Samy avy amin’ny fototeny hoe tsaʽad (“mamindra”, Je 10:5; “mandeha”, Oh 7:8) ny teny hebreo nadika hoe “rojokely haingon-tongotra” (ʼetsʽadah; No 31:50) sy “rojon-tongotra” (tseʽadah; Is 3:20). Avy amin’ny fototeny hoe ʽakas (‘mampaneno korintsana’; “manetsiketsika rojokely haingon-tongotra”) kosa ny hoe ʽekes (heb.; rojokely haingon-tongotra; rojon-tongotra). (Is 3:16, 18) Be mpanao tany atsinanan’ny Ranomasina Mediterane fahiny ny haingo boribory eo ambony kitrokely. Varahina, volamena, volafotsy, vy, fitaratra, ary ivoara izy ireny. Ahitana sarina lehilahy sy vehivavy manao an’ireny ny tsangambato ejipsianina. Nataon’ny Ejipsianina mitovitovy matetika ny rojon-tongotra sy brasele.

Nifampikasoka ny rojon-tongotra maromaro ka mety ho nikorintsana, rehefa namindra ny olona nanao azy. Mety ho nasiana vatokely mihitsy anefa tao anatiny mba hikorintsana. Na ankehitriny aza, misy ankizivavy arabo manisy lakolosy kely amin’ny rojon-tongotra indraindray. Mety ho nisy rojokely koa nampifamatotra rojon-tongotra maromaro. Nikorintsana àry ilay rojokely ka nahasarika ny maso ilay izy sy ny rojon-tongotra, rehefa namindra ilay vehivavy. Tsy afa-nanao dingan-dava koa izy, ka lasa jejojejo famindra. Noheverina ho nahafinaritra sy toy ny an’olo-manan-kaja ny fandehany.​—Is 3:16.

Anisan’ny firavaka nobaboin’ny Israelita ka nataony “fanatitra ho an’i Jehovah” ny “rojokely haingon-tongotra”, rehefa resiny ny Midianita. (No 31:50, 51) ‘Jejojejo famindra ka nampaneno ny korintsana teny an-tongony’ na ‘nanetsiketsika ireo rojokely haingon-tongony’ ny “zanakavavin’i Ziona” niavonavona, tatỳ aoriana. Nampitandrina anefa i Jehovah fa hesoriny ny haingon’izy ireo, ny “rojokely haingon-tongotra”, ary ny “rojon-tongotra” nanaovan’izy ireo. (Is 3:16, 18, 20) Niova tokoa ny fiainan’ireo vehivavy ireo rehefa resin’i Babylona i Joda sy Jerosalema tamin’ny 607 T.K., satria lasa babo sy namoy ny firavany izy ireo.​—Jereo RAVAKA.