1-4. U mulandu ci uno Paulo akuila uku Yelusalemu, nupya i vyani ivili nu kuyamucitikila?

 ANTU iyuvwa ulanda lino Paulo na Luka yafuma umu Milete. Cifwile icitalila Paulo na Luka ukusya ya eluda amu Efeso pa mulandu wakuti yayatemwa sana. Ya misyonali yaa yaili iimilila umu wato. Umu viya vino iyasenda muli ivintu vya kuomvya lino yali pa lwendo. Iyasenda ivya upe ivyakutwalila Aina Klistu akulondekwa uwazwilizyo uku Yudeya nupya yakulondesya ukutwala ivya upe vii.

² Lino umuza wiza, uwato wakatuka watampa nu kupita. Aonsi yaa yaili alino na yano yali nayo ali 7, yakulolekesya vino aina ali uku cituntu cakwe yemba yali nu ulanda. (Mili. 20:4, 14, 15) Aina ali umu wato yakubaibisya aina ali uku cituntu cakwe yemba kufikila yata ukuloleka.

³ Umupiipi ni myaka itatu, Paulo wataombela pamwi na ya eluda amu Efeso. Lyene pa nsita yii, umupasi wa muzilo iumutungulula nupya ali umu nzila akuya uku Yelusalemu. Nomba amanyile vimwi ivili nu kumucitikila uku Yelusalemu. Uku cisila, Paulo wanenyile ya eluda ukuti: “Umupasi wa muzilo ukuntungulula uku Yelusalemu, nanti cakuti ntamanyile ivilancitikila kuuku, cino manyile sile icakuti mu misumba yonsi ino nkapitamo umupasi wa muzilo ukanena ukuti indi nu kunyepwa umu cifungo alino nu kupita umu macuzi.” (Mili. 20:22, 23) Pa mulandu wakuti ‘umupasi wa muzilo ukutungulula’ Paulo, wataitemelwa ukulondela utunguluzi ukufuma uku mupasi wa muzilo uwa kuya uku Yelusalemu. Nanti cakuti wacindika umi wakwe, watamanya ukuti ukucita ukulonda kwakwe Leza ali cintu cicindame sana kuli aliwe.

⁴ Uzye namwe avino mukayuvwa? Ndi cakuti twaipeela kuli Yeova, tukamulaya ukuti tulasininkizya ukuti ukucita ukulonda kwakwe ali cintu icacindama umu umi witu. Tungaipakizya ivintu ivisuma sana ndi cakuti tukukolanya vino umutumwa Paulo wacitanga.

5. Uzye Paulo na yano wali nayo yapisile uli pakuti yakafike uku Tuli?

⁵ Paulo na auze yakwezile uwato nu kupita. Nupya pa mulandu wakuti  kutaali icimuza sana, uwanda uwalondelilepo yafisile uku Kosi. (Mili. 21:1) Cikaloleka ukuti uwato watazile iwimilila usiku uku Kosi lino yatatala yafika uku Lode nu ku Patala. Lino yali uku Patala, uku kaeya ka Ezia Maina, aina yakwezile uwato ukulu uwasendanga iviya nupya wayatwazile uku Tuli, umu Fonisya. Lino yali pa lwendo luu, yapisile pa “cilila ca Kupulo, . . . kuli cimani.” (Mili. 21:3) U mulandu ci uno Luka uwalemvile ibuku lya Milimo walandiile nu kuti yapisile umu Kupulo?

6. (a) I vyani ivyalenzile Paulo akomeleziwe lino waweni umusumba wa Kupulo? (b) Ndi cakuti mwelenganya pali vino Yeova wamwazwa nu kumupaala, i vyani vino mukaiusya?

⁶ Paulo wasonsile icilila nu kusimika ivyamucitikiile lino waliko. Lino papisile imyaka 9 uku cisila ukufuma pano Paulo wali pa lwendo lwa kutandikilako ulwa umisyonali pamwi na Banaba alino na Yoani Mako, wakomenkinye Elima kacita wa maleele uwakanyanga vino yasambilizyanga. (Mili. 13:4-12) Lino Paulo waweni icilila, afwile wiwisye ivyamucitikiile lino waliko nupya vifwile vyamukomelizye nu kulenga aye umusipe kuli vino vyali nu kumucitikila. Naswe kwene nga tukwelenganya  pa visuma vino Leza watucitila na vino akatwazwa cilalenga ukuti twazizimizya intazi. Ukwelenganya kwa musango uu kungatwazwa ukulaiusya amazwi yano Devedi walanzile akuti: “Ivikacula umuntu musuma ala ivingi wakwe cimwi. Lelo Yawe akamupususya kuli vyonsi sile.”—Masa. 34:19.

7. I vyani vino Paulo na auze yacisile lino yafisile umu Tuli?

⁷ Paulo wamanyile vino cacindime ukuya pamwi na Ina Klistu yauze, fwandi walondesyanga sana ukuya nayo. Luka walanzile ukuti, lino yafisile sile umu Tuli, ‘yaile iyalonda asambi.’ (Mili. 21:4) Lino yamanyile ukuti umu Tuli mwali Aina Klistu yamwi, yatandike ukuyalonda nupya yayazanyile nu kwikala nayo. Usuma onga uwaya mu kusambilila icumi pali Leza u wakuti konsi kuno tungaya, tungazana antu yakwe Leza nupya angatupokeelela. Antu atemwa Leza nupya aaya umu kupepa kwa cumi yangazana ivyuza ukuli konsi kuno yangaya.

8. Uzye amazwi aya pa Milimo 21:4 yakapiliula cani?

⁸ Lino Luka walondololanga amanda 7 yano ikazile umu Tuli, walanzile amazwi yamwi alolekanga ukuti aatale ukuvwikisya lino watiile: “Asambi [ali uku Tuli] yanenyile Paulo ukuti ataya uku Yelusalemu pano ali vino umupasi wa muzilo wayanenyile.” (Mili. 21:4) Uzye Yeova walondanga ukuti Paulo aye kuuze? Uzye pa nsita yii, walondanga ukuti Paulo ataya uku Yelusalemu? Awe foo. Umupasi walangilile ukuti Paulo wali nu kucuziwa uku Yelusalemu, lelo asi kuti atalinzile ukuyako. Cikaloleka ukuti umupasi wa muzilo u walenzile aina ali umu Tuli yalande ukuti Paulo wali nu kukwata intazi nga waya uku Yelusalemu. Fwandi pa mulandu wakuti yasakamile pa umi wakwe Paulo, yamukonkomizye ukuti atayako sile. Citifile pali vino yalondanga ukucingilila Paulo. Nanti cali vivyo, Paulo walondesyanga ukucita ukulonda kwakwe Leza, fwandi watwalilile ukuya uku Yelusalemu.—Mili. 21:12.

9, 10. (a) I vyani vino Paulo afwile wiwisye lino waweni vino aina ali umu Tuli yamwisileko sana mano? (b) I vyani vino antu yatemwa sana ndakai, nupya vyapusana uli na vino Yesu walanzile?

⁹ Lino Paulo waweni vino aina yasakamiile pali aliwe, afwile wiwisye amazwi yano asambi yanenyile Yesu lino wayanenyile ukuti alinzile ukuya uku Yelusalemu, kucula, alino nu kukomwa. Pa mulandu wakuti Petulo wasakamile sana pali Yesu, wamunenyile ati: “Uyuvwile uluse Mwene; vintu vivyo vitalakucitikila.” Yesu nawe wamwaswike ati: “Fuma pano Satana! Kuli nene, wewe ca kupumikako. Pano usielenganya melenganyo yakwe Leza suka aayantu.” (Mate. 16:21-23) Yesu walondesyanga ukuomba umulimo uno Leza wamupeezile. Vikwene avino na Paulo wayuvwanga. Aina aku Tuli yacisile wakwe vino Petulo wacisile, yatalondanga iviipe ukumucitikila lelo yataamanyile ukuti kwali u kulonda kwakwe Leza.

¹⁰ Antu aingi ndakai yatemwa ukucita ivintu umu nzila iyanguke nanti cakuti inzila iyo isi isuma. Nupya antu aingi umu nsi yatemwa maceici akazumilizya vino antu yakacita nupya umwaya sile masunde anono. Lelo vino Yesu walanzile  vyapusanilila sana na vino antu yakaelenganya. Wanenyile asambi yakwe ati: “Ndi cakuti umwi akulonda kundondela, alinzile kuikana nu kusenda icimuti cakwe ca kucuziwilwapo nu kutwalilila ukundondela.” (Mate. 16:24) Ukulondela Yesu ali cintu campomvu ukucita, lelo citanguka ukucita vivyo.

11. Uzye asambi ali umu Tuli yalangilile uli ukuti yatemilwe Paulo nupya yamwazwanga?

¹¹ Patali nu kulengela sana pakuti Paulo, Luka, na auze yatwalilile nu ulendo. Ivyacitiike lino yapitanga, vikalangilila vino aina aku Tuli yatemilwe Paulo na vino yamutungililanga lino waombanga umulimo wa kusimikila. Aonsi, anaci, na ana yasukiliile Paulo na yano wali nayo umu kukwela uwato. Yonsi kwene yafukime nu kupepela pamwi alino iyayapakasya. Lyene Paulo, Luka, na yano yali nayo yakwezile uwato nu kuya uku Putolemai kuno yaile iyazana aina nu kwikala nayo uwanda onga.—Mili. 21:5-7.

12, 13. (a) U mulimo ci uno Filipi waomvile pa myaka iingi uku cisila? (b) Uzye vino Filipi wacitanga vingazwa uli avyazi Aina Klistu ndakai?

¹² Lyene Luka walemvile ukuti Paulo na yano wali nayo yaile uku Kesaliya. Lino yafisile kuuku, ingiile “umu ng’anda yakwe Filipi kasimikila.” a (Mili. 21:8) Yafwile yuvwile ningo sana lino yaweni Filipi. Imyaka 20 uku cisila, atumwa yasonsile Filipi ukuti aazwilizyako ukupeela ivyakulya amu cilongano icipya icapanzilwe umu Yelusalemu. Filipi wali umucincile umu mulimo wa kusimikila pa myaka iingi. Iusyini ukuti lino ukucuziwa kwalenzile ukuti asambi yasalangane, Filipi wene utukiile uku Samaliya kuno waile atwalilila ukuomba umulimo wa kusimikila. Nupya lino papisile insita imwi, wizile asimikila nu kubatizya mutungwi umwina Etiopia. (Mili. 6:2-6; 8:4-13, 26-38) Waombisye sana umu mulimo wa kusimikila.

¹³ Filipi atalesile ukuya umucincile umu mulimo wa kusimikila. Na lino Filipi wali umu Kesaliya, watwalilile ukuya umucincile umu mulimo wa kusimikila. Ali mulandu kwene uno Luka wamwamiile ukuti, “Filipi kasimikila.” Tukasambilila ukuti Filipi wakweti ana akazyana 4 asesemanga, na cii cikalangilila ukuti yalondelanga umu ntampulo zyakwe isi. b (Mili. 21:9) Filipi afwile waombisye sana pakuti  ulupwa lwakwe lutemwe sana Yeova. Na avyazi Aina Klistu ndakai yakakolanya vino Filipi wacitanga, yakaya pa nkoleelo umu mulimo wa kusimikila nu kwazwa ana yao ukutemwa umulimo kwene uu.

14. I vyani ivyacitike lino Paulo watandalile Aina Klistu yauze, nupya ivikacitika ndakai vyakolana uli ni vyacitike?

¹⁴ Konsi kuno umutumwa Paulo wayanga, wezyanga ukulonda Aina Klistu yauze nu kwikala nayo. Ukwaula nu kutwisika, aina yano Paulo wazananga yaitemelwanga ukumwazwa nu kwazwa yano waombanga nayo umisyonali. Vii vino wacitanga vyalenganga ukuti ‘yakomelezyanya.’ (Loma 1:11, 12) Vikwene i vikacitika na ndakai. Asi mulandu na vino ing’anda inu yaya, ndi cakuti mwapokelela umwangalizi pamwi na mamakwe ukumwinu, mulaipakizya sana.—Loma 12:13.

15, 16. I lyasi ci lino Agabasi walesile, nupya antu yacisile uli lino yuvwile ilyasi lilyo?

¹⁵ Lino Paulo wikalanga na Filipi, umonsi umwi uwali umucindikwe sana uwizina lyakuti Agabasi wayatandalile. Antu akolongine umu ng’anda yakwe Filipi yamanyile ukuti Agabasi wali a kasesema, uwasoowile pa cipowe icacitike pa nsita lino Klaudi wateekanga. (Mili. 11:27, 28) Limwi yafwile yelenginye ukuti: ‘I cani cino Agabasi wizila? Ilyasi ci lino waleta?’ Lino yamulolekesyanga, watozile umusipi wakwe Paulo uungasunga impiya ni vintu vyuze nupya uno wazwalanga umu musana. Lyene wainyepelile uku makulu nu ku makasa. Lino wacisile vivyo, walanzile amazwi acindame sana akuti: “Umupasi wa muzilo ukulanda ukuti, ‘Vikwene avino yalanyepa umwineco wa musipi uu uku Yayuda umu Yelusalemu, nupya yalamupeela uku yantu amu nko.’”—Mili. 21:11.

¹⁶ Usesemo walanzile ukuti Paulo wali nu kuya uku Yelusalemu. Nupya walanzile nu kuti pa mulandu wakuti wali nu kulasimikila uku Yayuda, cali nu kulenga ukuti “apeelwe uku yantu amu nko.” Usesemo wakumile sana antu aliko pa nsita iiya. Luka walemvile ukuti: “Lyene lino tuvwile vivyo,  swemo na yonsi aalipo twatandike ukumupaapata ukuti ataya uku Yelusalemu. Lyene Paulo wayuzizye ati: ‘U mulandu ci uno mukulilila nu kwezya ukuntoovola? Injipekanya ukunyepwa alino nu kufwila umu Yelusalemu pa mulandu ni zina lya Mwene Yesu.’”—Mili. 21:12, 13.

17, 18. Uzye Paulo walangilile uli ukuti walondesyanga ukucita ukulonda kwakwe Leza, nupya i vyani vino aina yacisile?

¹⁷ Elenganyini ukuti vii vikucitika. Aina pamwi na Luka kwene, yakupaapata Paulo ukuti atatwalilila nu ulendo wa kuya uku Yelusalemu. Yamwi yakulila. Lino Paulo walola vino aina iyamutemwa na vino iyamwikako sana mano, wayanena cikuuku cikuuku ukuti ‘mukuntoovola,’ Mabaibo yamwi yasenula nu kuti mu “kumputula umusana.” Nanti ciye vivyo, acili akulondesya ukuya uku Yelusalemu, nupya wakwe vino cali uku ina ali umu Tuli, asikulonda ukuti vino ya kumupaapata nu kulila vilenge atoovoke. Lelo wayalondolwela umulandu uno akulondela ukuyako. Umu cumi, watalangilila ukuti u musipe. Wakwe vino cali kuli Yesu, Paulo akulondesya ukuya uku Yelusalemu. (Aeb. 12:2) Paulo atalondanga ukuyafwila uku Yelusalemu pa mulandu na vino wazumilemo, lelo ndi cakuti avino cali nu kuya wali nu kulola ukuti i syuko ukufwa nga umulondezi wakwe Klistu Yesu.

¹⁸ I vyani vino aina yacisile? Tungati, yacindike vino wapingwilepo pano tukabelenga ukuti: “Lino twafizilwe ukumutonsya, twatiile ukumukanya nupya twalanzile ituti: ‘Lekini ukulonda kwakwe Yeova kucitike.’” (Mili. 21:14) Antu alondanga ukuti Paulo ataya uku Yelusalemu yatamupatikizye ukucita ivintu vino yalondanga. Pa mulandu wakuti yamanyile ukuti kwali u kulonda kwakwe Yeova, yuvwilile vino Paulo walanzile nanti cakuti ukucita vivyo citali icanguke kuli aliyo. Paulo watandike ulendo uwali nu kulenga ukuti limwi uku nkoleelo akomwe. Cali nu ku mwangukila ndi cakuti antu amutemilwe yatamutoovola.

19. I sambililo ci ilicindame lino tukasambilila kuli vino vyacitikiile Paulo?

¹⁹ Tukasambilila isambililo ilicindame ilyakuti: Tusilonda ukutoovola yauze ndi cakuti yakulonda ukuipeelesya ukulaombela Leza. Tungaomvya isambililo lii umu vintu na vyuze, asi sile umu vintu ivingalenga ukuti limwi nu umi witu uye umu uzanzo. Wakwe, nanti cakuti avyazi Aina Klistu cikayatalila ukulola kuno anao yakufuma pa ng’anda nu kuya umu kuombela Yeova uku ncende zya kutali, yasilonda ukucita ivingatoovola ana. Ya Filisi aakaikala uku England yakaiusya vino yayuvwile lino umwanao umukazyana waile umu kuomba umisyonali umu Africa. Ya Filisi yalanzile ukuti: “Yii yali iinsita ya ulanda sana. Ntuvwile ningo lino namanyile ukuti amaya umu kuombela uku ncende ya kutali. Nanti cakuti nayuvwile uwa ulanda, nali sana ni nsansa. Napepiilepo imiku iingi. Umwineco u waisoolwelile, nupya ntalondanga ukumutoovola. Alino, nene kwene namukomelezyanga ukuti akolezya ivya Wene inkoleelo. Umwanane waombela Yeova umu mpanga izipusanepusane pa myaka 30, nupya cila wanda nkataizya Yeova pali vino umwanane watwalilila ukuya uwa cisinka.” Cacindama ukuti twakomelezya aina na ya nkazi akaitemelwa ukuomba imilimo umwi iuvi.

20, 21. I vyani ivikalangilila ukuti Paulo walondanga ukuya pamwi na ina, nupya u mulandu ci uno walondelanga ukuya pamwi nayo?

²⁰ Paulo na yano wali nayo yaipekinye nu kutandika ulendo, nupya antu yano wali nayo yalangilile ukuti yalondesyanga sana ukumwazwa. Konsi kuno yazana aina na ya nkazi lino yali pa lwendo lwa kuya uku Yelusalemu, Paulo na auze yalondesyanga ukwikala nayo. Lino yafisile umu Tuli, yazanyile asambi nupya ikazile nayo pa manda 7. Lino yali umu Putolemai, yalamwike aina na ya nkazi nu kwikala nayo uwanda onga. Nupya lino yafisile umu Kesaliya, ikazile umu ng’anda yakwe Filipi apa manda yamwi. Lyene asambi yamwi ali umu Kesaliya kwene, yasukilile Paulo na yano wali nayo uku Yelusalemu nupya yaile iyazana Manasoni uwali umusambi wa kutandikilako nupya wayapokelile ningo. Luka walanzile ukuti lino yafisile umu Yelusalemu, ‘aina yayapokelile ni nsansa.’—Mili. 21:17.

²¹ Umu cumi, Paulo walondesyanga ukuya pamwi na ina yaa na ya nkazi. Paulo wakomeleziwe uku ina na ya nkazi wakwe vino naswe kwene tukakomeleziwa ndakai. Ukwaula nu kutwisika, vino Paulo wakomeleziwe calenzile ukuti akwate amaka akuzizimizya ukucuziwa kuno wali nu kulakwata ukufuma uku yantu amukanyanga nupya ali nu kumukoma.