Skip to content

Skip to table of contents

Joseph F. Rutherford bona tadikaka ma haida ese Europe e vadivadia

1920​—Laḡani Hundred Gunadiai

1920​—Laḡani Hundred Gunadiai

LAḠANI 1920 amo, Iehova ena taunimanima na goada e abia, gabeai ḡaukara ta bae durua totona. Una 1920 ai siri badana binai: “IEHOVA na egu goada bona egu ane.”​—Sal. 118:14.

Iehova ese unu haroro taudia na goada e henidia. Una laḡani ai, colporteurs o painia taudia edia namba na 225 amo e dae 350. Bona 8,000 class workers o pablisa ese edia haroro ḡaukara ena ripot na hedkwota e siaia lao. Iehova ese idia bona edia ḡaukara na e hanamoa.

MAI LALODIA IDOINAI IDA E ḠAUKARA

March 21, 1920 ai, Joseph F. Rutherford (una negai ia na Bible Students e nariava) na tok ta e heni, ladana na, “Millions Now Living Will Never Die.” Bible Students ese kamonai taudia e boiridia una hebou baema totona. Idia ese New York City ai theater badana ta e rentia bona invateisen pepadia 320,000 e hariharilai.

Newspaper advertisement ese e hahedinaraia tok ladana be, “Millions Now Living Will Never Die”

Hutuma e hebou. Taunimanima 5,000 mai kahana ese theater e hahonua dainai, taunimanima 7,000 na asi edia dala bae vareai. The Watch Tower eto una hebou ese “International Bible Students e kara heboudia iboudiai e hereadia.”

Taunimanima iboudiai mai dibadia Bible Students edia haroro hereva badana ta na, “Millions Now Living Will Never Die.” Una negai, Bible Students na do asi dibadia Basileia sivaraina na dounu gabu momo ai bae harorolaia ela bona nega taina baine daudau. To, idia na mai lalodia idoinai ida ḡaukara e karaia. Ida Olmstead (1902 amo hebou e lao heniava taihuna) eto: “Dibamai gabeai taunimanima ibounai na hahenamo badadia bae abi to ai ese a davaridiava taudia ediai ina sivarai namona a harorolaiava.”

ISEDA BUKA E PRINTIDIA

Betele tadikakadia ese buka ma haida e printi, unu amo lauma aniani ai basia dabu. Idia ese masini haida e hoi bena 35 Myrtle Avenue, Brooklyn, New York, ai e rentiava rumana ai e atodia​—una ruma na Betele badinai.

Leo Pelle bona Walter Kessler be January 1920 ai Betele ai e vareai. Walter eto: “Ai a kau neganai, printery overseer na ai e vasi itamai bena maoromaoro e hamaoromai ḡaukara ta baia karaia haraḡa badina hora ta murinai na aniani negana. Ia e heni ḡaukara na, carton na ruma ena basement amo baia doridia lao atai kahana.”

Leo ese dina iharuana ai e karaia ḡaukarana na ini herevalaia toma: “Ai na first floor ena haba a huridiava. Egu mauri ai unu miro ḡaukaradia na asina karava. To una na Lohiabada ena ḡaukara dainai na moalelaia.”

Ina printa, flatbed press, amo The Watch Tower e printidiava

Wiki haida muridiai, volantia taudia momo na mai moaledia ida The Watch Tower e printia. February 1, 1920, The Watch Tower ibounai 60,000 na una ruma ena floa iharuana ai e atoa flatbed printa masini amo e printia. Una dina tamona ai, tadikaka ese ruma ena basement ai printa masini ta e atoa, ladana na Battleship. April 14, 1920 The Watch Tower e vasi prinitia guna, una murinai The Golden Age e printia. Iehova ese unu volentia goadadia edia ḡaukara na e hanamoa.

“Una na Lohiabada ena ḡaukara dainai na moalelaia”

“MAINO AI BAITA NOHO”

Iehova ena taunimanima na mai moaledia ida edia ḡaukara bona tomadiho karadia e hamatama lou. To, 1917 ela 1919 ai hekwakwanai momo e varava daidiai, Bible Student haida na orea e rakatania. Idia ese heduru be ede bae abia toma?

The Watch Tower, April 1, 1920 ḡauna, ena atikol ta ladana be, “Maino ai Baita Noho.” Unuseniai na hereva namona ta e torea, eto: “Dibamai . . . Lohiabada ena lauma e abia taudia ta ta na . . . e uramu ḡau gunadia na muridia kahadiai bae ato, . . . bena idia na mai lalotamonadia ida bae ḡaukara hebou.”

Momo ese unu hereva namodia e badina. Headava taudia ta eto: “Ai ese a laloataomu, laḡani gunadiai ai na kerere ta a karaia badina haida be [haroro] ḡaukara e karaiava, a ai be gabumai ai gigini, idia a raraidiava. . . . Hari, ai na asia uramu una kerere na ma baia karaia lou.” Idia ese goada matamata e abia lou, to ḡaukara bada herea bae karaia be namo.

“ZG” E HARIHARILAIA

June 21, 1920 ai, Bible Students ese ḡaukara badana ta e hamatamaia, “ZG” bukana ihariharilaina totona​—una leta ruaosi na buka ladana The Finished Mystery, * murina kahana ai e hetore. Una buka na gavamani ese 1918 ai e ban o e taravatua neganai, tadikaka ese una buka ena kopi momo herea na e hunidia.

Painia bona pablisa iboudiai e invaitidia ina buka bae hariharilaia totona. Edmund Hooper e gwaumu momo na edia nega ginigunana una ruma-ta-ruma ta ḡaukarana e karaia. Ia eto, “Kongrigeisin [bapatiso] taudia ta ta na mai moaledia ida e ḡaukara. Namona be iboudiai ese ina hereva bae laloatao: ‘Ina ḡau tamona na karaia’​—ZG na hariharilaia. Ina ḡaukara anina be taina ruana a dibaia matamava, a ai asi dibamai ina ḡaukara na baine bada ela bona tanobada heḡeḡemadai ai bae karaia.”

EUROPE AI ḠAUKARA E REORGANIZE

World War 1 ai, tano haida ai e nohova Bible Students ida herevahereva na auka dainai, Tadikaka Rutherford na e ura ini tadikaka baine hagoadadia bona haroro ḡaukara baine reorganize. Una dainai, August 12, 1920 ai, ia bona tadikaka ma foa na ela Britain, Continental Europe, bona Middle East.

Tadikaka Rutherford, Egypt ai

Tadikaka Rutherford ese Britain e vadivadia neganai, Bible Students na hebou badadia toi bona maraḡidia 12 e kara. Idia iboudiai na 50,000 bamona. The Watch Tower ese una vadivadi e herevalaia, eto: “Tura iboudiai ese goada e abia. Idia ese edia lalokau bona hesiai ḡaukara lalonai lalotamona e hahedinaraia, bona guna e lalometauva taudia momo na hari e moalemu.” Paris ai, Tadikaka Rutherford ese tok gunana ma e heni lou, ladana be: “Millions Now Living Will Never Die.” Tok matamana kahana ai hall na vada hutuma ese e hahonua. Taunimanima 300 be e noinoi edia henanadai ma haida bae haerelaidia totona.

Poster ena advertisement ese e hahedinaraia tok ladana na London’s Royal Albert Hall ai e heni

Wiki haida muridiai, tadikaka haida ese Athens, Cairo, bona Jerusalem e vadivadidia. Unuseniai e nohova kamonai taudia idurudia totona, Tadikaka Rutherford ese Ramallah ena town ai literature depot ta e haginia​—Ramallah na Jerusalem badina hanuana. Bena Tadikaka Rutherford na ma Europe ela bena Central European Ofesi e haginia, bona dala e karaia buka bona magasin na unuseniai bae printidia.

DAḠEDAḠE KARANA E HAHEDINARAIA

September 1920 ai, Bible Students ese The Golden Age Namba 27 e halasia​—una spesol magasin ese laḡani 1918 ai gavamani ese Bible Students e daḡedaḡe henia sivaraina e herevalaia. Tame herevalaia printa, Battleship, amo tadikaka ese hanuaboi bona dina ai una magasin ena kopi iboudiai 4,000,000 mai kahana e printidia.

Pulisi edia foto; Emma Martin laulauna

Una magasin e duahia taudia ese Emma Martin ena sivarai e duahia. Taihu Martin be California, U.S.A. ai colporteur ḡaukara e karaiava. March 17, 1918 ai, taihu Martin bona ma tadikaka tatoi (E. Hamm, E. J. Sonnenburg, bona E. A. Stevens) na Bible Students edia hebou ta lalonai e helai vareai.

Una hebou ai tau ta danu e helai vareai, to ia na se urava Baibul amo diba baine abia. Gabeai, ia na e hereva hedinarai eto: “Lau na ina hebou nama . . . badina Prosecuting attorney ena ofesi ese lau e siaigu. Launa ini nama badina korikori na evidence baina tahu totona.” Ia ese e abia evidencebe ina: The Finished Mystery bukana. Dina haida muridiai, Taihu Martin bona tadikaka tatoisoi na pulisi ese e arestidia. Kota eto, idia ese Espionage Act eiava taravatu e hamakohia badina be gavamani ese e ban o e taravatua bukana na idia ese e hariharilaiava.

Kota eto, Taihu Martin bona turana tatoiosi na kerere bona sentence e henidia, laḡani toi dibura ruma ai bae noho. May 17, 1920 ai, idia na dibura ruma e siaidia lao, herevana idia na e appeal loulou kota ese edia sentence na baine haidaua. To nega sisina murinai senisi namodia e vara.

June 20, 1920 ai, Tadikaka Rutherford ese Taihu Martin bona turana tatoiosi edia sivarai na San Francisco ena hebou badana ai e gwauraia hedinarai. Una hebou ela taudia na asie moale badina e kamonai unu Kristen taudia ese daḡedaḡe bada e davariva dibura lalonai, una dainai idia ese telegram ta na United States ena president e siai henia. Idia eto: “Ai na a laloamu kota ena disisin . . . Mrs. Martin ena conviction . . . Espionage taravatuna henunai e karaia ḡauna na kerere . . . Bona Federal ofesa ese edia siahu o dagi e ḡaukaralaiamu . . . Mrs. Martin . . . bae trapua . . . bena gabeai koikoi hereva bae gwaurai, baeto [Mrs. Martin] na kerere e karaia so dibura bainela, to ai na a gwaumu . . . una kara na dia maoro.”

Dina iharuana ai, President Woodrow Wilson ese maoromaoro kota e hamaoroa, Taihu Martin, Tadikaka Hamm, Tadikaka Sonnenburg, bona Tadikaka Stevens edia sentence baine haidaua. Una negai idia ese dibura ruma e rakatania.

1920 dokonai, Bible Students na e moale dikadika badina be ḡau namodia momo e vara. Hedkwota ai ḡaukara na doini e bada e laova, gunaguna na dia unu heto, bona Kristen taudia momokanidia e haroro goadagoadava, e gwauva Dirava ena Basileiai ese taunimanima edia hekwakwanai iboudiai baine haoredia. (Mat. 24:14) Bena laḡani gabena ai, 1921 ai, idia ese ḡaukara ma bae habadaia, Basileia ena hereva momokani bae harorolaia.

^ par. 18 Studies in the Scriptures ena volium namba 7 be, The Finished Mystery. March 1, 1918, The Watch Tower magasin ena rau ginigabena ai na ini leta “ZG” e tore. Ina leta “Z” anina be Zion’s Watch Tower, to leta “G” anina be volium 7, badina alfabet (A,B,C,D,E,F,G) ai leta G na namba 7.