Uzye Mwamanyapo Uli?
Uzye amazwi alemvilwe pa mawe ya mpiti yakauvwana uli na vino Baibo ikalanda?
MUNO yakasungila ivya mpiti umu Bible Lands Museum ku Yelusalemu, mwaya iwe apaya amazwi alemvilwe umu 700-600 B.C.E. Iwe lii yalizanyile mu ninga kupiipi na Hebuloni mu Izlaeli. Apiwe lii paya amazwi yakuti: “Yahweh Sabaot atiipe Hagaf mwana Hagav.” Uzye amazwi aaya apiwe lii yakauvwana uli na vino Baibo ikalanda? Cikalangilila ukuti izina lyakwe Leza ilyakuti Yeova, ilyalemvilwe ukuti YHWH umu vilembo vya Ciyebulai, lyamanyikwe sana nupya lyaomviwanga cila wanda lino ivyalumbulwa muli Baibo vyacitikanga. Amazwi yauze yano yazana umu ninga zii yakalangilila ukuti yayo ayanga umu kukomaana nu kufisamamo yalembanga izina lyakwe Leza, na mazina yao umwayanga ivilembo ivyaya umwi izina lyakwe Leza pa viumba.
Ukulanda pa mazwi yaa, Dr Rachel Nabulsi uwa ku yunivesiti ya ku Georgia walanzile ukuti: “Ukuomvya izina lyakuti YHWH kwacindama sana. . . . Ivyalemvilwe alino na mazwi yaa vikalangilila vino izina lyakuti YHWH lyacindime uku Ina Izlaeli na Ayuda.” Vii vikauvwana sana na Baibo, pano izina lyakwe Leza ilyalemvilwe ukuti YHWH umu vilembo vya Ciyebulai, likazanwa imiku iingi sana muli Baibo. Ilingi umu mazina ya yantu mwayanga ni zina lyakwe Leza.
Amazwi yakuti “Yahweh Sabaot,” aalemvilwe apiwe, yakapiliula ukuti “Yeova wa maumba.” Cii cikalangilila ukuti mu nsita ino ivyalumbulwa muli Baibo vyacitikanga antu yaomvyanga izina lyakwe Leza na mazwi yakuti “Yeova wa maumba.” Vii vikauvwana sana na vino Baibo yaomvya amazwi yakuti “Yeova wa maumba,” aakazanwa imiku 283 umu Malembelo ya Ciyebulai, sana sana muli Ezaya, Yelemiya na Zakaliya.