Taova roa kambana sy mivohitra eo amin’ny tratra, izay faritra eo anelanelan’ny tendan’ny olona sy ny kibony. Ny tratra fotsiny anefa matetika no tiana holazaina. Teny hebreo roa (shad sy shôd) no nadika hoe “nono” na “tratra” (To 8:1; Jb 24:9), fa mastôs (Lk 11:27) sy stetôs (Ap 15:6) kosa no teny grika. Ampiasaina hilazana fifandraisana tena akaiky sy fankasitrahana ny hoe nono na hoe tratra (To 1:13; Jn 13:25; 21:20), ary koa hilazana ankizivavy efa lasa tovovavy (To 8:8, 10; Ezk 16:7); hatsaran-tarehy (To 4:5; 7:3, 7, 8); fanaovana firaisana (‘eo anelanelan’ny nono’ [Ho 2:2]; ‘mitsapatsapa nono’, ‘mibedabeda tratra’ [Ezk 23:3, 21]); fahafaha-miteraka (Ge 49:25, f.a.p.; Ho 9:14); fifaliana sy fandrosoana (Is 60:16; 66:11). Midika hoe aetry be sy ory ary malahelo mafy ny hoe ‘mikapo-tratra’ na ‘misintontsintona nono.’​—Is 32:12; Ezk 23:34; Lk 18:13; 23:48.

Hoy ny vehivavy jiosy iray rehefa nandre an’i Jesosy: “Sambatra ny kibo izay nitondra anao, sy ny nono izay ninonoanao!” Ara-dalàna izany satria irin’ny vehivavy rehetra ny hanana zanakalahy mendrika, ary fanirian’ny vehivavy jiosy ny hiteraka mpaminany, mainka moa fa ny hoe hiteraka ny Mesia. Hoy anefa i Jesosy: “Tsy izany mihitsy, fa izay mihaino ny tenin’Andriamanitra ka mitandrina izany kosa no sambatra!” Ny fifandraisana tsara amin’Andriamanitra àry no zava-dehibe, fa tsy ny hoe havana akaikin’i Jesosy. Nomena io toro lalana io mba tsy hankamasinana an’i Maria noho izy renin’ny Tompontsika.​—Lk 11:27, 28.

Hoy i Jesosy, taloha kelin’ny nandravana an’i Jerosalema sy nandripahana ny mponina tao tamin’ny fomba nahatsiravina: ‘Ho avy ny andro hilazan’ny olona hoe: “Sambatra ny vehivavy momba, sy ny kibo tsy niteraka ary ny nono tsy ninonoan-jaza!”’​—Lk 23:29; ampit. Je 16:1-4.

Teny hebreo samy hafa no ampiasaina hilazana ny tratran’ny olona sy ny tratran’ny biby. Hafa mihitsy ny firafitry ny tratran’ny biby. Rehefa nanao sorona iombonana ny Israelita, dia ny tratran’ilay (heb.: hazeh) biby natao sorona no nomena ho anjara sakafon’ny mpisorona.​—Le 7:29-35; 10:14, 15.

Tratra. Tsy ny tratra ara-bakiteny foana no tiana holazaina amin’izany, fa matetika no ilay miforitra eo amin’ny tratran’akanjon’ny Israelita. Ny teny hebreo hoe hehk (1Mp 1:2) sy hôtsen (Ne 5:13) ary ny endriny milaza roa amin’ny hoe dad (Ezk 23:3) no nadika hoe tratra, fa kôlpôs (Jn 13:23) kosa no teny grika. Fihinina eo an-tratra (heb.: hehk) ny olona  tiana sy tsy foy. Izany no nataon’i Naomy tamin’i Obeda zanak’i Rota. Nasehon’i Naomy tamin’izany fa nekeny ho mpandova ara-dalàna an’i Elimeleka vadiny ilay zaza. (Rt 4:16) Fanaon’ny Jiosy ny nandry ilika rehefa nisakafo. Niankina teo an-tratran’ny olona iray ny olona akaikin’ny fony, satria teo no toeran’izay ankasitrahana. (Jn 13:23) Izany fanaon’ny Jiosy izany no tao an-tsain’i Jesosy tamin’izy nanao fanoharana momba an’i Lazarosy nentina tany “an-tratran’i Abrahama”, midika hoe nankasitrahan’Andriamanitra izy. (Lk 16:22, 23) Nilaza ny apostoly Jaona fa eo “an-tratran’ny Ray” i Jesosy satria akaikin’ny fon’i Jehovah. Izy irery no afaka manazava tsara sy amin’ny fomba feno momba an’Andriamanitra.​—Jn 1:18; jereo TRATRA.

Nalalaka be ny tratran’akanjon’ny Israelita, ka nivalombalona na niforitra. Azo natao tao amin’io miforitra io ny tanana, ny vola, na ny zavatra hafa. Azo nitondrana zazakely na zanak’ondry mihitsy aza izy io. (Ek 4:6, 7; No 11:12; 2Sa 12:3) Nilaza i Jehovah fa hotrotroiny eo an-tratrany ny ondrikeliny. Nasehony tamin’izany fanoharana izany fa tena tia sy mikarakara azy ireo izy. (Is 40:11) Nadikan’ny Baiboly sasany hoe “vadin’ny tratra” ny hoe ‘vady malala.’ (De 13:6; 28:54) Ampiasaina hilazana fanaovana firaisana koa ny hoe tratra, indraindray.​—Ge 16:5; 2Sa 12:8.

Inona no dikan’ny hoe ‘atao ao amin’ny tratran’akanjo ny valin’ny natao’? Na hoe ‘mamatra karama ao an-tratran’akanjo’? Mazava amintsika ny dikan’izany rehefa azontsika fa tsy teo amin’ny zipo na pataloa toy ny fanao ankehitriny ny paosy tamin’izany. (Is 65:6, 7; Sl 79:12, f.a.p.; Je 32:18) Ilay miforitra eo amin’ny tratran’akanjon’ny Israelita koa no tiana holazaina amin’ny hoe ‘mitondra latsa eo an-tratra’, ‘manangona vainafo eo an-tratra’, ‘mandray kolikoly avy any anaty tratran’akanjo.’​—Sl 89:50, f.a.p.; Oh 6:27; 17:23, f.a.p.; 21:14.