“Dan landrwa kot mo reste, boukou dimounn ki ena mwins ki 25 an inn deza fim sigaret ouswa sigaret elektronik.”—Julia.

Dan sa lartik-la

•  Seki to bizin kone

•  Seki to bizin fer

•  Ki to panse lor fim gandia?

•  Seki to bann kamarad lekol dir

 Seki to bizin kone

•   Sigaret kapav touy twa. Nikotinn (sibstans prinsipal dan sigaret) se enn sibstans toxik ki ena enn lefe lor to servo ek to kapav vinn bien adik ar sa. U.S. Centers for Disease Control and Prevention dir : “Sigaret se enn parmi bann kitsoz dan lemond ki fer bann dimounn malad ek mor bien zenn.”

   “Mo travay se fer bann ekografi, ek gras-a sa bann ekografi-la mo’nn trouve ki kantite lekor enn pasian kapav afekte kan fim sigaret. Mo soke kan mo trouve ki kantite bann sibstans ki ena dan sigaret inn kouver ek bous bann arter bann dimounn ki abitie fime. Mo lekor ena telman valer pou mwa, ki zame mo pa pou esey fime.”—Theresa.

   Eski to ti kone? Dan sigaret ena anviron 7,000 sibstans simik, ek boukou parmi sa bann sibstans-la, zot toxik. Sak lane, bann milyon dimounn mor akoz sigaret.

•   Bann dimounn ki fim sigaret elektronik les bann sibstans toxik rant dan zot lekor: Bann exper dir ki sigaret elektronik kapav fer bann dimounn gagn kanser poumon ek zot kapav mem mor. Anplis parey kouma lezot sigaret, ena nikotinn dan sigaret elektronik. Enn rapor lor sigaret elektronik dir: Nou kapav fasilman vinn adik ar nikotinn, “ek sa kapav fer bann zenn vinn adik ar lezot ladrog osi.”

   “Ena bann sigaret elektronik ki ena enn gou dou, kouma par exanp kalaminndas, ouswa ki ena gou bann frwi. Sa bann sigaret-la inn fer spesialman pou bann zanfan ek adolesan. Sa gou-la fer zot bliye ki li danzere.”—Miranda.

   Eski to ti kone? Lafime ki sorti dan bann sigaret elektronik se pa zis delo. Ena bann sibstans ki bien toxik ladan, ki vinn kol lor to poumon.

 Seki to bizin fer

•   Pran kont tou bann linformasion. Pa ekout tou seki to tande, par exanp, sertin kapav dir ki sigaret elektronik pa danzere ouswa se enn bon fason pou tir stres. Fer to prop resers. Ek apre, pran enn bon desizion; enn desizion ki baze lor bann prev.

   Prinsip Labib: “Enn dimounn naif krwar tou seki li tande, me enn dimounn ki ena enn bon zizman reflesi bien lor sak pa ki li fer.”—Proverb 14:15.

   “Kan to reflesi lor bann move konsekans ki to kapav gagne akoz sigaret ouswa vep, to realize ki fime li pa osi fun ki seki bann star ouswa to bann kamarad dir.”—Evan.

   Reflesi lor la: Eski bann zenn ki fime ouswa vep, zot vremem ere? Eski zot pre pou fer fas ar bann sitiasion stresan aster-la ek dan lavenir? Ouswa zot pe gagn plis problem?

•    Rod bann solision efikas pou lit kont to bann traka. Enn fason to kapav diminie to bann traka se fer bann aktivite kouma par exanp: Fer lexersis, lir, ouswa pas letan avek bann kamarad ki pou ankouraz twa. Si to konsantre twa pou fer sa bann aktivite-la, to pa pou santi ki to bizin sigaret dan to lavi.

   Prinsip Labib: “Kan enn dimounn dan gran traka, sa fer so leker lour, me enn bon parol rann li zwaye.”—Proverb 12:25.

   “Bann dimounn panse ki kan zot fime ouswa vep, sa ed zot pou diminie zot stres. Me sa sansasion-la li zis pou enn tigit letan, alor ki so bann move lefe reste pou touletan. Ena bann pli bon fason pou tir stres.”—Angela.

   Reflesi lor la: Ki bann kitsoz efikas to kapav fer pou tir to stres? Si to bizin led, get lartik « Les jeunes s’interrogent » « Comment faire face à l’inquiétude ? » an Franse.

•    Prepar twa pou fer fas ar presion to bann kamarad. To bann kamarad lekol kapav met presion lor twa pou fime, ouswa to kapav les twa inflianse par bann kitsoz ki to gete. Par exanp, souvan bann fim, bann program televizion, ouswa bann rezo sosial fer twa krwar ki bann dimounn ki fim sigaret ouswa sigaret elektronik zot kool ek zot pe amize.

   Prinsip Labib: ‘Bann dimounn ki ena matirite pou fer diferans ant seki bon ek seki move.’—Ebre 5:14.

   “Kan mo ti pe al lekol, boukou mo bann kamarad ti respekte mwa parski mo pa ti fime ouswa vep. Enn fwa, kan mo ti fer lezot konpran ki mo pa pou fime ni vep, mo bann kamarad ti pran mo par. Mo ti gagn sok kan bann-la ti defann mwa. Me sa montre ki kan to fer konn to bann krwayans, sa kapav protez twa.”—Anna.

   Reflesi lor la: Kouma to kapav reziste presion to bann kamarad? Eski to rapel kan dernie fwa to’nn fer fas ar sa kalite presion-la? Si to bizin led dan sa domenn-la, get lartik « Contre la pression du groupe » dan liv Les jeunes s’interrogent. Réponses pratiques Volim 2, sapit 15, an Franse.

•   Swazir bien to bann kamarad. To pa pou gagn tantasion pou fim sigaret ouswa sigaret elektronik si to frekant bann kamarad ki ena mem fason panse ki twa.

   Prinsip Labib: “Frekant dimoun saz e to pou vinn saz; me si to mars ar dimoun bet, to pou gagn problem.”—Proverb 13:20, Proverb Dan Kreol Morisien.

   “Sa bien ede kan nou ena bann kamarad ki ena bann kalite kouma fidelite ek kontrol lor zotmem. Kan to trouve kouma zot pe reisi dan zot lavi, to anvi vinn parey kouma zot.”—Calvin.

   Reflesi lor la: Si to bien deside pou pran kont to lasante, eski to bann bon kamarad ankouraz twa pou fer sa ouswa eski zot ankouraz twa fer lekontrer?

 Ki to panse lor fim gandia?

 Boukou dimounn dir ki pena okenn danze kan fim gandia. Me, sa li fos!

•   Bann zenn ki fim gandia kapav vinn adik ar sa ladrog-la. Bann letid inn montre ki gandia kapav afekte servo enn dimounn dan enn fason permanan, setadir fer dimounn la vinn bet.

•   Dapre U.S. Substance Abuse and Mental Health Services Administration: “Bann resers finn montre ki bann dimounn ki pran gandia zot ena tandans pou gagn plis problem ar lezot, zot gagn boukou problem pou aprann, zot pena enn bon travay, ek zot pa reisi dan lavi.”

   “Mo ti anvi fim gandia, parski mo ti panse sa ti pou diminie mo stres. Kan mo reflesi ki mo ti kapav vinn adik ar sa, kantite kas mo ti pou depanse, ek konsekans ki sa ti pou ena lor mo lasante, mo’nn konpran ki fim gandia ti pou fer mwa pli strese.”—Judah.