1-3. (a) A weni wino Paulo watandika ukupita nawe, nupya ali uli? (b) I vyani vino tumasambilila umu cipande cii?

 LINO yakupita umu misumba ipusanepusane umu miseo isi isuma, umutumwa Paulo wene akwelenganya sile pa visuma vino umulumendo uwacance wino ali nawe angaomba. Izina lya mulumendo a Timoti. Timoti u wacance nupya acikweti sana maka, alino ali sile ni myaka umupiipi na 20. Lino yali pa lwendo, cila lutampulo lukumutaalusya ukufuma ukumwao. Lino uwanda ukuya ukupita, yakuya yakutaalukililako sile uku musumba wa Lisitila nu wa Likoniya. I vyani ivimayacitikila? Pa mulandu wakuti Paulo watala wapitapo pa ulendo, afwile amanyile ivimayacitikila. Amanyile ukuti yamakwata intazi izingi sana. Uzye uwacance wino yali na Paulo amakwanisya ukuzizimizya intazi zino yamakwata?

² Paulo watataila Timoti nupya atemilwe sana vino uwacance wii waicefya. Ivintu ivyacicitike vyativilenga Paulo ukusininkizya ukuti akulondekwa umuntu muze uwakuti yapita nawe. Paulo watamanya ukuti umulimo wa kutandalila nu kukomelezya amu vilongano ukulondekwa antu aalemane nupya aakwelenganya ivili vimwi pa mulimo uno yakuomba. U mulandu ci uno Paulo akwelenganyizizya vii? Limwi conga icaticilenga ukuti aelenganya vii a pa mulandu ni vyacitiike ivyalenzile ukuti Paulo na Banaba yapatukane.

³ Umu cipande cii, tumasambilila pali vino tungacita nga twapusana. Nupya tumasambilila umulandu uno Paulo wasoolwelile Timoti ukuti awino yaomba nawe, na pa mulimo ucindame uno angalizi aakatandalila ivilongano ndakai yakaomba.

4. I vyani vino Paulo walondesyanga ukucita pa lwendo lwakwe ciili uwa umisyonali?

⁴ Umu cipande icafumileko, twaweni vino aina 4 kuli kuti Paulo, Banaba, Yuda alino na Sailasi yakomelizye icilongano ica mu Antioki ukuomvya utunguluzi uwafumile ukwi iumba ilikatungulula  uwalandanga api lyasi lya kuzembululwa. I vyani lyene vino Paulo wacisile? Waile kuli Banaba nu kumulondolwela vino ulendo wali, lino watiile: “Leka lyene tuswilile nu kutandalila aina mu misumba yonsi ino twasimikilemo ilyasi lisuma pali Yeova, pakuti tukalole vino yali.” (Mili. 15:36) Paulo atalandanga sile pa kuya mukulola antu aizile iyaya Aina Klistu. Ibuku lya Milimo lyalondolola umulandu uwalenzile Paulo aye pa ulendo wakwe ciili uwa umisyonali. Ica nkoleelo, walondanga ukulanena antu pali vino iumba ilikatungulula lyapingwile. (Mili. 16:4) Cakwe ciili, vino Paulo watandalilanga ivilongano, walondesyanga ukukomelezya ivilongano alino nu kwazwa aina na ya nkazi pakuti yaye akome umu utailo. (Loma 1:11, 12) Uzye iuvi lyakwe Ya Nte Yakwe Yeova likalondela uli vino atumwa yacitanga?

5. Uzye Iumba Ilikatungulula ilyayako ndakai likatungulula uli nu kukomelezya amu vilongano?

⁵ Ndakai, Klistu akaomvya Iumba Ilikatungulula lyakwe Ya Nte Yakwe Yeova lino akutungulula icilongano cakwe. Aonsi yaa atailwe nupya apakwe yakatungulula nu kukomelezya amu vilongano ukupitila umu makalata, mpapulo izipulintwe ni zya pa intaneti, kulongana, alino nu kuomvya inzila yuze iya kulanzyanyizizya. Nupya Iumba Ilikatungulula likaezya na maka pakuti lingalanzyanya ni cilongano conga na conga. Pakuti yacite vii yakaomvya angalizi aakatandalila ivilongano. Iumba Ilikatungulula lyasonta ya eluda afikepo umu nsi yonsi ukuya angalizi aakatandalila ivilongano.

6, 7. I milimo ci imwi ino angalizi aakatandalila ivilongano yakaomba?

⁶ Angalizi aakatandalila ivilongano ndakai yakaika sana mano uku kukomelezya umuntu wenga na wenga uwaya umu vilongano vino yakatandalila. Yakacita uli vivyo? Yakakolanya vino Aina Klistu akutandikilako yacitanga, wakwe vino Paulo wacitanga. Wakomelizye umwangalizi muze ukuti: “Uwasimikila izwi lyakwe Leza; uwaombesya umu nsita isuma ni itale; uwasunda, uwakalipila, nu kukonkomezya, uwateekela pa kucita vivyo nupya uwasambilizya ningo. . . . Uwasimikila ilyasi lisuma, nu kumalilila umulimo wako.”—2 Tim. 4:2, 5.

⁷ Ukulingana na mazwi yaa, umwangalizi wa ciputulwa na mamakwe, ndi cakuti watwala; yakaombela pamwi na amu cilongano umu mulimo wa kusimikila. Antu yaa yakaombesya sana umu mulimo wa kusimikila nupya yamanya ningo ivya kusambilizya alino yakalenga na ya kasimikila amu vilongano ukulaomba ningo. (Loma 12:11; 2 Tim. 2:15) Yayo aakatandalila ivilongano yamanyikwa ukuti yaipeelesya umu kuombela aina. Yakaitemelwa ukuombela yauze asi mulandu na vino imiceele ili nanti sile umu ncende umukacitika sana mazanzo. (Filipi 2:3, 4) Angalizi aakatandalila ivilongano yakakomelezya, ukusambilizya, alino nu kulungika cila cilongano ukulingana na vino cikulondekwa ukupitila umu malyasi ya Baibo yano yakalanda. Yonsi amu cilongano yakaipakizya ndi cakuti yakwelenganya pa miyele isuma alino na pa utailo uno angalizi yakwata.—Aeb. 13:7.

8. Uzye Banaba wacisile uli lino Paulo wamwamile?

⁸ Banaba wazumile vino Paulo wamunenyile ukuti ‘yakatandalile aina.’ Aonsi yaa yaomvile ningo umulimo wa kutandalila ivilongano nupya yamanyile ningo ivifulo muno yali nu kulasimikila alino na antu yano yali nu kulatandalila. (Mili. 13:2–14:28) Vino yapingwilepo ukuombela pamwi umu mulimo uu vyalolike ukuti vingaomba alino nu kuyazwa. Lelo izile iyakwata intazi. Pa Milimo 15:37 pakalanda ukuti: “Banaba walondesyanga ukusenda Yoani, wino yamanga ukuti Mako.” Banaba atuzizye ndi cakuti angasenda Yoani. Nupya “walondesyanga” ukusenda na Mako umuvyala wakwe pakuti yaombela pamwi umu ulendo wa umisyonali.

9. I cani calenzile ukuti Paulo na Banaba yafilwe ukuzumilizyanya?

⁹ Paulo atazumile. U mulandu ci? Baibo ikati: “Paulo wene atalondanga ukuti yapite nawe [Mako], pano wayasiile umu Pamfuliya nupya atapisile nayo umu mulimo wa kusimikila.” (Mili. 15:38) Mako waombiile pamwi na Paulo na Banaba lino yali pa lwendo lwa kutandikilapo ulwa umisyonali, lelo atatwalilile ukuomba nayo. (Mili. 12:25; 13:13) Uku cisila lino yaali pa lwendo umu Pamfuliya, Mako watiile umulimo wakwe nu kuswilila ukumwao uku Yelusalemu. Baibo italanda icalenzile ukuti acite vivyo, lelo Paulo waweni ukuti Mako atisile amano uku mulimo. Paulo afwile watwisike ndi cakuti wali nu kutaila Mako.

10. Uzye ukupaazyanya kuno Paulo na Banaba yapaazyanyizye kwafisile kwi, nupya i vyani ivyacitike?

¹⁰ Nanti ciye vivyo Banaba walondanga ukusenda Mako. Paulo wene atalondanga ukuti yamusende. Pa Milimo 15:39 pakati: “Lyene yapaazyanyizye sana suka iyapaalukana.” Banaba wasenzile Mako nu kukwela uwato ukuya uku mwao uku Kupulo. Paulo nawe watwalilile nu ulendo wakwe. Baibo ikatunena ukuti: “Paulo wasoolwile Sailasi nupya pa cisila cakuti aina yamupeela kuli Yeova pakuti amulanga icikuuku cakwe cikulu, Paulo wapisile.” (Mili. 15:40) Yonsi ‘yapisile umu Silya nu mu Kilikiya ale ya kukomelezya ivilongano.’—Mili. 15:41.

11. I miyele ci icindame ingalenga ukuti tutatwalilila ukusokela atiyatuluvyanya?

¹¹ Ilyasi lii likatwiusyako ukuti swensi kwene tutamalilika. Paulo na Banaba aliyo yasonsilwe ukulaimililako iumba ilikatungulula. Paulo afwile wizile aya umwi iumba ilikatungulula. Nanti ciye vivyo, vii vyacitike pa mulandu wakuti Paulo na Banaba yataali amalilike. Uzye vii ivyacitike vyalenzile ukuti yatatwalilila ukulauvwana? Nanti cakuti Paulo na Banaba yataali amalilike, yali aicefye nupya yelenganyanga wakwe Klistu. Tutanga tutwisike ukuti umu kupita kwa nsita, izile iyelelena nu kutandika ukuvwana. (Efes. 4:1-3) Lino papisile insita, Paulo na Mako yatandike ukuombela pamwi imilimo yakwe Leza. a—Kolo. 4:10.

12. I miyele ci ino angalizi ayako ndakai yalinzile ukukwata pakuti yakolanya Paulo na Banaba?

 ¹² Vino Paulo na Banaba yapusiine vitalangilile ukuti yali ni miyele iipe. Banaba wamanyikwe ukuti wali nu kutemwa ni cikuuku na cii calenzile ukuti atumwa yatamwamila api zina lyakwe ilyakuti Jozefu, lelo yamwamilanga api zina lyakuti Banaba, ilikapiliula ukuti “Aakakomelezya Auze.” Paulo nao kwene wamanyikwe ukuti watemilwe antu nupya wali ni cikuuku. (1 Tesa. 2:7, 8) Ya eluda yonsi kumwi sile na angalizi akatandalila ivilongano, yalinzile ukwezya na maka ukuya aicefye nu kutemwa ya eluda yauze alino ni mfwele zyonsi.—1 Pet. 5:2, 3.

13, 14. (a) Uzye Timoti wali aweni, nupya cali uli pakuti yamanyane na Paulo? (b) I cani calenzile ukuti Paulo alole ivisuma muli Timoti? (c) I milimo ci ino Timoti wapeezilwe?

¹³ Lino Paulo wali pa lwendo lwakwe ciili ulwa umisyonali, waile uku citungu ca Galatiya ica Ina Loma kuno ivilongano ivinono vyapanzilwe. “Lyene Paulo wafisile ku Debe alino aya nu ku Lisitila.” Nupya Baibo ikalanda nu kuti “kwali nu musambi uwi zina lyakuti Timoti, wino nyina wali u Muyuda umutaile lelo isi wali u Mugiliki.”—Mili. 16:1. b

¹⁴ Cikaloleka kwati Paulo wamanyine nu lupwa lwakwe Timoti lino waile pa muku wa kutandikilapo uku ncende iiya umu 47 C.E. Nomba pa cisila ca myaka iili nanti itatu lino watandalileko pa muku wakwe ciili uku ncende iya, Paulo waweni ivisuma umu mulumendo Timoti. I cani calenzile ukuti alole ivisuma muli aliwe? A pa mulandu wakuti “yalandanga ivisuma pali aliwe.” Asi aina na ya nkazi sile ali mu cilongano cino walimo amutemilwe lelo na amu vilongano vyuze nayo kwene yamutemilwe sana. Baibo ikalondolola nu kuti aina na ya nkazi ali umu Lisitila alino nu mu Ikoniya apatalimfile makilomita 30, nayo kwene yalandanga ivisuma pali aliwe. (Mili. 16:2) Umupasi wa muzilo wazwile ya eluda ukupeela Timoti umulimo ucindame uwa kuya umwangalizi nu kulaombela pamwi na Paulo alino na Sailasi.—Mili. 16:3.

15, 16. I miyele ci ino Timoti wakweti iyalenzile ukuti antu yalanda ivisuma pali aliwe?

¹⁵ I miyele ci ino Timoti wakweti iyalenzile ukuti antu yalanda ivisuma pali aliwe nanti cakuti wali umwance? Uzye a pa mulandu na mano yano wakweti, vino walolekanga, nanti milimo ino wamanyile? Antu yakauvwa ningo sana ndi cakuti umuntu akweti imiyele yii. Na kasesema Samweli kwene pa insita imwi wisile sana mano kuli vino umuntu walolekanga. Lelo Yeova wamwiwisyeko ukuti: “Antu yene yakalola imilolekele ya kunzi, lelo ne Yawe nkalola ivili mu mwenzo.” (1 Sam. 16:7) Timoti atamanyikilwe kuli vino walolekanga nanti vino wakweti, lelo imiyele isuma ino wakweti i yalenzile Aina Klistu yauze yamutemwe.

 ¹⁶ Lino papisile imyaka iingi, Paulo walanzile pa miyele isuma ino Timoti wakweti. Nupya Paulo walondolwile imiyele kwene yii ino Timoti wakweti ukuti, waipeelesyanga ukwazwa yauze nupya wikisyanga sana amano uku milimo ino wapeezilwe. (Filipi 2:20-22) Timoti wamanyikwe ukuti wakweti utailo “uwaula usomvi.”—2 Tim. 1:5.

17. Uzye acance ndakai yangakolanya uli Timoti?

¹⁷ Ndakai, acance aingi yakakolanya Timoti ukupitila umu kuya ni miyele ino Leza akalonda. Yakapanga izina lisuma na Yeova alino na antu yakwe asi mulandu nu musinku. (Mapi. 22:1; 1 Tim. 4:15) Yakalanga ukuti yaya nu utailo wa cumi uwaula usomvi nupya yasilonda ukulacita iviipe pa nsita ili imwi kwene nu kuombela Yeova. (Masa. 26:4) Acance aingi yangaomba imilimo iingi umu cilongano ndi cakuti yakukolanya Timoti. Yonsi atemwa Yeova yakakomeleziwa sana ukulola vino acance yakulunduluka nu kuya ya kasimikila ailyasi lisuma alino nu mu kupita kwa nsita iyaipeela kuli Yeova nu kubatiziwa.

18. (a) I milimo ci ino Paulo na Timoti yaombanga lino yatandalilanga ivilongano? (b) I visuma ci vino amu vilongano yaipakizyanga?

¹⁸ Paulo na Timoti yaombiile pamwi pa myaka iingi. Lino yatandalilanga ivilongano, yaombanga imilimo ino iumba ilikatungulula lyayapeelanga. Baibo ikalanda ukuti: “Lino yapitanga umu misumba, yanenanga antu kuti yalondela vino atumwa na ya eluda aali umu Yelusalemu yapingwile.” (Mili. 16:4) Nupya amu vilongano yalondelanga utunguluzi uno atumwa na ya eluda amu Yelusalemu yayapeelanga. Pa mulandu ni cuvwila cino yakweti, “ivilongano vyatwalilile ukukomeleka umu utailo nupya antu yavulilangako sile cila wanda.”—Mili. 16:5.

19, 20. U mulandu ci uno Aina Klistu yalinzile ukulauvwila ‘aakatungulula’?

¹⁹ Na ndakai kwene, Ya Nte Yakwe Yeova yakaipakizya ivisuma ivikafuma umu kuvwila akayatungulula. (Aeb. 13:17) Pa mulandu wakuti ivintu mu nsi vikusenuka, icicindama sana ku Ina Klistu ukulauvwila utunguluzi ukafuma ku “muomvi mutailwe nupya uwa mano.” (Mate. 24:45; 1 Kol. 7:29-31) Ukucita vivyo kulalenga ukuti tutafuma umu cumi nupya kulatwazwa ukukanaya wa yantu amu nsi.—Yako. 1:27.

²⁰ Wakwe vino Paulo, Banaba, Mako alino na ya eluda yauze apakwe aliko umu mu manda ya Ina Klistu akutandikilako yatali amalilike, avino caya nu ku yangalizi Aina Klistu ayako ndakai ukwikako na aya umwi Iumba Ilikatungulula. (Loma 5:12; Yako. 3:2) Pa mulandu wakuti aya umwi Iumba Ilikatungulula yakalondela amazwi aya umwi Izwi Lyakwe Leza nu kukolanya vino atumwa yacitanga, calenga ukuti tuyataile. (2 Tim. 1:13, 14) Ni vikacitika i vyakuti, amu vilongano yakaya ya kukomelako umu utailo.