1-6. Landini vimwi ivyacitikiile Ya Nte aasimikilanga ukuomvya inzila izipusanepusane.

 REBECCA, Nte wakwe Yeova uwacance aakaikala uku Ghana, walolanga ukuti uku sukulu ali cifulo cakwe ica kusimikilamo. Lyonsi wasendanga impapulo umu kacola kakwe aka ku sukulu izikalanda pali Baibo. Lino yali pa buleki, akalolako utusita tumwi tuno angaomvya pakuti asimikile kuli ya kasukulu yauze. Rebecca wasambilizyapo antu aingi Baibo yano wasambililanga nayo.

² Ya painiya yaili atwalane aakaikala uku cilila ica Madagascar icayela uku ufumondaka uwa Africa, yapitanga umupiipi na makilomita 25 umu ncende ikaye pakuti yakafike uku muzi. Nga yafika kuuku, yatungululanga masambililo aa Baibo uku yantu aakalonda ukusambilila.

³ Ya Nte aku Paraguay, yaombiile pamwi na aomvi aakuitemelwa ukufuma umu mpanga 15, ukupanga uwato pakuti wayazwa ukusimikila uku yantu aikala umu Paraguay alino nu ku yantu aikala umu mbali ya luzi lwa Paraná. Uwato uu wasendanga antu 12. Ya kasimikila aomvyanga uwato uu, yasimikile ilyasi lisuma uku ncende izyali izitale sana ukufikako.

⁴ Ya Nte aakaikala uku Katutu ka mpanga iya Alaska yasimikilanga umu nsita ya cisanya lino antu aingi yakaya umu kutandala. Insita kwene yii lino kukakaya, vimawato vyatwalanga antu aingi ukufuma umu mpanga izipusanepusane aakaya umu kutandala uku ncende yii. Ya Nte imililanga umu mbali yakwe yemba ala yali nu tumasitandi utwa mpapulo apayanga impapulo umu ndimi izipusanepusane izikalanda pali Baibo. Umu citungu kwene cii, indeke zikafika umu mizi iyayela ukutali. Na cii calenga ukuti ilyasi ilisuma lyasimikilwa uku ncende izya Aleut, Athabascan, Tsimshian, alino nu ku ncende iya Tlingit.

⁵ Ya Larry aku Texas umu U.S.A., yakaikala umu cifulo muno yakasungila akote na aalemale nupya mukwene ali mu cifulo muno yasimikilanga. Nanti cakuti ya Larry yalemala pa mulandu nu uzanzo uno yalimo nupya yakayapisya sile pa kajinga kayalemale, yatwalilila ukuya aacincile umu mulimo wa kusimikila. Yasimikilangako yauze pa Wene wakwe Leza alino na pa upaalilo uno yakwata uwasintilila pali vino Baibo yalanda, ukuti lino Uwene wakwe Leza ulateeka yalatandika ukupita nupya.—Eza. 35:5, 6.

⁶ Pakuti ya Nte yakazanwe uku ukongano uwayelile uku Katutu ka Myanmar, yapisile manda yatatu umu wato ukufuma uku Mandalay. Pa mulandu  wakuti lyonsi yakalondesya ukusimikila ilyasi lisuma, yasenzile impapulo izikalanda pali Baibo nu kulapeela antu yano yali nayo umu wato. Lyonsi lino uwato wimilila umwi tauni limwi nanti umu muzi umwi, ya kasimikila yafumanga zuwa zuwa umu wato nu kuya umu kusimikila nu kupeela antu impapulo aku ncende kwene yii. Lelo pa nsita ili imwi kwene lino uwato wimilila kwayanga antu yamwi aakakwelanga umu wato, na cii cikalenga ukuti lino ya kasimikila yaswilila umu wato iyazana antu na yauze yano yangasimikilako.

7. Iinzila ci zino ya kapepa yakwe Yeova yakaomvya lino kusimikila pa Wene wakwe Leza, nupya uuyo ci uno yakwata?

⁷ Ivyacitikile aina na ya nkazi yano itulandapo, vikulangilila sile vino ya kapepa yakwe Yeova umu nsi yonsi yaya aacincile lino yakusimikila “ningo antu pa Wene wakwe Leza.” (Mili. 28:23) Yakasimikila uku ng’anda ni ng’anda, umu miseo, kuomvya makalata, alino nu kusimikila ukuomvya mafoni. Nanti yali muli basi, yakupita ukukaizizya antu, nanti lino yali pa nsita ya kupuuza uku ncito, yakaezya ukulola ndi cakuti yangasimikilako yauze pa Wene wakwe Leza. Inzila zino tukaomvya pa kusimikila zikapusanapusana, lelo uyo wene uli umwi nupya uyo uwo u wa kusimikila antu konsi kuno yangazanwa.—Mate. 10:11.

8, 9. (a) U mulandu ci uno tungalandila ukuti ivyacitika umu mulimo wa Wene i vyakuzungusya? (b) Iuzyo ci lino tulinzile ukwelenganyapo, nupya i vyani vino tulinzile ukucita pakuti tuzane icasuko ukwi iuzyo lilyo?

⁸ Uzye mwe yano mukubelenga ibuku lii, mwaya pali ya kasimikila ya Wene aingi aakasimikila umu mpanga ukucila pali 235? Nga vino cili, ale mukaomba umulimo ucindame uwa kulundulula umulimo wa Wene. Ivyacitika umu mulimo wa kusimikila umu nsi yonsi i vyakuzungusya. Asi mulandu ni ntazi zino Ya Nte Yakwe Yeova yakakwata wakwe vino amu uteeko yakayainda alino nu kulayacuzya, yakatwalilila ukusimikila sana pa Wene wakwe Leza uku yantu amu nko zyonsi.

⁹ Nomba iuzyo ilya kwelenganyapo i lyakuti, U mulandu ci uno kutaya icintu icili consi nanti vintu vino Satana akacita pakuti alesye umulimo, vitaalenga ukuti umulimo wa kusimikila ute ukuya inkoleelo? Pakuti twasuke iuzyo lii, tulinzile ukwelenganya pali vino vyacitiike umu nsita ya ina Klistu aakutandikilako. Alino swe Ya Nte Yakwe Yeova ndakai, twatwalilila ukuomba umulimo uwatandike mpiti sana.

10. U mulimo ci uno Yesu watemilwe ukuomba, nupya i vyani vino wamanyile pa mulimo uu?

¹⁰ Yesu Klistu uwatandike icilongano ca ina Klistu, watemilwe sana ukusimikila ilyasi lisuma pa Wene wakwe Leza. Walanzile ukuti: “Ndinzile ukuyasimikila ilyasi lisuma ilya Wene wakwe Leza nu mu misumba yuze, pano cii acino natumiilwe.” (Luka 4:43) Yesu wamanyile ukuti watandike umulimo uno atali nu kukwanisya ukuomba wenga. Lino kwasile panono ukuti afwe, wasoowile ukuti ilyasi lya Wene lilasimikilwa uku “yantu amu nko zyonsi.” (Mako 13:10) Uzye umulimo uu wali nu kuombwa uli, nupya aa weni ali nu kuomba?

11. U mulimo ci ucindame uno Yesu wapeezile asambi yakwe, nupya u wazwilizyo ci uno yali nu kukwata lino yakuomba umulimo kwene uu?

 ¹¹ Pa cisila cakuti Yesu watuutululwa, walolekiile uku yasambi yakwe nupya wayapeezile umulimo ucindame lino watiile: “Acino fwandi, yangini mukapange antu amu nko zyonsi ukuya asambi, mwayabatizya umwi zina lyakwe Tata ni lya Mwana ni lya mupasi wa muzilo, mwayasambilizya ukulondela vyonsi vino namunenyile. Nupya lolini! Namayanga namwe amanda yonsi ukufika nu ku mpelelekezyo ya nsi.” (Mate. 28:19, 20) Amazwi aakuti “namayanga namwe,” yakalangilila ukuti Yesu wali nu kulaazwa asambi lino yakuomba umulimo wa kusimikila nu kupanga asambi. Yalondekwanga uwazwilizyo, pano Yesu wasoowile ukuti “antu amu nko zyonsi yalamupata.” (Mate. 24:9) Kwali na kuuze kuno asambi yali nu kufumya uwazwilizyo. Lino kwasile panono ukuti Yesu aye ukwi yulu, wanenyile asambi yakwe ukuti yalapokelela umupasi wa muzilo uulayalenga ukuti yaye ya Nte yakwe “kufika kuno insi yapela.”—Mili. 1:8.

12. A mauzyo ci aacindame yano tunguzya, nupya u mulandu ci uno icicindamila ukumanya masuko uku mauzyo yayo?

¹² Mauzyo yano tunguzya aakuti: Uzye atumwa yakwe Yesu na asambi aliko umu nsita ya ina Klistu aakutandikilako yali nu kwika mano uku mulimo uno yapeezilwe? Uzye iumba lii ilinono ilya ina Klistu aonsi na anaci lyali nu kutwalilila ukulasimikila pa Wene wakwe Leza na lino yakulicuzya sana? Uzye Yeova wayazwanga ukuomvya ya malaika lino yakuomba umulimo uwa kupanga asambi? Mauzyo yaa na mauzyo yauze akolineko, yasukwa umwi buku lya Milimo. Icicindama ukuti tumanye masuko uku mauzyo yaa. U mulandu ci? Yesu walavile ukuti umulimo uno watandike wali nu kutwalilila ukuombwa “ukufika nu ku mpelelekezyo ya nsi.” Fwandi aina Klistu yonsi aacumi aliko uku cisila, yalondekwanga ukuomba umulimo uu ukwikako sile naswe kwene swemuno tukwikala umu manda aakusyalikizya. Ali mulandu kwene uno tukalondesya ukumanya ivyaya umwi buku lya Milimo.

13, 14. (a) A weni uwalemvile ibuku lya Milimo, nupya kalemba wii wacisile uli pa kuzana ivyeo? (b) I vyani ivyaya umwi buku lya Milimo?

¹³ A weni uwalemvile ibuku lya Milimo? Ibuku lii lisiamilwa kuli wino walilemvile, lelo amazwi aatandikilako yakalangilila ukuti uwalemvile ibuku lya Milimo u walemvile ni buku lyakwe Luka. (Luka 1:1-4; Mili. 1:1, 2) Fwandi ukufuma sile na mpiti, Luka uwali “dokota umutemwikwe” nupya uwalondelezyanga pa malyasi ya mpiti wamanyikwa ukuti u walemvile ibuku lya Milimo. (Kolo. 4:14) Ibuku lii lyalanda ivyacitiike umu ciputulwa ica myaka 28, kufuma lino Yesu waile ukwi yulu umu 33 C.E. ukufika na pa nsita ino Paulo wali umu cifungo umu Loma uku ma 61 C.E. Vino Luka walanzile ukuti “yapisile” nupya aiza aikamo umwineco ukuti “twatandike ukuya,” vikalangilila ukuti apano wali lino ivintu ivingi ivyalondololwa vyacitikanga. (Mili. 16:8-10; 20:5; 27:1) Ukwaula nu kutwisika, vino Luka wikanga sana mano uku kulondelezya ivyeo, afwile lino atatala walemba ivyeo pali Paulo, Banaba, Filipi, alino na yauze aalumbulwa, watazile ayuzya.

 ¹⁴ I vyani ivyaya umwi buku lya Milimo? Umwi buku lii ili Lyasi lisuma lino Luka walemvile, walemvile pali vino Yesu walandanga nu kucita. Lelo umwi buku lya Milimo mwene, Luka walemvile pali vino alondezi yakwe Yesu yalandanga nu kucita. Nupya ibuku lya Milimo lyalanda na pa yantu aaomvile umulimo ucindame nanti cakuti antu yayalolanga ukuti “yataali asambilile nupya yataali acindame.” (Mili. 4:13) Alino umupasi wa muzilo walenzile ukuti Luka alandeko panono pali vino icilongano ca ina Klistu catandike nu kukula. Ibuku lii likalangilila vino aina Klistu akutandikilako yasimikilanga, inzila zino yaomvyanga pa kusimikila, alino ni miyele ino yakweti. (Mili. 4:31; 5:42) Nupya likalondolola umulimo uno umupasi wa muzilo ukaomba pa kulenga ilyasi lisuma lyalunduluka. (Mili. 8:29, 39, 40; 13:1-3; 16:6; 18:24, 25) Ibuku lya Milimo lyalanda pali vino Baibo yalandapo sana kuli kuti ukucindika izina lyakwe Leza ukupitila umu Wene Wakwe ulateekwa na Klistu, nupya lyalangilila vino ilyasi lisuma lyatwalilila ukulunduluka asi mulandu na antu aakakanya umulimo uu.—Mili. 8:12; 19:8; 28:30, 31.

15. I vyani vino tulaipakizya lino tukuomvya ibuku lii lino tukusambilila ivyaya umwi buku lya Milimo?

¹⁵ Mu cumi, ukubelenga ibuku lya Milimo kukaleta insansa nupya kukakomya utailo witu! Ukwelenganya pali vino alondezi yakwe Klistu akutandikilako yali asipe na vino yali acincile kulalenga tukomeleziwe. Nupya cii cilalenga twakolanya utailo wa aina Klistu akutandikilapo. Lyene tulaya aipekanye ukuomba ningo umulimo uno Yesu watunenyile ukuti “Yangini . . . mukapange asambi.” Ibuku lii lino mukubelenga lyapangilwa ukuti lyamwazwa ukwikako mano lino mukusambilila ivyaya umwi buku lya Milimo.

16. I vintu ci vitatu ivyalenzile yapange ibuku lii?

¹⁶ U mulandu ci uno ibuku lii lyalembiilwe? Ibuku lii lyalembiilwe pa mulandu ni vintu vitatu ivicindame kuli kuti (1) kulenga utailo witu ukukomelako muli vino twasininkizya ukuti Yeova akuomvya umupasi wakwe uwa muzilo pa kutungilila umulimo wa kusimikila pa Wene nu kupanga asambi, (2) kulenga twalondesya ukuya acincile umu umulimo wa kusimikila lino tukukolanya vino alondezi yakwe Klistu akutandikilapo yacitanga, na (3) kulenga twacindika sana iuvi lyakwe Yeova na yayo akatungulula umulimo wa kusimikila alino nu mu vilongano.

17, 18. Uzye ibuku lii lyapangwa uli, nupya i vyani ivyaya umwi buku lii ivilamwazwa lino mukuisambilizya Baibo?

¹⁷ Uzye ibuku lii lyapangwa uli? Mulalola ukuti ibuku lii lyaya umu viputulwa 8, cila ciputulwa cikalanda api lyasi limwi ilyaya umwi buku lya Milimo. Uyo wa vipande ivyalondelelapo, asi kulondolola ilembo lyonga na lyonga ilyaya umwi buku lya Milimo, lelo u kulanda pali vino tungasambilila ukwi lyasi ilikulandwapo nu kutwazwa ukulola vino tungaomvya ivisinka vino twasambilila. Cila cipande catandikilapo na mazwi akulondolola ivimalandwapo umu cipande cico ni lembo ilimalandwapo ukufuma umwi buku lya Milimo.

¹⁸ Kuli na vyuze ivyaya umwi buku lii ivilamwazwa lino mukuisambilizya Baibo. Vikope ivisuma ivili umwi buku lii ivikulangilila ivyacitikanga api lyasi  ilikulandwapo umwi buku lya Milimo, vilamwazwa ukulaelenganya pali vino vyacitikanga api lyasi lya muli Baibo lino mukusambililapo. Vipande ivingi ivikwata utumbokosi utukweti ivyeo na vyuze ivya kutwazwa. Tumbokosi tumwi utwaya umwi buku lii twakwata ivyeo ivikulanda pa muntu umwi uwa muli Baibo uwakweti utailo wino tungakolanya. Utumbokosi tumwi nato twalanda ivyeo ivingi pa ncende zimwi, api lyasi ilyacitike, intambi, nanti pa yantu yauze aalumbulwa umwi buku lya Milimo.

19. A muli vyani muno tulinzile ukuiceeceta?

¹⁹ Ibuku lii lilamwazwa ukuiceeceta. Asi mulandu ni nsita iyatipitapo ukufuma pano mwatandikile ukuomba umulimo wa kusimikila pa Wene, icicindama ukuti insita izingi mwaiceeceta pakuti mulole vino mwacindika umi winu na vino mukalola umulimo wa kusimikila. (2 Kol. 13:5) Muyuzye mweineco ukuti: ‘Uzye natwalilila ukulola ukuti umulimo wa kusimikila ucili wapamvya? (1 Kol. 7:29-31) Uzye nasininkizya ukuti ilyasi lisuma lino nkasimikila i lya cumi, nupya nacincila lino nkuomba umulimo uu? (Tesa. 1:5, 6) Uzye nkaombesya umu mulimo wa kusimikila nu kupanga asambi?’—Kolo. 3:23.

20, 21. U mulandu ci uno umulimo witu wapamvizya, nupya i vyani vino tulinzile ukulalondesya ukucita?

²⁰ Lekini lyonsi twaiusya ukuti twapeelwa umulimo ucindame kuli kuti umulimo wa kusimikila nu kupanga asambi. Cila wanda umulimo uu ukaya ukupamvizyako sile. Impelelekezyo ya nsi yii ikuya ikupalama sana. Ndakai maumi aa yantu yali sana umu uzanzo kucila vino cali mpiti. Tutamanya uwingi wa yantu aaluvwa zuwa ukwi lyasi lino tukasimikila. (Mili. 13:48) Nomba umulimo witu, u kwazwa yonsi aakalondesya ukuvwa lino insita itatala yasila.—1 Tim. 4:16.

²¹ Ali mulandu kwene uno icicindamila ukuti twakolanya aina Klistu akutandikilapo aasimikilanga sana pa Wene. Lekini ukuti ukusambilila umwi buku lii kumwazwe ukuya acincile lino mukuomba umulimo wa kusimikila nu kuya asipe. Nupya lekini ibuku lii lyamwazwa ukulalondesya ukulondolwela “ningo antu pa Wene wakwe Leza.”—Mili. 28:23.