1-3. (a) Uzye umupasi wa muzilo watungulwile uli Paulo na yano waombanga nayo? (b) I vyani vino tumasambilila?

 IUMBA lyakwe ya namayo likufuma umu musumba wa Filipi uwa ku Makedoniya. Lino yatatala yapita intamfu itali yafika pa luzi ulukaamwa ukuti Gangite. Wakwe vino yakacita lyonsi, ikala umu mbali ya luzi nu kutandika ukupepa kuli Leza wa Ina Izlaeli. Yeova akuyalola.—2 Mila. 16:9; Masa. 65:2.

² Pa nsita ili imwi kwene, uku ufumondaka wa musumba wa Filipi apatalimfile makilomita kucila pali 800, kuli iumba lya onsi akufuma umu Lisitila yakuya uku katutu ka Galatiya. Pa cisila ca manda yamwi, yafika umu museo usuma uwa Ina Loma uwalozya uku ncende umwaya antu aingi umu citungu ca Ezia. Aonsi yaa kuli kuti Paulo, Sailasi, na Timoti, yakulondesya ukuya uku Efeso alino nu ku misumba yuze kuno antu aingi sana yakulondekwa ukuvwa pali Klistu. Nomba lino yatatala yatandika ukupita, umupasi wakwe Leza wayalesya ukuya uku ncende zii umu nzila italumbulwa muli Baibo. Umupasi wakwe Leza wayalesya ukuya umu kusimikila umu Ezia. U mulandu ci? Yesu akulonda ukutungulula Paulo na yano ali nayo ukuomvya umupasi wakwe Leza lino yakulamba yemba wa Aegean nu kupita umu mbali ya luzi lwa Gangite pakuti yakafike uku Ezia Maina.

³ Ndakai, tungasambilila masambililo acindame kuli vino Yesu watungulwile Paulo na aonsi yano wali nayo lino ivintu vyatazile ala yali pa lwendo ulwa kuya uku Makedoniya. Fwandi lekini tulande pali vimwi ivyacitike lino Paulo wali pa lwendo lwakwe ciili ulwa umisyonali, nupya lwendo luu walutandike uku ma 49 C.E.

4, 5. (a) I vyani ivyacitikiile Paulo na yano wali nayo lino yali umupiipi nu ku Bitiniya? (b) I vyani vino asambi yapingwilepo ukucita, nupya i vyani ivyafumilemo?

⁴ Pa mulandu wakuti umupasi wakwe Leza walesizye Paulo na yano wali nayo ukuya umu kusimikila uku Ezia, yalondanga ukuya umu kusimikila ku misumba iya mu Bitiniya. Pakuti yakafike kuuku, yali nu kupita manda  aingi umu miseo itaali isuma nupya iyayelile umu vitungu vya Fulugiya nu mu Galatiya umwali sana antu. Lelo lino yapalamile uku Bitiniya, Yesu waomvizye nupya umupasi wa muzilo pa kuyalesya ukuya umu ukusimikilako. (Mili. 16:6, 7) Aonsi yaa yafwile yavulungine sana pa nsita yii. Yaamanyile vino yalinzile ukusimikila ni vya kucita pa kusimikila, nomba yataamanyile kuno yalinzile ukuya umu kusimikila. Vino yalondanga ukuya umu kusimikila uku Ezia yali nu kukwata intazi. Nupya kwene vino yalondanga ukuya umu kusimikila uku Bitiniya yali nu kukwata intazi. Lelo nanti cali vivyo, Paulo watwalilile ukulonda kuno angaya umu kusimikila. Vino aonsi yapingwilepo ukucita vyalolekanga kwati vitanga viombe. Yatandike ukuya uku uwondaka nupya yapisile makilomita 550 ala yakupita umu misumba mpaka iyafika pano mawato yakafikila umu Tuloa pano yali nu kukwela uwato pa kuya uku Makedoniya. (Mili. 16:8) Pa muku uu wene yalondanga ukuya uku Makedoniya pakuti akuno yakasimikile.

⁵ Luka uwalemvile ilyasi Lisuma wino waombiile pamwi na Paulo umu Tuloa, walanzile ivyacitike lino watiile: “Nupya usiku Paulo waweni icilolwa umwali umonsi umwi umwina Makedoniya ala aimi akumupaapata ati: ‘Iza uku Makedoniya uwize utwazwe.’ Lino waweni sile icilolwa, twatandike ukuya uku Makedoniya, pano twasondwelile ukuti Leza watatunena ukuti tukayasimikile ilyasi lisuma.” a (Mili. 16:9, 10) Lyene pa cisila, Paulo wizile amanya ukwa kusimikila. Paulo afwile uvwile ningo sana vino ataatovwike lino wali pa ulendo. Nupya lilyo kwene sile, aonsi 4 yakwezile uwato uwayanga uku Makedoniya.

6, 7. (a) I vyani vino tungasambilila kuli vino vyacitiike lino Paulo wali pa lwendo? (b) I vyani vino tungasininkizya kuli vino vyacitikiile Paulo?

⁶ I vyani vino tungasambilila ukwi lyasi lii? Elenganyini pali vii: Lino Paulo watandike  ukuya uku Ezia, umupasi wakwe Leza wamulesizye nupya lino wali umupiipi nu kufika uku Bitiniya Yesu wamulesizye, lelo lino wafisile mu Tuloa Yesu wamutungulwile ukuya uku Makedoniya. Vino Yesu ali Mutwe wa cilongano, naswe kwene ndakai angatutungulula umu nzila ili imwi. (Kolo. 1:18) Wakwe, limwi tungaelenganya ukutandika ukuomba upainiya nanti ukuya umu kuombela ukukalondekwa sana ya kasimikila ya Wene. Lelo tungakwanisya ukucita vii ndi cakuti twataila ukuti Yesu amatutungulula ukuomvya umupasi wakwe Leza. U mulandu ci? Elenganyini pa cilangililo cii: Kapisya wakwe motoka angaitwala ukuli konsi kuno akulonda ndi cakuti ikupita. Naswe kwene, Yesu angatutungulula lino tukulundulula umulimo witu uwa kusimikila ndi cakuti tukwezya papezile amaka itu ukuomba umulimo uu.

⁷ Tungacita uli ndi cakuti muli vino tukwezya ukucita mutafumile ivisuma papo kwene? Uzye tulinzile ukutoovoka nu kwelenganya ukuti umupasi wakwe Leza usikututungulula? Awe foo. Iusyini ukuti na Paulo kwene wakwatanga ivya kumutoovola. Lelo nanti cali vivyo, watwalilile ukuombesya mpaka azana kuno angaomba ningo. Tungasininkizya ukuti ndi cakuti twatwalilila ukuzizimizya lino tukuomba umulimo wa kusimikila, tulapokelela ivisuma ivingi uku nkoleelo.—1 Kol. 16:9.

8. (a) Londololini vino umusumba wa Filipi wali. (b) I visuma ci ivyacitiike lino Paulo wasimikiile pa “cifulo ca kupepelapo”?

⁸ Lino yafisile umu musumba umwi uku Makedoniya, Paulo na yano wali nayo yaile uku Filipi umusumba uno antu aikalangamo yatemilwe sana vino yali Aina Loma. Aina Loma, antu aalipo asilika ikazile umu musumba wa Filipi uwali umu Makedoniya uno antu aikalangamo yatungululwanga ni mpanga yuze nupya umusumba kwene uu wakoline ni mpanga ya Itali. Ya misyonali yaa yazanyile incende apanzi ya mpongolo ya musumba umupiipi nu luzi pano yazanyile “cifulo ca kupepelapo.” b Pa wanda wi Sabata yaile pa ncende yii nupya yazanyile anaci iyakolongana ala yakupepa Leza. Asambi ikazile nu kutandika ukulanda nayo. Umwanaci umwi uwi zina lyakuti Lidya “wakutikanga, nupya Yeova wayuzile sana umwenzo wakwe.” Ivintu vino Lidya wasambilile kuli ya misyonali yaa vyamufisile sana pa mwenzo nupya wene pamwi na mu ng’anda yakwe yabatiziwe. Lyene wamile Paulo na yano waombanga nayo uku ng’anda ukwakwe. c—Mili. 16:13-15.

9. Uzye antu aingi ndakai yakakolanya uli vino Paulo wacitanga, nupya i visuma ci ivikafumamo?

⁹ Elenganyini vino ulubatizyo lwakwe Lidya lwalenzile kuye sana insansa. Paulo afwile uvwile ningo sana pali vino wazumile ukuya uku Makedoniya na vino Yeova wamuomvizye pamwi na yano wali nayo ukwasuka mapepo yano anaci yapepanga. Na ndakai kwene, aina aingi na ya nkazi, acance, aikolo, kumwi sile na ina na ya nkazi asimbe yakaya umu kuombela ku ncende ukukalondekwa ya  kasimikila aingi. Cisinka i cakuti, lino yakuomba umulimo uu yakakwata intazi, lelo yakauvwa ningo sana ndi cakuti ya kuzana antu aakalonda ukusambilila icumi ca muli Baibo aaya wakwe Lidya. Uzye mutanga musenukeko muli vimwi pakuti mungaya umu kuombela ukukalondekwa ya kasimikila aingi? Kuli ivisuma ivingi vino mulaipakizya. Wakwe umwina Aaron, waile umu kuombela uku mpanga ya Central America ala ali ni myaka 20. Akalanda wakwe vino antu aingi yakalanda aakaya umu kuombela uku mpanga zyuze ukuti: “Ukuombela uku mpanga yuze kwangazwa ukulunduluka muli ukapepa nupya kwalenga mpalame sana kuli Yeova. Umulimo wa kusimikila uusuma sana nupya nkatungulula masambililo ya Baibo aali 8.”

10. Uzye iciwa catandike ukucita uli pakuti cilenge antu yate ukuvwa kuli vino Paulo na auze yasimikilanga?

¹⁰ Satana afwile wasosile sana lino waweni ukuti ilyasi lisuma lyasimikilwa uku yantu aingi umu ncende muno iviwa vyalesyanga. Ali mulandu uno iciwa calondanga ukulesya Paulo na auze ukuti yate ukuomba umulimo uno yaombanga. Lino yatwalilile ukuya uku cifulo ca kupepelapo, umukazyana uwali ni ciwa uwapanganga impiya ukupitila umu kusowela wayakonsile ala akupunda ati: “Aonsi yaa, aaomvi yakwe Leza wa Papelapela nupya yakumusimikila pali vino mulapusuka.” Limwi iciwa calenzile umukazyana alanda amazwi yaa pakuti ciloleke ukuti vino wasowelanga na vino Paulo wasambilizyanga vyafumanga ukuli kumwi. Cii cali nu kulenga ukuti antu yate ukwika mano uku yalondezi yakwe Klistu acumi. Lelo Paulo walesizye umukazyana vino walandanga lino wafumizye iciwa muli aliwe.—Mili. 16:16-18.

11. I vyani ivyacitike kuli Paulo na Sailasi pa cisila cakuti iciwa cafuma umu mukazyana?

¹¹ Lino asambazi ya mukazyana yalesile ukupanga impiya yasosile sana. Yalemile Paulo na Sailasi nu kuyatwala uku maliketi kuli ya kapingula ya milandu. Pa mulandu wakuti asambazi yaa yatemilwe sana masunde yao, yanenyile ya kapingula ukuti: ‘Antu yaa Ayuda yakuleta sana icimvulunganya umu musumba witu pano ya kusambilizya ivisambilizyo vino swe Ina Loma tutanga tuzumile.’ Vino yalanzile vyalenzile ukuti “iumba lyonsi” likatukile Paulo na Sailasi, nupya ya kapingula “yalanzile ukuti yayume ivikoti.” Nupya pa cisila, iisile Paulo na Sailasi umu cifungo. Nanti cakuti aonsi yaa yayacisile sana, kalinda wa cifungo waisile umu cifungo nupya wayanyepelile makulu umu makoli. (Mili. 16:19-24) Lino kalinda wayazile icisaasa ca pa cifungo, umukasi mwali sana imfinzi icakuti Paulo na Sailasi yafilwanga ukulolana. Lelo Yeova walolanga ivyacitikanga.—Masa. 139:12.

12. (a) Uzye asambi yakwe Klistu yacisile uli lino yayacuzyanga, nupya u mulandu ci? (b) I vyani vino Satana na antu yakwe yacili yakaomvya pa kucuzya asambi yakwe Klistu?

¹² Imyaka ingi uku cisila, Yesu wanenyile alondezi yakwe ukuti: “Namwe kwene yalamucuzya.” (Yoa. 15:20) Fwandi, lino Paulo na yano wali nayo iingile umu Makedoniya yamanyile ukuti yali nu kucuziwa. Lino yatandike ukuyacuzya  yamanyile ukuti Yeova atayakanyile, lelo i cipyu cakwe Satana. Ndakai, Satana akaomvya antu yano akatungulula ukuomvya inzila izili zimwi wakwe zino yaomvizye pa kucuzya Aina Klistu umu Filipi. Aakatucuzya yakalanda malyasi ya ufi uku sukulu nu ku ncito nupya cikalenga na antu yauze yatucuzya. Umu mpanga zimwi, ya simapepo aakatukaanya yakatutwala umu vilye nu kulanda ukuti: ‘Ya Nte yaa yakaleta ivimvulunganya lino yakusambilizya ivisambilizyo vyao vino swemo tutazumilamo.’ Umu ncende zimwi namo, ya kapepa yanji yakayuma nu kuika umu vifungo. Lelo nanti ciye vivyo, Yeova akalola ivikacitika.—1 Pet. 3:12.

13. I vyani ivyalenzile kalinda wa cifungo auzye ukuti: “Uzye i vyani vino ndinzile ukucita pakuti nkapusuke?”

¹³ Paulo na Sailasi yalondekwanga ukukwata insita ya kupuuza pakuti ivilonda vino yayacisile vipole. Uwanda kwene uuwa usiku yuvwileko ningo nupya yatandike ukupepa “nu kwimba inyimbo zya kulumbanya Leza.” Lyene umu kupumikizya kwacitike icilundumusi icatenkanyizye icifungo. Kalinda wa cifungo wakatwike nupya waweni imilyango ya cifungo iyulike, fwandi uvwile sana intete pano walolanga kwati afungwa iyapuuka. Pa mulandu wakuti welenganyanga ukuti yamamupaanika vino waleka afungwa yapuuka, “wafumizye ulupanga lwakwe nupya wakasi aikome.” Paulo wamupundilile ati: “Utaikoma, pano swensi amuno tuli!” Kalinda wa cifungo uwasakamile, uzizye ati: “Uzye i vyani vino ndinzile ukucita pakuti nkapusuke?” Paulo na Sailasi yataali nu kumupususya suka sile Yesu. Fwandi yamwaswike iyati: ‘Taila umu Mwene Yesu, alino ulapusuka.’—Mili. 16:25-31.

14. (a) Uzye Paulo na Sailasi yazwilizye uli kalinda wa cifungo? (b) I visuma ci ivyacitikiile Paulo na Sailasi pa mulandu wakuti yali ni nsansa lino yayacuzyanga?

¹⁴ Uzye iuzyo lino kalinda wa cifungo uzizye lyafumile pansi ya mwenzo? Paulo ataatwisike iuzyo lya monsi wiya. Umonsi wiya ataali Umuyuda nupya ataamanyile Malembo. Lino atatala waya Umwina Klistu, walondekwanga ukusambilila icumi ca muli Baibo ica kutandikilako. Acino Paulo na Sailasi “yamusimikiile api zwi lyakwe Yeova.” Lino yasambilizyanga umonsi ivya mu Malembo, yatuvwanga ukuwaya nupya yilile ni vikoti vino yayumile. Nanti cali vivyo, lino kalinda wa cifungo waweni ivilonda pa matundu yao watandike ukuyafulila. Lyene wene pamwi na amu ng’anda yakwe “yabatiziwe ukwaula nu kusumba insita.” Paulo na Sailasi yaipakizye ivisuma ivingi pa mulandu wakuti lino yacuziwanga yali ni nsansa.—Mili. 16:32-34.

15. (a) Uzye ya Nte aingi ndakai yakakolanya uli vino Paulo na Sailasi yacisile? (b) U mulandu ci uno tulinzile ukulaswilila kuli yano twasimikile aya umu cifulo cino tukaombelamo?

¹⁵ Wakwe vino cali kuli Paulo na Sailasi, na ya Nte aingi ndakai yakatwalilila ukusimikila ilyasi lisuma na lino iyayanyepa, nupya mukafuma ivisuma. Wakwe, umu mpanga imwi muno yainzilepo umulimo wa kusimikila, umupiipi na pakasi  kakwe ya Nte aaya umu mpanga iya yasambilile icumi pali Yeova lino yali umu cifungo. (Eza. 54:17) Lolini nupya ukuti kalinda wa cifungo walenzile uwazwilizyo pa cisila sile icakuti icilundumusi cacitika. Vikwene avino caya na ndakai, antu yamwi aakakana ukuvwa ukwi lyasi lya Wene lino tukayasimikila, limwi yangaca yuvwe ndi cakuti ivintu vimwi iviipe ivikacitika umu nsi yii vyayacitikila. Ndi cakuti tukuswilila kuli yano twasimikile umu cifulo citu, ala tukulangilila ukuti ituipekanya ukuyazwilizya lyonsi lino yalondekwa uwazwilizyo.

16. I vyani ivyacitike pa cisila cakuti Paulo na Sailasi yayuma ivikoti?

¹⁶ Uwanda uwalondelilepo katondo pa cisila cakuti yayuma ivikoti, ya kapingula yalanzile ukuti yafumye Paulo na Sailasi. Lelo Paulo walanzile ukuti: “Yaatumile ivikoti apaswe ukwaula umulandu, nanti cakuti sweswe Ina Loma, nupya yatwingizye umu cifungo. Uzye lyene yakulonda yatufumye umu nkama? Awe! Lekini ize yatufumye aineco.” Lino yamanyile ukuti aonsi yaa yali Aina Loma, “yatiinyile sana” pano yamanyile ukuti iyayafyenga. d Pa nsita yii ivintu vyasenwike. Lino asambi yayumanga ala antu yonsi yakulolako; ali lino, ya kapingula yalenganga uwelelo uku yasambi antu yonsi yalolangako. Yapapaatile Paulo na Sailasi ukuti yafume umu Filipi. Asambi yaa yaili yuvwilile, lelo ikazileko pa nsita imwi pakuti yakomelezye iumba lya yasambi apya ilyapanzilwe. Lyene pa cisila ca kukomelezya asambi izile iyafumako.

17. I sambililo ci ilicindame lino asambi apya yasambilile kuli vino Paulo na Sailasi yazizimizye?

¹⁷ Ndi cakuti ya kapingula iyalondela insambu zino Paulo na Sailasi yakweti pa mulandu wakuti yali Aina Loma, limwi nga yatayumile ivikoti. (Mili. 22:25, 26) Lelo cii nga calenzile ukuti asambi ali umu Filipi yamanye ukuti aonsi yaa yaomvizye sile amaka yano yakweti pakuti yatacula pa mulandu wakwe Klistu. Uzye cii nga calenzile utailo wa yasambi ataali Aina Loma ukuya uli? Cali nu kulenga asambi yamwi yate ukuya nu utailo. Fwandi vino Paulo na Sailasi yatwalilile ukuzizimizya, calenzile asambi apya yamanye ukuti alondezi yakwe Klistu yangatwalilila ukuzizimizya asi mulandu yakuyacuzya. Nupya vino Paulo na Sailasi yaimanyisizye kuno yafumile, calenzile ya kapingula yalande apaswe ukuti vino yayapingwile vitaali ivya mwi sunde. Na cii, limwi cali nu kulenga ukuti yataacuzya alondezi yauze alino nu kuyacingilila uku ntazi izikolineko zino yali nu kulakwata.

18. (a) Uzye ndakai angalizi yakakolanya uli Paulo? (b) Uzye tukacingilila uli ilyasi lisuma ndakai?

¹⁸ Ndakai, angalizi aya umu vilongano yakacita ivisuma vino yauze yangakolanya. Vino yakalonda Aina Klistu yauze yacita, avino nayo yakaitemelwa ukucita. Wakwe vino cali kuli Paulo, tukaezya na maka ukulola vino tungacita na lino cingalinga ukuomvya insambu zino twakwata pakuti tuicingilile. Ndi cakuti  calondekwa, tukatwala imilandu uku vilye ivinono ni vikalamba pakuti tucingilile insambu zitu izya kupepa. Cino tukatwalila imilandu uku vilye asi ukulonda ukusenula ivintu, lelo u “kupoka insambu zya kusimikila ilyasi lisuma,” wakwe vino Paulo walembiile icilongano ica mu Filipi imyaka 10 ukufuma pano yamunyepiile. (Filipi 1:7) Asi mulandu na vino cingaya lino twatwala imilandu umu vilye, wakwe vino Paulo na auze yacisile, naswe kwene tukatwalilila ‘ukusimikila ilyasi lisuma’ konsi kuno umupasi wakwe Leza ungatutungulula.—Mili. 16:10.