tnaskäjpxë, ta njaygyujkëm ko “ja reyë anikëjxytsyoobë”, yëˈë Rusia mët ja gobiernëtëjk mëdiˈibë puwäˈkëdëp. Ets “ja reyë abatkëˈëytsyoobë” yëˈë Estados Unidos mëdë Reino Unido, ja gobiernë mëdiˈibë tyam wäˈkpëtsëëmdëp abëtsëmy nyaxwinyëdë. c

16. ¿Wiˈix tyamë Diosmëduumbëty yˈaxëktunëdë “ja reyë anikëjxytsyoobë”?

¹⁶ “Ja reyë anikëjxytsyoobë” axëëk tyam ttundë Diosmëduumbë mëdiˈibë tsënääytyëp mä ja it lugäär mëdiˈibë yëˈë yˈaneˈempy. Të näägë nmëguˈukˈäjtëm yajtsum yajmatstë ets yajwop yajkäˈätstë, per kyaj nyaytyukˈatsëˈëgëdë “ja reyë anikëjxytsyoobë”. Niˈigyë ja myëbëjkën të kyëktëkëdët, pes nyijäˈäwëdëp ko duˈunënë  Daniel ojts tnaskäjpxë jyatäˈän kyëbatäˈändë d (Dan. 11:41). Ko nˈijxëm wiˈixën yˈadëy mëdiˈibë Daniel ojts tnaskäjpxë, mbäät xypyudëjkëm parë duˈunyëm njëjpˈijxëm tijatyë Jyobaa të xytyukwandakëm ets kyaj nmastutëm.

17. ¿Tijaty jotmay pyattëbë nmëguˈukˈäjtëm mä yˈaneˈemy “ja reyë abatkëˈëytsyoobë”?

¹⁷ Tëëyëp yˈaxëktuun nanduˈunë Diosë kyäjpn “ja reyë abatkëˈëytsyoobë”. Yäˈädë ja duˈun tyuun jyäjtë mä Primera Guerra Mundial etsë Segunda Guerra Mundial ko mayë nmëguˈukˈäjtëm yajtsuum yajmäjtstë mët ko kyaj ojts ttuktëkëyäˈändë ja tsip. Ets nääk ja ënäˈkuˈunk yaˈëxkajxtë mä yˈeskuelë mët ko kyaj tˈsaludaratandë bandeerë. Per ¿wiˈixën tyam yajwinmäˈänyˈixtë ja Diosmëduumbëty mëdiˈibë tsënääytyëp mä ja it lugäär mä yˈaneˈemy “ja reyë abatkëˈëytsyoobë”? Extëm nˈokpëjktakëm, mä tyunyëtyë kampanyë parë yajwinˈixy pën tëkëyäämp anaˈambë, mbäät tuˈugë Diosmëduumbë japyë jyodoty wyinmäˈänyoty jyënaˈany pën jyapuwäˈägëyaampy oy pën tkabotaratët. Per tsojkëp  nˈijxëm wiˈix tijaty nduˈunëm ets wiˈix nwinmäˈäyëm parë nyajnigëxëˈkëm ko yëˈëyë nbuwäˈkëmë Diosë gyobiernë (Fwank 15:18, 19; 18:36).

18. ¿Wiˈix nnayjyäˈäwëm ko duˈunyëm tsyiptundë “ja reyë anikëjxytsyoobë” mët “ja reyë abatkëˈëytsyoobë”? (Ix nanduˈunë dibujë).

¹⁸ Pënaty kyaj tmëbëktë tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, mbäädë net jeˈeyë myoon tyujknëdë ko tˈixtë wiˈix nyaynyibëdëˈëgëdë “ja reyë anikëjxytsyoobë” mët “ja reyë abatkëˈëytsyoobë” (Dan. 11:40). Yäˈädë majtskpë reyëty myëdäjttëp jantsy mayë bombë mëdiˈibë mbäädë jäˈäy yajkutëgoyëty abëtsëmy nyaxwinyëdë, perë Jyobaa kyaj tnasˈixëyaˈany ets duˈun tyun jyatëdët (Is. 45:18). Pääty kyaj ti nmëmäˈäy nmëdäjëm ets ni ngatsëˈk ngajäˈäwëm ko nˈijxëm wiˈix nyaynyibëdëˈëgëdë “ja reyë anikëjxytsyoobë” mët “ja reyë abatkëˈëytsyoobë”. Ko duˈun nˈijxëm, niˈigyë kyëktëkë mëbëjkën ets nˈijtëm seguurë ko tëdën wyingoonë ja kutëgoˈoyën.

19. ¿Ti tsojkëp njamyajtsëm ko ngajaygyujkëm tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë?

¹⁹ Kyaj nnijäˈäwëm wixatyën yˈakˈadëwäˈäny tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë. Pes ni yëˈë Daniel tkajaygyujkë wiˈixën nyiwijy nyikejy tijaty ojts tkujayë (Dan. 12:8, 9). Ko tuk pëky ngajaygyujkëm wiˈixën yˈadëwäˈäny tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, kyaj yëˈë tˈandijy ko kyaj duˈun tyunäˈäny jyatäˈänyëty. Pes ijtëm seguurë ko Jyobaa yëˈëjën xytyukjaygyukëyäˈänëm näˈä nety mbäät nnijäˈäwëm, duˈun extëm tëëyëp ttuuny (Amós 3:7).

20. ¿Tijatyën tim tsojk adëwäämp, per ti mbäät nˈaktuˈunëm?

²⁰ Mayë nasiongëty jyënäˈänäˈändë “¡agujk jotkujk tyam ntsënäˈäyëm ets kyaj ti ntsëˈëk njäˈäwëm! (1 Tes. 5:3, TNM). Ta ja anaˈambëtëjk tnibëdëˈëgäˈändë tukëˈëyë ja relijyonk mëdiˈibë kyaj tyëyˈäjtënëty ets dyajkutëgoyandäˈäytyë (Diˈibʉ Jat. 17:16, 17). Ta net ok yajnibëdëˈëgäˈänyë Diosë kyäjpn (Ezeq. 38:18, 19). Ets taanëmë netë Dios dyajminäˈänyë Armajedon (Diˈibʉ Jat. 16:14, 16). Ijtëm seguurë ko tim tsojkën duˈun tyunäˈäny jyatäˈänyëty. Per ¿ti net mbäät nˈaktuˈunëm? Nˈokkuˈëˈëw nˈokkukäjpxëmë Jyobaa ko mbäät nˈijxëm wiˈixën ja yˈadëy tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë ets nˈoktuknijäˈäwëmë jäˈäy.