1, 2. I cizungusyo ci cino Petulo na Yoani yacisile lino yali apiipi nu mulyango wi tempele?

 PA NSITA ya musanya, Ayuda na asambi yakwe Klistu yakuya api tempele ala kasanya ikawala. Nupya kwasyala sile panono ukuti “insita ya kupepa” ikumane. a (Mili. 2:46; 3:1) Api iumba pali Petulo na Yoani nupya ya kupalamila pa mulyango wa pi tempele uno yakaama ukuti Impongolo Iyembe. Api umba pali sana icongo alino pali antu aingi icakuti yakufilwa nu kutampula ningo, nupya pali nu monsi umwi akweti imyaka ukucila pali 40 uwavilwe umulemale nupya akulenga impiya.—Mili. 3:2; 4:22.

² Lino Petulo na Yoani yapalamiile pa mulyango, umonsi uwalenganga impiya wayalenzile nayo kwene. Atumwa iimiliile nu kutandika ukulanzyanya nu monsi wiya. Petulo walanzile ati: “Ntakweti siuva na goldi, lelo namakupeela cino nkweti. Umwi zina lyakwe Yesu Klistu uwa ku Nazaleti, tandika ukupita!” Elenganyini vino antu yafwile yazungwike lino yaweni kuno Petulo walema ikasa lya monsi nu kumwimika, nupya umuku uu u wali uwa kutandikilapo umonsi wii ukwimilila. (Mili. 3:6, 7) Elenganyini ukuti mukulola umonsi uwatapoziwa akuilolekesya uku ngazo nupya akutampula nu kutampula. Umonsi wali sana ni nsansa nupya watandike ukulumbanya Leza ala akupunda.

3. Uupe ci ucindame sana uno umonsi uwali umulemale alino na antu yali nu kupokelela?

³ Antu yali ni nsansa nu kusimwila kuli Petulo na Yoani apa cikuulwa cino Solomoni wakuuzile. Apa ncende kwene yii pano Petulo wamanyisizye antu pa ucindami wa vintu ivyacitiike, ali pano na Yesu pa nsita imwi watazile ayapo nu kusambilizizyapo. (Yoa. 10:23) Petulo wapeezile antu alino nu monsi uwali umulemale uupe ucindame uwacizile pali siuva nanti goldi. Nupya upe uu wacizile na pali vino umonsi wizile aya nu umi usuma. Uupe uu wali u kukwata isyuko ilya kulapila, kwelelwa imembu zyao, alino nu kukwata isyuko ilya kuya alondezi ya “Mwimilizi Mukalamba aakapeela umi,” wino Yeova wasonsile, kuli kuti Yesu Klistu.—Mili. 3:15.

4. (a) Iintazi ci iizile iyapo pa mulandu ni cizungusyo icacitiike? (b) A mauzyo ci yaili yano tumaasuka?

 ⁴ Uwanda uu wazifile sana! Umonsi umwi wapoziwe nupya watandike ukupita. Nupya kwali antu na yauze aakweti isyuko ilya kumanya nu kuvwikisya Izwi lyakwe Leza pakuti yangacita vino Leza akalonda. (Kolo. 1:9, 10) Nupya ivyacitiike pa wanda uu, vyalenzile ukuti kuye intazi pakasi ka yalondezi yakwe Klistu aacisinka alino na pa yantu amu uteeko aalondanga ukuti alondezi yakwe Yesu yate ukuomba umulimo uno yapeezilwe uwa kusimikila ilyasi pa Wene. (Mili. 1:8) I vyani vino tungasambilila kuli vino Petulo na Yoani aonsi ‘aataali asambilile nupya aataali acindame’ yacisile pakuti yasimikile uku yantu? b (Mili. 4:13) Nupya tungayakolanya uli pali vino yacisile pakuti yazizimizye ukucuziwa?

5. I vyani vino tukasambilila kuli vino Petulo wacisile lino walandanga na antu?

⁵ Petulo na Yoani iimilile pa nkoleelo iiumba nanti cakuti yamanyile ukuti yamwi umwi umba kwene yalenzile Yesu akomwe. (Mako 15:8-15; Mili. 3:13-15) Elenganyini pali vino Petulo wasifile lino walanzile uku yantu ukuti umonsi umulemale watapoziwa umwi zina lyakwe Yesu. Petulo atasakamiile ukuti antu yamasoka nga walanda icisinka. Walanzile ukwaula nu kupita umu mbali ukuti antu kwene yaa aalenzile ukuti Klistu akomwe. Nomba Petulo atayasokiile pano wamanyile ukuti yacisile “mu kukanamanya.” (Mili. 3:17) Wayalolanga ukuti Aayuda yauze nupya wisile sana mano uku visuma ivyali nu kucitika nga wayasimikila ilyasi pa Wene. Ndi cakuti yalapila uku membu zyao nu kutaila muli Klistu, yali nu kupokeelela “umutende” uno Yeova wali nu kuyapeela. (Mili. 3:19) Naswe kwene tulinzile ukuya asipe lino tukusimikila pa upinguzi wakwe Leza uli nu kwiza. Nupya pa nsita ili imwi kwene, tulinzile ukuya afuuke nu kukanapingula antu yano tukasimikila. Lelo, tulinzile ukulalola yano tukasimikilako ukuti yangaca yaye aina nanti ya nkazi. Nupya wakwe vino Petulo wacisile, naswe kwene tulinzile ukwika sana mano uku visuma ivikafumamo nga tukusimikila ilyasi lya Wene.

6. Uzye Petulo na Yoani yalangilile uli ukuti yali aaicefye?

⁶ Atumwa yali aaicefye sana. Yatalondanga antu yayapeela umucinzi pa cizungusyo cino yacisile. Petulo wanenyile antu ukuti: “Mwe ina Izlaeli, u mulandu ci uno mwazungukila, nupya u mulandu ci uno mukutulolekesya kwati manye u ku maka itu nanti ukapepa witu ivyativilenga ukuti umuntu wii atandike ukupita?” (Mili. 3:12) Petulo na atumwa yauze yamanyile ukuti ivisuma vino yakwanisyanga ukucita umu mulimo wakwe Leza, yatakwanisyanga uku maka yao lelo a pa mulandu na maka yakwe Leza. Nupya pa mulandu na vino yaicefizye, yalenganga ululumbi nu mucinzi ukuya kuli Yeova na Yesu.

7, 8. (a) Uupe ci uno tungapeela antu? (b) Uzye ulayo wakuti “ivintu vyonsi vilaya ivipya” ukufikiliziwa uli ndakai?

⁷ Naswe kwene tulinzile ukuya aicefye lino tukuomba umulimo wa kusimikila pa Wene. Nomba, ndakai umupasi wakwe Leza usiazwa aina Klistu ukupozya  antu umu cizungusyo. Nanti ciye vivyo, tungazwa antu ukutaila Leza na Klistu alino nu kuyapeela upe wakwe uno Petulo wapeelanga antu, kuli kuti ukukwata isyuko ilya kwelelwa imembu zyao nu kuya pa mutende na Yeova. Antu aingi cila mwaka yakazumila upe uu nupya yakabatiziwa nu kuya asambi yakwe Klistu.

⁸ Umu cumi wakwe vino Petulo walanzile, twikala umu nsi muno ‘ivintu vyonsi vikuya ivipya.’ Ukufikiliziwa kwa mazwi yano “Leza walanzile ukupitila muli ya kasesema ya muzilo aaliko mpiti,” kwacitiike lino Uwene wakwe Leza watandike ukuteeka umu 1914. (Mili. 3:21; Masa. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) Pataalengiile, Klistu watandike ukutungulula umulimo wa kuwezya ukupepa kwa cumi pano nsi. Ni vyacitika i vyakuti, antu aingi iiza muli paladaise uwa unkolanya nu kuya ateekwa ya Wene wakwe Leza. Yazuula untu wa mpiti ni miyeele iipe nu “kuzwala untu upya uwaumvilwe ukulingana nu kulonda kwakwe Leza.” (Efes. 4:22-24) Umupasi wakwe Leza u walenzile ukuti umonsi uwalenganga impiya apoziwe, kutaali u ku maka ya yantu. Wakwe vino Petulo wacitanga, naswe kwene tulinzile ukuya asipe alino nu kulaomvya ningo Izwi lyakwe Leza lino tukusambilizya yauze. Ndi cakuti twazwa antu ukuya asambi yakwe Klistu, ala asi uku maka itu foo lelo u ku maka yakwe Leza.

9-11. (a) Uzye Ayuda yacisile uli lino yuvwile vino Petulo na Yoani yalanzile? (b) I vyani vino atumwa yapingwilepo ukucita?

⁹ Vino Petulo walanzile alino na vino umonsi uwali umulemale uvwile ningo pali vino wapoziwe, vyalenzile ukuti kuye icimvulunganya. Lyene, umukalamba uwa pi tempele wino yasoonsile ukulaliinda incende iya alino na ya simapepo yaile umwi umba pakuti yamanye ivyacitikanga. Aonsi yaa yafwile yali Aasaduki ali umu kaungwe ka miteekele, nupya yafwile yali aakankala yano yaombesyanga pakuti yangauvwana na Ina Loma nu kupata isunde lino Afaliseo yatemilwe, nupya yatazumile umu kutuutuluka. c Yasosile sana lino yazanyile ukuti Petulo na Yoani yali nupya umwi tempele yakusimikila pa kutuutululwa kwakwe Yesu.

¹⁰ Antu aasoosile sana nupya aakanyanga yalemile Petulo na Yoani pakuti yakayatwale uku cilye uwanda uwalondelilepo. Antu yaa yalolanga Petulo na Yoani ukuti “yataali asambilile nupya yataali acindame” aatakweti insambu zya kusambilizya umwi tempele. Yatasambililepo ukwi sukulu ilili lyonsi lya mapepo ilyamanyikwe sana. Nomba vino yalandanga vyalenzile amu cilye ukuzunguka. I cani calenzile Petulo na Yoani yasambilizya ningo? Umulandu onga u wakuti “yaali pamwi na Yesu.” (Mili. 4:13) Yesu wayasambilizye ningo sana ukucila vino ya kalemba yasambilizyanga.—Mate. 7:28, 29.

¹¹ Cilye canenyile atumwa ukuti yate ukusimikila. Pa nsita iya, vino icilye capingula vyakwatanga sana maka. Milungu inono uku cisila, amu cilye kwene cii aapingwile ukuti Yesu “alinzile ukufwa.” (Mate. 26:59-66) Nomba nanti cali vivyo, Petulo na Yoani yatuvwile intete. Lino Petulo na Yoani yaimi pa nkoleelo ya antu yaa aali asambilile sana, akankala, nupya aakweti icimvulunganya yalanzile nu  kusipa ukuti: “Ndi cakuti cili ningo kuli Leza ukuvwila mwemwe ukucila ukuvwila Leza, pingulini mweineco. Nomba swemo tutanga tute ukulanda pa vintu vino twalola nu kuvwa.”—Mili. 4:19, 20.

12. I vyani vingatwazwa ukuya asipe nu kusininkizya vino twazumilamo?

¹² Uzye namwe mwasipa wakwe vino Petulo na Yoani yali asipe? Uzye mukauvwa uli ndi cakuti mwakwata isyuko ilya kusimikila aakankala, asambilila sana, nanti antu alumbuka sana aya uku ncende kuno mukaikala? Nga ndi cakuti amu lupwa, yano mukasambilila nayo, nanti yano mukaomba nayo yakamikanya pa mulandu na vino mwazumilamo? Uzye vikalenga mwauvwa intete? Ndi cakuti a vino mukayuvwa, mungata ukuya ni ntete. Lino Yesu wali pano nsi, wasambilizye atumwa ivya kuya asipe lino yakusimikila pali vino yazumilemo. (Mate. 10:11-18) Pa cisila lino Yesu watuutulwilwe, walavile asambi yakwe ukuti wali nu kutwalilila ukuya nayo “amanda yonsi ukufika nu ku mpelelekezyo ya nsi.” (Mate. 28:20) “Umuomvi mutailwe nupya uwa mano” akalondela utunguluzi wakwe Yesu lino akutusambilizya vino tulinzile ukucita pakuti tucingilile vino twazumilamo. (Mate. 24:45-47; 1 Pet. 3:15) Akacita vivyo ukupitila umu kulongana kwitu, wakwe ukulongana kwakuti Swe Ina Klistu nu Mulimo Witu alino ni mpapulo izikalanda pali Baibo wakwe ivipande ivikati “Masuko ku Mauzyo Amuli Baibo” ivyaya pa webusaiti itu iya jw.org. Uzye mukazanwa umu kulongana nu kuomvya ningo impapulo? Ndi cakuti mukucita vivyo, mulaya asipe nupya mulasininkizya vino mwazumilamo. Nupya wakwe vino atumwa yacisile, namwe kwene mutalaleka icili consi ukumulesya kulanda pa cumi icicindame icaya muli Baibo cino mwasambilila.

13, 14. Ndi cakuti yakutukanya, i vyani vino tulinzile ukucita, nupya u mulandu ci?

¹³ Lino Petulo na Yoani yafumile sile umu cifungo, yakolongine pamwi na amu cilongano. Yonsi “yatandike ukupepa kuli Leza ala yakupunda” nupya yapefile ukuti ayazwe ukuya asipe pakuti yangatwalilila ukulasimikila. (Mili. 4:24) Petulo wamanyile ukuti i ca sile sile ukuitaila wemwineco lino ukuomba umulimo wakwe Leza. Imilungu inono uku cisila, waitaile sana nu kunena Yesu ati: “Nanti  cakuti yonsi yakusya, nemo ntakukusya!” Nomba, wakwe vino Yesu walanzile uku cisila, Petulo uvwile intete pa mulandu na antu na cii calenzile ukuti akane cuzakwe nupya kasambilizya. Lelo, Petulo wasambilile kuli vino waluvyanyizye.—Mate. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Ukulondesya ukuomba asi sile ukungalenga mufikilizye uyo uwa kuya inte yakwe Klistu. Ndi cakuti ya kakanya yakulonda mute ukuya nu utailo nanti ukumulenga mute ukuomba umulimo wa kusimikila, mwacita wakwe vino Petulo na Yoani yacisile. Mwapepa kuli Yeova pakuti amupeele amaka. Mwalenga uwazwilizyo uku ina na ya nkazi. Mwanena ya eluda alino na yauze aakula muli vyakwe Leza pa ntazi ino mukweti. Mapepo yano yauze yakumupepela yangalenga mukomeleke.—Efes. 6:18; Yako. 5:16.

15. U mulandu ci uno yayo aatazile yata ukuombako umulimo wa kusimikila yatalinzile ukutovookela?

¹⁵ Ndi cakuti pa nsita imwi muvwilile kuli vino yamwi yamupatikizyanga icakuti imutala imuta nu kuomba umulimo wa kusimikila, mutalizile ukutovooka. Nga mukwiusya, atumwa yonsi yakwe Klistu izile iyata ukuomba umulimo wa kusimikila pa cisila ca mfwa yakwe Yesu, nomba patalengile izile iyaya acincile nupya umu mulimo wa kusimikila. (Mate. 26:56; 28:10, 16-20) Ukucila ukulaelenganya pali vino mwaluvyanyizye, uzye mutanga mwelenganye pali vino mwasambilile kuli vino vyamucitikiile alino nu kuomvya vino mwasambilile pakuti mwakomelezyako yauze?

16, 17. I vyani vino tungasambilila ukwi pepo lino alondezi yakwe Klistu yapefile lino yali umu Yelusalemu?

¹⁶ I vyani vino tungapepelapo ndi cakuti amu uteeko yakutucuzya? Lolini vino asambi yene yacisile, yataapefile ukuti Leza alenge yate ukukwata intazi. Pano iiwisye amazwi yakwe Yesu akuti: “Ndi cakuti yancuzizye, namwe kwene yalamucuzya.” (Yoa. 15:20) Lelo, asambi yaa acumi yapefile kuli Yeova ukuti “alolekesye pa vintiinya” ivyafumanga kuli yano yayacuzyanga. (Mili. 4:29) Asambi yatisile sile mano uku ntazi zino yakwatanga, lelo yamanyile ukuti vino yacuziwanga kwali u kufikiliziwa kwa usesemo. Ukulingana na vino Yesu wayasambilizye ukupepa, yamanyile ukuti ukulonda kwakwe Leza kwali nu kucitika pano nsi asi mulandu na vino intunguluzi antunze yangalanda nanti ukucita.—Mate. 6:9, 10.

 ¹⁷ Pakuti asambi yatwalilile ukucita ukulonda kwakwe Leza, yapefile ukuti: “Leka aomvi yako yatwalilile ukulanda api zwi lyako nu kusipa.” I vyani vino Yeova wacisile lilyo kwene sile? “Incende ino yakolonginepo yatenkanyile, nu mupasi wa muzilo wizile pali yonsi nupya yalandanga api zwi lyakwe Leza nu kusipa.” (Mili. 4:29-31) Kusi icili consi icingalesya ukulonda kwakwe Leza ukucitika. (Eza. 55:11) Asi mulandu ni ntazi zino tungakwata, nanti vino alwani itu yangaloleka ukuti yali na maka, ndi cakuti twapepa kuli Leza, tungasininkizya ukuti alatupeela amaka pakuti tutwalilile ukulanda api Izwi lyakwe nu kusipa.

18. I vyani vino amu cilongano ca mu Yelusalemu yacitilanga auze?

¹⁸ Antu aizile iyaya umu cilongano icapanzilwe umu Yelusalemu yavuzile sana ukucila pali 5,000 nupya amu cilongano yayanga yakuvulilako sile. d Asi mulandu asambi yakweti inkulilo izipusanepusane, yonsi “yaali nu mwenzo onga.” Yali aalemane sana nupya yelenganyanga ivili vimwi. (Mili. 4:32; 1 Kol. 1:10) Kwali na vyuze vino asambi yacitanga ukucila sile ukulenga ukuti Yeova apaale ukuombesya kwao. Yazwananga muli vyakwe Leza alino na muli vino yalondekwanga umu wikazi. (1 Yoa. 3:16-18) Wakwe, umusambi Jozefu wino atumwa yamanga ukuti Banaba, wakazizye impanga yakwe nu kupeela ulupiya lonsi uku kwazwa antu afumile uku mpanga zyakutali nupya aali nu kwikala pa nsita itali umu Yelusalemu pakuti yasambilile ivintu na vyuze pa utailo upya uno izile iyakwata.

19. U mulandu ci uno Yeova wakomiile Ananiya na Safila?

¹⁹ Ananiya na Safila yakazizye vino yakweti nu kusangwilako. Yacisile kwati iyasangwilako ulupiya lonsi luno yakazizye, lelo yafisile “impiya zimwi.” (Mili. 5:2) Yeova wayakomile, asi pa mulandu nu lupiya unono luno yapeezile, lelo a pa mulandu na vino yali nu usomvi lino yapeelanga. ‘Yabefile antu, yataabefile Leza.’ (Mili. 5:4) Wakwe asomvi yano Yesu wakalipiile, Ananiya na Safila yalondanga antu yayalole ukucila ukuti yatasiwe na Leza.—Mate. 6:1-3.

20. I vyani vino tungasambilila lino tukupeela ivya upe kuli Yeova?

²⁰ Asambi acumi akutandikilako ali umu Yelusalemu yali nu mwenzo wa ukapekape, nupya na ya Nte aingi ayako ndakai nayo kwene yakatungilila umulimo wa kusimikila ukupitila umu kusangwilako umu kuitemelwa ivyuma vino yakwata. Kusi ali wensi aakapatikiziwa ukuomvya insita yakwe nanti ivyuma vino wakwata pa kutungilila umulimo uu. Umu cumi, Yeova akalonda twaitemelwa ukumuombela asi ukupatikiziwa foo. (2 Kol. 9:7) Nga tukupeela, Yeova asiika mano uku wingi wa vintu, lelo akaika sana mano uku mulandu uwalenga tupeele. (Mako 12:41-44) Tutalinzile ukuya wakwe Ananiya na Safila pakuti antu yatulumbanya pa milimo ino tukaombela Leza. Lelo, wakwe vino cali kuli Petulo, Yoani, alino na Banaba, lekini naswe kwene twaombela Yeova pa mulandu wakuti twamutemwa na pa mulandu wakuti twatemwa antu yanji.—Mate. 22:37-40.