Ataalamu ba Bibiria nĩbaijĩ atĩ riĩtwa rĩa Mũrungu nĩrĩonekaga o ta ũrĩa rĩrũngamĩĩritwe nĩ Tetragrammatoni (יהוה), akuĩ maita 7,000 Maandĩkone ja mbere ja Kĩhibirania. Indĩ, babaingĩ baugaga atĩ rĩtĩonekaga Maandĩkone ja mbere ja Kĩgiriki ja Gĩkristo. Nĩũntũ bũu, Bibiria inyiingĩ cia Gĩcũnkũ cia kĩnandĩ itĩtumagĩĩra riĩtwa Jehova rĩrĩa bagũtaũra kĩrĩa gĩĩtagwa Kĩrĩĩkanĩro Gĩkĩerũ. Kinya rĩrĩa bagũtaũra icuncĩ bia Maandĩko ja Kĩhibirania birĩa biĩthagĩrwa na Tetragrammatoni, ataũri babaingĩ batumagĩra “Mwathani” antũ a riĩtwa rĩa Mũrungu rĩongwa.

Bibiria Tafsiri ya Ulimwengu Mpya ĩtĩthingataga njĩra ĩu. Ĩtumĩrĩte riĩtwa Jehova maita 237 kĩrĩ Maandĩko ja Kĩgiriki ja Gĩkristo. Nĩkenda bathithia ũu, ataũri bathũganĩĩrie mantũ jaĩrĩ ja gĩtũmĩ: (1) Mauku ja gũkũnjwa ja Kĩgiriki jarĩa tũrĩ najo naarua tĩ jarĩa jaarĩ o mbere. Mangiri jarĩa jarĩ o nandĩ, jamaingĩ jaandĩkĩrwe akuĩ karine ya ijĩrĩ nyuma ya jarĩa jaandĩki mbere. (2) Gũkinyia ĩgiita rĩu, barĩa bakoobagia mauku jau ja gũkũnjwa mbuga baakũranĩrie Tetragrammatoni na Kyʹri·os, riĩtwa rĩa Kĩgiriki rĩa “Mwathani,” kana bakoobia kuuma maukune jarĩa jaarĩ jarĩ kũgarũrwa

Kamĩtĩ ya ũtaũri bwa Tafsiri ya Ulimwengu Mpya nĩyamenyaga atĩ kũrĩna ũkũũjĩ bũng’anu atĩ Tetragrammatoni nĩcionekaga kĩrĩ mauku ja gũkũnjwa ja mbere ja Kĩgiriki. Ĩtua rĩu riumanĩtie na irikithia bibi:

• Maandĩko ja Kĩhibirania jarĩa jaatumĩkaga ĩgiitene rĩa Jesũ na atũmwa bawe nĩ jaarĩ na Tetragrammatonĩ kunthe. Mberene, nĩ antũ baakai bakararagia ũntũ bũu. Nandĩ nĩũntũ mauku ja gũkũnjwa ja Maandĩko ja Kĩhibirania ja kuuma karine ya mbere nĩjoonekete akuĩ na Qumran, ũntũ bũu nĩbũrikithitue buru.

• Ĩgiitene rĩa Jesũ na ariĩtwa bawe, Tetragrammatoni kinya nĩcionekaga kĩrĩ ũtaũri bwa Kĩgiriki bwa Maandĩko ja Kĩhibirania. Karine inyiingĩ, ataalamu bathũganagia atĩ Tetragrammatoni itoonekaga maukune ja gũkũnjwa ja Septuaginti ya Kĩgiriki ĩrĩa yataũrĩte Maandĩko ja Kĩhibirania. Nyumene, gatĩgatĩne ka karine ya 20, matigari ja karaaja mono ya Septuaginti  jarĩa jaarĩ o ĩgiitene rĩa Jesũ, nĩyoombĩre gũcũnkũũnwa nĩ ataalamu. Matigari jau nĩ jaarĩ na riĩtwa rĩa Mũrungu rĩongwa, rĩandĩki na ntemwa cia Kĩhibirania. Kwou, ntukũne cia Jesũ, Maandĩko ja Kĩgiriki nĩ jaarĩ na riĩtwa rĩa Mũrungu. Ĩndĩ, gũkinyia karine ya inya M.J., mauku ja gũkũnjwa ja Septuaginti ya Kĩgiriki, ta Codex Vaticanus na Codex Sinaiticus, jataarĩ na riĩtwa rĩa Mũrungu kĩrĩ Kĩambĩrĩria mwanka Malaki (arĩa rĩarĩ maukune ja gũkũnjwa ja mbere). Ĩndĩ, tĩ ũntũ bwa kũrigarania atĩ maandĩko jarĩa jeeki kuuma ĩgiita rĩu, riĩtwa rĩa Mũrungu rĩtĩonekaga kĩrĩ jarĩa jetagwa Kĩrĩĩkanĩro Gĩkĩerũ, kana gĩcuncĩ kĩa Bibiria kĩa Maandĩko ja Kĩgiriki.

  Jesũ augĩre ũjũ carũrũkũ: “Ni mbijite ndene ya riitwa ria Baaba.” Nainyĩrĩrie atĩ aritaga ngũgĩ ‘riitwene ria ithe’

• Maandĩko ja Kĩgiriki ja Gĩkristo nĩjaugaga atĩ Jesũ kaingĩ naatumagĩra riĩtwa rĩa Mũrungu na akarĩmenyithia kĩrĩ bangĩ. (Johana 17:6, 11, 12, 26) Jesũ naugĩre ũjũ carũrũkũ: “Ni mbijite ndene ya riitwa ria Baaba.” Nainyĩrĩrie atĩ naaritaga ngũgĩ ‘riitwene ria ithe.’​—Johana 5:43; 10:25.

• Tontũ Maandĩko ja Kĩgiriki ja Gĩkristo jaatongeretue nĩ kĩrundu kwongeera Maandĩko jamatheru ja Kĩhibirania, kũritwa o rĩmwe kwa riĩtwa rĩa Mũrungu kĩrĩyo kũrĩngĩonania kũrega gwĩtanĩria. Akuĩ gatĩgatĩne ka karine ya mbere M.J., mũtũmwa Jakubu neerĩre akũrũ ba Jerusalemu ũjũ: “Simeoni agutwira uria Murungu aambiririe kuraithiiria antu ba migongo abatethie, nikenda athuura antu bamwe kiri bo abaethia mwiriga juria jwitagwa na riitwa riawe.” (Mathithio 15:14) Bũtĩngĩ ĩthĩrwa bũrĩ ũntũ bwa ũmme kũgweta ũntũ bũu keethĩra gũtĩwe karine ya mbere waijĩ riĩtwa rĩa Mũrungu kana arĩtumĩra.

• Riĩtwa rĩa Mũrungu nĩrĩonekaga rĩandĩki na njĩra ĩnkuĩ kĩrĩ Maandĩko ja Kĩgiriki ja Gĩkristo. Kĩrĩ Kugwurirwa 19:1, 3, 4, 6, riĩtwa rĩa Mũrungu rĩgwetanĩrĩtue na kiugo “Haleluya.” Riumanĩtie na kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa kiugaga “Kumieni Jah.” “Jah” nĩ riĩtwa rĩa Jehova rĩandĩki na njĩra ĩnkuĩ. Mariĩtwa jamaingĩ jarĩa jatumĩri Maandĩkone ja Kĩgiriki ja Gĩkristo jaumanĩtie na riĩtwa rĩa Mũrungu. Nĩ mma, mauku jamwe jataarĩragia atĩ riĩtwa Jesũ nĩ kuuga “Jehova nĩ wonokio.”

• Maandĩko ja karaaja ja Ayahudi yoonanagia atĩ Akristo Ayahudi nĩbatumagĩra riĩtwa rĩa Mũrungu kĩrĩ mantũ jarĩa baandĩkaga. Mawaatho ja Tosefta jarĩa jathirĩrie kwandĩkwa mwakene jwa 300 M.J., yaugaga  ũjũ bwegie maandĩko ja Akristo, jarĩa jaĩĩthĩrue ntukũ ya Sabato: “Mauku ja Ainjilisti na mauku ja minim [barĩa bathũganagua nĩ Akristo Ayahudi] jaĩĩre buru nĩ mwanki. Ĩndĩ nĩjarekererue jaĩĩra o arĩa jaarĩ, yo amwe na arĩa riĩtwa rĩa Mũrungu rĩonekaga.” Nĩjagwetete Rabbi Yosé wa Galili, ũrĩa watũũraga mwambĩrĩrio jwa karine ya ijĩrĩ M.J., akiugaga atĩ ntukũ ingĩ cia kiumia, “kũrĩ muntũ wagitĩre arĩa riĩtwa rĩa Mũrungu rĩarĩ kĩrĩjo [agwetaga jarĩa Akristo baandĩkĩte] arajaitha, na jangĩ araĩĩthia.”

•   Ataalamu bamwe ba Bibiria baugaga atĩ nĩ teka Riĩtwa rĩa Mũrungu rĩonekaga icuncĩĩne bia Maandĩko ja Kĩhibirania jarĩa jarĩ Maandĩkone ja Kĩgiriki ja Gĩkristo. Kĩrĩ kĩongo “Tetragrammatoni kĩrĩ Kĩrĩĩkanĩro Gĩkĩerũ,” The Anchor Bible Dictionary yuugaga: “Kũrĩna ũrikithia bũna atĩ Tetragrammatoni, riĩtwa rĩa Mũrungu, Yahweh, nĩrĩonekanaga kĩrĩ bimwe kana bionthe bia icuncĩ bia K[ĩrĩkanĩro] G[ĩĩkũrũ birĩa biandĩkĩtwe kĩrĩ K[ĩrĩkanĩro] G[ĩkĩerũ] rĩrĩa kĩandĩkĩrwe rĩa mbere.” Mũtaalamu George Howard augĩre: “Nĩũntũ Tetragram kinya nandĩ nĩ  jaandĩki kĩrĩ Bibiria ya Kĩgiriki [Septuaginti] ĩrĩa jatumĩkaga kanisene ya mbere, nĩũntũ bũkũgwatanĩra na mathũganio gwĩtĩkia atĩ aandĩki ba K[ĩrĩkanĩro] G[ĩkĩerũ], rĩrĩa baandĩkaga icuncĩ kuuma Maandĩkone, nĩbakooberie Tetragram irĩa ciandĩki.”

• Ataũri ba Bibiria barĩa barĩ ĩgweta nĩ batumĩrĩte riĩtwa rĩa Mũrungu kĩrĩ Maandĩko ja Kĩgiriki ja Gĩkristo. Bamwe ba ataũri bau bathithĩrie ũu karaaja mono mbere ya Tafsiri ya Ulimwengu Mpya ĩtĩraandĩkwa. Ataũri bau na ngũgĩ yao nĩ: A Literal Translation of the New Testament . . . Kuuma kĩrĩ Text of the Vatican Manuscript, ya Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, ya Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, ya George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, ya W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, ya J.W.C. Wand, Bishop of London (1946). Amwe na jau, kĩrĩ Bibiria ya Kĩhispania karine ya 20, mũtaũri Pablo Besson atumĩĩre riĩtwa “Jehová” kĩrĩ Luka 2:15 na Juda 14, na akuĩ maita 100 kĩrĩ mantũ jarĩa jongeeri ũtaũrine bwawe, yoonanagia riĩtwa rĩa Mũrungu ta ũu rĩandĩkagwa. Karaaja mbere Bibiria iu itĩrataũrawa, Bibiria cia Kĩhibirania cia Maandĩko ja Gĩkristo ja Kĩgiriki kuuma karine ya 16 gwĩta na mbere, nĩ ciatumagĩra Tetragrammatoni gũntũ gũkwingĩ. Kĩrĩ mũgambo jwa Ũjerumani akĩ, Bibiria ta 11 nitumĩrĩte riĩtwa  “Jehovah” (kana ũtaũri bwa Kĩhibirania “Yahweh”) kĩrĩ Maandĩko ja Gĩkristo ja Kĩgiriki, ataũri 4 nĩ boongeerete riĩtwa rĩu nyuma ya riĩtwa “Mwathani.” Nkũrũki ya ataũri 70 ba Ũjerumani nĩbatumĩrĩte riĩtwa rĩa Mũrungu kĩrĩ mantũ jakwongeera kana ja gũtaarĩria.

• Bibiria mwanya mwanya nkũrũki ya mĩgambo ĩgana, irĩna riĩtwa rĩa Mũrungu kĩrĩ Maandĩko ja Kĩgiriki ja Gĩkristo. Antũ babaingi ba Afrika, Amerika, Asia, Uropa, na icĩgĩĩrio bia Pacifiki, nĩbatumagĩra riĩtwa rĩa Mũrungu batĩkwitha. (Tega karataci ka 1742 na 1743.) Ataũri ba Bibiria iu bathuurĩre gũtumĩra riĩtwa rĩa Mũrungu nĩũntũ bwa itũmi ta biu birĩ au ĩgũrũ. Imwe cia Bibiria iu cia Maandĩko ja Kĩgiriki ja Gĩkristo nĩciumĩrĩte rua, ta Rotuman Bible (1999), ĩrĩa ĩtumĩrĩte “Jihova” maita 51 kĩrĩ mĩstarĩ 48, na Bibiria ya Batak (Toba) ya (1989) kuuma Indonesia, ĩrĩa ĩtumĩrĩte “Jahowa” maita 110.

Gũtĩ nkaanja, kũrĩna mũsingi jũmwega jwa gũcookia riĩtwa rĩa Mũrungu Jehova, kĩrĩ Maandĩko ja Kĩgiriki ja Gĩkristo. Bũu nĩbu bungwa ataũri ba Tafsiri ya Ulimwengu Mpya bathithĩtie. Nĩbatĩĩaga mono riĩtwa rĩa Mũrungu na bagakĩra mono kũrita ũntũ kinya bũrĩkũ bũrĩa bwarĩ maandĩkone ja mbere.​—Kugwurirwa 22:18, 19.