Vino Tungaya nu Untungwa wa Cumi
“Caleka Mwana ndi wamukulula, mu cumi mulaya antungwa.” —YOA. 8:36.
1, 2. (a) I vyani ivikalanga ukuti antu yakaezya sana na maka pakuti sile yakwate untungwa? (b) I vyani ivikafumamo pa mulandu na vino yakacita?
NDAKAI antu yakalanda sana pali vino yalinzile ukukwata insambu izilingane, kucita ivili vyonsi vino cila muntu akulonda, alino nu untungwa. Antu umu mpanga izingi yakalonda ukuya nu untungwa ku lufyengo, ku kapatulula alino nu ku upiina. Yauze nayo yakalonda ukukwata untungwa wa kuivwangila, ukuisoolwela alino nu kuitungulula. Cikaloleka kwati antu ukulikonsi mu nsi yakalonda ukulacita vino yakulonda nu kulaikala vino cila muntu akulonda.
2 Nomba citangupala pakuti yafikilizye ukucita vyonsi vii. Aingi yakacita ivikalanga ukuti yatatemilwe vimwi umu wikazi nanti umu miteekele. Yakakatusya ivyongo, ukukatukila uteeko alino nu kwezya ukufumyapo uteeko ku maka. Nomba uzye ukucita vii kukalenga yafikilizye vino yakulonda? Ukupusanako na vino yakaelenganya, yakailetela sile intazi izipisye nu kufwilapo. Vyonsi vii vikulanga sile ukuti vino Umwene Solomoni walanzile i vya cumi lino watiile: “Antu yamwi aamaka yakateeka auze mu unkalwe.”—Kasa. 8:9.
3. I vyani vino tungacita pakuti tuye ni nsansa zya cumi alino nu untungwa?
3 Umutumwa Yakobo walanzile pali vino vingalenga tuye ni nsansa zya cumicumi. Walemvile ukuti: “Wino wensi akaceceta ningo mu masunde afumaluke yano akalenga antu kuya antungwa, ndi watwalilila kusumba mano kunoyali . . . Leza alamupolelela muli vino akacita.” (Yako. 1:25) Yeova uwatupeela isunde lilyo ilimalilike, wamanya ningo vintu vino antunze yakalondekwa pakuti yaye ni nsansa zya cumicumi. Wapeezile atwalane yakutandikilapo vyonsi vino yalondekwanga pakuti yaye ni nsansa ukwikako sile nu untungwa wa cumi.
LINO ANTUNZE YAALI NU UNTUNGWA WA CUMI
4. Uuntungwa wa musango ci uno Adamu na Eva yakweti? (Lolini cikope cakutandikilako.)
4 Lino tukuwelenga ivipande vyakutandikilako viili mwi buku lya Utandiko, tukalola vino Adamu na Eva yaipakizye untungwa uno antu aingi ndakai yakapaalila sile ukuti yalaukwata ku nkoleelo. Untungwa uwo u wa kukwata vino yakalonda, kukanatiina ciliconsi alino nu kukanafyengwa. Atwalane akutandikilako yakweti untungwa, yatasakamalanga pa vyakulya, incito, kulwala, na pa mfwa. (Utan. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Uzye cii cikupiliula ukuti untungwa uno Adamu na Eva yakweti utaakweti umwakupeleela? Lekini tulole.
5. I vyani ivikalondekwa pakuti antu yaye nu untungwa, ukupusanako na vino antu aingi yakaelenganya?
5 Antu aingi ndakai yakaelenganya ukuti pakuti yaye nu untungwa wa cumi, yalinzile ukulacita ivili vyonsi vino yakulonda, asi mulandu ni vingafumamo. Ibuku limwi (The World Book Encyclopedia) likalondolola untungwa ukuti, “a maka ya kusoolola nu kucita vivyo kwene vino umwi wasoololapo.” Lelo, likalanda nu kuti: “Ukulingana na masunde yano antu ikako, antu yakaya antungwa ndi cakuti antu yauze umu wikazi yasikuyafyenga, ukuyacitila ivitalinzile, nanti ukuyalesya ukucita vimwi na patalinzile.” Cii cikalozya mu kuti antu yafwile ukukwata umwakupeleela pakuti yonsi mu wikazi yakwate untungwa uno yakulonda. Nomba icuzyo i cakuti: A weni uwakwata insambu zya kwikako amasunde akwazwa antu ukumanya umwakupeleela, lino yakucita vimwi ukwaula ukufyenga yauze, nanti ukucita ivingaleta intazi?
6. (a) U mulandu ci uno Yeova sile aliwe wakwata untungwa uutakwata umwakupeleela? (b) Uuntungwa wa musango ci uno antunze yangaipakizya nupya u mulandu ci?
6 Nga tukulonda ukuya nu untungwa tulinzile ukwiusya ukuti Yeova sile aliwe wakwata untungwa umalilike nupya uutakwata umwakupeleela. U mulandu ci? Pano ali Kaumba wa vintu vyonsi nupya Kateeka wa papela pela. (1 Tim. 1:17; Umbw. 4:11) Iusyini amazwi asuma yano Umwene Davidi waomvizye pa kulondolola vino Yeova waiyela ni icifulo capapela sana cino wakwata. (Welengini 1 Milandu 29:11, 12.) Iviumbwa vyonsi ivya mwi yulu na pano nsi vyene vyakwata untungwa uwaya nu mwakupeleela. Fwandi tulinzile ukumanya ukuti Yeova aliwe wakwata sile amaka yakwikako masunde yakwazwa antu ukumanya umwakupeleela lino yakucita vimwi ukwaula ukufyenga yauze nanti ukucita ivitalinzile. Nupya vikwene avino Yeova wacisile lino waumvile sile antu yakutandikilako.
7. I vyani vimwi vino tukacita ukwaula nu kwelenganyapo ivikatuletela sana insansa?
7 Nanti cakuti pa kutandika Adamu na Eva yaipakizye untungwa mu nzila izingi, yakweti umwakupeleela. Untungwa umwi uno yakweti u wakucita ivintu ukwaula nu kwelenganyapo, nomba nalyo kwene kwali umwakupeleela. Avyazi itu yaili akutandikilako yamanyile ukuti pakuti yatwalilile ukuya nu umi, yalondekwanga ukufuuta, ukulya, ukulala, alino na vyuze. Uzye nga cayalenzile ukuyuvwa ukuti yatakweti untungwa pa mulandu nu kucita ivintu kwene vii? Awe, pano Yeova wamanyile ukuti ukucita ivintu kwene vii cila wanda kwali nu kuyalenga ukuipakizya umi nu kuya ni nsansa. (Masa. 104:14, 15; Kasa. 3:12, 13) A weni atanga atemwe ukufuuta akamuza kasuma, ukulya ivyakulya vino watemwisya, nanti ukuzyuka katondo ala watapuuza akuvwa ningo? Tukatemwa ukucita ivintu vii ukwaula nu kuyuvwa ukuti tutakweti untungwa nanti ukuti itutitikiziwa. Adamu na Eva nayo kwene avino yuvwanga.
8. I sunde ci lino Yeova wapeezile avyazi itu yaili akutandikilapo, nupya u mulandu ci uno wayapeelile isunde lilyo?
8 Yeova wapeezile Adamu na Eva isunde lya kukwata ana pakuti yazuzye insi nu kuisakamala. (Utan. 1:28) Uzye isunde lii lyali nu kulenga yate ukuya nu untungwa? Awe foo! Isunde lii lyayelileko ukuti lilenge antunze ukwazwilizyako ukufikilizya ukulonda kwakwe Kaumba wao, alikuti ukulenga insi yonsi ukuya paladaise umwakwikala antu amalilike amanda pe. (Eza. 45:18) Ndakai, ndi cakuti antu yasoololapo ukuya aasimbe nanti ukutwala nomba ukwaula ukukwata ana ala yatatamile isunde lyakwe Yeova. Nomba nalyo kwene, antu aingi yakatwala nu kukwata ana yao asi mulandu ni intazi izikayako ndi yasoolola kucita vivyo. (1 Kol. 7:36-38) U mulandu ci? Pano antu yakaya ni nsansa nupya yakauvwa ningo ukucita vivyo. (Masa. 127:3) Ukuipakizya icupo alino nu kukwata ulupwa nga kwalenzile Adamu na Eva ukuya sana ni nsansa.
VINO CALI PAKUTI ANTU YATE UKUYA NU UNTUNGWA WA CUMI
9. U mulandu ci uno isunde lyakwe Leza ilyaya pa Utandiko 2:17 lyacindamiile sana nupya litaalimo ulufyengo, nanti ukukanalangulukila?
9 Yeova wapeezile Adamu na Eva isunde na lyuze, umwali amazwi angupale ukuuvwa pali vino vyali nu kuyacitikila nga yakana ukuvwila vino Leza wayanenyile ukuti: “Utakalye iviseekwa vya ku muti uno ukapeela amano ya kumanya visuma ni viipe. Pano uwanda kwene uno ulalyako, ulafwa.” (Utan. 2:17) Uzye isunde lii lyalimo ulufyengo, nu kukanalangulukilako? Uzye lyalenzile Adamu na Eva ukukanaya nu untungwa? Awe foo. Antu yamwi aasambilila sana pali Baibo yalondolola usuma wi sunde kwene lii. Uwasambilila sana pali Baibo umwi walanzile ukuti: “Isunde lii ilyaya pa [Utandiko 2:16, 17] likalanga sile ukuti Leza aliwe wamanya ivingazipila . . . antunze nupya aliwe wamanya ivitanga . . . viyazipile. Pakuti antu yaipakizye ‘usuma’ uwo, yalinzile ukutaila Leza nu kulamuvwila. Ndi cakuti antu yatuvwile, Leza akaleka yaipingwile aineco icisuma . . . ni ciipe.” Ukucita vii kungatalila sana antu.
Vino Adamu na Eva yasoolwilepo ukucita vyayaletiile sana intazi! (Lolini mapalagalafu 9-12)
10. U mulandu ci uno tutalinzile ukulola kwati untungwa wa kuisoolwela, i cilicimwi ni nsambu zya kupingula pa cisuma ni ciipe?
10 Antu aingi ndakai ndi yawelenga pi sunde lino Yeova wapeezile Adamu, limwi yangalanda ukuti Adamu yamwimile untungwa wakuisoolwela ukucita vino walondanga. Ukulanda vivyo kukalanga sile ukuti yatamanya upusano wakukwata untungwa wa kuisoolwela alino nu kukwata insambu zya kuipingwila ukucita icisuma nanti iciipe. Adamu na Eva yaakweti untungwa wakusoolola ukuvwila Leza nanti foo. Nanti ciye vivyo, Yeova sile aliwe wakwata insambu izitakwata umwakupeleela izya kupingula pa cisuma ni ciipe wakwe vino calangililwa umu mazwi aakalanda pa “muti ukapeela amano akumanya visuma ni viipe” uwali umu calo ca Edeni. (Utan. 2:9) Tulinzile ukumanya ukuti asi lyonsi lino tungamanya ivilafuma muli vino twapingulapo ukucita, nupya tutange tusininkizye ukuti mulaafuma ivisuma vitupu lyonsi. Ali mulandu kwene uno tukalolela antu yakusoolola nanti ukupingula pa vintu ala yakwelenganya ukuti vyonsi vilaya sile ningo, nomba ilingi mukafuma ukucula, mazanzo alino ni intazi zyuze. (Mapi. 14:12) Vii vikacitika pa mulandu wakuti antu yakwata umwakupeleela. Pa mulandu wakuti Yeova walondanga ukuti Adamu na Eva yamanye ivya kucita pakuti yaye nu untungwa wa cumicumi, wayapeezile isunde. Uzye wacisile uli vivyo, nupya uzye Adamu na Eva yuvwilile?
11, 12. U mulandu ci uno vino Adamu na Eva yasoolwile ukucita vyayaletile intazi? Langililini.
11 Avyazi itu akutandikilako yasoolwilepo ukukanauvwila Leza. Amazwi akulyombeleka yakwe Satana akuti, “mulalingana na aliwe nu kumanya visuma ni viipe” yalolike acumi sana kuli Eva. (Utan. 3:5) Uzye vino Adamu na Eva yasoolwile vyalenzile yakwatileko untungwa? Awe foo. Vino yapingwilepo ukucita vitalenzile yakwate vino Satana wayanenyile ukuti avino yalakwata. Nupya zuwa zuwa ilwike ukuti ukusuula utunguluzi wakwe Yeova nu kulonda ukuitungulula kukaletelela. (Utan. 3:16-19) U mulandu ci? A pa mulandu wakuti Yeova ataapeezile antunze untungwa wa kuisoolwela aineco icisuma ni ciipe.—Welengini Mapinda 20:24; Yelemiya 10:23.
12 Vii tungavilinganya kuli kapisya wa ndeke. Pakuti afike ningo kuno akuya, alinzile ukulondela inzila ino alinzile ukupitamo. Iviombelo vya mu ndeke ivyayako ndakai, vikaazwa kapisya wa ndeke ukulungama kuno afwile ukuya. Nupya vikalenga auvwana ningo na aakatungulula vino indeke ilinzile ukupita umu lwelele ukwaula ukupumana ni ndeke zyuze pakuti ifike ningo kuno ikuya. Fwandi ndi cakuti kapisya wa ndeke wakana ukulondela vino yakumutungulula nu kusoololapo ukulapita sile icipitepite, angailetela uzanzo uwipisye. Wakwe vino cingaya kuli kapisya wa ndeke wino twalandapo, avino na Adamu na Eva yalondanga ukulaicitila sile vino yakulonda. Yakanyile ukuvwila utunguluzi wakwe Leza. I vyani ivyacitike? Yailetelile aineco iyayembuka nu kufwa iyafwa nupya yaletelile na ana kwene yano yali nu kukwata. (Loma 5:12) Pa mulandu nu kulondesya ukuitungulula aineco, yaponzizye untungwa wa cumi uno Leza wayapeezile.
VINO TUNGAYA NU UNTUNGWA WA CUMI
13, 14. Tungacita uli pakuti tuye nu utungwa wa cumicumi?
13 Antu yangaelenganya ukuti ndi cakuti yakwata sana utungwa cingaya ningo sana, nomba icisinka i cakuti ukukwata sana untungwa kwaya wa lupanga ulwanyolwa konsi koili. I cacumi ukuti untungwa ukalenga twaipakizya ivintu ivingi, nomba ivintu vingipa sana ndi cakuti antu yakucita sile ivili vyonsi vino yakulonda. Cikwene i calenga ibuku limwi (The World Book Encyclopedia) lilande ukuti: “Amasunde aakapangwa mu wikazi wa yantu yakatala sana pakuti yalenga antu ukuya nu untungwa alino nu mwakupeleela.” Ukulanda ukuti ‘yakatala’ ali zwi lisuma ilingaomviwa. Mutale mwelenganye pa masunde uwingi aayako alembwa sile na antu, kukalondekwa antu asambilila sana pa masunde kwene yaayo na yakapingula pakuti yalondolwela antu ivya kulondela masunde yaayo.
14 Yesu Klistu wene walanzile pa nzila iyangupale iyakulondela pa kuya nu untungwa wa cumi. Watiile: “Ndi mukuyela mazwi yane, mu cumi ale mwemwe alondezi yane.” (Yoa. 8:31, 32) Muli vino Yesu walanzile ukuti avino antu yalinzile ukucita pakuti yaye nu untungwa wa cumi mwaya ivintu viili: Icakutandikilapo, u kumanya icumi cino wasambilizyanga, na cakwe ciili u kuya musambi wakwe. Ukucita vivyo kulalenga tuye nu untungwa wa cumi. Nomba, uzye u kuya antungwa kuli vyani? Yesu watwalilile ukulondolola ati: “Wensi akaifya wene umuzya wa maifyo. . . . Mwana ndi wamukulula, mu cumi mulaya antungwa.”—Yoa. 8:34, 36.
15. U mulandu ci uno untungwa uno Yesu walavile ukatulenga ukuya antungwa “umu cumi”?
15 Fwandi untungwa uno Yesu walavile asambi yakwe wapusana sana nu untungwa uno antu mu wikazi nanti umu vikanza vya miteekele yakalonda ukukwata ndakai. Lino Yesu walanzile ati: “Umwana ndi wamukulula, mu cumi mulaya antungwa,” walandanga pa kukululwa ku uzya uwipisye nu ku kutitikiziwa kuno antu yayamo, kuli kuti ‘uzya wa maifyo.’ Uluyembu lusitutungulula sile uku kucita iciipe lelo lungatulesya nu kucita vino twamanya ukuti ivisuma, nanti kufilwa ukwikala ukulingana na vino sweineco tukulola ukuti tungakwanisya. Fwandi ali mulandu kwene uno twayela azya ya maifyo, nupya ni vikafumamo vikalenga twauvwa sana uyi, ukuwaikwa, ukucula alino na pa cisila itufwa. (Loma 6:23) Umutumwa Paulo uvwanga sana uyi nu kuwaika umwenzo. (Welengini Loma 7:21-25.) Lino uluyembu lulafumiziwapo alino tulaya nu untungwa wa cumi uno avyazi itu akutandikilako yakweti lino yatali yayembuke.
16. Uzye tungacita uli pakuti tuye nu untungwa “umu cumi”?
16 Amazwi yakwe Yesu aakuti, “ndi mukuyela mazwi yane” yakalozya mukuti kwaya ivikalondekwa nanti vino tulinzile ukutalukako pakuti atulenge ukuya antungwa. Vino sweswe Ina Klistu aaipeela, twaikanya nupya tukalonda ukwikala ukulingana na vino Yesu wasambilizyanga asambi yakwe. (Mate. 16:24) Wakwe vino Yesu walavile, tulaya sana antungwa lino impolelwa ino wapeezile ilaomviwa pali sweswe nu kusisyapo vyonsi ivikatucuzya.
17. (a) I cani icilalenga umi witu uye nu upiliulo alino nu kuziipa sana? (b) I vyani vino tulasambilila umu cipande icilondelilepo?
17 Pa mulandu wakuti sweswe yalondezi yakwe Yesu, tulinzile ukuvwila vino akatusambilizya, ukucita vivyo kukalenga umi witu uye sana nu upiliulo nupya tukauvwa ningo sana. Nupya cii cilalenga kuti twapaalila ukwiza kululwa uku uzya wa maifyo ni mfwa. (Welengini Loma 8:1, 2, 20, 21.) Icipande icilondelilepo cilalanda pali vino tungaomvya ningo untungwa uno twakwata, pakuti twacindika Yeova, Leza uwaya nu untungwa wa cumicumi, amanda pe.
