Ciputulwa 3
Uzye Vwilini umu Mayulu Mwaya Yaweni?
1. Uzye imipepele ya cisiilano yakaikolanya yakutuuli uku cilenga?
MIPEPELE ya cisiilano iyaya umu Africa yakaikolanya uku cilenga. Yakati apapela-pela paya Leza wino ali kateeka wa maka yonsi. Lyene umu mbali mwaya yaleza yanono, nanti imipasi, yano ali yaomvi yakwe Leza. Nupya yakati ivikolwe ivyafwile mpiti i vikaombela pamwi ni mipasi kwene ii, vili vino vikaiusya yalupwa aatali yafwe, kupya vikayasakamala. Lyene umwisika-sika mwaya amaka ya mipasi aali wa malele, kusowela, nu wanga.
2. Uzye amazwi yamwi amu Africa yakalaanga umunzila ci ukuti vizumilo vya cisiilano vyaya na maka sana pa mipepele?
2 Vizumilo vya visilano kwene vii vyakwata amaka pa mipepele yuze iyaya umu Africa. Kwaya amazwi yamwi mu Africa aakati vii: “Nanti tungaya nu Utailo sana (kuli kuti uwa ciKlistu nanti wa ciMozilemu) tutanga tute ukupepa yaleza itu.”
3. A ekwi kuno tungasambilila icumi pali yano yaya umwiyulu?
3 Uzye ivizumilo vya cisiilano ivya mu Africa, i vya cumi? Baibolo ili ino ikatusambilizya ivya cumi pali yano yaya umu mayulu.
Yeova ali Leza wa Cumi
4. Uzye i cisinka ci cino imipepele ikalamba yonsi iya mu Africa yazumilamo?
4 Imipepele ikalamba itatu iyaya umu Africa yazumila ukuti Leza akuno waya nupya ali kateeka wa papela-pela. Baibolo ikamulondolola ukuti ‘Leza wako tuleza, nupya Mwene wa ene, Leza Mukulu, uwa maka kupya uwa kutiina.’ (Amalango 10:17) Na ya Mozilemu kwene nayo yazumila ukuti kwaya Leza mukulu. Umonsi umwi uwasambilila sana pa vya mipepele, wi zina lyakuti Geoffrey Parrinder walanzile ati: “Antu amu Africa aingi sana yazumila ukuti kwaya Leza mukulu, nu kuti ali isi wako tuleza na antu nakupya kaumba wa uumbo onsi.”
5. A mazina ci yamwi-yamwi aakaomviwa uku kwama Leza?
5 Nomba, nanti icakuti antu aingi yazumila ukuti Leza akuno waya, aingi yatamanya ningo-ningo vino Leza waya. Lino tutatala twamanya umuntu umwi, tukatandikilapo ukumanya izina lyakwe. Imipepele ipusane-pusane ikalanda ivipusane apizina lyakwe Leza. Antu aakati aina Klistu yene yakamwama sile yati a Leza, nomba izina lii likapiliula sile ukuti “Uwa Maka.” Nayo ya Mozilemu yakamwama yati Allah. Lyene yayo aaya umu mipepele ya cisiilano yene yakamwama ukulingana nu lulimi luno yakaomvya. Umwibuku ilyakuti Concepts of God in Africa, lino John S. Mbiti walemvile, mwaya mazina ukuluta pali 500 yano yaka-amilamo Leza umu Africa. Mu ciYoruba (caku Nigeria) Leza yakamwama yati Olodumare; lyene umu ciKikuyu (icaku Kenya) yakati Ngai; nayo aZulu (aku South Africa) yakati uNkulunkulu.
6, 7. Uzye izina lyakwe Leza a weni, alino twalimanya twatuuli?
6 Nga Leza umwineco wene, akati uli api zina lyakwe? Lino Leza watumile Mose ukuya-fumya aina Izlaeli umu Egupto, Mose wamuuzizye ati: “Nga ndi cakuti naya uku ana yakwe Izlaeli nayanena nu kuti, ‘Leza wa vikolwe vinu watantuma kuli mwemwe,’ alino yaye yakanguzye yati, ‘Ngi zina lyakwe a weni?’ Uzye namaya nkayaneene ntuuli?”—Ukufuma 3:13, NW.
7 Nawe Leza wamwaswike ati: “Vino umaya ukaneene ana yakwe Izlaeli aivi, ‘Yeova Leza wa vikolwe vinu . . . aliwe watantuma kuli mwemwe.’ Lii lili zina lyane manda pe, nupya lili lya kunjiusizyako ku nkulo ni nkulo.” (Ukufuma 3:15, NW) Izina lii lyakwe Leza likazanwa muli Baibolo maila 7,000, nomba umu ma Baibolo yamwi yano yasenula, yafumyamo izina lilyo nu kulipyanikizyapo na mazina ya malumbo akuti “Leza” nanti “Mwene.”
8. Uzye Yeova waya umu musango ci, kapya, i vyani vino tufwile ukucita pakuti atutemwe?
8 Uzye Yeova waya umu musango ci? Wene u mupasi, uwa maka yonsi, kupya uwa lulumbi. Ali wa papela-pela, wino tutanga tulinganyeko na muze, kupya kutaya uwalingana na we. (Amalango 6:4; Ezaya 44:6) Yeova wanenyile Mose ati: ‘Ne Yeova Leza wako, nene Leza aakalonda ukupepwa wenga mpo.’ Kuli kuti nga tukulonda ukuti Yeova atutemwe, tulinzile ukumupepa wenga sile. Asilonda ukuti twapepa icintu cuze nanti umuntu muze.—Ukufuma 20:3-5.
Yesu Klistu, Mwene wa Wene Wakwe Leza
9. U mulandu ci uno tungalandila ukuti Yesu atalingana na Yeova?
9 Ndakayi antu aingi yatamanya ningo Yesu. Aingi aakaitaka ukuti a ina Klistu, yazumila ukuti Yesu waya muli cino yakati Aeneco Yatatu Muli Leza Wenga. Nomba Baibolo isyasambilizya ukuti muli Leza wenga mwaya ya Leza yatatu. Nakupya, isisambilizya ukuti Yesu waalingana na Yeova. Yesu umweneco walanzile ati: “Tata andusile.”—Yoane 14:28.
10. Uzye Yesu wali kwi lino atatala wiza pa mpanga ya pa nsi?
10 Baibolo ikasambilizya ukuti lino Yesu atatala wiza-waya umuntu apa mpanga ya pansi, wali ukwiyulu kuno wali umungeli wa maka sana. Vivi kwene vino Yeova waumvile Adamu na Eva ukuti yaikala umu nsi, na angeli nayo wayapanzile ukuti yaikala ukwiyulu. Yesu aliwe wali wa nkoleelo ukupangwa lino angeli yatatala yapangwa.—Yoane 17:5; Kolose 1:15.
11. Cali uli pakuti Yesu aize avyalwe pano nsi?
11 Papita ni myaka mazimbi yaili (2,000) lino Yeova wakusiizye iciumbwa cakwe ica mupasi ukufuma ukwiyulu ukwiza umu ndilwa yakwe nacisungu uwizina lyakuti Maliya. Lyene Gabilieli wanenyile Maliya ati: “Umasenda indilwa, ulavyala umwana umonsi, ulamutemela izina uti a Yesu. Alaya umwene pe na pe.”—Luka 1:31, 33. *
12. Umulandu ci onga uno Yesu wiziile pano nsi?
12 Lyene lino Yesu wavilwe nu kukula, wasambilizyanga antu pali vino Yeova akaalonda kucita. Wanenyile kateeka wa ciLoma ukuti: “Navilwe nga nu kwiza mu nsi pamulandu onga sile wakuti ndande pamulandu wa cumi.” (Yoane 18:37) Ndi twelenganya sana pali vino Yesu wasambilizyanga antu, tungasambilila ivya mpomvu pa kulonda kwakwe Leza na vino ali nu kucita uku nkoleelo. Tungamanya vino tufwile ukucita pakuti tutemwikwe sana kuli Leza.
13. Umulandu ci wakwe cili uno Yesu wiziile pano nsi?
13 Umulandu wakwe ciili uno Yesu wiziile muno nsi u kwiza peela umi. wakwe pakuti akulule antunze. (Mateo 20:28) Wacisile vivyo pakuti atukulule ukwiifyo lino twapyanyile ukufuma ukucikolwe citu Adamu. Cii, cilaleenga ukuti tukaye nu umi wape uku nkoleelo. Umutumwa Yoane walemvile ati: “Leza watemilwe amu nsi nga apeela mwana wakwe uwavilwe wenga, kuti wensi wino wataila munoli atakalowe lelo aye nu umi wape.”—Yoane 3:16.
14. (a) I vyani ivyacitikile Yesu lino watutulwike? (b) Uzye ndakai, Yesu akaomba vyani umwiyulu?
14 Lino Yesu wafwile, wizile atutuluka nu kuya ukwiyulu, kuno waile aya nupya umu mupasi. (Milimo 2:32, 33) Kufuma papo, Yeova wamupeezile ‘ukateeka, nu lulumbi nu wene pakuti antu yonsi na amu nko zyonsi ni ndimi zyonsi yamuombela.’ (Daniele 7:13, 14) Lyene Yesu yamucita ukuya Umwene wa maka; ali mwene wa uteeko wakwe Yeova uwa mwiyulu. Likwene sile antu yonsi yasya yamanye ukuti fwandi ali wa maka ukuluta yonsi.
Angeli, Aaomvi Yakwe Leza
15. Uzye angeli yapanzilwe lilaci, kupya yapangiilwe kwi?
15 Yeova na Yesu asi aliyo sile aya umwiyulu. Yeova wapanzile na yauze aaya umwiyulu, aaka-amwa ukuti angeli. Na Gabilieli uwavwanzizye Maliya nawe kwene u mungeli. Angeli yatatazile iyaya antunze pano nsi. Yene yapanzilwe mpiti sana ala na antunze yatatala yaumbwa. (Yobo 38:4-7) kwaya imintapendwa ni mintapendwa ya angeli.—Daniele 7:10.
Angeli acumi yakakaana ukupepwa
16. U mulandu ci uno antunze yatafwile ukupepa angeli?
16 Angeli acumi yasilonda ukuti twayapepa. Maila yaili umutumwa Yoane walondanga ukupepa angeli, nomba yene yamukalipile iyati: “Utacita cico . . . uwapepa Leza.”—Umbwilo 19:10; 22:8, 9.
17. I vyani ivikalanga ukuti angeli yakwata amaka yakucingilila aomvi yakwe Leza, nupya u mulandu ci uno cintu cii cikatukomelezezya?
17 Ndakayi angeli yasilolekela uku yantu pano nsi, wakwe vino yalolekiile lino yapuswisye atumwa yakwe Yesu kufuma umu cifungo. (Milimo 5:18, 19) Nomba, ndi cakuti tukupepa Yeova ukulingana ni Izwi lyakwe, Baibolo, tungasininkizya ukuti angeli yakwe Leza aasiloleka yalaatucingilila. Baibolo ikati: ‘Umungeli wakwe Yeova akaapanga inkambi ukuzinguluka aomvi yakwe, nga nawe akayapususya.’ (Masamu 34:7; 91:11) U mulandu ci uno amazwi yaa yalinzile ukutukomelezya? Pano kwaya imipasi na yuze iipe iikalonda ukutuumola!
Satana U Mulwani Wakwe Leza
18. (a) U mulandu ci uno umungeli umwi wapondokile Leza? (b) A mazina ci yano umungeli wii umwipe wapeezilwe?
18 Asi angeli yonsi atwalilile ukuya acumi kuli Leza. Yamwi yamupondokiile. Lyene yaipanzile aineco ukuya alwani yakwe Leza na antu pano nsi. Uzye mumanyile vino cali? Angeli yonsi yano Yeova wapanzile yaali aololoke nupya ampomvu. Nomba, umungeli wenga pali yaya amalilike walondanga ukuti antu yamupepa, nupya wacisile ivipe ivyali umu mwenzo. Lyene umungeli wiya yamutemiile izina yati Satana, kulikuti “Wino Akakaanya [Leza].” Nupya aka-amwa ukuti Ciwa, kupiliula ukuti “Kazewanya,” pano akaalanda intumpu pali Yeova.
19. U mulandu ci uno Satana wacuziizye Yobo, kupya wamucuzizye umu nzila ci?
19 Satana akapatikizya antu ukuti nayo yaapondokela Leza wakwe vino wene wacisile. Umvwini vino wacisile uku muomvi wakwe Leza uwa cumi, Yobo. Yobo wali uwa vyuma sana. Wakweti imfwele 7,000, ingamali 3,000, ing’ombe 1,000, alino na ya punda 500. Nakapya, wakweti ana 10 na aomvi aingi cuze. Pa kutandika, Satana umozile iviteekwa vyakwe Yobo vyonsi kumwi na aomvi kwene. Nga alino watumile ‘cimuza cikulu’ ukwiza wisya ing’anda ino ya mwana Yobo yaalimo mpaka yonsi kwene yafwa. Kufuma papo, Satana wacuzizye Yobo lino wamulenzile ukulwala ‘ivipute iviipisye kufuma ukulwazo kufika pakasi ka mutwe.’—Yobo 1:3-19; 2:7.
20. (a) Uzye Yobo yamulambwile yatuuli pali ucisinka wakwe? (b) Nanti cakuti Yobo watwalilile ukuya uwa cisinka kuli Leza, uzye Satana wacita vyani uku yantu aingi?
20 Nanti icakuti Yobo wacuzile vii, wene watwalilile sile ukuya uwa cumi kuli Leza. Acino nawe Yeova, wamupozizye, nupya ‘wawezizye maila yaili consi cino Yobo wakweti mpiti.’ (Yobo 42:10) Satana wavizilwe ukoonona ukayele wakwe Yobo, lelo wakwanisye ukulenga antu aingi ukuta ukuombela Leza. Baibolo ikati: “Insi yonsi ili pisika lya utesi wa mwipe wilya.”—1 Yoane 5:19.
21. (a) Uzye Satana walangilile umu nzila ci ukuti akaalonda ukupepwa? (b) U mulandu ci uno Yesu wakaaniile ukupepa Satana?
21 Satana akaalonda ukuti twamupepa. Cisinka cii caloliike lino watunsile Yesu, papita ni myaka 2,000 pano cintu cico cacitikiile. Baibolo ikasimika iti: “Ciwa [asenda Yesu] papela ya mwamba utali cuze, amulanga mawene amu nsi yonsi nu lulumbi lwakweyo. Alino amunena ati, ‘vintu vii vyonsi namakupela ndi wamfukamila nu kumpepa.’” Nomba, Yesu wakaanyile, nu kumuneena ati: “Senka pano Ciwa, pano calembwa mu malembelo cati, ‘wapepa [Yeova] Leza wako, wene wenga sile awino watumikila.’” (Mateo 4:8-10) Yesu wamanyile ningo sana masunde yakwe Yeova, kupya ataacisile vino Satana walondanga.
Iviwa I Mipasi Iipe
22. I vyani vino iviwa vyacita uku yantu yamwi?
22 Kwali angeli nayauze apondokiile Leza ndi vino Satana wacisile. Angeli yaa iiviwa, nupya aalwani ya yantu pano nsi. Yaipa imyenzo, kupya aankalwe. Mpiti, iviwa vii vyalenzile antu yamwi ukuya yaciulu, nu kupafula. (Mateo 9:32, 33; 12:22) Yauze nayo vyayalwalikanga nanti ukuyapenya. (Mateo 17:15, 18; Mako 5:2-5) Nupya vyacuzyanga sana ana.—Luka 9:42.
23. (a) Uzye imipasi ipe ikalonda ukuti antu yacita vyani? (b) Uzye Satana ni viwa yakasomba antu ukuti yacita vyani?
23 Iviwa vii vyakolana na Satana pano navyo kwene vikalonda ukupepwa. Vyene, kula na lino vyamanya ukuti Yeova sile aalinzile ukupepwa, visyakaana ndi yamwi yakuvipepa, vyene alino vikalondesya nu kukumbwa sana ukupepwa. Satana ni viwa yakaomvya usomvi, ufi, ni ngofyo pakuti antu yayapepa. Nomba antu aingi yatamanya ukuti yakapepa Satana ni viwa vyakwe. Nakupya antu aingi yangazunguka sana ukuvwa ukuti imipepele yao ikacindika Satana. Nomba, Baibolo yene ikati: “Vintu vino amu nko yakapeela impolelwa, yakavipeela uku mipasi yankota, asi kuli Leza.”—1 Kolinto 10:20.
24. I cintu ci cino satana akaomvya ukuponzya antu?
24 Inzila yonga ino Satana ni viwa yakasombelamo antu ukuti yayapepa, u kupitila umu kusambilizya antu ivya ufi pa yafwe. Lekini fwandi tulole vino Baibolo ikasambilizya api lyasi lii.
^ pala. 11 Koran ikalanda pa kuvyalwa kwakwe Yesu ukwa kuzungusya pali Surah (icipande) 19 [ukulanda pali Maliya] ikati: “Twatumile [kuli Maliya] umupasi Witu uwali wa muntunze uwikolo. Lino Maliya wamuweni, walanzile ati: ‘Si Uwa Luse ancingilile kuli wewe! Ngu kaopa Umwene, senka panondi pitanga.’ Nawe wamwaswike ati, ‘Nene nkombe ya Mwene wako, nizile kuti nkupeele umwana wa muzilo.’ Nga nawe aasuka ati, ‘nga, ningavyala uli umwana lino nene nacisungu, umonsi atatala wandemamo?’ Nawe ati, vivyo kwene a vino umwene wako akulonda. Wene atanga avilwe ukucita vivyo. Umwene watalanda ati, “alaya ulangilizyo ku antunze yonsi, nupya ali upolelelo kufuma kuli Fwefwe. Lii isunde Litu.”’”
