1, 2. A malyasi ci yamwi alembwa muli Baibo, nupya u mulandu ci uno yalembiilwe?

UZYE mwatala mwelenganyapo pa yantu yamwi alembwa muli Baibo alemanile na antu yauze? Mu vipande ivinono sile ivyakutandikilako mwi buku lya utandiko, tukasambilila pali vino Kaini wakomile Abeli (Utandiko 4:​3-8); Lameki nawe wakomile mulumendo umwi pa mulandu wakuti wamucisile (Utandiko 4:​23); Aomvi yakwe Abulaamu na yakwe Loti yalemanile (Utandiko 13:​5-7); Haga wailolanga ukuti wacindime ukuluta Sala, na Sala wasokiile Abulaamu (Utandiko 16:​3-6,12); Isumeli wakatukile antu yonsi, na antu yonsi yamukatukile.​—Utandiko 16:12.

² U mulandu ci uno amalyasi yaa yalembiilwe muli Baibo? A pa mulandu wakuti tungasambililako amasambililo aingi ku antu yaa ataali amalilike akweti sana intazi. Naswe kwene tutamalilika, na lino twakwata intazi izili zimwi na zino yaakweti, tungakolanya antu aasuma alembwa muli Baibo nu kukana kolanya yayo aali aipe. (Loma 15:4) Na cii cilatwazwa ukumanya ivyakuwikizyanya na yauze.

3. I vyani vino tumasambilila umu cipande cii?

³ U mu cipande cii, tumasambilila umulandu uno tulinzile  ukuwikizyanya, nanti ukumala intazi, na vino tungacita vivyo. Nupya tumasambilila ivisinte vimwi ivyaya muli Baibo ivingatwazwa ukumala intazi zizyo ni vyakutwalilila ukuya na ucuza usuma na Yeova alino na yauze.

4. I miyele ci iyasalangana umu nsi yonsi, nupya i vyani vyacitika?

⁴ Satana aakalenga antu yataombela pamwi nu kuvwana. U mulandu ci uno twalandila vivyo? Umu calo ca Edeni, Satana walanzile ukuti cila muntu alinzile ukuipingwila ivyakucita, kuli kuti ukusoolola ukucita ivisuma nanti iviipe ukwaula ukutungululwa na Leza. (Utandiko 3:​1-5) Nomba ndi twalola ivikacitika umu nsi ndakai, ­tungalola ukuti ukwelenganya kwa musango uwo kukaleta sile ­intazi. Antu aingi yakaelenganya ukuti yakwata insambu zya kuipingwila ukucita ivisuma nanti iviipe. Yaaya ni cilumba, ukaitemwe nupya yatemwa sana ukucimvyanya, nupya yasisakamala ndi cakuti vino yapingulapo ukucita vingacisa yauze. Imyelenganyizizye ya musango uu ikalenga antu kulemanila. Baibo ikatunena ukuti ndi tukusoka zuwa, ­cingalenga ukuti tutauvwana na yauze nupya tungaacita sana iviipe.​­—Mapinda 29:22.

5. Uzye Yesu wasambilizye antu ukulacita uli ndi cakuti yalemanila?

⁵ Lino Yesu walandanga ilyasi lya pa mwamba, wasambilizye asambi yakwe ukuti yalinzile ukupanga umutende pakuti yatalemanila, nanti icakuti calolekanga ukuti citaali mu mano yao kucita vivyo. Wayanenyile ukuti yalinzile ukuya ni cikuuku, kuwikizyanya na yauze, ukukanasoka zuwa, ukumala zuwa intazi zino yakweti na yauze, alino nu kutemwa alwani yao.​—Mateo 5:​5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) U mulandu ci uno cazipila ukuwikizyanya zuwa zuwa? (b) A mauzyo ci yano antu yakwe Yeova yonsi yalinzile ukuyuzya aeneco?

⁶ Ndakai, tukalumbanya Yeova ndi cakuti tukupepa kuli aliwe, tukusimikila, nu kuya uku kulongana. Ndi cakuti tusikupanga umutende na ina itu, Yeova atalapokelela amapepo itu. (Mako 11:​25, 26) Pakuti tuye ya cuza yakwe Yeova, tulinzile ukwelela yauze ndi yatuluvyanya.​—Welengini Luka 11:4; Efeso 4:​32.

⁷ Yeova akaenekela aomvi yakwe yonsi ukulaelela nu kuya ya cuza ya mutende na yauze. Tungayuzya sweineco amauzyo yaa: ‘Uzye nkaelela aina zuwa? Uzye nkaipakizya ukuya pamwi nayo?’ Ndi cakuti mwazana ukuti cikamutalila ukwelela yauze, mwapepa kuli Yeova nu kumunena ukuti amwazwe. Tata witu uwa kwi yulu aluvwa mapepo ya musango uwo nu kwasuka ndi cakuti mwati muicefya pa kupepa.​—1 Yoane 5:​14, 15.

8, 9. Tungacita uli ndi cakuti yamwi yatuluvyanya?

⁸ Swensi kwene tutamalilika, fwandi tungenekela ukuti antu yangalanda nanti ukucita ivintu ivingalenga tusoke. (Kasambilizya  7:​20; Mateo 18:7) Uzye mungacita uli ivya musango uwo ndi vyacitika? Tungasambililako isambililo limwi ilicindame kuli vii ivyacitike: Nkazi walamwike aina yaili pa ukongano. Nomba umwina wenga wasosile pali vino nkazi wacisile pa kumulamuka. Lino yasile yoili, mwina wiya uwasosile watandike ukuilizyanya pali nkazi wiya. Lelo umwina muze wamwiwisye ukuti nkazi wiya waombela Yeova na ucisinka pa myaka 40 nanti icakuti akapita umu ntazi izingi. Wene wasininkizye ukuti vino nkazi wacisile atacitiile sile ukumufulo ukuti amusosye. Uzye umwina wiya uwasosile wacisile uli? Watiile, “Vino walanda ivya cumi.” Lyene wilile vyonsi ivyacitike.

⁹ I vyani vino tukusambililako? Lino umwi watusosya, tungaisoolwela ivyakucita. Umuntu uwaya nu kutemwa akaelela. (Welengini Mapinda 10:12; 1 Petulo 4:8.) Ndi cakuti twasulako kuli vino yatuluvyanya Yeova alazanga cuze. (Mapinda 19:11; Kasambilizya 7:9) Fwandi insita yuze lino umwi alalanda nanti ukucita cimwi icilamusosya mukayuzye mweineco ukuti: ‘Uzye ningasulako sile kuli vi? Nanti uzye ndinzile ukutwalilila ukwelenganyapo sile?’

10. (a) Uzye nkazi umwi wacisile uli pakutandika lino antu umu cilongano yatandike ukulanda ivipe pali aliwe? (b) I lembelo ci ilyazwile nkazi wii ukutwalilila ukupanga umutende?

¹⁰ Lino yamwi yalanda ivipe pali sweswe, insita zimwi cingatala ukusulako sile. Uvwini ivyacitikile nkazi painiya uwizina lyakuti Lucy. Yamwi umu cilongano yatandike ukulanda iviipe pa misimikilile yakwe ni miomvezye ya nsita. Uvwile sana uyi nupya uzizyeko aina yamwi alunduluka muli ukapepa ukuti yamwazwe. I vyani vyacitike? Watiile, yaomvizye Baibo pa kumwazwa ukuta ukwelenganya sana pa viipe vino amu cilongano yalandanga nu kutandika ukwelenganya sana pali Yeova. Wakomeleziwe lino wawelenzile ilembelo lyakwe Mateo 6:​1-4. (Welengini.) Ilembelo lilyo lyamwiwisye ukuti ukulenga Yeova ukuzanga ali cintu icali icicindame sana. Fwandi wasoolwilepo ukusulako sile uku mazwi aipe yano amu cilongano yalandanga. Ndakai, ndi yamwi yalanda iviipe pa mulimo wakwe uwa kusimikila asisakamala, nupya waya ni nsansa pano wamanya ukuti akaezya na maka ukuomba apapezile amaka ukuzanzya Yeova.

11, 12. (a) I vyani vino Umwina Klistu alinzile ukucita ndi cakuti wazana ukuti umwina “ali ni cikonko pali” aliwe? (b) I vyani vino tungasambilila kuli vino Abulaamu wacisile lino aomvi yakwe na yakwe Loti yalemanile? (Lolini icikope cakutandikilako.)

¹¹ “Lili lingi swensi kwene tukaluvyanya.” (Yakobo 3:2) Tuti limwi mwazana ukuti umwina atasoka pa mulandu na vimwi vino mwalanzile nanti vino mwacisile. Nga caya vii Mungacita uli? Yesu watiile lino “ukupeela uwila wako pa cipango cakwe Leza, nga wiusya vino munyonko ali ni cikonko pali wewe, usye uwila wako. Lyene pita mutale mukaelezyanye nawe, nga wize upele uwila wako.” (Mateo 5:​23, 24) Fwandi mulinzile ukulanda nu mwina wiyo. Lino mukucita vivyo, mulinzile ukulondesya ukuwikizyanya  nawe. Mulinzile sile ukuzumila ukuti imuluvyanya asi ukupeela umuzo mulandu. Ukuya nu mutende na ina itu ali cintu cicindame sana cino tulinzile ukucita.

¹² Baibo ikalanda ukuti aomvi yakwe Leza yangawikizyanya na lino yasosyanya. Abulaamu na Loti yakweti sana ivitekwa, lyene yakacema yakwe Abulaamu na yakwe Loti yatandike ukulemanila pa mulandu wakuti impanga ino yakweti itali ikulu iyakuti iyakumane yonsi. Nomba pa mulandu wakuti Abulaamu walondanga ukupanga umutende, wazumilizye Loti ukusoolola impanga isuma. (Utandiko 13:​1, 2, 5-9) Tungasambililako ivingi kuli vino Abulaamu wacisile. Uzye vino Abulaamu wacisile vyalenzile ukuti atwalilile ukucula pa mulandu na ukapekape wakwe? Awe foo. Pataalengile, Yeova walavile Abulaamu ukuti wali nu ukumupeela ivingi vino wapozinzye. (Utandiko 13:14-​17) I vyani vino tukusambililako? Ndi twaponzya ivikwatwa vitu, Yeova alatupaala ndi cakuti tuli nu kutemwa lino tukuwikizyanya na yauze. ^[1]​—Lolini vyeo vya ku mpela.

13. Uzye umwangalizi wacisile uli lino umwina wamunenyile amazwi aipe, nupya i vyani vino tungasambililako kuli vino wacisile?

¹³ Uvwini ivyacitikile umwangalizi umwi. Umwangalizi umupya uwa muli dipatimenti imwi pa ukongano wa citungu watumiile umwina umwi foni pakuti amuuzye ngi cakuti yangaombela pamwi. Umwina wiyo walanzile amazwi aingi aipe aputula na foni pa mulandu wakuti umwangalizi muze uwalipo ala wiyo atatala wiza wamusosizye. Umwangalizi umupya atasosile pali vivyo, lelo ataasuzileko sile kuli vino vyacitike. Lino papisile iawala lyonga, umwangalizi wiya watumiile umwina nupya nu kumunena ati yakomaane. Umulungu walondelilepo, umwina nu mwangalizi yakomiine pa Ng’anda ya Wene, pacisila ca kupepa kuli Yeova, yalanzyanyizye pi awala lyonga. Umwina walondolwile vino umwangalizi muze uwalipo lino wiya atatala wiza wacisile. Umwangalizi umupya uvwile nu kulanzyanya nawe cikuku cikuku ukuomvya malembelo. Na ci calenzile aina yaa ukuwikizyanya nu kuombela pamwi pa ukongano. Umwina wiya wataizye pali vino umwangalizi walanzile nawe cikuku cikuku.

14, 15. (a) A lilaci lino tungaomvya ivyeo ivyaya pali Mateo 18:15-​17? (b) I vintu ci vitatu vino Yesu walanzilepo, nupya i cani cino tulinzile ukulondesya ukucita lino tukuomvya ivyeo vivyo?

¹⁴ Ilingi Aina Klistu yaili ndi yapusana yalinzile sile ukulanzyanya yoili. Nomba insita zimwi cikatala. Imilandu imwi ikalondekwa ukuomvya ivyeo ivyaya pali Mateo 18:15-​17. (Welengini.) ‘Ukwifya’ kuno Yesu walandangapo kusi ukwa kupusana panono. Twamanya uli? Yesu walanzile ukuti ndi cakuti uwataifya akukana ukulapila na lino yalanzyanya nu muze, yama kamboni, na lino sile yaama ya eluda, umuntu wiyo tulinzile ukumulola “wa muntu atataila Leza nanti wakwe kasonkisya.” Nga ndakai tungati, alinzile ukuzingwa umu cilongano. Iifyo lilyo limwi lingaya ucenjezi nanti ukulanda ivya ufi pa antu yauze, lelo papo pasi maifyo ali nga ucende, ukulalana kwa yonsi yatupu nanti yamama yatupu, usangu, nanti ukupepa utuluwi. Maifyo ya musango uu yalinzile ukuombelwapo na ya eluda.

¹⁵ Umulandu uno Yesu walandile mazwi yayo walondanga tumanye ivya kwazwa umwina pa mulandu wakuti twamutemwa.  (Mateo 18:12-​14) Tungaomvya uli ivyeo vivyo? (1) Tulinzile ukwezya na maka ukuwikizyanya sweili sile ukwaula ukunenako yauze. Tungalanda nu mwina wiyo imiku iingi. Nomba, tungacita uli ndi cakuti twavilwa ukuwikizyanya? (2) Tungaamako yamwi amanyile ilyasi lilyo nanti aliwensi angalola pano cati ciluwana. Ndi cakuti mwamala intanzi iyo “ale mwawikizyanya wa ina.” Nomba ngi cakuti mwalanda nu mwina wiyo imiku iingi nupya musikuwikizyanya ali lino sile (3) munganena ya eluda.

16. I vyani vikulanga ukuti ukuomvya kusunda kwakwe Yesu u kusuma nupya kwayamo kutemwa?

¹⁶ Ilingi, citange cilinge nu kuomvya inzila zizyo zitatu izyaya pali Mateo 18:15-​17. Cii cikatukomelezya. U mulandu ci uno twalandila vivyo? Pano ilingi, uwataifya akazumila umulandu uno acisile nu kulenga uwelelo, fwandi citange cilinge nu muntu wiyo ukuzingwa. Umuntu uno iyasosya lyene angelela umwina wiyo pakuti paye umutende pali aliyo. Fwandi cikulangilila ukuti tutalinzile ukunena ya eluda lilyo kwene lino twapusana. Tulinzile ukunena ya eluda lilyo sile lino twalola ukuti inzila ziili izyakutandikilako zitaomvile na lino caticisininkiziwa ukuti mu cumi pali iifyo.

17. A mapaalo ci yano tulaipakizya lino tukutwalilila ukusungilila umutende na yauze?

¹⁷ Pa mulandu wakuti tucili tutamalilika, tulatwalilila sile ukusosya yauze. Umusambi Yakobo walemvile ati: “Lelo ndi cakuti umuntu umwi asyaluvyanya mu mazwi yano akalanda, ala umuntu wiyo umufumaluke nupya wene ali na maka akukanya umwili wakwe onsi.” (Yakobo 3:2) Pakuti tumale intazi ino tukweti, tulinzile ukwezya na maka ‘ukwikala umu mutende.’ (Masamu 34:14) Ndi cakuti twatwalilila ukusungilila umutende na yauze, tulaya na ucuza usuma na ina na ya nkazi, na cii cilalenga tukatwalilile ukuombela pamwi. (Masamu 133:​1-3) Ni cicindame, tulaya na ucuza ukome na Yeova ‘Leza aakapeela umutende.’ (Loma 15:33) Tulapokelela amapaalo yonsi yaa ndi cakuti tuli nu kutemwa lino tukuwikizyanya na ina.