1. Uzye umukate wacindime uli uku yantu aalembwa muli Baibo?

 UMUKATE ali cakulya icali icicindame sana icalumbulwa muli Baibo. (Utan. 14:18; Luka 4:4) Umukate wali ucindame sana pano insita zimwi izwi lyakuti “mukate” muli Baibo likalozya uku vyakulya. (Mate. 6:11; Mili. 20:7) Yesu waomvizye umukate umu vizungusyo vyakwe viili. (Mate. 16:​9, 10) Tungabelenga malyasi pa vizungusyo vii mu cipande 6 cakwe Yoani. Lino tukusambilila api lyasi lii, tumalola na vino naswe tungasambililako.

2. A lilaci lino antu aingi yalondekwanga ivyakulya?

² Yesu na atumwa yakwe yatonsile sana pa cisila ca kuomba umulimo wa kusimikila, yakwezile umu wato nu kulungama kuli Yemba wa Galili pakuti yakapuuze. (Mako 6:​7, 30-32; Luka 9:10) Yafisile pa ncende ya Betisaida apataali icongo. Patalengile iumba lya yantu aingi lyafisile. Yesu atayanenyile ukuti yaswilile. Lelo watandike ukuyasambilizya pa Wene alino nu kupozya alwale. Lino cafikanga manguzi, asambi yasakamile pali vino antu yaya yali nu kulya. Antu yamwi yakwetiko ivyakulya ivinono, lyene aingi yalondekwanga ukuya umu mizi nu kuyakala ivyakulya. (Mate. 14:15; Yoa. 6:​4, 5) I vyani vino Yesu wali nu kucita?

YESU WAYAPEEZILE IVYAKULYA UMU CIZUNGUSYO

3. I vyani vino Yesu wanenyile asambi yakwe ukucitila iumba lya yantu? (Loliniko pa nkupo.)

³ Yesu wanenyile asambi yakwe ati: “Yatalinzile ukupita;  mwemwe kwene yapeelini ivyakuti yalye.” (Mate. 14:16) Yataali nu kukwanisya pano aonsi yafisile kuli 5,000. Nupya ukwikapo ana alino na anaci, limwi yafwile yafisile 15,000. (Mate. 14:21) Andeleya nawe walanzile ati: “Pali kalumendo akakweti imikate 5 nu tuswi twili. Nomba uzye vikwene vingakumana antu yonsi yaa?” (Yoa. 6:9) Aalyanga umukate wa ngano aapiina alino na antu yauze, nupya utuswi twali utunono utume tuno iikangako musilya lino yakwanika. Nomba ivyakulya vino kalumendo kakweti vitaali nu kukumana antu yaa.

4. I vyani vino tungasambililako uku mazwi aaya pali Yoani 6:​11-13? (Loliniko ni vikope.)

⁴ Yesu walondanga ukulanga icikuuku uku yantu, fwandi wayanenyile ukwikala umu maumba. (Mako 6:​39, 40; belengini Yoani 6:​11-13) Tukabelenga ukuti Yesu wataizye kuli Isi pa mukate nu tuswi. Vii vino Yesu wacisile, walangilile ukuti Leza aliwe wayapeezile ivyakulya nu kuti wataizye pa vyakulya. Fwandi cacindama sana ukulakolanya Yesu, ukulapepa lino tutatala twatandika ukulya, asi mulandu tuli swenga nanti tuli na yauze. Yesu wayanenyile ukuti yankanye antu ivyakulya, nupya antu yonsi yaliile iikuta. Ivyakulya vimwi vyasiileko, nupya Yesu wayanenyile ukuti yasunge. Fwandi ivyakulya ivyasiile yali nu kuviomvya insita yuze. Yesu watulangilile vino tulinzile ukulaomvya ningo ivintu vino twakwata. Ndi cakuti mwemwe avyazi, mulinzile ukusambilila api lyasi lii na ana inu nu kulola masambililo yano mungasambililako api pepo, pakuya ni cikuuku alino na pali ukapekape.

5. I vyani vino antu yalondanga ukucita pa cisila ca kulola ivintu ivisuma vino Yesu wacisile, nupya i vyani vino Yesu wacisile?

 ⁵ Antu yazungukanga pali vino Yesu wasambilizyanga alino na pa vizungusyo vino wacitanga. Yamanyile ukuti Mose walanzile ukuti Leza wali nu kutuma kasesema mukalamba, fwandi yelenganyanga ukuti limwi Yesu u wali kasesema wiyo. (Malan. 18:​15-18) Yafwile yelenginye ukuti Yesu wali nu kuya kateeka mukalamba, nupya wali nu kulapeela antu yonsi amu Izlaeli ivyakulya. Fwandi antu yalondanga ‘ukulema Yesu pakuti yamwike pa wene.’ (Yoa. 6:​14, 15) Ndi cakuti Yesu azumila ukumwika pa wene, nga waisile umu miteekele ya Yayuda aatungululwanga na Ina Loma. Uzye ali vino wacisile? Awe foo. Tukabelenga ukuti Yesu ‘wafumilepo nu kuya uku mwamba kuno waile aikala wenga.’ Fwandi nanti cakuti yauze yamupatikizyanga, atalondanga ukuika umu vikanza vya miteekele. Naswe kwene tungamukolanya.

6. Tungakolanya uli vino Yesu wacisile? (Loliniko ni cikope.)

⁶ Ukuya kwene, antu yatanga yatunene ukuti tuyapeele ivyakulya umu cizungusyo, kuyapozya nanti ukulayateeka. Lelo yangatupatikizya ukuti tuye umu vikanza vya miteekele ukupitila umu kuvota nanti ukutungilila umwi uno yakulola ukuti angaya kateeka musuma. Vino Yesu wacisile vingatwazwa. Wakanyile ukuika umu vikanza vya miteekele, nupya watiile:  “Uwene wane usi wa pano nsi.” (Yoa. 17:14; 18:36) Swe Ina Klistu tulinzile ukulaelenganya wakwe vino Yesu welenganyanga nu kulacita wakwe vino wacitanga. Wakwe vino wacitanga, naswe kwene tukatungilila Uwene wakwe Leza, tukanenako antu pa Wene nupya tukapepa ukuti wize. (Mate. 6:10) Lekini tusambilile na vyuze uku cizungusyo cino Yesu wacisile ica vyakulya.

UPILIULO WA CIZUNGUSYO CA MIKATE

7. I vyani vino Yesu na atumwa yacisile? (Yoani 6:​16-20)

⁷ Pa cisila cakuti Yesu waliisya iumba lya antu, wanenyile atumwa yakwe ukukwela uwato nu kuswilila uku Kapenaumu nupya wene waile uku myamba, pakuti antu yatamwika pa wene. (Belengini Yoani 6:​16-20.) Lino atumwa yapisyanga uwato, kwakatwike icimuza icipisye icalenzile kuye amaimbi. Lyene Yesu waile kuno yali ala akupita pa manzi. Nupya wanenyile Petulo ukuti nawe kwene apite pa manzi. (Mate. 14:​22-31) Lino Yesu wingile sile umu wato, icimuza catiile. Asambi yazungwike nupya yalanzile ati: “Umu cumi wewe mwana Leza.” a (Mate. 14:33) Nanti ciye viyo, asambi yakwe yataweni vino icizungusyo cii calemenkine ni cizungusyo cino Yesu wacisile ica kuliisya iumba lya antu. Mako walanzile ati: “[Asambi] yazungwike sana, pano yatiilwike icizungusyo cino wacisile pa mikate, nupya yatwalilile ukwaula ukwiluka.” (Mako 6:​50-52) Asambi yafizilwe ukuvwikisya amaka yano Yeova wapeezile Yesu aakucita ivizungusyo. Patalengile ukufuma pano vii vyacitike, Yesu watandike nupya ukulanda pa cizungusyo ca vyakulya, nupya wasambilizye masambililo na yauze acindame.

8-9. U mulandu ci uno iumba lyalondelanga Yesu? (Yoani 6:​26, 27)

⁸ Maumba yano Yesu walisizye yalangilile ukuti iisile sana mano ku vyakulya na kuli vino yalondesyanga aineco. Yacisile uli vivyo? Uwanda uwalondelilepo yazanyile ukuti Yesu na atumwa yakwe iyapita. Kwali mawato yamwi aafumile uku Tibelyasi, fwandi antu yakwezile umu mawato yaa nu kuya uku Kapenaumu mu kulonda Yesu. (Yoa. 6:​22-24) Uzye cino yacitiile vivyo a pa mulandu wakuti yalondanga ukusambilila na vyuze pa Wene? Awe foo. Yalondanga ukuti Yesu ayapeela ivyakulya. Twamanya uli ukuti ali vino yalondanga?

⁹ Elenganyini pali vino vyacitike lino iumba lyazanyile Yesu uku Kapenaumu. Yesu wayanenyile ukuti cino yamulondelanga a pa mulandu wakuti yalondanga ivyakulya. Nanti cakuti yaliile imikate nu kwikuta’ Yesu wayanenyile ukuti ivyakulya viivi vyali “ivyakulya ivikaononeka.” Lelo wayakomelizye ukuti yalinzile ukuombela “ivyakulya ivikapeela umi wa pe.” (Belengini Yoani 6:​26, 27.) Yesu walanzile ukuti Isi wali nu kuyapeela ivyakulya. Lino antu yuvwile ukuti kwali ivyakulya ivingalenga ukuti yaye nu umi wa pe, yazungwike. I vyakulya ci ivingalenga umuntu ukuya nu umi wa pe, nupya yali nu kupokelela uli ivyakulya vivyo?

10. I vyani vino antu yalinzile ukuti pakuti yakaye nu umi wa manda pe?

¹⁰ Ayuda yaya yalondanga ukumanya ivyakucita pakuti yapokelele ivyakulya viivi. Yafwile yelenganyanga ukuti ali vino Masunde yakwe Mose yalanzile ukuti ali vino yalinzile ukucita. Lelo Yesu wayanenyile ati: “Leza akalonda ukuti mutaile wino watumile.” (Yoa. 6:​28, 29) Yalondekwanga ukutaila muli Yesu pakuti yaye nu “umi wa manda pe.” Nupya Yesu wayanenyile pali vii uku cisila.  (Yoa. 3:​16-18, 36) Nupya pa nsita vyuze, Yesu wanenyile na yauze pali vino yalinzile ukucita pakuti yaye nu umi wa manda pe.—Yoa. 17:3.

11. Uzye Ayuda yalangilile uli ukuti iisile sana mano uku kulondesya ivyakulya? (Masamu 78:​24, 25)

¹¹ Ayuda yaya yatataile Yesu. Yamuzizye iyati: “I cizungusyo ci cino umacita pakuti tulole nu kukutaila?” (Yoa. 6:30) Lyene yalanzile ukuti antu aaliko mu nsita yakwe Mose yapokelelanga mana, ino yalyanga cila wanda. (Neem. 9:15; belengini Masamu 78:​24, 25.) Vino yalanzile vyalangililanga sile ukuti vino iisileko sana mano i vyakulya. Nupya umuku uze lino Yesu wayanenyile pa “vyakulya vya cumi ukufuma ukwi yulu,” yatiisileko na mano pakuti yuzye muno walozizye. (Yoa. 6:32) Fwandi iisile sana mano kuli vino yalondanga ukucila ukwika mano uku cumi cino walondanga ukuyasambilizya icali nu kulenga ukuti yakaye nu umi wa manda pe. I vyani vino tungasambililako ukwi lyasi lii?

VINO TULINZILE UKWIKAKO SANA MANO

12. Isambililo ci ilicindame lino Yesu wasambilizye?

¹² Kuli isambililo ilicindame lino tukusambililako uku mazwi aaya muli Yoani cipande 6. Ukulauvwila Leza nu kukwata ucuza usuma na aliwe ali vino vilinzile ukuya ivicindame sana kuli sweswe. Yesu wasambilizye icisinka cii lino Satana wamutunsile nupya watiile: “Umuntu atange aye nu umi uku cakulya citupu, suka nu ku mazwi yonsi aakafuma mu kanwa kakwe Yeova.” (Mate. 4:​3, 4) Nupya umwi lyasi lwakwe ilya pa mwamba walanzile pa mulandu uno cacindamila ukukwata ucuza usuma na Leza. (Mate. 5:3) Fwandi tulinzile ukuyuzya sweineco ukuti, ‘Uzye vino nkacita vikalangilila ukuti nika sana mano uku kukwata ucuza usuma na Leza nanti nika sana mano kuli vino nkalonda nemwineco.?’

13. (a) U mulandu ci uno citaipila ukuipakizya ivyakulya? (b) I vyani vino umutumwa Paulo wacelwile Aina Klistu? (1 Kolinto 10:​6, 7, 11)

¹³ Citaipa ukupepela pa vintu vino tukalondekwa alino nu kuipakizya ivintu kwene vivyo. (Luka 11:3) Baibo ikalanda ukuti cazipa umuntu “ukulya nu kumwa” nu kuilyokezya pano “vikafuma kuli Leza.” (Kasa. 2:24; 8:15; Yako. 1:17) Lelo tulinzile ukucenjela pakuti tutaleka ivintu vii viye ali vintu ivicindamisye umu umi witu. Tungasambilila vii kuli vino umutumwma Paulo walembiile Aina Klistu. Walanzile pa viipe vino Aina Izlaeli yacisile lino yali umu lwanga, nupya walanzile na pali vino yacisile lino yali umupiipi nu mwamba wa Sinai. Wacelwile Aina Klistu ukuti yatalinzile ukulakumbwa iviipe wakwe vino [Aina Izlaeli] yavikumvilwe.” (Belengini 1 Kolinto 10:​6, 7, 11.) Yeova wapeelanga Aina Izlaeli yaya ivyakulya. Lelo pa mulandu wakuti yali na ukaitemwe, ivyakulya vizile iviya iviipe kuli aliyo. (Mpe. 11:​4-6, 31-34) Lino Aina Izlaeli yapepanga umwana wa ng’ombe, yalangilile ukuti cino iisileko sana mano u kulya, kumwa, alino nu ku kuizanzya ukucila ukwika mano uku kuvwila Yeova. (Kufu. 32:​4-6) Paulo walanzile pa vilangililo vii lino wacelulanga Aina Klistu aikalanga pa nsita ino Yelusalemu ni tempele ilyali limo vyali nu kononwa. Naswe kwene tukwikala apa nsita ino insi yii yasya yononwe, fwandi icicindama sana ukuti twauvwila ukucelulwa kwakwe Paulo.

14. I vyani vino Baibo yalanda pa vyakulya?

¹⁴ Lino Yesu walandanga pa “cakulya ca wanda wi lelo” walanzile na pa nsita lino Leza alafikilizya ukulonda kwakwe “pano nsi nu kwi yulu.” (Mate. 6:​9-11) Uzye mukwelenganya ukuti ivintu vilaya uli umu nsi pa nsita iya? Baibo ikalanda ukuti pali vino Leza akalonda ukuti vikacitike pano nsi paya ni vyakulya ivisuma. Ezaya 25:​6-8, ikalangilila ukuti lino  Uwene wakwe Yeova ulateeka, umu nsi mulaya ivyakulya ivingi vino tulaipakizya. Nupya pa Masamu 72:16 pa kalanda ukuti: “Kamwalukuvula ivyakulya umu mpanga yakwe ni viseekwa vile vivule nu mu myamba kwene.” Uzye mukulondesya ukwizaeleka ivyakulya vino mwatemwa sana nanti ivyakulya vino mutalyapo? Nupya mulapakizya ivizao vino mulalima. (Eza. 65:​21, 22) Nupya na antu yonsi yalaipakizya ivintu vii ivisuma.

15. I vyani vino yayo alatuutululwa yalasambilila? (Yoani 6:35)

¹⁵ Belengini Yoani 6:35. Tale elenganyini pa yantu aaliile umukate ni nswi vino Yesu wapekanyizizye. Lino kulaya ukutuutululwa, limwi mulalolako antu yamwi aali pali yaa. Nanti cakuti yatali nu utailo pa nsita iya, yangaca yatuutululwe. (Yoa. 5:​28, 29) Antu yaa yalalondekwa ukumanya upiliulo wa mazwi yano Yesu walanzile akuti: “Nene cakulya ca umi. Wensi uwiza kuli nene atalatala auvwe inzala.” Yalalondekwa ukutaila umwi lambo lino Yesu wapeezile, nu kutaila ukuti wapeezile umi wakwe pa mulandu na aliyo. Pa nsita iya, kulaya ukusambilizya alatuutululwa na ana aalavyalwa icumi pali Yeova alino nu kulonda kwakwe. Ukwazwa yauze ukukwata ucuza usuma na Yeova kulalenga ukuti tukaye ni nsansa ukucila ni vyakulya vino tulalya umu nsi ipya.

16. I vyani vino tulasambilila umu cipande icilondelilepo?

¹⁶ Itusambililako vimwi ivyaya umu cipande 6 icaya umwi buku lyakwe Yoani, lelo kuli na vyuze vino Yesu wasambilizye pa “umi wa pe.” Ayuda yano Yesu wanenanga amazwi yaa iisileko sana mano nupya vikwene ali vino naswe tulinzile ukucita. Tulatwalilila ukusambilila pa vyaya umwi buku lyakwe Yoani cipande 6 umu cipande icilondelilepo.