1, 2. Uzye Balamu wacisile uli pakuti alete intazi pa yantu yakwe Yeova?

KAVUWA wa nswi waya pano angazana umusango wa nswi zino akulonda ukulema. Wasoolola lyambi nu kusumbila iswelo umu manzi. Watandika ukuloleela ala watateeka umwenzo, nupya lino inswi yaluma kuli lyambi wavwampula iswelo nu kukowa inswi umu vyamvu alino watoola inswi nu kwika umu muse.

² Antu nayo yangalemwa umu nzila iliyonga kwene. Aina Izlaeli yaali apiipi nu kwingila umu Mpanga ya Ulayo lino yapanzile inkambi umu lwanga lwa Moabu. Umwene wa mu mpanga ya Moabu walavile ukupeela umonsi uwizina lyakuti Balamu impiya izingi sana ndi waleta icitiipu pa ina Izlaeli. Umu kuya kwa nsita, Balamu wazanyile inzila iyakulenga aina Izlaeli yailetele icitiipu aineco. Wasoolwile ningo lyambi. Watumile anaci aina Moabu umu nkambi ya ina Izlaeli ukuti yakalyombeleke aonsi.—Mpendwa 22:1-7; 31:15, 16; Umbwilo 2:14.

3. Uzye aina Izlaeli yaponiile uli umu citeyo cakwe Balamu?

³ Uzye lyambi wakwe Balamu waomvile? Ee, waomvile. Aonsi aina Izlaeli aingi ‘yaatandike ukucita uzelele  na anaci aina Moabu.’ Nupya, yaatandike ukupepa na tuleza twa ina Moabu, kwikako sile na Baali uwa ku Peoli, kaleza ka uvyazi. Na cii, calenzile ukuti aina Izlaeli 24,000 yumolwe papa kwene lino yaali sile umupiipi nu kwingila umu Mpanga ya Ulayo.—Mpendwa 25:1-9.

4. U mulandu ci uno aina Izlaeli aingi cuze yacitiile uzelele?

⁴ U mulandu ci uno aina Izlaeli yaponiile umu citeyo cakwe Balamu? Yelenganyanga sile pa vintu ivya kuyazanzya, nupya iliile vyonsi vino Yeova wayacitiile. Aina Izlaeli yakweti imilandu iingi iyakuyela acumi kuli Leza. Wayakulwile ukufuma umu uzya umu Eguputo, wayaliisyanga lino yaali umu lwanga, nupya wayacingiliile mpaka iyafika apa mupaka wa Mpanga ya Ulayo. (Ayebulai 3:12) Nanti cali vivyo, izile yatandika ukucita uzelele. Umutumwa Paulo walemvile ati: ‘Tutalinzile kucita uzelele, ndi vino yamwi munoyali yacisile nga nu mu wanda onga yene yafwile.’—1 Kolinto 10:8.

5, 6. I vyani vino tungasambilila kuli vino vyacitiike umu lwanga lwa Moabu?

⁵ Insi ipya yatipalama. Fwandi tungati twaya wa ina Izlaeli aali pa mupaka wa Mpanga ya Ulayo. (1 Kolinto 10:11) Insi ino twikalamo ndakai mwaya antu akaelenganya sana pa upulumusi ukucila na vino aina Moabu yaali. Imyelenganyizye kwene ii ingambukila antu yakwe Yeova. Na ndakai kwene iciteyo cino Ciwa akaomvya sana uuzelele.—Mpendwa 25:6, 14; 2 Kolinto 2:11; Yuda 4.

⁶ Muyuzye mweineco muti, ‘Uzye ningatemwa ukuipakizya vimwi ivya kuizanzya pa kasita sile akanono, nanti uzye ningatemwa ukwikala umu nsi ipya amanda  pe ala indi ni nsansa?’ Uzye asi i cintu icisuma sana ukuuvwila isunde lyakwe Yeova ilyakuti: “Leukini ku uzelele”?—1 Kolinto 6:18.

7, 8. Uzye uzelele i cani? Nupya umulandu ci uno imiyele iyo ipila sana?

⁷ Antu aingi ndakai yakwata imiyele iipisye nupya yasicindika masunde yakwe Leza aakalanda pa uzelele. Muli Baibo, uzelele ukapiliula ukupanga icupo kwa antu atatwalana ukulingana na vino Malembelo yakalanda. Nupya ukalozya nu ku kulalana kwa yonsi yatupu nanti ya mama yatupu, alino nu kwa yantu ni nyama. Likalozya nu kufyompa ivya nzwalo, nu kulaalana kwa pa matako, alino nu kulemoola ivya nzwalo vya muntu muze pakuti auvwe insuna.—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 23.

⁸ Baibo yalanda ukwaula nu kupita umumbali ukuti ndi cakuti muntu watwalilila ukucita uzelele, atalinzile ukutwalilila ukuya umu cilongano. (1 Kolinto 6:9; Umbwilo 22:15) Nupya umuntu aakacita vivyo akata ukuicindika umwineco nupya asitaila na antu yauze. Uzelele ukalenga umuntu ukuiletela intazi. Ilingi umuntu angatandika ukucuziwa na kampingu, ukupula inda, ukukwata intazi umu cupo, ukuiletela indwala, nanti sile imfwa. (Welengini Galatiya 6:7, 8.) Ndi cakuti umuntu wikazile nu kwelenganya pa viipe ivikacitikila umuntu akucita uzelele, atange alonde ukuya ni miyele iyo. Nomba ilingi umuntu akaelenganya sile pa kuizanzya umwineco ndi cakuti wapingulapo ukucita uzelele. Ilingi cikatandikila uku kutamba ivikope vya uzelele.

9. U mulandu ci uno ukutamba ivikope vya ucizelele kwaipila?

⁹ Ivikope vya uzelele yakavipanga pakuti vyalenga antu ukuvwa insuna. Ndakai, ivintu vya ucizelele vikazanwa konsi konsi, umu mabuku, umu nyimbo, apa TV, na pa Intaneti. Antu aingi yakaelenganya ukuti ukutamba ivikope vii kutaipa, nomba ukulanda sile icisinka ivintu vii vyaipa sana. Vingalenga umuntu ukutekwa uzya ku ulalelale nu kukwata insuna ukucila umu cipimo. Ndi cakuti umuntu watandika ukutamba vikope vya uzelele angaya ni ciyelezyo ca kucinya ivyanzwalo, ukukwata sana intazi umu cupo, nanti sile ukutana nu wakwe.—Loma 1:24-27; Efeso 4:19; lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 24.

10. Uzye icisinte icaya pali Yakobo 1:14, 15 cingatwazwa uli ukutaluka uku viipe?

¹⁰ Icicindama sana ukumanya vino uzelele ungatupumbula. Elenganyini pa mazwi aaya pali Yakobo 1:14, 15, aakati: “Umuntu akatunkwa lino umwisikulu wongolwa nu kulemya mu citeyo ca kulonda kwakwe kwa nkota. Lyene kulonda kwakwe kwa nkota kulamulenga kwifya. Kwifya nako ndi kwakoma kulaleta imfwa.” Fwandi, ndi mwatandika ukwelenganya pa kulondesya ukucita iviipe, mwaezya na maka zuwa zuwa ukuta ukwelenganyapo! Ndi cakuti ukwaula ukumanya mwiukila sile mukutamba ivikope vya yantu aatazwite, mwafumyako manso zuwa-zuwa. Mwazimya kompyuta, nanti ukufumyapo vino mwali mukutamba pa TV imutandika ukutamba vyuze. Mutaelenganya pa viipe. Ndi mutacisile vivyo, ivintu kwene vii vilatandika ukumutungulula nupya mulavilwa ukuvita.—Welengini Mateo 5:29, 30.

11. Uzye Yeova angatwavwa uli pakuti tutaelenganya pa viipe?

¹¹ Yeova watumanya ningo ukuluta vino twaimanya sweineco. Fwandi wamanya ukuti tutamalilika. Nupya wamanya nu kuti tungacimvya vilondwa vitu iviipe. Yeova akatunena ukuti “Mutaleka mili inu yamutungulula. Mulinzile kukoma vilondwa viipe vya mwili vino vikuomba munomuli, wakwe vii, kulongozya, vya winyi, nsuna, cipyu, lwiswa (pano lwiswa u musango wa upefi wa tuluwi.)” (Kolose 3:5) Nanti i cakuti ukucita vivyo kutangupala, Yeova watuteekelela nupya alatwazwa. (Masamu 68:19) Umwina umwi uwacance wizile aya ni ciyelezyo ca kutamba ivikope vya uzelele nu kulemola ivya nzwalo. Auze ku sukulu yalolanga ukuti ukucita ivintu vii kutaifile avino cilinzile sile ukuya lino umuntu akuya akukula, nomba walanzile ati: “Kampingu wane ononike, nupya natandike ukucita upulumusi.” Wilwike ukuti walondekwanga  ukulaikanya muli vino umwili walondanga, nupya Yeova wamwavwile ukuta iviyelezyo vivyo. Ndi mwatandika ukwelenganya pa viipe, mwalenga Yeova ukuti amupeele “amaka acila auntunze,” pakuti muye na melenganyo asanguluke.—2 Kolinto 4:7, NWT; 1 Kolinto 9:27.

12. U mulandu ci uno tulinzile ‘ukucingilila umwenzo witu’?

¹² Solomoni walemvile ati: “Apa vintu vyonsi uwasunga umwenzo wako. Pano u mwaya intulo izikapela umi.” (Mapinda 4:23) Izwi lyakuti “Umwenzo” likalozya kuli vino twaya, kulingana na vino Yeova akatulola. Vino tukalola ivintu vyatukuma sana. Umonsi wa utailo Yobo walanzile ati: “Nemo napangana mpiti na manso yane ukukana lolekesya pali mwali.” (Yobo 31:1) Wakwe Yobo, naswe tulinzile ukuikanya muli vino tukalola na vino tukaelenganya. Nupya ukukolana na kimba wa masamu tulinzile ukupepa kuli Leza tuti: “Umfuntusye ku kwika amano uku vyaciwelewele.”—Masamu 119:37.

13. I vyuza vya musango ci vino Dina wasoolwile?

¹³ Ya cuza itu yangalenga twacita visuma nanti iviipe. Ndi cakuti twasoolola ya cuza akalondela masunde yakwe Leza, yangatwazwa naswe ukulacita vivyo kwene. (Mapinda 13:20; welengini 1 Kolinto 15:33.) Tungalola vino cacindama ukusoolola ningo ivyuza nga twelenganya pali vino vyacitikiile Dina. Wali umwana umukazyana wakwe Yakobo, fwandi wakuliile umu lupwa lwakwe ya kapepa yakwe Yeova. Dina ataali ni miyele iipe, nomba watandine ucuza na akazyana aina Kenani aatapepanga Yeova. Aina Kenani yapusiineko na antu yakwe Leza vino yalolanga ukupanga icupo nupya  yamanyikwe ukuti yaali aakacita ya viipe. (Aina Levi 18:6-25) Lino Dina wali na auze, wazanyile umulumendo umwina Kenani uwizina lyakuti Syekemu, uwamutemilwe sana. Syekemu wali ‘umucindikwe’ sana mu lupwa lwakwe. Nomba aatatemilwe Yeova.—Utandiko 34:18, 19.

14. I vyani ivyacitikile Dina?

¹⁴ Syekemu wacisile vino welenganyanga ukuti vyali sile ningo ukucita. Pa mulandu wakuti Dina walolekanga ningo kuli Syekemu, ‘wamulemile ku maka’ nu ‘kulongozya nawe.’ (Welengini Utandiko 34:1-4.) Nupya iyakwene i yali intandikilo ya vintu iviipisye ivyaciitikile Dina alino nu lupwa lwakwe lonsi.—Utandiko 34:7, 25-31; Galatiya 6:7, 8.

15, 16. Uzye tungacita uli pakuti tuye na mano?

¹⁵ Tutalinzile ukucita wakwe vino Dina wacisile pakuti tumanye ukuti masunde yakwe Yeova yakatwazwa. ‘Akapita nu wa mano nawe kwene alakwata amano, lelo aakapita na awelewele, ala ulacula.’ (Mapinda 13:20) Fwandi mwaezya na maka ukumanya “ivintu ivisuma” nupya ukucita vivyo kulamwazwa ukusenka uku ntazi.—Mapinda 2:6-9; Masamu 1:1-3.

¹⁶ Tungaya na mano ndi cakuti tukuwelenga lyonsi Baibo, ukupepa kuli Leza lino tutatala twapingulapo ukucita vimwi alino nu kulondela vino umuomvi mutailwe uwa mano akatusambilizya. (Mateo 24:45; Yakobo 1:5) Mwamanya ukuti swensi tukaluvyanya nupya tutamalilika. (Yelemiya 17:9) Nomba mungacita uli ndi cakuti umwi wamucelula ukuti vino mukucita vilalenga mucite uzelele? Uzye mungasoka nanti mungaicefya nu kuvwa vino yamwazwa?—2 Yamwene 22:18, 19.

17. Langililini vino ukucelula kwa Mwina Klistu munji kungatwazwa.

 ¹⁷ Elenganyini pa cilangililo cii. Ku ncito kuno nkazi akaomba, umonsi watandika ukumwikako mano nupya wamulaalika ukuti yaye kumwi umu kutandala. Nomba umonsi wiyo asi kapepa wakwe Yeova nomba akaloleka ukuti waya ningo nupya waya ni cikuku. Nkazi muze wayalola yali yoili nupya wezya ukucelula nkazi wiyo pa viipe ivingacitika. I vyani vino nkazi wiyo amacita? Uzye amaipokolola nanti amauvwa ukucelula kuko kuno umuze atamucelula? Nkazi watemwa Yeova nupya akalonda ukucita ivisuma apa manso yakwe Yeova. Nomba ndi cakuti watwalilila ukulazanwa nu monsi wiyo, uzye ale akutaaluka uku “uzelele” nanti uzye ‘akutaila amano yakwe’?—Mapinda 22:3; 28:26; Mateo 6:13; 26:41.

18, 19. Londololini vino Yosefu watalwike uku kucita iviipe.

¹⁸ Lino Yosefu wali umulumendo wali umuzya umu Eguputo. Cila wanda umuci wa musambazi wakwe walondanga ukuti alale nawe, nomba Yosefu wamanyile ukuti ukucita vivyo cali icintu icipisye. Yosefu watemilwe Yeova nupya walondanga ukumuzanzya. Fwandi lyonsi lino umwanaci wii wezyanga ukulyombeleka Yosefu, wakananga. Nomba pa mulandu wakuti wali umuzya ataakweti insambu zya kuta ukuombela umusambazi wakwe. Wanda umwi lino umuci wa musambazi wakwe wezizye ukumupatikizya ukuti yalale nawe, Yosefu ‘utukiile panzi.’—Welengini Utandiko 39:7-12.

¹⁹ Ndi cakuti Yosefu wezizye ukwelenganya pa vintu iviipe nanti ukwelenganya sile pa mwanaci wiya ivintu nga vitacitike wakwe vino vyacitike. Nomba Yosefu wacindike sana ucuza wakwe na Yeova ukucila iciliconsi. Wanenyile umwanaci ati: “Umusambazi wane . . . wampeela maka pali vyonsi, lelo kufumyako sile wewe we muci wakwe. Uzye lyene ningacita uli cintu caipa ndi ci nu kwifya kuli Leza wane?”—Utandiko 39:8, 9.

20. Twamanya uli ukuti vino Yosefu wacisile vyazanzizye Yeova?

²⁰ Nanti icakuti Yosefu wali ukutali nu lupwa lwakwe, wali na ucisinka kuli Yeova, nupya wamupoleliile. (Utandiko 41:39-49) Yeova watemilwe sana ukulola vino Yosefu watwalilile ukuya na ucisinka. (Mapinda 27:11) Citanguka ukutaluka uku uzelele. Nomba mwaiusya amazwi yakuti: “[Yeova] watemwa antu yano yapata iviipe, akasungilila imyenzo ya antu yakwe, nu kuyapususya umu minwe ya aipe.”—Masamu 97:10.

21. Uzye umwina umwi uwa cilumendo wakolinye uli Yosefu?

 ²¹ Cila wanda, aomvi yakwe Yeova aingi yakalanga ukuti ‘yapata iviipe, yaatemwa ivisuma.’ (Amosi 5:15) Asi mulandu nu musinku winu, mungaya acisinka kuli Yeova. Umwina umwi uwa cilumendo ucisinka wakwe weziwe lino wali uku sukulu. Umukazyana wamunenyile ukuti angalaala nawe ndi cakuti wamwazwa ukulemba insamusi apa masindano. I vyani vino umwina wacisile? Wacisile wakwe vino Yosefu wacisile. Umwina wasimike ati: “Papokwene sile nakaanyile vino waneenyile. Antu yakancindika pa mulandu nu kuya na ucisinka.” Kwene, ukwifya kungalenga umwi “kuilyokezya pa nsita inono,” nomba ukucita vivyo kukaleeta intazi iziipisye. (Ayebulai 11:25) Kuya ni cuvwila kuli Yeova kukaleeta nsansa zimalilike lyonsi.—Mapinda 10:22.

22, 23. Uzye Yeova angatwazwa uli nanti icakuti itucita uluyembu lukulu?

²² Satana angezya ukuomvya uzelele pakuti atuponzye, nupya uwo ungaya uwezyo ukulu cuze. Swensi kwene ilingi tukaelenganya pa viipe. (Loma 7:21-25) Yeova wamanya vivyo, nupya akaiusya ukuti “sweswe lukungu sile.” (Masamu 103:14) Nomba cingaya uli ndi cakuti umwina Klistu wacita uzelele? Uzye ala casila ivintu vitalatala vimuziipile? Awe! Ndi cakuti umuntu walapila mu cumi, Yeova angamwazwa. Leza ‘akayelela uluse.’—Masamu 86:5; Yakobo 5:16; welengini Mapinda 28:13.

²³ Nupya, Yeova watupeela “mawila,” kuli kuti ya eluda aakatusakamala. (Efeso 4:8, 12; Yakobo 5:14, 15) Wikako ya eluda pakuti yatwazwa ukukomya ucuza witu na aliwe.—Mapinda 15:32.

24, 25. Uzye ukuya na “mano” kungatwazwa uli ukutaluka ku uzelele?

²⁴ Pakuti twapingulapo ningo pa vintu, tukalondekwa ukuvwikisya vino masunde yakwe Yeova yakatwazwa. Tusilonda ukuya wa mulumendo uwalumbulwa pa Mapinda 7:6-23. Ataakweti “amano,” fwandi walemizye mu citeyo cakucita upulumusi. Ukuya na mano kwaluta pa kuya sile umucenjele. Ndi tuli na mano, tukaezya na maka ukumanya vino Leza akaelenganya nu kulaviomvya mu umi witu. Mwaiusya amazwi yaa akuti: “Wiyo akalonka amano wene waisakamala umweneco. Lelo wiyo akalondelezya amano, akazana ulongo.”—Mapinda 19:8.

²⁵ Uzye mwasinilwa sana ukuti vino Leza akalonda twacita, i vya cumi? Uzye mwazumila ukuti ukuvwila Leza u kukalenga umuntu ukuya sana ni nsansa? (Masamu 19:7-10; Ezaya 48:17, 18) Ndi cakuti mutamanyile ningo, mwaezya ukwiusya ivisuma vino Yeova wamucitila. ‘Mwayuvwila mweisikulu mwenga usuma wakwe Yeova vino waya!’ (Masamu 34:8) Mulailolela ukuti ndi mukucita vii, mulaatemwa sana Leza. Mwatemwa vino watemwa, nu kupata vino wapata. Lyonsi mwaelenganya ivisuma, ivya cumi, ivisanguluke, viyembe, ivitemwikwe nga ni vyakucindikwa. (Filipi 4:8, 9) Naswe kwene tungaya wakwe Yosefu uwaipakizye ukuomvya amano yakwe Yeova.—Ezaya 64:8.

26. I vyani vino tulasambililapo umu vipande ivilondeliilepo?

²⁶ Asi mulandu mwatwala nanti mutatwala, Yeova akalonda ukuti mwaipakizya umi nu kuti muye ni nsansa. Ivipande viili ivilondeliilepo ivilondolola ivingatwazwa ukwikala ningo mu cupo.