Skip to content

Skip to table of contents

1918​—⁠Laḡani 100 Gunanai

1918​—⁠Laḡani 100 Gunanai

The Watch Tower January 1, 1918, na ini hereva amo e hematama: “Laḡani 1918 ai be dahaka bae vara?” Europe ai, Tuari Badana na dounu e varava, to una laḡani matamanai e vara ḡaudia ese e hahedinaraia Bible Student taudia bona taunimanima momo ediai ḡau namodia bae vara.

TAUNIMANIMA ESE MAINO IHAVARANA DALADIA E HEREVALAI

January 8, 1918 ai, U.S. Congress lalonai Presiden Woodrow Wilson ese “noho namo bona maino” ihavaradia daladia 14 e herevalai. Ia na e gwa, namona na tano idauidau edia gavamani bae ḡaukara hebou namonamo, tuari kohudia momo basie kara, bona “bese iboudiai bae ḡaukara hebou” unu amo “hanua badadia bona maraḡidia” bae durudia. Ia ese e herevalai ḡaudia 14 na gabeai League of Nations bona Treaty of Versailles taravatuna iherevalaina ai e ḡaukaralai, una ese Tuari Badana e hadokoa.

INAIDIA NA ASIE KWALIMU

Ena be laḡani gunanai hekwakwanai idauidau e varava, * to Bible Student taudia ediai toana na maino baine vara, una na Watch Tower Bible and Tract Society edia laḡani ta ta heboudiai e hedinarai.

January 5, 1918 ai e karaia hebouna ai, Betele amo e kokidia taudia haida na e urava orea bae gunalaia. Richard H. Barber, seket tauna ta, ese hebou na ḡuriḡuri amo e kehoa. Laḡani gunana ena ripoti e herevalaia murinai, orea bae gunalaia tadikakadia e abidia hidi. Tadikaka Barber ese Joseph Rutherford bona ma tadikaka 6 e duanaidia. Bena inaidia e durudiava loeana ese tatau 7 e duanaidia, Betele amo e kokidia tadikakadia danu. To asie kwalimu. Una hebou ese e abia dae Tadikaka Rutherford bona abidadama tadikakadia 6 ese orea bae gunalaia.

Una hebou ai e vaira tadikakadia momo na eto, “una hebou na a moalelaia badina Iehova ena lalonamo a mamia, dia guna heboudia heḡereḡeredia.” To edia moale na se daudau.

THE FINISHED MYSTERY BUKANA DAINAI E VARA KARADIA

Hua haida lalodiai, Bible Student taudia ese The Finished Mystery bukana e hariharilaia. Kudou maoro taudia ese e duahia bona mai moaledia ida Baibul ena hereva momokanidia e abi dae.

Canada ai, seket tauna ta, E. F. Crist ese tau ta bona adavana e herevalaidia, idia na pura 5 lalodiai The Finished Mystery bukana e duahia bona hereva momokani e abia dae. Ia na eto: “Tau na adavana ida edia mauri e haidau bona lauma dalanai e goada.”

Tau ta na una buka e abia neganai maoromaoro turana ediai e hahedinaraia. Una buka herevana ese kudouna e gwadaia. Eto: “Lau na Third Avenue amo na raka dihova lalonai na tomava biriki ta na paḡagu ai e moru. To lasi, dia biriki, una na ‘The Finished Mystery’ bukana. Na laohaia ruma bena na duahia ore. . . . Gabeai na laloparara haroro tauna ta ese una buka na mai baduna ida ena windo amo e tahoa lasi. Na abia dae momokani, momo na dia una haroro tauna ena haroro herevadia eiava e kara karadia amo hereva momokani e dibaia, to una buka ese e durudia. . . . Ena be una haroro tauna na e badu to e karaia karana dainai, hari ai ese Dirava a hanamoamu.”

Dia una haroro tauna mo unu e kara toma. February 12, 1918 ai, Canada gavamanina ese una buka e taravatua badina e gwauva basie tuari herevadia bona gavamani se matauraiamu herevadia e tore. Se daudau, United States gavamanina danu unu e kara toma. Gavamani ena hesiai taudia na e urava orea e hakauamu taudia ediai kerere bae davari dainai, New York Pennsylvania bona California ena Betele rumana bona ofesidia e sekedia. March 14 1918 ai, U.S. Department of Justice ese The Finished Mystery bukana e taravatua, badina e gwauva una buka ihariharilaina karana ese tuari iduruna ḡaukaradia e lao ahuva, bona Espionage Act taravatuna e tataia utu.

E HADIBURADIA!

May 7, 1918 ai, Department of Justice na gwaumaoro e abi ini tadikaka bae hadiburadia, Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, bona Clayton Woodworth. E gwauva idia na “mai edia ura bona daḡedaḡe ida taravatu se badinamu, bona asie e uramu United States ena tuari oreadia ai bae vareai eiava bae durudia.” June 3, 1918 ai, edia kota e hematama, bona mai dibadia idia na be hadiburadiamu. Dahaka dainai?

United States gavamanina ena loea na eto, una e utua taravatuna, Espionage Act taravatuna, na “taravatu namona, lalohadai koikoidia basie piu rohoroho totona.” May 16, 1918 ai, United States Congress e hebou bona una taravatu ai bae haidau ḡaudia na se abidia dae. Una ese toretore taudia edia maoro, “hereva momokanidia bona maorodia” ai bema gimaia. Edia hebou ai The Finished Mystery bukana e hepapahuahulaia. United States Congress ese una buka na ini e herevalaia toma: “‘The Finished Mystery’ . . . na laloani herevadia amo dika bada herea baine havaraia diba bukana ta. Dika baine havaraia ḡauna tamona na, tuari taudia bae hakaudia kerere bena gavamani ena dala bae dadaraia bona tuari ai basie vareai.”

June 20, 1918 ai, kota ese e davaria unu tadikaka 8 na mai edia kerere. June 21 ai, diadi ese ena hahemaoro herevana e halasia. Eto: “Ini tatau ese tomadiho dainai e halasimu laloani herevadia . . . na German Army ese e havaramu hisihisidia e hereaia. . . . Una dainai panisi dika hereana bae abia na namo.” Wiki rua muridiai, unu tadikaka na Atlanta, Georgia ena Federal Penitentiary dibura rumana e laohaidia, unuseniai laḡani 10 ela 20 bae noho.

HARORO ḠAUKARA NA SE HADOKOA

Una nega ai, Bible Student taudia na hahetoho bada herea e davari. The Federal Bureau of Investigation (FBI) ese edia ḡaukara na e tahudia ḡoevaḡoeva, bona idia daidiai pepa momo e tore. Unu rekodi ese e hahedinarai, eda tadikaka na lalodia e hadai haroro ḡaukara na dounu bae karaia.

Orlando, Florida ai Post Office e nariava tauna ese FBI e tore henidia eto: “[Bible Student taudia] na taoni ai ruma ta ruma ta ḡaukarana e karaiamu, bona nega momo hanuaboi ai e unu e kara tomamu. . . . Toana na e uramu badu bae havara.”

War Department ena ami badana ta ese Tadikaka Frederick W. Franz, gabeai Gavanin Bodi memba ta ai ela tauna, ena ḡaukara na FBI e hadibadia. Una ami tauna na eto: “F. W. Franz na ‘Finished Mystery’ bukadia momo vada e hoihoilai.”

Charles Fekel, gabeai Gavanin Body memba ta ai ela tauna, ese danu hahetoho momo e davari. Ia na Finished Mystery bukana e hariharilaiava dainai pulisi ese e abia, bona iena revareva iboudiai danu e tahudia ḡoevaḡoeva. Ia na Baltimore, Maryland diburana ai hua ta e noho bona gwauva ia na “Austria e inai heniamu tauna ta.” Asi garina ida pulisi e haroro henidiava neganai, Paulo ena hereva 1 Korinto 9:16 e laloa, etomu: “sivarai namo basinama harorolaia madi ihabaigu.” *

Bible Student taudia na haroro ḡaukara e goadalaiava bona Atlanta ai e hadiburadia tadikakadia bae ruhadia revarevana ta e torea bona e abia loaloava. Anna K. Gardner ese una e laloa lou eto: “Ai na a hekwarahiva ḡau idauidau baia kara. Bema tadikaka na dibura ruma ai, emai ḡaukara na revareva bae sainia taudia baia tahudia. Bona ruma ta ta a laova. Taunimanima momo herea e saini! A davaridiava taudia na a hamaorodiava, unu na Kristen tatau korikoridia bona asi badinai e hadiburadia.”

HEBOUHEBOU

Unu nega aukadiai, hebouhebou na e kara loulouva tadikaka taihu lauma dalanai bae hagoadadia totona. The Watch Tower eto: “Una laḡani ai hebouhebou 40 mai kahana . . . e heabi. Ripoti namodia na unu hebouhebou ai e halasi. Guna laḡani ta lalonai hebouhebou iboudiai na hua rua o toi lalodiai e heabiva, to hari laḡani ta lalonai hua iboudiai e heabimu.”

Kudou maoro taudia na sivarai namona e abia daeva. Cleveland, Ohio ai e heabi hebouhebouna ai, taunimanima 1,200 heḡereḡerena e hebou, bona 42 e bapatiso, idia padadiai mero maraḡina ta danu, ia na “Dirava ena hereva e laloa bada dainai ena mauri e gwauhamatalaia, ena abidadama ese taunimanima badadia momo e hahemaraidia.”

GABEAI DAHAKA E VARA?

Laḡani 1918 dokonai, Bible Student taudia na asi dibadia ediai be dahaka be varamu. Brooklyn ai edia ofesi haida e hoihoilai bona edia hedkwota na e laohaia Pittsburgh, Pennsylvania. Ena be orea e hakauava taudia na dibura rumai e hahisidiava, to palani e kara laḡani ta ta ai e karaiava hebouna na January 4, 1919 ai baine heabi. Dahaka e vara?

Eda tadikaka na dounu edia ḡaukara e goadalaiava. Idia na e abia dae momokani ḡau namodia haida na do bae vara. Una dainai, laḡani 1919 ena siri badana e abia hidi, eto: “Tuari ḡauna ta oi ihadikamu totona e karaiamu na ena ḡaukara anina basine vara.” (Isa. 54:17) Idia na vaira ai bae vara ḡaudia daidiai vada e heḡaeḡae. Unu amo edia abidadama bae hagoadaia bona haroro ḡaukara bae goadalaia.

^ par. 6 2017 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, rau 172-176 ai, “One Hundred Years Ago​—1917,” ba itaia.

^ par. 22 Charles Fekel ena mauri sivaraina na March 1, 1969, The Watchtower ai ba itaia, hereva kwarana “Joys Through Perseverance in Good Work” henunai.