1, 2. U wila ci usuma sana uno Yeova watupeela?

YEOVA wapeela swensi kwene cila muntu uwila usuma cuze. Uwila uwo u umi. (Utandiko 1:27) Akalonda kuti twaipakizya sana umi. Fwandi watupeela ivisinte ivya kutwazwa ukupingula ningo pa vintu. Tulinzile ukuomvya ivisinte vivyo pakuti ‘twapaalula visuma ni viipe.’ (Ayebulai 5:14) Ndi tukucita vivyo ala tukuleka kuti Yeova atusambilizya ukwelenganya ningo. Lino tukulondela ivisinte vino Leza watupeela, nu kulola vino vikalenga kuti vintu vituzipile, cikatwazwa ukumanya vino ivisinte vivyo vyaziipa.

² Insita zimwi ivintu vikatutalila sana. Kukaya ivikacitika ivitaalandwa muli Baibo. Insita zimwi cingalondekwa kuti tupingulepo lino aku cipatala yakulonda ukutulwazya ukuomvya uwazi. Uzye tungapingulapo uli pakuti tuzanzye Yeova? Muli Baibo mwaya ivisinte ivikatusambilizya vino Yeova akalola umi nu wazi. Ndi cakuti twamanya ningo ivisinte vivyo, tulapingulapo ningo nupya tutalasyala tukucuziwa na kampingu. (Mapinda 2:6-11) Lyene katulande pa visinte vimwi ivyaya muli Baibo.

3, 4. (a) Uzye Leza walanzile uli pali vino akalola uwazi? (b) Uzye uwazi ukaimililako cani?

³ Baibo ikatusambilizya ukuti uwazi u wamuzilo pano ukaimililako umi. Nupya Yeova wacindika sana umi. Lino Kaini wakomile umuto wakwe, Yeova wamunenyile ukuti: “Uwazi wa munyonko ukulila kunondi ukufuma mu musili.” (Utandiko 4:10) Uwazi wakwe Abeli wimililangako umi wakwe.

⁴ Pa cisila cakwe mulamba uwaliko umu manda yakwe Nowa, Leza wazumilizye antu ukulya inyama. Nomba walanzile ukuti: “Mutakezye ukulya inyama muno mucili uwazi.” (Utandiko 9:4) Isunde lii likaomba ku yantu yonsi aafumile kuli Nowa kumwi naswe kwene. Fwandi Yeova akalola ukuti uwazi ukaimililako umi. Nupya avino naswe kwene tulinzile ukuulola.—Masamu 36:9.

5, 6. Uzye Masunde Yakwe Mose yalangilile uli vino Yeova akalola umi nu wazi?

⁵ Umu masunde yano Yeova wapeezile Mose walanzile ukuti: ‘Mwina Izlaeli wensi . . . ndi walya inyama ino mucili uwazi, Yeova ali nu kumusukula mu antu yakwe. Pano umi wa ciumbwa consi waya mu wazi. Uli mulandu uno ne Yeova namupeelile uwazi pakuti mupepele umi winu pa kavuwa ipepo lya lutambi lwa kufuta amaifyo inu.’—Aina Levi 17:10, 11.

⁶ Masunde yano Leza wapeezile Mose yalanzile ukuti ndi cakuti umwi wakoma inyama pakuti azane icifwa, wali nu kuzwisizya uwazi wa nyama iyo pansi. Kucita vivyo kwalangililanga ukuti umi wa nyama wapeelwa kuli Kaumba, Yeova. (Malango 12:16; Ezekelo 18:4) Nomba asi kuti aina Izlaeli yalondekwanga ukuombesya  ukuluta umu cipimo kuti yafumye utuwazi tonsi pyu. Cikulu sile ndi inyama yatizwa uwazi umu nzila ya mpomvu, aina Izlaeli yaali nu kulya inyama iyo na kampingu musanguluke. Ukulanga umucinzi uku wazi wa nyama, kwalangililanga ukuti yakulanga umucinzi kuli Kapeela wa umi, Yeova. Amasunde nupya yalanzile ukuti aina Izlaeli yali nu kupeela impolelwa pakuti yelelwe maifyo.—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 19 na pa namba 20.

7. Uzye Davidi walangilile uli ukuti wacindike sana uwazi?

⁷ Tungamanya vino uwazi wacindama ndi twawelenga pali vino Davidi wacisile lino walwanga na ina Filisiti. Aonsi aali na Davidi yaweni ukuti uvwile sana lusala, fwandi avino yaile umu cifulo ca yalwani yao nu kwika umi wao pa uzanzo pakuti yakaletele sile Davidi amanzi. Nomba lino yaleesile amanzi yayo kuli Davidi, wakanyile ukuyamwa ‘ayapongolwela kuli Yeova.’ Davidi walanzile ukuti: “Uzye citakoline nu kumwa uwazi wa antu yano iyapusuka kwempe lino yali yaya ku kusemba amanzi kwene yaa?” Davidi wamanyile vino umi nu wazi vyacindama kuli Leza.—2 Samueli 23:15-17.

8, 9. Uzye Aina Klistu ndakai yalinzile ukulola uli uwazi?

⁸ Mu nsita ya Ina Klistu ya kutandikilako, antu yakwe Leza yatalondekwanga ukupeela impolelwa zya nyama. Nomba yalondekwanga ukumanya vino uwazi wacindama. ‘Ukukanalya uwazi’ lyali i Sunde lyonga pa Masunde yano Yeova walondanga ukuti Aina Klistu yalondela. Ukucita vivyo kwacindime sana wakwe vino ukutaluka uku upulumusi nu ku kupepa utuluwi kwacindama.—Milimo 15:28, 29.

⁹ Na ndakai kwene avino caya. Swe Ina Klistu twamanya ukuti Yeova ali Ntulo ya umi nu umi onsi  uwakwakwe. Nupya twamanya ukuti uwazi u wamuzilo pano ukaimililako umi. Fwandi tukasininkizya ukuti twalondela ivisinte vya muli Baibo lino tukupingulapo ukulwaziwa kuno yangaomvya uwazi.

10, 11. (a) Uzye ya Nte Yakwe Yeova yakalola uli kwikwamo uwazi ni vintu 4 ivikapanga uwazi? (b) A muli vyani muno Umwina Klistu wenga na wenga alinzile ukuipingwilapo ivya kucita?

¹⁰ Ya Nte Yakwe Yeova yamanya ukuti ukusenka uku wazi, kulikuti ‘ukukanalya uwazi,’ kukapiliula nu kukanaikwamo uwazi, nanti ukupeela uwazi wao kuli yauze, nanti sile ukusungiisya uwazi wao kwene ukuti yayikemo insita yuze. Yasizumila nu kwikwamo ivintu 4 ivikapanga uwazi, ni vintu vivyo aevi: nsandensande iziyenzu (Red cells), nsandensande zitiswe (white cells), nsandensande zitimbe (plateletes), ni nsandensande izyakolana na manzi (plasma).

¹¹ Ndakai vintu vii ivikapanga uwazi navyo kwene yakaviika muli ya masyini kuti yafumyemo utuntu tunono sana utukafuma mu vintu kwene vii 4. Umwina Klistu aliwensi palwakwe alinzile ukusoololapo ukuzumila ukupeelwa utuntu kwene tuuto nanti foo. Nupya cila muntu alinzile ukuipingwila inzila zipusane-pusane zino yakapozezyamo alwale wakwe ukuzifya uwazi wa mulwale muli masyini nu kuuswilizyamo (hemodialysis), kusongolola uwazi (hemodilution), nu kuswilizya uwazi uwatiuzwa mu mulwale wino yakulepula (cell salvage) muno yakaomvya uwazi wa muntu kwene wiyo, ukwaula kuti yatale yausungile kuuze kuti ndi papita insita alino ize yamwikemo.—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 21.

12. (a) U mulandu ci uno Yeova akasumbila sana amano kuli vino tulinzile ukuipingwila sweisikulu ukuomvya kampingu? (b) Uzye tungacita uli pakuti tupingulepo ningo pa mipozezye ipusane pusane iyayako?

 ¹² Uzye Yeova akasumba mano kuli vino tulinzile ukuipingwilapo cila muntu? Ee. Yeova wasuumba sana mano kuli vino tukaelenganya na vino tukalonda ukucita. (Welengini Mapinda 17:3; 24:12.) Fwandi lino tukwelenganya pa kupoziwa tufwile ukupepa kuli Yeova pakuti atutungulule ukumanya ningo pa mipozezye iyayako, nupya tulinzile ukulondelezya pa mipozezye iyayako. Lyene ndi twacita vii, tulinzile ukuomvya kampingu witu uwasambiliziwa ningo na Baibo pa kuipingwila ivya kucita. Tutalinzile ukunena yauze ukuti yatunene vino yangacita ndi cakuti aliyo yaali umu miyele ino tulimo, nupya yauze yatalinzile ukutunena ivya kucita pa kupingula pali vimwi. Umwina Klistu wenga na wenga “alinzile kuisendela cisendo cakwe umwisikulu.”—Galatiya 6:5; Loma 14:12.

13. Uzye masunde yakwe Yeova ni visinte ivikalanda pa wazi vikatusambilizya vyani pali aliwe?

¹³ Vyonsi vino Yeova akatunena ukucita vikalenga ivintu vituzipile nupya vikalanga ukuti watutemwa. (Masamu 19:7-11) Nomba tusiimuvwila pa mulandu sile uwakuti amasunde yakwe yakalenga ivintu vituzipile. Tukauvwila Yeova pano twamutemwa. Ukutemwa Yeova kukalenga tutazumila ukwikwamo uwazi. (Milimo 15:20) Nupya ukucita vivyo kukalenga tucingilile umi witu. Antu aingi ndakai yamanya uzanzo uwaya umu kwikwa uwazi. Na ya dokota aingi yazumila ukuti ukuombela pa yalwale ukwaula ukuomvya uwazi kwazipa  sana. Fwandi vino Yeova akatunena ukucita mwaya sana mano nu kutemwa.—Welengini Ezaya 55:9; Yoane 14:21, 23.

14, 15. (a) A masunde ci yano Yeova wapeezile antu yakwe pakuti ayacingilile? (b) Uzye mungaomvya uli ivisinte vya masunde kwene yaa?

¹⁴ Amasunde yakwe Leza lyonsi yakaavwa antu yakwe. Yeova wapeezile aina Izlaeli masunde akuyacingilila uku mauzanzo aipisye. Isunde limwi lyalandanga ukuti ndi umwi akukuula ing’anda, walondekwanga ukukuulilila akalilinga ukuzingulusya api paala ilipapatane pakuti umwi ataca apone. (Malango 22:8) Isunde lyuze lyalandanga pa nyama. Ndi cakuti umwi wakweti cipambasi umukalipe, walondekwanga ukumusunga ningo pakuti atacisa nanti ukukoma umwi. (Kufuma 21:28, 29) Ndi cakuti umwina Izlaeli wafilwa ukuvwila masunde yaa, wapeelwanga umulandu ndi umwi wafwa.

¹⁵ Ndi twelenganya pa masunde yaa, tukalola ukuti Yeova wacindika sana umi. Uzye ukumanya vii kungatwazwa uli? Tungalanga ukuti twacindika umi muli vino tukasunga pa ng’anda, vino tukapisya motoka alino na vino tukasoolola ivya kulezezyamo icitendwe. Antu yamwi, maka maka acance yakalola ukuti pasi iviipe ivingayacitikila, fwandi yakaika umi wao mu uzanzo nu kusuula ku ntazi izingafumamo. Nomba vivyo asi vino Yeova akalonda twacita. Akalonda twalola umi onsi pano wapela ukuti wacindama sana, kuli kuti umi witu alino nu umi wa yantu yauze.—Kasambilizya 11:9, 10.

16. Uzye Yeova akalola uli ukuponya inda?

¹⁶ Umi wa muntu aliwensi wacindama sana kuli Yeova. Nu umi wa kanya kwene wacindama kuli aliwe. Umu Masunde Yakwe Mose, ndi cakuti umwi wacisa umwanaci uwali ni ndilwa ukwaula ukumanya nupya umwanaci  wiyo nanti umwana wafwa, Yeova wapeelanga umuntu wiyo umulandu wa kukoma umuntu. Cii capiliulanga ukuti nanti cakuti ataakomiile umuntu wiyo uku mufulo walondekwanga ukulipila pano ala watakoma umuntu. (Welengini Kufuma 21:22, 23.) Kuli Leza, nu mwana kwene atali avyalwe, nawe kwene u muntu uwa umi. Uzye mukwelenganya ukuti akauvwa uli ndi umwi waponya inda? Mukwelenganya ukuti akauvwa uli ukulola kuno ana aingi cuze atali yavyalwe yakukomwa?

17. I cani icingakomelezya umwanaci uwaponyizye inda lino atali amanye Yeova?

¹⁷ Nomba, nga mama uwaponyizye inda lino atatala wasambilila icumi ca muli Baibo, cilaya uli? Angenekela ukuti Yeova angamweleela ukupitila umu mpolelwa yakwe Yesu. (Luka 5:32; Efeso 1:7) Umwanaci uwaluvyanyizye umu nzila kwene ii atalinzile ukutwalilila ukuipeela imilandu ndi cakuti walapila umu cumi. “Ala Yeova uwa luse ni cikuku, asisoka zuwa, uwavulisya ulukundo . . . Ndi vino ufumondaka watalukana nu uwondaka, avino nawe akafuntusya uyi kunotuli.”—Masamu 103:8-14.

18. U mulandu ci uno tulinzile ukuombesya ukuti tute ukupata antu yauze?

¹⁸ Ukucindika uwila wa umi uno Leza watupeela kukatandikila umu mwenzo witu. Mwaya na vino tukayuvwa pa yantu yauze. Mutumwa Yoane walemvile ukuti: “Wino wensi uwapata umwina wakwe wene inkomi.” (1 Yoane 3:15) Ndi tutacenjile, ukukanatemwa tumwi pa muntu umwi kungalenga tumupate. Ulupato lungalenga umwi ate ukucindika yauze, ukulanda ivyaufi pali aliyo, nanti sile ukulondesya ukuti yafwe. Yeova wamanya  vino tukayuvwa pa yantu yauze. (Aina Levi 19:16; Malango 19:18-21; Mateo 5:22) Ndi cakuti twiluka ukuti twapata umwi, tulinzile ukuombesya pakuti tute ukupata umuntu wiyo.—Yakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Uzye ukumanya vino Yeova akalola unkalwe kulinzile ukutwazwa uli?

¹⁹ Kwaya inzila na yuze ino tungalangilamo ukuti twacindika umi. Pa Masamu 11:5 tukasambilila ukuti Yeova ‘wapata uwatemwa unkalwe.’ Uzye cingaya sile ningo ukuzumilizya amazwi ya unkalwe, ivyeo, ni vikope ukwikala umu melenganyo itu? Cingazipa ndi cakuti vintu ivisanguluke nupya ivya mutende avino tukwelenganyapo.—Welengini Filipi 4:8, 9.

20-22. (a) Uzye Yeova akalola uli insi yakwe Satana? (b) Uzye antu yakwe Leza yangalanga uli ukuti ‘yasi amu nsi’?

²⁰ Insi yakwe Satana isicindika umi, nupya Yeova akailola ukuti yaya nu mulandu wa wazi, kuli kuti yaya nu mulandu wa kukoma antu. Pa myaka ingi, amu vikanza vya miteekele yakoma antu aingi, ukwikako sile na aomvi yakwe Yeova. Mu nsita ino Baibo yalembwanga, amauteeko kwene yaa yalondololwa ukuti i vilyanyi ivikalipe sana. (Danieli 8:3, 4, 20-22; Umbwilo 13:1, 2, 7, 8) Ndakai, uculuzi wa kukazya ivyanzo vya kukomelako antu wakula sana. Antu yakazana sana impiya lino yakukazya ivyanzo vivyo. I cumicumi “insi yonsi ili pisika lya utesi wa mwipe.”—1 Yoane 5:19.

²¹ Aina Klistu ya cumi ‘yasi amu nsi.’ Antu yakwe Yeova yasiika umu vikanza vya miteekele nu mu nkondo. Wakwe vino yasikoma antu, yasitungilila utuungwe utukakoma antu. (Yoane 15:19; 17:16) Ndi cakuti yamwi yatandika ukuzunya Aina Klistu, yene yasilandula  ukuomvya inzila zya unkalwe. Yesu watusambilizye ukuti tulinzile ukutemwa na alwani itu kwene.—Mateo 5:44; Loma 12:17-21.

²² Imipepele nayo yalenga antu aingi cuze ukukomwa. Ndi cakuti Baibo ikulanda pali Babiloni Mukulu, kuli kuti mipepele yonsi yaufi umu nsi, ikati, “Naweni ukuti mwanaci wakolike uwazi wa antu yakwe Leza nga nu wazi wakwe yao akomilwe pa mulandu wa kuyela Yesu.” Uzye imulola umulandu uno Yeova akatunenela ukuti: “Fuminimo, mwe antu yane”? Ya kapepa yakwe Yeova yataaya umu mipepele ya ufi.—Umbwilo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. I vyani vino tulinzile ukucita pakuti tufume muli Babiloni Mukulu?

²³ Pa ‘kufuma’ muli Babiloni Mukulu tulinzile kulenga cimanyikwe ningo ukuti tutaaya umu kupepa kwa ufi. Limwi tungalondekwa nu kufutiisya izina litu umwi calici muno twali. Nomba kuli na vyuze ivingi vino tulinzile ukucita. Tulinzile kupata nu kukana ivintu vyonsi iviipe vino amu mipepele ya ufi yakacita. Imipepele ya ufi ikazumilizya nu kuleka antu yacita ivya upulumusi, ukuya umu vikanza vya miteekele alino nu kulondesya sana ivyuma pa mulandu na ukaitemwe. (Welengini Masamu 97:10; Umbwilo 18:7, 9, 11-17) Nupya pa myaka iingi antu aingi yafwa pa mulandu wa vintu kwene vii.

24, 25. Uzye ukumanya Leza kungatwazwa uli ukuya nu mutende na kampingu musuma?

²⁴ Lino tutatala twasambilila icumi, swensi kwene cila-muntu, twatungililanga ivintu iviipe vino antu amu nsii yakwe Satana yakacita. Nomba pa twaasenuka. Twataila umu mpolelwa yakwe Klistu, nupya twapeela umi witu kuli Leza. Nupya “Leza . . . welela amaifyo itu.” Tukaya  nu mutende na kampingu musuma pa kumanya ukuti tukazanzya Leza.—Milimo 3:19; Ezaya 1:18.

²⁵ Nanti icakuti pa nsita imwi twali umwi uvi ilitacindika umi, Yeova angatwelela pa mulandu wa mpolelwa. Tukataizya Yeova pa kutupeela umi. Tukalanga ukuti tukataizya lino tukwezya na maka ukwazwa yauze ukusambilila pali Yeova, ukusya insi ii yakwe Satana alino nu kuya na ucuza usuma na Leza.—2 Kolinto 6:1, 2.

26-28. (a) U mulimo ci uiyele uno Yeova wapeezile Ezekelo? (b) I vyani vino Yeova watunena ukucita ndakai?

²⁶ Mu nsita ya ina Izlaeli, Yeova wanenyile kasema Ezekelo ukusoka antu ukuti Yelusalemu ali nu kononwa nu kuyasambilizya vino yalinzile ukucita pakuti yakapusuke. Ndi cakuti Ezekelo ataali nu kusoka antu, Yeova wali nu kumupeela mulandu wa wazi pa antu aali nu kufwa. (Ezekelo 33:7-9) Ezekelo walangilile ukuti wacindike sana umi lino waombesyanga ukunenako yauze pi landwe lisuma.

²⁷ Yeova watupeela umulimo wa kusoka antu ukuti insi ii yakwe Satana yasya iyononwe nu kuyazwa ukumanya Yeova ni vya kucita pakuti yakize yakapusuke nu kwingila umu nsi ipya. (Ezaya 61:2; Mateo 24:14) Tukalonda ukuombesya ukunenako yauze api landwe lisuma. Tukalonda nu kulanda amazwi yano Paulo walanzile akuti: “Caleka namunena icumi nati mu wanda wilelo ndi cakuti wenga uwa munomuli walowa, ale asi pa mulandu wane.”—Milimo 20:26, 27.

²⁸ Kuli ivintu ivingi na vyuze muno tulinzile ukuya ausaka. Lekini tukasambilile pa vintu vivyo umu cipande icilondeliilepo.