1, 2. (a) U mulandu ci uno ivyacitikiile Nowa, Danieli, na Yobo vingatukomelezezya? (b) Uzye ivintu vyali uli lino Ezekelo walemvile amazwi aaya pali Ezek. 14:14?

UZYE kuli uwezyo umwi uno mukuzizimizya, wakwe ukulwalilila, ukuulizya impiya, nanti ukuzunyiwa? Uzye insita zimwi cikamutalila ukutwalilila ukuya ni nsansa lino mukuombela Yeova? Ndi cakuti avino cili, mungakomeleziwa kuli vino vyacitikiile Nowa, Danieli, na Yobo. Yataali amalilike, nupya yakwatanga intazi wakwe zino tukakwata ndakai, ukwikako sile ni intazi izyalenganga umi wao ukuya umu uzanzo. Nomba yatwalilile ukuya akayele, na ci caleenga ukuti twakolanya vino yali nu utailo ni cuvwila kuli Leza.—Welengini Ezekelo 14:12-14.

² Ezekelo walemvile amazwi ali umwi lembelo ilili pa ntandikilo ya cipande cii umu Babiloni umu mwaka wakwe 612 B.C.E. * (Ezek. 1:1;  8:1) Umusumba wa Yelusalemu umwali asangu aingi wali apiipi nu kononwa wakwe vino casoowilwe, na cii cacitiike umu 607 B.C.E. Antu anono sile ali yano yali ni miyele ndi ino Nowa, Danieli, na Yobo yakweti iyali nu kulenga yasilwe kasilwa ka kupusuka. (Ezek. 9:1-5) Pali yayo anono sile paali Yelemiya, Baluki, Ebedimeleki, na ina Lekabu.

3. I vyani vino tumalandapo umwi lyasi lii?

³ Na ndakai kwene, yayo sile yano Yeova akalola ukuti akaele, aya wakwe Nowa, Danieli, na Yobo, ali yano yalasilwa kasilwa ka kupusuka lino insi ii ilononwa. (Umbw. 7:9, 14) Lekini tulole umulandu uno Yeova waomvizye aonsi yaa aololoke pakuti tungayakolanya. Lino tukulanda pali wenga na wenga, tumalanda sana (1) pa ntazi zino muntu wiyo wakweti na (2) vino tungakolanya utailo wakwe ni cuvwila.

4, 5. Iintazi ci zino Nowa wakweti, nupya umulandu ci uno ukuzizimizya kwakwe kwaiyelile?

⁴ Intazi zino Nowa wakweti. Umu manda yakwe Enoki, cikolwe cakwe Nowa, antu yaifile sana. Yalandanga na “mazwi aipe amiponto” pali Yeova. (Yuda 14, 15) Unkalwe wayanga ukuvulilako. Nupya umu manda yakwe Nowa, ‘unkalwe wasalangiine umu insi yonsi.’ Angeli aipe yazwite imili ya yantu, iyaitoolela anaci ukuya ya mama yao, nu kuvyala ana aali nu unkalwe. (Utan. 6:2-4, 11, 12) Nomba Nowa wene wapusiineko. “Wene wazanzyanga Yeova. . . . Nowa wenga mpo wali umuntu uwacitanga vyawololoke nupya uwaula impwelo mbi. Lyonsi kwene Nowa wapitanga na Leza.”—Utan. 6:8, 9.

⁵ Elenganyini pali vino amazwi yaa yakalanda pa monsi wiya umololoke. Nowa ataapisile sile na Leza umu nsita iiya iipe lino Mulamba atali ayeko pa myaka 70 nanti 80 imyaka ino antu aingi yakaikala nu umi ndakai. Wikazile umu mpanga iiya apiipi ni myaka 600! (Utan. 7:11) Nupya ukupusanako na vino caya kuli sweswe ndakai, pa nsita iya kutaali ya kapepa yauze, nupya ataakweti na ya lupwa aakumukomelezya. *

6. I vyani vino Nowa wacitanga ivyalangililanga ukuti wali umusipe?

⁶ Nowa atelenginye sile ukuti nga waya umuntu musuma ale casila. Wene ‘wakosoozile ni cumi cakulenga antu yacita vyawololoke,’ nu kulanga vino wataile Yeova. (2 Pet. 2:5) Umutumwa Paulo walemvile ukuti: Pa mulandu nu utailo uno Nowa wakweti ‘antu amu nsi yavunwikwe.’ (Ayeb. 11:7) Fwandi ali mulandu uno Nowa yamutumfizyanga, ukumuzunya alino ni nsita zimwi yalondanga sile nu kumuma. Nomba ‘atoopanga antu.’ (Mapi. 29:25) Lelo Yeova wamukomizye wakwe vino akakomya aomvi yakwe yonsi autailo.

7. Uzye iintazi ci zino Nowa wakwatanga pa kukuula iciwato?

⁷ Lino Nowa wapisile na Leza ukucila pa myaka 500, Yeova wamunenyile ukukuula iciwato pakuti antu yakapusuke ni vinyama. (Utan. 5:32; 6:14) Umulimo uwa waloliike ukome sana, nupya asi mikuulile sile iyatazile. Nowa wamanyile ukuti umulimo uwa wali nu kulenga ukuti yamwi yamuseka nu kumukaanya. Lelo uvwilile nu kutwalilila kuomba ala ali nu utailo. “Nowa wacisile vyonsi ndi vino Leza wamupeezile ilamulo.”—Utan. 6:22.

8. I vyani ivikalanga ukuti Nowa wataile Yeova ukuti aliwe wamupeelanga vyonsi?

⁸ Intazi yuze ino Nowa wakweti u kupekanyizizya mamakwe na ana ivyakulya. Lino Mulamba atali aize, antu yaombesyanga sana pa kulima ivyakulya, nupya na Nowa kwene camutalilanga. (Utan. 5:28, 29) Nanti icakuti cali vivyo, watwalilile ukusumba mano umu kuombela Leza asi ku vintu vya ku mwili. Na pa kukuula iciwato,  cino limwi casenzile imyaka 40 nanti 50, Nowa watwalilile ukusumba amano pa kuombela Leza. Nupya watwalilile ukucita vivyo pa myaka na yuze 350 pacisila cakwe Mulamba. (Utan. 9:28) Fwandi naswe tungaakolanya utailo wakwe ni cuvwila!

9, 10. (a) Uzye tungacita uli pakuti twakolanya vino Nowa wali nu utailo ni cuvwila? (b) Uzye Leza akalola uli yonsi akauvwila sana masunde yakwe?

⁹ Uzye tungakolanya uli utailo wakwe Nowa ni cuvwila? Tukacita vivyo lino tukutungilila uwololoke wakwe Leza, ukutaluka uku yantu ya mu nsi yakwe Satana, alino nu kukolezya Wene muli vyonsi vino tukucita. (Mate. 6:33; Yoa. 15:19) Ukulanda sile icisinka, imikalile itu umu nsi ii isilenga antu yatutemwe. Na ndakai kwene, ukuvwila sana masunde yakwe Leza, wakwe yaya akalanda pa cupo na pa uzelele, kwaleenga kuti antu yalanda ivipe pali sweswe umu mpanga zimwi. (Welengini Malaki 3:17, 18.) Nomba wakwe vino Nowa wacisile, tukatiina Yeova, asi antu foo. Twamanya ukuti aliwe sile aakapeela umi.—Luka 12:4, 5.

¹⁰ Nga mwemo? Uzye mulatwalilila ‘ukupita na Leza,’ na lino antu yakumusoweka nanti ukumupeela imilandu nanti lino utailo winu weziwa pa mulandu nu kuulizya impiya? Ndi cakuti mukukolanya vino Nowa wali nu utailo ni cuvwila, mutalaatwisika ukuti Yeova alatwalilila ukumusakamala.—Filipi 4:6, 7.

11. Iintazi ci izikalamba zino Danieli na auze yatatu yakweti mu Babiloni? (Lolini cikope cakutandikilako.)

¹¹ Intazi zino Danieli wakweti. Danieli wasenzilwe umu uzya uku Babiloni, umusumba umwali sana ukupepa utuluwi nu kutaila sana imipasi. Nupya aina Babiloni yasuuzile sana Ayuda, yayasowekanga nu kulanda iviipe pali Leza wao, Yeova. (Masa. 137:1, 3) Cii cifwile calenzile Ayuda ukuuvwa uyi sana wakwe vino Danieli uvwile! Nupya Danieli pamwi nauze yatatu Hananiya, Misyaeli na Azaliya yali nu kulayangalila sana pano yali nu kuyasambilizya ivya kuombela umwene wa Babiloni. Antu yenekelanga ukuti alumendo yaa yamalyanga ivyakulya vya mwene, papo apaali ni vintu vino Yeova atalondanga antu yakwe yalya. Nomba Danieli atalondanga ‘kuikowezya umwisikulu ku vyakulya na waini wakwisano.’—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. (a) I miyele ci isuma ino Danieli wakweti? (b) Uzye Yeova walolanga uli Danieli?

¹² Nupya kwene Danieli wakweti uwezyo na uze, pa mulandu wakuti wali umucenjele sana, yalondanga ukumupeela imilimo na yuze iiyele. (Dan. 1:19, 20) Nomba nanti ciye vivyo Danieli atatazile aye ni cilumba nanti ukulaenganya ukuti vyonsi vyali sile ningo, lelo watwalilile ukuya umuicefye nupya umufuuke, nupya lyonsi walondanga umucinzi waya kuli Yeova. (Dan. 2:30) Nupya lino acili umwance Yeova wamuweni ukuti wali ningo sana icakuti wamulumbwila capamwi na antu ya ulungami yaili yano tungakolanya, Nowa na Yobo. Uzye Yeova waponzile pa kutaila Danieli? Awe foo! Danieli watwalilile ukuya uwa cisinka nupya uwacuvwila mu umi wakwe onsi. Waali ni myaka ukucila pali 90 lino umungeli wakwe Yeova wamunenyile ati: “We Danieli, Leza wakutemwa wakwe cimwi.”—Dan. 10:11.

13. Uzye tungati u mulandu ci limwi uwalenzile Yeova aazwe Danieli ukukwata icifulo icikulu?

¹³ Pa mulandu wakuti Yeova watungililanga Danieli, wizile aya umulasi wa uteeko umusuma sana mu wene wa mu Babiloni alino nu wa ina Mede na ina Pesya. (Dan. 1:21; 6:1, 2) Limwi Yeova walenzile ivintu ukuya umu nzila ii pakuti aomvye Danieli uku kwavwa antu yakwe, wakwe viivi kwene vino Yosefu wacisile mu Eguputo, alino na vino Esita na Modekai yacisile mu Pesya. * (Dan. 2:48) Mutale mwelenganye vino Ayuda ali mu uzya ukwikapo na Ezekelo  yateekeziwe ukulola vino Yeova wayazwile muli vyonsi vivyo!

14, 15. (a) Uzye ivikatucitikila vyakolana uli ni vyacitikilanga Danieli? (b) I vyani vino avyazi ndakai yangasambilila uku yavyazi yakwe Danieli?

¹⁴ Uzye tungakolanya uli utailo wakwe Danieli ni cuvwila? Ndakai, tukaikala wa yalendo mu nsi ii umwavuula iviipe alino ni mipepele ya ufi iyaya muli Babiloni Mukulu wino Baibo ikati ali “wikalo wa mipasi yankota.” (Umbw. 18:2) Fwandi fwemo twapusanako, nupya cico kwene i cikalenga yauze yatuseka. (Mako 13:13) Wakwe vino Danieli wali, si lekini tupalame kuli Yeova Leza witu. Ndi cakuti twaya aicefye nu kutaila muli aliwe, naswe kwene alatulola acindame kuli aliwe.—Hag. 2:7.

¹⁵ Avyazi yangasambililako ku yavyazi yakwe Danieli. Yangasambililako vyani? Asi mulandu ni viipe ivyacitikanga mu Yuda mu nsita ino Danieli wakulanga, watemilwe Leza. Nupya citizile sile ati atemwe Leza. Avyazi yakwe aliyo yamusambilizye ningo. (Mapi. 22:6) Nanti sile izina lyakwe Danieli kwene ilikapiliula ukuti, Leza Ali Kapingula Wane, likalanga ukuti avyazi yakwe yatiinanga Leza. (Dan. 1:6) Acino mwe yavyazi mutaaezya ukutoovoka ukusunda ana inu, nomba mwayatekelela pa kuyasambilizya. (Efes. 6:4) Nupya mwapepela pamwi nayo alino nu kuyapepelako. Mwaezya na maka ukuyasambilizya vino Yeova walanda ukuti ali vilungame, nupya Yeova alamupaala.—Masa. 37:5.

16, 17. A mezyo ci yano Yobo wakweti?

¹⁶ Intazi zino Yobo wakweti. Ivintu vyasenwike sana mu umi wakwe Yobo. Lino atatala weziwa, “wali umuntu mukama wakwe cimwi ukuluta antu yonsi amu mpanga zya ku Ufumondaka.” (Yobo 1:3) Wali umukankala, wamanyikwe nupya antu yamucindike sana. (Yobo 29:7-16) Nomba nanti icakuti wakweti vyonsi vii, Yobo ataatazile ailole kwati wacindime sana ukucila yauze nanti ukulola kwati ataalondekwanga uwazwilizyo ukufuma kuli Leza. Lelo Yeova wamwamile nu kuti “umuntu wane” nupya walanzile nu kuti: “Wene wankwatila umucinzi ni coopo, nupya wene akafuntuka ku kucita akantu akali konsi akaipe.”—Yobo 1:8.

¹⁷ Umu nsita sile inono umi wakwe Yobo wasenwike wakwe cimwi. Waponzizye vyonsi vino wakweti nupya wali nu ulanda sana icakuti walondanga nu kufwa. Uwalenzile vyonsi vii awiya kwene wino twamanya, Satana, uwatumpwilile Yobo ukuti akapepa Leza pa mulandu na ukaitemwe. (Welengini Yobo 1:9, 10.) Yeova atalesilepo sile pa ufi uwipisye uno Satana watumposile! Nomba nanti cali vivyo wapeezile  Yobo isyuko lyakulanga ukaele wakwe, nu kulanga ukuti wapepanga Leza pa mulandu wa kumutemwa.

18. (a) I vyani vino mwatemwapo pali ukaele wakwe Yobo? (b) Uzye vino Yeova wacisile pali vino vyacitikile Yobo vikalangilila ukuti waya uli?

¹⁸ Satana wezizye Yobo mu nzila izingi, wamuleetile amazanzo aingi cuze, nupya walondanga Yobo aelenganye ukuti Leza uwalenzile vyonsi viivi. (Yobo 1:13-21) Lyene yakatekezya ya ufi nayo yatatu yafisile nu kunena Yobo amazwi aipe wakwe cimwi, yalanzile ukuti Leza aliwe akumufulula pa viipe vino wacita! (Yobo 2:11; 22:1, 5-10) Lelo nanti ciye vivyo Yobo watwalilile ukuya uwakaele. I cacumi ukuti insita zimwi Yobo ataomvyanga amazwi asuma, nomba Yeova uvwikisye ukali uno wapitangamo. (Yobo 6:1-3) Leza waweni ukuti Yobo atatazile amufutatile nanti icakuti Satana umulwani mukulu wamuzunyanga nu kumutuka cila nsita. Lino amezyo yasizile, Yeova wawezizye Yobo ivintu vino wakweti mpiti amwikilapo na vyuze ivili wakwe viivi kwene, alino amulundilapo ni myaka 140 iya kuya nu umi. (Yako. 5:11) Nu mu nsita kwene iya, Yobo watwalilile ukuombela Yeova nu mwenzo wakwe onsi. Uzye twasininkizya uli vivyo? Lino Ezekelo walembanga amazwi ali mwi lembelo ilili pa ntandikilo ya cipande ala papita imyaka iingi sana kufuma pano Yobo wafwilile.

19, 20. (a) Uzye tungakolanya uli utailo wakwe Yobo ni cuvwila? (b) Uzye tungakolanya uli icikuuku cakwe Leza lino tukulonda ukwavwa yauze?

¹⁹ Uzye tungakolanya uli utailo wakwe Yobo ni cuvwila? Asi mulandu ni vingatucitikila, lekini lyonsi kwene twaika Yeova pa nkoleelo mu umi witu, ukumutaila alino nu kulamuvwila nu mwenzo witu onsi. Nupya swemo twakwata imilandu iingi iyakucitila vivyo kuluta na pali ino Yobo wakweti. Tale elenganyini pali cii: Ndakai twamanya ivingi pali Satana alino ni viteyo vyakwe. (2 Kol. 2:11) Pa mulandu na vino tukawelenga muli Baibo, maka maka umwi buuku lyakwe Yobo, calenga tumanye umulandu uno Leza wazumilizizya ucuzi. Twamanya ukufuma umu usoowelo wakwe Danieli ukuti Uwene Wakwe Leza uteeko wa nsi yonsi uwapeelwa kuli Yesu Klistu. (Dan. 7:13, 14) Nupya twamanya ukuti Uwene kwene uu ulafumyapo ucuuzi onsi pyu uwaya pano nsi.

²⁰ Nupya ivyacitikile Yobo vikatulangilila ukuti tulinzile ukulanga icikuuku ku Ina Klistu yanji akuzizimizya intazi zino yakupitamo. Wakwe Yobo, insita zimwi yamwi yangalanda na mazwi aipe. (Kasa. 7:7) Nomba mu cifulo ca kuyapingula, tulinzile ukulayuvwikisya nu kuyalanga icikuuku. Umu nzila ii tungalanga ukuti tukakolanya Yeova, Tata witu uwaya nu kutemwa alino nu luse.—Masa. 103:8.

21. Uzye amazwi aya pali 1 Petulo 5:10 yakalangilila cani pali vino vyacitikile Nowa, Danieli, na Yobo?

²¹ Nanti icakuti Nowa, Danieli, na Yobo yaaliko pa nsita izipusane nupya ivyayacitikile vyapusine, yonsi yasipikizye intazi zino yakweti. Amalyasi pa umi wao yakatwiusya amazwi ya mutumwa Paulo, aakuti: “Pa cisila lino mwacula pa kasita kanono, Leza wa cikuuku . . . umwisikulu alaleka muye afumaluke, nupya akomeleke wa mufula wa maka.”—1 Pet. 5:10.

22. I vyani vino tulasambilila mu cipande icilondelilepo?

²² Amazwi aya pali 1 Petulo 5:10 aacumi ku yantu yakwe Leza na ndakai kwene. Yeova walaya ukuti alapeela aomvi yakwe amaka. Swensi tukalonda Yeova atukomya nupya tukalonda ukutwalilila ukuya akome nu kutwalilila ukuya acisinka kuli aliwe. Ali mulandu kwene uno tukalondela ukukolanya icuvwila nu utailo wakwe Nowa, Danieli alino na Yobo. Umu cipande cilondelilepo, tulasambilila ukuti aonsi yaa yatwalilile ukuya ni cisinka kuli Yeova pano yamumanyile ningo sana. Nupya yuvwilanga vyonsi vino Yeova wayanenanga ukucita. (Mapi. 28:5) Naswe kwene tungacita icilicimwi kwene.