CIPANDE 6
Sitivini—“Wino Leza Watemilwe Sana Nupya Wino Wapeezile Maka”
Vino tungasambilila kuli vino Sitivini wacisile lino wasimikiile umu cilye ca Sanihedilini
Ukufuma pa Milimo 6:8–8:3
1-3. (a) Iintazi ci izya kutiinya zino Sitivini wakweti, nupya wacisile uli? (b) A mauzyo ci yano tumasambililapo?
SITIVINI wataimilila pa nkoleelo ya cilye. Icilye ciyelile umu cikuulwa icisuma icayela umupiipi ni tempele umu Yelusalemu, alino aonsi 71 iyamuzinguluka. Pa nsita yii icilye ica Sanihedilini cikulonda ukupingula Sitivini. Ya kapingula yakweti sana amaka, yali ni cimvulunganya, nupya yatatemwa nanti a panono umusambi wii Sitivini, wakwe Yesu. Nupya umonsi uwatakolonganika ya kapingula a Simapepo Mukalamba Kayafa, alino imyezi inono uku cisila Kayafa kwene wii u watungululanga umu cilye ca Sanihedilini lino yapingwile Yesu Klistu ukuti afwe. Uzye Sitivini akuvwa intete?
2 Vimwi ivicitika kuli Sitivini, cinso cakwe icisenuka. Ya kapingula yakumulolekesya nupya yakulola vino icinso cakwe cikuloleka “wa cinso cakwe malaika.” (Mili. 6:15) Ya malaika yakalanda amazwi yakwe Yeova Leza na cii cikalenga yaye asipe nupya amutende. Vikwene avino cili kuli Sitivini nupya na ya kapingula aamupata ya kuilolela. I cani icaticilenga ukuti aye umuteekele?
3 Aina Klistu ndakai yangasambilila ivingi uku casuko ukwi iuzyo lii. Tulinzile nu kumanya umulandu uno Sitivini watakwatila intazi yii itale sana. Uzye wacingilile uli utailo wakwe uku cisila? Nupya tungamukolanya uli?
“Yalenzile Antu Ukusoka” (Mili. 6:8-15)
4, 5. (a) U mulandu ci uno amu cilongano yatemilwe sana Sitivini? (b) U mu nzila ci muno “Leza watemilwe sana” Sitivini?
4 Itusambilila ukuti Sitivini yamutemilwe sana uku ya mu cilongano ca ina Klistu icapanzilwe. Umu cipande icafumileko, twasambilile ukuti wali pa yonsi 7 aali aicefye nupya aitemiilwe ukwazwilizyako atumwa lino yayalenzile ukuti yayazwe. Nga twelenganya pa vya upe ivingi vino Leza wapeezile Sitivini, ukuicefya kuno wakweti u kukatukomelezya sana. Pa Milimo 6:8, tukabelengapo ukuti wapeezilwe amaka ya kucita “ivizungusyo ivikalamba ni vimanyililo,” wakwe vino atumwa yamwi yacitanga. Nupya tukabelenga ukuti wali u monsi “wino Leza watemilwe sana.” Uzye amazwi yaa yakapiliula cani?
5 Cikaloleka ukuti Sitivini wali umuicefye nupya umuteekele, na ci calenganga antu ukupalama kuli aliwe. Vino walandanga vyalenganga antu yalondesya ukuvwa kuli aliwe nupya vino wacitanga vyalenganga antu yalola ukuti wayatemilwe nu kuti vino wayasambilizyanga vyali i vya kuyazipila. Wakweti sana amaka pano umupasi wakwe Yeova waombanga muli aliwe nupya walondelanga vino umupasi wamutungululanga. Ukucila ukuti aye ni cilumba pa vya upe vino wakweti alino na vino wamanyile, walenganga ululumbi lwaya kuli Yeova nupya walanganga ukuti watemilwe antu yano walandanga nayo. Fwandi ukwene ali mulandu uno aamukanyanga yalolelanga kwati wakweti intazi.
6-8. (a) I vintu ci viili vino aakanyanga Sitivini yamubepizye, nupya u mulandu ci? (b) Uzye vino Sitivini wacisile vingaazwa uli aina Klistu ndakai?
6 Aonsi apusanepusane yakatukiile Sitivini nu kutandika ukumulwisya, lelo “yafizilwe ukupaazyanya nawe pano walandanga na mano nupya umupasi wa muzilo wamwazwanga.” a Yasosile sana nupya “yuvwanyile” ukuti yame aonsi aangabepezya Sitivini uwali uwa cumi nupya umulondezi wakwe Klistu. Nupya “yalenzile antu ukusoka,” antu wakwe intunguluzi zya Yayuda, alino na ya kalemba pakuti yangalema Sitivini nu kumutwala uku cilye ca Sanihedilini. (Mili. 6:9-12) Aamukanyanga yamupeezile imilandu iili, yatiile: Wapontelanga Leza alino nu kupontela Mose. U mu nzila ci?
7 Aapeelanga Sitivini imilandu yatiile wapontelanga Leza nu kulanda iviipe pa “cifulo ca muzilo,” kuli kuti api tempele lya mu Yelusalemu. (Mili. 6:13) Yalanzile ukuti wapontelanga Mose nu kuti atalondelanga vino Masunde yakwe Mose yalandanga. Umulandu uno yamupeezile wali uukalamba sana, pano Ayuda aliko pa nsita iya yacindike sana itempele, Masunde yakwe Mose, alino na masunde yano aineco yalunzileko. Ya kapingula yalenzile cimanyikwe ukuti Sitivini wali u muntu umwi umwipe sana nu kuti walondekwanga ukufwa.
8 Ica ulanda i cakuti, intunguluzi izya mu mipepele izyaliko zyaomvyanga imicenjelo pakuti zyacuzya aomvi yakwe Leza. Na ndakai kwene, intunguluzi izya mu mipepele zikalenga amu uteeko ukulacuzya Ya Nte Yakwe Yeova. Tungacita uli ndi cakuti yakutucuzya nu kutupeela imilandu ya ufi? Tungasambilila ivintu ivingi kuli vino Sitivini wacisile.
Yali Asipe Lino Yasimikilanga Pali “Leza wa Lulumbi” (Mili. 7:1-53)
9, 10. I vyani vino aacuzyanga Sitivini yalanzile pali vino walanzile lino wali umu cilye ca Sanihedilini, nupya i vyani vino tulinzile ukulaiusya?
9 Wakwe vino itulanda pa kutandika kwa cipande cii, lino Sitivini uvwile vino yamupingwile wateesile umwenzo nupya icinso cakwe calolekanga wakwe malaika. Lyene Kayafa wapiliukile kuli aliwe nu kumunena ati: “Uzye avivyo kwene?” (Mili. 7:1) Yii yali insita yakuti Sitivini nawe alande. Nawe walanzile.
10 Aamucuzyanga yalanzile ukuti pali vyonsi vino walanzile ataatazile aasuke nanti iuzyo lyonga pa milandu ino yamupeelanga. Vino Sitivini wacisile vikalangilila vino naswe tulinzile ukucita pakuti lyonsi twaya “aipekanye ukwasuka wensi” uwatuuzya api lyasi lisuma. (1 Pet. 3:15) Iusyini ukuti Sitivini yamupeezile umulandu wakuti wapontelanga Leza ukupitila muli vino walandanga ukulozya api tempele, alino nu kuti walandanga iviipe pa Masunde yakwe Mose. Vino Sitivini waswike vikalandako pa viputulwa vya nsita zitatu umu manda ya ina Izlaeli, nupya umu nsita zizyo pacitiike ivintu ivikalamba. Lekini tale tulande pa viputulwa kwene vii conga na conga.
11, 12. (a) Uzye Sitivini waomvizye uli ningo ilyasi ilikalanda pali Abulahamu? (b) U mulandu ci uno Sitivini walumbwile Jozefu lino walandanga?
11 Mu nsita ya vikolwe. (Mili. 7:1-16) Sitivini watandikiilepo ukulanda pali Abulahamu wino Ayuda yacindike sana pa mulandu nu utailo uno wakweti. Lino walandanga pali Abulahamu walanzile api lyasi ilicindame lino na Ayuda kwene yazumilizyeko. Lyene wizile alanda sana pali Yeova, “Leza wa lulumbi” uwalolekile kuli Abulahamu umu Mesopotamya. (Mili. 7:2) Nupya Abulahamu wali u mwenyi umu Mpanga ya Ulayo. Abulahamu ataakweti itempele umwa kupepela nupya ataakweti na Masunde yakwe Mose. Fwandi kusi ali wensi angalanda ukuti pakuti aye nu utailo muli Leza alinzile ukukwata masunde nanti itempele umwa kupepela.
12 Antu yano Sitivini walandanga nayo yacindike sana Jozefu uwafumile umu lupwa lwakwe Abulahamu, lelo waiwisyeko nu kuti aina yakwe Jozefu kwene aizile iyaya ivikolwe umu mitundu ya ina Izlaeli yacuzizye umonsi wii uwali umulungami nu kumukazya umu uzya. Lelo umuntu kwene wii ali wino Yeova waomvizye umu kupususya aina Izlaeli uku cipowe. Ukwaula nu kutwisika Sitivini afwile wamanyile vimwi muno Jozefu na Yesu Klistu yakoline, lelo ataalanzile pa vintu vivyo pakuti antu yatwalilile ukukutika kuli aliwe.
13. Uzye vino yalanzyanyanga pali Mose vyalenzile Sitivini aasuke uli ya kapingula, nupya calenzile yatandike ukulanzyanya api lyasi ci?
13 Mu nsita yakwe Mose. (Mili. 7:17-43) Sitivini walanzile ivingi pali Mose umu nzila isuma pa mulandu wakuti aingi yano walandanga nayo umu cilye ca Sanihedilini yali Asaduki abelenganga sile mabuku amuli Baibo yano Mose walemvile. Iusyini ukuti Sitivini yamupeezile umulandu wakuti wapontelanga Mose. Vino Sitivini walanzile vyalenzile yasininkizye ukuti vino yamubepiizye vyali i vya ufi, pano walangilile ukuti wacindike sana Mose alino na Masunde. (Mili. 7:38) Walanzile ukuti na Mose kwene yamukanyile uku yantu yano walondanga ukupususya. Yamukanyile lino wali ni myaka 40. Lino papisile imyaka ukucila pali 40, antu pa miku iingi izile iyatandika ukuilizyanya pali vino watungululanga. b Na cii calenzile ukuti Sitivini alande ilyasi ilyakweti umutwe wakuti: Pa miku iingi antu yakwe Leza yakananga yano Yeova wasonsile ukuyatungulula.
14. Uzye vino Sitivini waomvizye icilangililo ca pali Mose vyamwazwilizye uli ukulanda pa visinka vino walandangapo?
14 Sitivini wiwisye antu ukuti Mose walanzile ukuti umu Izlaeli mwali nu kuya kasesema uwali nu kuya wakwe aliwe. Uzye kasesema wii wali nu kuya a weni, nupya wali nu kuyako uli? Sitivini waswike mauzyo yaa lino wamalilanga vino walandanga. Walanzile pa cisinka na cuze icakuti: Mose wasambilile ukuti Leza angalenga incende ili yonsi ukuya iya muzilo wakwe vino cali apa ncende ino Yeova walanzile nawe ukupitila umu cimpuza icakanga. Uzye lyene, ukupepa Yeova kungayela sile apa ncende ili imwi sile nanti umu cikuulwa conga wakwe vino cali ukwi tempele umu Yelusalemu? Lekini tulole.
15, 16. (a) U mulandu ci uno itenti lya kupepelapo lyacindamile umwi lyasi lino Sitivini watandike ukulanda? (b) I vyani vino Sitivini walanzile api tempele lyakwe Solomoni?
15 Mu nsita ino kwali Itenti lya kupepelapo ni tempele. (Mili. 7:44-50) Sitivini wiwisye amu cilye ukuti lino kutatala kwaya itempele umu Yelusalemu, Leza walenzile ukuti Mose apange itenti ilya kupepelamo nupya walipanzile umu musango wakuti yangalifumya pa ncende imwi nu kulitwala uku ncende yuze. Kusi ali wensi angalanda ukuti itenti lya kupepelamo litaacindime wakwe vino itempele lyali ilicindame, pano na Mose kwene wapepiilepo umwi tenti.
16 Pa cisila lino Solomoni wakuuzile itempele umu Yelusalemu, umupasi wa muzilo walenzile alande isambililo ilicindame umwi pepo lino wapefile. Wakwe vino Sitivini walanzile, “uwa Papelapela asiikala umu mang’anda aakulwa na antu.” (Mili. 7:48; 2 Mila. 6:18) Yeova angaomvya itempele pa kufikilizya ukulonda kwakwe, lelo wene asiikala umwi tempele. Nomba, u mulandu ci uno yakapepa yakwe yangalandila ukuti ukupepa ukusanguluke kwasintilila pa milolekele ya vikuulwa? Sitivini wamalilile ukulanda ilyasi lino watandike pa cisila ca kuomvya amazwi yakwe Ezaya akuti: “Iyulu i cilimba cane, ni insi a pa kulyata ingazo zyane. Uzye lyene i ng’anda ya musango ci ino mulankuulila? Nanti aekwi ukwayela icifulo cane ica kupuuzilako? Uzye asi nene napanzile ivintu vii vyonsi?”—Mili. 7:49, 50; Eza. 66:1, 2.
17. Uzye amazwi yano Sitivini walanzile yalangilile uli imiyele ino antu aamukanyanga yakweti, nupya yalenzile uli aasuke imilandu ino ya kapingula yamupeelanga?
17 Ukufika paa, nga mwelenganya pa mazwi yano Sitivini walanzile umu cilye Sanihedilini, uzye musikuzumila ukuti Sitivini walanzile umu mucenjelo pa miyele ino antu aamukanyanga yakweti? Walangilile ukuti ukulonda kwakwe Yeova kukatwalilila ukuya inkoleelo nupya kukasenuka nu kuti kutasintilila pa ntambi izya yantu. Yayo acindike sana itempele ilyali umu Yelusalemu alino ni ntambi zya yantu nga na masunde yano antu isile uku Masunde yakwe Mose, yalenzile ukuti yatamanya upiliulo wa Masunde alino ni tempele. Umu mucenjelo, Sitivini wayuzizye iuzyo ilicindame ilyakuti: Uzye musicindika Masunde alino ni tempele ukupitila umu kuvwila Yeova? Umu cumi, amazwi yano Sitivini walanzile yalenzile aicingilile pano uvwilanga Yeova ukufika pano angapezya.
18. U mu nzila ci muno tungakolanya Sitivini?
18 I vyani vino tungasambilila uku mazwi yano Sitivini walanzile? Wamanyile ningo sana Malembo. Naswe kwene, tulinzile ukulaisambilizya Izwi lyakwe Leza ndi cakuti tukulonda “ukulondolola ningo icumi.” (2 Tim. 2:15) Nupya tungasambilila kuli vino Sitivini waomvyanga amazwi asuma pa kulanda alino na vino wali umucenjele. Antu yano walandanga nayo yali aankalwe sana. Lelo lino walandanga wezizye na maka ukufika pano wene angapezya, alino walandanga pali vino yamanyile nupya vino yacindikisye sana. Lino walandanga nayo wali nu mucinzi icakuti wamanga aonsi aikolo ukuti “ya tata.” (Mili. 7:2) Naswe kwene tulinzile ukulalondolola icumi icaya umwi Izwi lyakwe Leza ala sweswe “afuuke alino nu mucinzi sana.”—1 Pet. 3:15.
19. Uzye Sitivini walangilile uli ukuti wali umusipe lino walandanga umu cilye ca Sanihedilini pa upinguzi wakwe Yeova?
19 Nanti ciye vivyo, tusitiina antu lino tukulanda pa cumi icaya umwi Izwi lyakwe Leza, nanti ukwangupazya ilyasi lya upinguzi wakwe Yeova. Sitivini i cilangililo icisuma. Afwile wamanyile ukuti vyonsi vino walanzile umu cilye ca Sanihedilini vitaalenzile ya kapingula ukusenuka. Fwandi umupasi wa muzilo walenzile ukuti Sitivini alande ukwaula ukuvwa intete amazwi aakusyalikizya lino wanenyile ya kapingula ukuti nayo kwene yali wa vikolwe vyao ivyakanyile Jozefu, Mose, alino na ya kasesema yonsi. (Mili. 7:51-53) Nupya ya kapingula kwene aali umu cilye ca Sanihedilini ali yano yakomile Mesiya, wino Mose na ya kasesema yasoowile ukuti wali nu kwiza. Umu cumi antu yaa, yasenwile Masunde yakwe Mose umu nzila iipe sana.
“Mwene Yesu, Pokelela Umupasi Wane” (Mili. 7:54–8:3)
“Lino yuvwile vivyo, yasosile sana nupya yatandike ukulumanya incecete pa mulandu na aliwe.”—Mili. 7:54
20, 21. I vyani vino amu cilye ca Sanihedilini yacisile pa mulandu na vino Sitivini walanzile, nupya Yeova wamukomelizye uli?
20 Ukwaula nu kutwisika, amazwi acumi yano Sitivini walanzile yalenzile ukuti ya kapingula yasoke sana. Yatandike ukucita ivintu umu nzila iipe, nupya yasokiile Sitivini icakuti yatandike nu kulumanya incecete. Umonsi wii uwa utailo waweni ukuti yataali nu kumuvwila uluse wakwe viivi kwene vino cali uku Mwene wakwe, Yesu.
21 Sitivini walondekwanga ukuya umusipe pakuti azizimizye ivyali nu kumucitikila, nupya ukwaula nu kutwisika afwile wakomeleziwe sana uku cilolwa cino Yeova wamulanzile. Sitivini waweni ululumbi lwakwe Leza, nupya waweni Yesu wataimilila ukwi kasa ili lunji lyakwe Isi. Lino Sitivini walondololanga icilolwa, amupingulanga yatalondanga ukuvwa kuli vino walandanga. U mulandu ci uno yatalondelanga ukuvwa? Pano pa nsita imwi uku cisila, Yesu wanenyile ya kapingula kwene yaa ukuti wali aa Mesiya nu kuti pataali nu kulengela ala waya ukwi kasa ili lunji lyakwe Isi. (Mako 14:62) Icilolwa cino Sitivini waweni calangilile ukuti vino Yesu walanzile vyali i vya cumi. Amu cilye ca Sanihedilini yakanyile Mesiya nu kumukoma. Pa nsita sile yonga, yuvwanyile nu kutama Sitivini na mawe mpaka afwa. c
22, 23. U mu nzila ci muno imfwa yakwe Sitivini yakoline ni mfwa ya Mwene wakwe, nupya aina Klistu ndakai yangaya uli asipe wakwe vino Sitivini wali?
22 Imfwa yakwe Sitivini yakoline ni mfwa ya Mwene wakwe pano wali u muteekele, wataile sana Yeova, nupya wapapatiile Yeova ukuti aelele aamukomile. Sitivini walanzile ati: “Mwene Yesu, pokelela umupasi wane,” walanzile vii pano umu cilolwa waweni Umwana wa muntu ali pamwi na Isi. Tutanga tutwisike ukuti Sitivini wamanyile amazwi yano Yesu walanzile aakukomelezya akuti: “Nene kutuutuluka nu umi.” (Yoa. 11:25) Nu mu kusyalikizya, Sitivini wapefile ni zwi lya papela kuli Leza umu kulungatika lino watiile: “Yeova utayapeela umulandu pa luyembu luu.” Pa cisila ca kulanda amazwi yaa, wafwile nu kufwa.—Mili. 7:59, 60.
23 Pa yalondezi yakwe Klistu, Sitivini u wali uwa kutandikilapo ukukomwa pa mulandu na vino wazumiilemo. (Lolini kambokosi akakuti “ U mu Nzila ci Muno Umwi Angafwila Pali Vino Wazumilamo?”.) Fwandi cii cikupiliula ukuti kwali nu kuya yauze ali nu kukomwa pa mulandu na vino yazumilamo. Na ndakai kwene, aomvi yamwi yakwe Yeova acisinka yakomwa uku ya mu maceici, amu vikanza vya miteekele, alino na kuli ya kakaanya. Lelo naswe kwene twakwata ivingalenga tusipe wakwe vino Sitivini wali. Ndakai Yesu akuteeka, nupya akuomvya amaka yano Isi wamupeela. Kusi nanti acimwi icilalenga ukuti afilwe ukutuutulula alondezi yakwe acisinka.—Yoa. 5:28, 29.
24. Uzye Saulo walenzile uli ukuti Sitivini akomwe pa mulandu na vino wazumilemo, nupya i vyani vyacitike pa nsita itali pa mulandu ni mfwa ya muntu wii uwali ni cisinka?
24 Saulo uwali uwacance pa nsita iya walolangako kuno vii vyacitikanga. Wazumilizyeko ukuti Sitivini akomwe nupya walolanga na kuno antu ya kumutama na mawe. Patalengiile Saulo wizile aya pa nkoleelo umu kucuzya antu. Lelo imfwa yakwe Sitivini yali nu kwazwa sana antu. Vino wacisile vyali nu kwazwa aina Klistu ukutwalilila ukuya aa cumi alino nu kucimvya wakwe vino wene wacimvizye. Nupya Saulo uwizile atandika ukwamwa ati Paulo, wizile atandika ukwiusya nu kuvwa uyi pa viipe vino wacisile pa mfwa yakwe Sitivini. (Mili. 22:20) Walenzile ukuti Sitivini akomwe nupya pa cisila wizile alanguluka pali vino wacitanga lino walanzile ukuti: “Nali uwa miponto nupya nacuzyanga antu yakwe Leza nupya nali uwa cilumba.” (1 Tim. 1:13) Umu cumi, Paulo ataatazile ailile Sitivini alino ni vyeo ivicindame vino walanzile pa wanda uwa. Nupya umu mazwi yano Paulo walanzile alino nu kulemba walumbwilemo amazwi yamwi yano Sitivini walanzile. (Mili. 7:48; 17:24; Aeb. 9:24) Lino papisile insita, Paulo wasambilile ivingi kuli vino Sitivini wali umusipe, umonsi wino “Leza watemilwe sana nupya wino wapeezile amaka” alino na vino wali u wa cisinka. Fwandi tulinzile ukuyuzya ukuti, uzye naswe tulamukolanya?
a Pa yantu aamukanyanga pali na aafumile umwi umba lino yamanga ukuti “Isunagogi Lya Yakululwe.” Limwi yafwile yali pa yantu yano uteeko wa Loma wasenzile, nanti limwi yali aazya aizile iyaya Ayuda. Wakwe vino cali kuli Saulo uwafumile uku Tasi, yamwi yafumile uku Kilikiya. Ilyasi litalandapo ukuti Saulo wali pa yantu aafumile uku Kilikiya acuzizye Sitivini.
b Vimwi vino Sitivini walanzile visizanwa muli Baibo ivili wakwe, masambililo yakwe Mose lino wali umu Ijipti, myaka ino wali nayo lino utwike uku Ijipti, alino nu utali wa nsita ino wikazile umu Midyani.
c Vino icilye ca Sanihedilini calanzile ukuti Sitivini akomwe cifwile cakweti maka pa masunde aina Loma. (Yoa. 18:31) Cikaloleka kwati antu aali aasoke ali yano yalenzile ukuti Sitivini akomwe asi ukulingana ni sunde.
