1, 2. I vintu cii iviiyele vino Banaba na Saulo yakulonda ukucita lino yali pa lwendo, nupya umulimo wao umalenga uli ukuti yafikilizye amazwi aya pa Milimo 1:8?

 AMU cilongano ca mu Antioki yali sana ni nsansa. Pali ya kasesema na ya kasambilizya yonsi nupya umupasi wa muzilo iusoolola sile Banaba na Saulo kuti aliyo yasimikila uku ncende zya kutali. a (Mili. 13:1, 2) Nomba, kwaliko aonsi na yauze afikepo yano umupasi wa muzilo wasoolwile ukuya uku ncende zya kutali. Uku cisila, ya misyonali yaile mu kuombela uku ncende kuno antu walanga yazumila mpiti ukuya Aina Klistu. (Mili. 8:14; 11:22) Nomba apa nsita yii, Banaba na Saulo ukwikapo na Yoani Mako, yali nu kuya umu kuombela uku ncende kuno antu aingi walanga yataatala yuvwapo ilyasi lisuma.

² Lino vii vyacitiike, ala ipapita imyaka 14 ukufuma pano Yesu wanenyile alondezi yakwe ukuti: “Mulaya inte zyane umu Yelusalemu, mu Yudeya monsi nu mu Samaliya alino nu kufika kuno insi yapela.” (Mili. 1:8) Vino Banaba na Saulo yasonsilwe ukuomba umisyonali vyali nu kwazwilizya ukufikilizya amazwi yano Yesu wasoowile. b

3. I vyani vyalenganga ulendo ukutala umu manda ya Ina Klistu akutandikilako?

³ Ndakai, ivintu vino antu yapanga ivili wakwe ya motoka, indeke alino na vyuze, vingalenga antu ukupita intamfu itali pa nsita sile inono. Umu manda ya Ina Klistu akutandikilako ivintu vii vitaliko. Uku cisila, antu aingi yapitanga sile ulwa pansi nupya umu miseo isi isuma. Ulendo uwa kupita sile uwanda onga, limwi ulendo uwa makilomita 30 wayatonsyanga sana. c Fwandi, lino Banaba na Saulo yalondanga ukuya umu kuombela kuno umupasi wayatumile, ukwaula nu kutwisika yafwile yelenganyanga  pali vino yali nu kuipeelesya alino nu kuombesya pakuti yakafike kuno yali nu kuya.—Mate. 16:24.

4. (a) Cali uli pakuti Banaba na Saulo yasontwe, nupya ya kapepa yauze yacisile uli lino Banaba na Saulo yasonsilwe? (b) Tungaazwa uli aapeelwa imilimo umwi iuvi?

⁴ Nomba u mulandu ci uno umupasi wa muzilo walenzile ukuti yasoolole Banaba na Saulo “pakuti yaombe umulimo”? (Mili. 13:2) Baibo itaalanda umulandu. Lelo twamanya sile ukuti umupasi wa muzilo u walenzile ukuti aonsi yaa yasontwe. Kutaya ivikalangilila ukuti ya kasesema alino na ya kasambilizya ali umu Antioki yakanyile vino umupasi wapingwile. Lelo, yazumilizyeko. Elenganyini vino Banaba na Saulo yafwile yuvwile ningo pali vino aina yao yataali nu uzuwa, alino na vino yalesile ukulya nu kutandika kuyapepela alino nu kwika ‘makasa pali aliyo nu kuyaleka ukuti yaapita.’ (Mili. 13:3) Naswe kwene tulinzile ukulatungilila aina aakwata imilimo umwi iuvi ukwikako sile na aina akasontwa ukuya angalizi umu vilongano. Ukucila ukulayuvwila uzuwa pa milimo ino yapeelwa umu cilongano, tulinzile ‘twayacindika umu kutemwa pa mulandu ni milimo ino yakaomba.’—1 Tesa. 5:13.

5. Londololini vino Banaba na Saulo yali nu kucita pakuti yakasimikile pa cilila ca Kupulo.

⁵ Lino Banaba na Saulo yafisile pano mawato yakafikilanga pa Seleukia ukupiipi nu ku Antioki, yakwezile uwato uwayanga uku Kupulo ukwatalimfile makilomita  umupiipi na 200. d Pa mulandu wakuti Banaba wali u Mwina Kupulo, afwile walondesyanga ukuyasimikila ilyasi lisuma uku ncende ya kumwao. Lino yafisile umu Salamisi umusumba uwayelile uku ufumondaka, yataasumvile ni nsita. Lilyo kwene sile, “yatandike ukusimikila izwi lyakwe Leza mu masunagogi ya Yayuda.” e (Mili. 13:5) Banaba na Saulo yasimikile umu Kupulo monsi, nupya yafwile yasimikile nu mu misumba yonsi ikalamba muno yapitanga. Asi mulandu ni nzila ino ya misyonali yaa yaomvizye, yafwile yapisile umupiipi na makilomita 220.

6, 7. (a) Uzye Salegio Paulu wali a weni, nupya u mulandu ci uno Ba-Yesu atalondanga ukuti Salegio Paulu auvwile ilyasi lisuma? (b) I vyani vino Saulo wacisile lino Ba-Yesu walondanga ukuti Salegio Paulu atuvwako ilyasi lisuma?

⁶ Umu manda ya Ina Klistu akutandikilako, umu Kupulo mwavuzile sana ukupepa kwa ufi. Banaba na Saulo izile iyamanya vii lino yafisile umu Pafosi, uku uwondaka umu mbali ya cilila. Kuuku ali kuno yakomenkinye “umonsi uwi zina lyakuti Ba-Yesu, kasesema wa ufi uwacitanga maleele.” Nupya “wali nu mulasi Salegio Paulu, umonsi uwali umucenjele sana.” Umu manda ya Ina Klistu akutandikilako na Aina Loma kwene ali acenjele sana wakwe Salegio Paulu, nga yakulonda ukupingula pa vintu ivicindame yayanga umu kuuzya uku yantu akacita ivya maleele alino nu ku yantu asaapolanga ukuomvya intanda. Nanti cali vivyo, Salegio Paulu wizile atemwa ilyasi lya Wene nupya “walondesyanga ukuvwa izwi lyakwe Leza.” Ba-Yesu uwamanyikwe ukuti Elima izina ilikapiliula ukuti kacita wa “maleele,” wasosile sana pali vino Salegio Paulu walondanga ukucita.—Mili. 13:6-8.

⁷ Ba-Yesu ataatemilwe ilyasi lya Wene. Vino wali a mpandamano yakwe Salegio  Paulu, inzila yonga ino wali nu kuomvya pa kulesya ilyasi lya Wene u “kulesya umulasi ukutaila Umwene.” (Mili. 13:8) Nomba Saulo ataali nu kulenga ukuti kacita wa maleele alenge Salegio Paulu ukuta ukulonda ukusambilila Izwi Lyakwe Leza. I vyani lyene vino Saulo wacisile? Baibo ikati: “Umupasi wa muzilo wizile pali Saulo akaamwa nu kuti Paulo, nupya wamulolekisye [Ba-Yesu] nu kulanda ati: ‘We muntu we, wemuno wazulamo ucenjezi alino ni vintu iviipe ivya misango yonsi, mwana Ciwa, we mulwani wa vintu vyonsi ivilungame, u mulandu ci uno ukanyonganyizizya inzila zyakwe Yeova izilungame? Lola! Yeova amakupingula nupya umapafula, umata ukulola uluswepo pa nsita imwi.’ Lyene papo kwene watandike ukulola kungwi ni mfizi, nupya watandike ukuzinguluka ala akulonda umuntu wakuti amuleme api kasa nu kumusenda.” f I vyani ivyacitiike pa mulandu ni cizungusyo cii? “Lino umulasi waweni ivyacitiike wataile, pano wazungwike pa vintu vino wasambilile pali Yeova.”—Mili. 13:9-12.

8. Uzye ndakai tungakolanya uli vino Paulo wali umusipe?

⁸ Paulo aatatiinanga Ba-Yesu. Naswe kwene tutalinzile ukutiina aakatukaanya akaloleka kwati yakulonda ukuvwa ukwi lyasi lya Wene, lelo aakalonda ukuti tute ukuya nu utailo. Lelo amazwi yonsi yano tukulanda yalinzile ukuya “asuma, acemekwe nu musilya.” (Kolo. 4:6) Nupya pa nsita ili imwi kwene tutalinzile ukusakamikwa nanti ukutiina aakatukaanya icakuti ituleka nu kwika mano uku yantu akalondesya ukumanya icumi. Nupya tutalinzile ukulauvwa intete ukulanda pa visambilizyo vya ufi vino amu mipepele yakalanda ivikatwalilila ‘ukanyonganya inzila zyakwe Yeova izilungame’ wakwe vino Ba-Yesu wacitanga. (Mili. 13:10) Wakwe vino Paulo wacisile, lekini naswe twaya asipe lino tukulondolwela antu akalondesya ukusambilila icumi ca mu Baibo. Nanti cakuti Leza atange atwazwe ukulingana na vino tukwenekela wakwe vino cali kuli Paulo, tungasininkizya ukuti alaomvya umupasi wakwe uwa muzilo ukulenga antu aakalondesya ukusambilila Baibo yamanye icumi.—Yoa. 6:44.

9. Uzye aina akatungulula umu cilongano ndakai yangakolanya uli vino Paulo na Banaba yacitanga?

⁹ Kwali vimwi ivyacitike lino Paulo na aonsi yauze yafumile uku Pafosi nu kukwela uwato uwayanga uku Pega umu Ezia Maina, apatalimfile makilomita 250 ukufuma kuli yemba. Pa Milimo 13:13 antu yaa yalumbulwa ukuti “Paulo na auze.” Amazwi yaa yakalangilila ukuti Paulo aliwe watungululanga imilimo ino antu yaa yaombanga. Nanti ciye vivyo kutaya ivikalangilila ukuti Banaba uvwilanga Paulo uzuwa. Lelo aonsi yaa yatwalilile ukuombela pamwi umulimo wakwe Leza. Aonsi akatungulula umu cilongano ndakai yangakolanya vino Paulo na Banaba yacitanga. Ukucila ukulacimvyanya nanti ukulalondesya icifulo, yalinzile ukulaiusya amazwi yano Yesu walanzile akuti: “Mwemwe ina.” Nupya walanzile nu kuti: “Wensi aakaicindamika alacefiwa, na wensi aakaicefya alacindamikwa.”—Mate. 23:8, 12.

10. Londololini vino ulendo wali ukufuma uku Pega ukuya uku Antioki wa ku Pisidiya.

¹⁰ Lino yafisile umu Pega, Yoani Mako wasile Paulo na Banaba nu kuswilila uku Yelusalemu. Baibo italondolola icalenzile ukuti aswilile uku Yelusalemu umu kupumikizya. Lelo Paulo na Banaba yatwalilile ulendo uwa kuya uku Antioki wa ku Pisidiya, umusumba uwayelile umu citungu ca Galatiya. Ulendo uu wali utale sana, pano musumba wa Antioki wa ku Pisidiya wayelile pa mulundu apatalimfile mamita ukufika kuli 1,100. Imiseo iyapisile umu myamba yali iipe sana nupya ilingi mwayanga ivipondo. Nupya cikaloleka ukuti pa nsita imwi Paulo walwalanga. g

11, 12. I vyani vino Paulo wacisile pakuti antu yatemwe vino walandanga lino wali umwi sunagogi lya mu Antioki wa ku Pisidiya?

¹¹ Lino Paulo na Banaba yali umu Antioki wa ku Pisidiya, yingile umwi sunagogi pa wanda wi Sabata. Baibo ikalondolola ukuti:  “Pa cisila ca kubelenga Masunde ni vyalembwa vyakwe ya Kasesema, aakalamba yi sunagogi yayanenyile iyati: ‘Ina itu, ndi cakuti imukwata mazwi ya kukomelezya antu, landini.’” (Mili. 13:15) Paulo wakatwike nu kutandika ukulanda.

¹² Paulo watandikilepo ukulanda kuli yano yakolongine ukuti: “Mwe yantu mwe, mwe Ina Izlaeli na mwensi mwemuno mukatiina Leza.” (Mili. 13:16) Pa yantu akolongine, pali Ayuda alino na antu aizile yaya Ayuda. I vyani vino Paulo wacisile pakuti antu yaa, aatamanyile umulimo uno Yesu akaomba pa kufikilizya ukulonda kwakwe Leza yatemwe vino walandanga? Ica nkoleelo, Paulo watandikilepo ukulanda pi lyasi ilikalanda pa luko lwa Yayuda. Walondolwile ukuti Yeova “wasoolwile ivikolwe vitu, wayacindamike lino iikalanga umu mpanga ya ineco umu Ijipti,” nupya “wazizimizyanga pali vino yacitanga umu lwanga” pa myaka 40. Nupya Paulo walanzile pali vino Aina Izlaeli yaposile Impanga ya Ulayo alino na vino Yeova “wapeezile impanga iiyo ku vikolwe vitu kuti viipyane.” (Mili. 13:17-19) Cikaloleka ukuti Paulo walanzile pa Malembo yano yabelengelanga antu lino Isabata litatala lyatandika. Ndi cakuti avino wacisile, ale i cikulangilila na cuze icikulangilila ukuti wamanyile ‘ivya kucita pakuti aazwe antu amisango yonsi.’—1 Kol. 9:22.

13. Tungacita uli pakuti twafika antu pa mwenzo lino tukuyasimikila?

¹³ Naswe kwene tulinzile ukulalondesya ukufika antu pa mwenzo lino tukuyasimikila. Wakwe, ukumanya kuno umuntu akapepa kungatwazwa ukumanya ilyasi lino tungasoolola lino angatemwa ukuvwa. Nupya tungalanzyanya nawe ilyasi lya mu Baibo lino wamanya. Alino cingazipa ndi cakuti akuibelengela muli Baibo yakwe. Mwalola inzila zino mungaomvya pakuti mwafika antu pa mwenzo lino mu kuyasimikila.

14. (a) Uzye Paulo wacisile uli pakuti atandike ukulanda ilyasi lisuma pali Yesu, nupya i vyani vino wanenyile antu amuvwanga? (b) Uzye antu yacisile uli lino yuvwile amazwi yano Paulo walanzile?

¹⁴ Lyene Paulo wizile atandika ukulanda pa aene ateekanga umu Izlaeli umwafumile “kapususya, Yesu,” wino Yoani Kabatizya wakoleliile. Nupya wizile alanda vino cali pakuti Yesu afwe alino na vino watuutulwilwe. (Mili. 13:20-37) Paulo walanzile ati: “Acino lekini cimanyikwe kuli mwemwe ina ukuti tukasimikila ukuti muli wikwene amuno Leza alamwelela imembu zinu.” Lyene umutumwa wanenyile antu ukuti: “Cenjelini pakuti vino ya kasesema yalanzile vitaca vimucitikile, ‘Lolini mwe yantu ya mitumfyo mwe, nupya zungukini nu kononwa, pano nkuomba umulimo umu manda inu, umulimo uno mutalatala muzumile nanti cakuti umwi wamulondolwela ningo.’” Vino antu yacisile pali vino Paulo walanzile vyali vya kuzunguka. Baibo ikalanda ukuti: “Antu yayapaapatiile ukuti yace yalande ivintu vii api Sabata ililalondelelapo.” Nupya lino yafumile umwi sunagogi, “Ayuda aingi alino na aizile iyaya umu mipepele ya Yayuda apepanga Leza, yalondiile Paulo na Banaba.”—Mili. 13:38-43.

15. I vyani ivyacitiike pa wanda wi Sabata pa cisila ca mazwi yano Paulo walanzile?

¹⁵ Api Sabata ilyalondelilepo, “apiipi na antu yonsi amu musumba” yakolongine  pakuti yuvwe kuli Paulo. Ci calenzile ukuti Ayuda yamwi yasoke nu “kutandika ukupaazya pali vino Paulo walandanga ala yakulanda na mazwi ya miponto.” Paulo na Banaba yasifile nu kuyanena ukuti: “Cali ningo ukuti mazwi yakwe Leza yatandikilepo ukulandwa kuli mwemwe. Nomba pa mulandu wakuti mukukana ukuvwa nupya mutakulonda ukuya nu umi wa pe, tumaya uku yantu ya mu nko. Pano Yeova watunenyile ati: ‘Namusoolola kuti muye uluswepo uku yantu ya mu nko, pakuti musimikile api pusukilo ukufika na kuno insi yapeleela.’”—Mili. 13:44-47; Eza. 49:6.

16. I vyani vino Ayuda yacisile lino yuvwile amazwi yano ya misyonali yaa yaili yalanzile, nupya i vyani vino Paulo na Banaba yacisile lino yayacuzyanga?

¹⁶ Antu ataali Ayuda yatemilwe vino yuvwile nupya “yonsi alondesyanga ukuya umu nzila ya ku umi wa pe yataile.” (Mili. 13:48) Patalengile izwi lyakwe Leza lizile ilisalangana umu mpanga yonsi. Vino Ayuda yacisile vyapusineko. Ya misyonali yaa yanenyile Ayuda ukuti nanti cakuti izwi lyakwe Leza lyatandikilepo ukusimikilwa kuli aliyo, yasoolwilepo ukukana Mesiya nupya Leza wali nu kuyafulula. Ayuda yatunsile anaci ali acindikwe kumwi na akalamba ya mu musumba “nupya yalenzile ukuti yacuzye Paulo na Banaba nu kuyasumbila ukunzi ya musumba.” I vyani vino Paulo na Banaba yacisile? “Yayakuntiile ulukungu ulwali uku ngazo zyao nu kupita uku Ikoniya.” Uzye cii calenzile ukuti yate ukusimikila mu Antioki wa ku Pisidiya? Awe foo! Asambi asiile “yatwalilile ukuya ni nsansa nu mupasi wa muzilo.”—Mili. 13:50-52.

17-19. A muli vyani muno tungakolanya Paulo na Banaba, nupya ukucita vivyo kungalenga tuye ni nsansa uli?

¹⁷ Tungasambililako ivintu ivicindame sana kuli vino aonsi yaa acisinka yacisile lino yayacuzyanga. Tusita ukusimikila nanti cakuti antu akwata amaka umu nsi yii yangezya ukutulesya ukuti tute ukusimikila ilyasi pa Wene. Iusyini ukuti antu amu Antioki yakanyile ukuvwa ukwi lyasi lino yayasimikile, fwandi Paulo na Banaba “yayakuntiile ulukungu ulwali uku ngazo zyao.” Vii vino yacisile vyalangililanga ukuti yatali nu kukwata umulandu pali vino vyali nu kucitikila antu yaya. Ya misyonali yaa yamanyile ukuti patali vino yali nu kucita ukulozya kuli vino antu yali nu kulanda. Lelo vino yali nu kucita u kupingula ndi cakuti yali nu kutwalilila ukusimikila nanti foo. Yaile yatwalilila ukusimikila lino yaile uku Ikoniya.

¹⁸ I vyani vino asambi asiile umu Antioki yacisile? Ica cumi ukuti antu amu Antioki yatalondanga ukusambilila. Ciye antu yali nu kuvwa ilyasi lisuma nanti foo, Paulo na Banaba yali nu kutwalilila ukuya ni nsansa. Pano Yesu watiile: “Ansansa aantu akauvwa izwi lyakwe Leza nu kulilondela!” (Luka 11:28) Nupya vikwene ali vino na asambi amu Antioki wa ku Pisidiya yacisile.

¹⁹ Wakwe vino Paulo na Banaba yacisile, naswe kwene tulinzile ukulaiusya ukuti umulimo uno twakwata u wa kusimikila ilyasi lisuma. Antu aineco aliyo yalinzile ukuisoolwela nga yamauvwa ukwi lyasi lisuma nanti foo. Ndi cakuti yano tukusimikila yasikulonda ukuvwa, tungakolanya vino asambi aliko umu manda ya Ina Klistu yacitanga. Ndi cakuti tukutaizya pa cumi cino twasambilila alino nu kuleka ukuti umupasi wa muzilo watutungulula, tungaya ni nsansa asi mulandu yakutucuzya.—Gala. 5:18, 22.