1. I vyani ivyasenuka umu ncende zimwi mu myaka ya ndakai?

PA Myaka iingi iyapitapo, antu aingi mu nsi yalolekanga ukuti yakwata kuno yakapepa. Nomba mu myaka ya ndakai ivintu vyasenuka. Antu aingi cuze yasilonda ukupepa ukulikonsi. Nupya, mu mpanga zimwi antu aingi sana yakalanda ukuti yatakwata kuno yakapepa. *—Mate. 24:12.

2. I vyani ivyalenga antu aingi yate ukupepa?

² U mulandu ci uno antu aingi cuze yakalandila ukuti yasilonda ukupepa ukulikonsi? * Yamwi iika mano ku vyakuizanzya nanti ku ntazi zino yakakwata. (Luka 8:14) Antu yamwi akuti mpiti yapepanga ndakai yata. Yamwi nayo yataila muli Leza nomba yakaelenganya ukuti ukupepa kutacindama kuli aliyo nupya kusiuvwana na sayansi. Limwi yuvwapo auze, ya mwalimu, nanti antu akaika ivyeo pa intaneti yakulanda ukuti ivintu vyasangwike sile, nomba yasiuvwapo imilandu yampomvu ino yangatailila muli Leza. Yauze nayo yasombwa kuli ya simapepo aakalondesya impiya nu kulumbuka. Umu ncende zimwi uteeko wapoka antu untungwa wa kupepa.

3. U mulandu ci uno icipande cii ciyeliileko?

³ Yesu watunenyile ‘ukuya konsi mu nsi mu kucita antu ukuya alondezi.’ (Mate. 28:19) Uzye tungacita uli pakuti twazwe antu aasipepa ukutemwa Leza nu kuya asambi yakwe Klistu? Tulinzile ukumanya ukuti limwi vino antu yakacita ndi twayasimikila vikalanga  sile inkulilo yao. Antu afuma ku Europe limwi yatanga yakutike kuli vino tukuyasimikila wakwe vino antu afuma ku Asia yangakutika. U mulandu ci? Mu Europe, antu aingi yamanyako vimwi pali Baibo nupya yuvwapo ukuti Leza u waumvile ivintu vyonsi. Nomba mu Asia mwene, antu aingi yamanyako sile utunono sana nanti yatamanya nanti acimwi pali Baibo nupya yatazumila nu kuti kwaya Kaumba. Icipande cii ciyeliileko ukuti citwazwe ukumanya vino tungafika pa myenzo ya antu yano tukazana, asi mulandu na kuno yafuma nanti vino yazumilamo.

4. U mulandu ci uno tulinzile ukutwalilila ukwelenganya pa visuma?

⁴ Mwaelenganya ivisuma. Cila mwaka, kukaya antu aasipepa aakaiza iyaya ya Nte Yakwe Yeova. Aingi yuvwanga sana uyi pa mulandu na vino amu mipepele yali na ukaitemwe. Yauze nayo yacitanga ivintu iviipe sana vino yalondekwanga ukuta. Twataila ukuti ndi Yeova watwazwa, tulazana “yaayo yonsi aya nu mwenzo wakulondesya ukuya nu umi wa pe.”—Mili. 13:48, NWT; 1 Tim. 2:3, 4.

5. I cani ilingi icikalenga antu yasuke ningo lino tukuyasimikila?

⁵ Mwaya ni Cikuuku Nupya Mwaomvya Amazwi Asuma. Ilingi, antu yakaasuka ningo lino tukuyasimikila ndi cakuti tukulanda nayo mu nzila isuma, asi pa mulandu ni vyeo vino tukulanda nayo. Yakatemwa ndi cakuti tuli ni cikuuku, tukuomvya amazwi asuma, nu kulanga ukuti twatituikako amano. Tusiyapatikizya ukuvwa kuli vino tukulanda. Lelo, tukaezya ukuvwikisya umulandu uno yatatemelwa imipepele ili yonsi. Twamanya ukuti yamwi yasilonda ukulanda nu muntu wino yatamanyile pa vya mapepo. Yauze nayo yakaelenganya ukuti asi mucinzi ukuzya muntu pali vino akaelenganya pali Leza. Lyene yamwi yene yakauvwa insonyi ndi cakuti yauze yayalola yakuwelenga Baibo, maka maka ndi cakuti yali na ya Nte Yakwe Yeova. Asi mulandu ni vingalenga, tukaezya ukulonda ukumanya vino yakuyuvwa.—2 Tim. 2:24.

6. Uzye mutumwa Paulo wacitanga uli pakuti alange ukuti waitemiilwe ukusenuka, nupya tungamukolanya uli?

⁶ Uzye tungacita uli ndi cakuti twalola ukuti wino tukusimikila asikuvwa ningo ndi twaomvya amazwi ali wakwe “Baibo,” “uumbo,” “Leza,” nanti “imipepele”? Tungakolanya mutumwa Paulo nu kusenula inzila ya kulandilamo nawe. Lino Paulo walandanga na Ayuda waomvyanga Amalembelo. Nomba, lino walandanga na aakalamba ya mu cilye ca mu Aleopago, atalanzilepo ukuti vino walandanga vyafumanga mu Malembelo. (Mili. 17:2, 3, 22-31) Tungakolanya uli Paulo? Ndi cakuti mwazana umuntu aatataila Baibo, cingazipa mutaomvya amalembelo mu kulungatika pa kulanda nawe. Ndi cakuti mwiluka ukuti umuntu wino mukulanda nawe asiuvwa ningo ndi cakuti yauze yakumulola lino akuwelenga Baibo pamwi namwe, mungezya ukumulanga amalembelo mu nzila ino yauze yatanga iluke icikucitika, wakwe ukuleka awelenge pa foni nanti pali tabuleti.

7. I vyani vino tulinzile ukucita pakuti tukolanye vino Paulo wacisile ivyalondololwa pali 1 Kolinto 9:20-23?

⁷ Mwailuka nu Kukutikisya. Tulinzile ukwezya ukwiluka icalenga antu yano twazana yaye vino yaya. (Mapi. 20:5) Elenganyini nupya kwene pali Paulo. Wakuliile mu Ayuda. Fwandi wali nu kusenuka pakuti asimikile ku akulukuwa, antu amanyile sile tunono nanti aatamanyile nanti acimwi pali Yeova na pa Malembelo. Tulinzile ukulondelezya nanti ukuuzyako yamwi amu cilongano aasimikilapo antu ya musango uwo, pakuti twailuka zuwa vino antu aya mu cifulo cino tukasimikilamo yakaelenganya na vino yakauvwa.—Welengini 1 Kolinto 9:20-23.

8. Iinzila ci yonga iya kutandikilamo ukulanzyanya na antu pali Baibo?

⁸ Uyo witu u wa kulonda antu ‘akalonda ukuvwa.’ (Mate. 10:11) Pakuti tucite vivyo, tulinzile  ukuleka antu yalondolole vino yakaelenganya nupya tulinzile ukukutikisya. Umwina umwi ku England akauzya antu vino yakaelenganya pali vino yangacita pakuti yaye ni nsansa mu cupo, vino yangakuzya ningo ana yao, nanti vino yangazizimizya nga yafyengwa. Pa cisila ca kukutika kuli vino yasuka, akayuzya ati: “Uzye mukwelenganya uli pa kupanda amano kumwi ukwa mpiti sana ukwalemvilwe mupipi ni myaka 2,000 iyatipitapo?” Lyene ukwaula ukulumbula “Baibo,” akalanga muntu wino akulanda nawe amalembelo pali foni, asoololwe ningo.

9. Iinzila ci yonga ino tungaomvya pa kwazwa antu asilonda ukulanda pali Leza?

⁹ Tungafika pa myenzo ya yantu aasilonda ukuyanena pali Leza ndi cakuti twatandika ukulanzyanya nayo pali vimwi vino yamanya. Antu aingi yakazunguka sana ndi yalola ivintu ivyayako ivitapanzilwe na antu. Fwandi limwi tungalanda tuti: “Mufwile mwamanya ukuti ndi cakuti ya sayansi yakupanga ivintu vimwi ivipya, ilingi yakakolanya mipangile ku vintu vimwi ivyayako mpiti. Aapanzile maikulofoni yasambilila sana pali vino amatwi yaya alino aapanzile kamela nayo yasambilila sana pali vino manso yaya. Uzye i vyani vino mukaelenganyapo ndi mwalola ivintu ivyako? Uzye mukati vyasangwike sile, umwi waviumvile, nanti mukaelenganya pali vyuze sile?” Ndi cakuti muvwa ningo sana vino yasuka, mungalundapo ukuti: “Ndi cakuti ya injiniya yasambilila vino amatwi na manso vyapangwa, limwi tungalonda kumanya wino yakasambililako. Natemwa sana vino kalemba umwi uwaliko mpiti walemvile, watiile: ‘Uwapanzile amatwi, uzye wene atange auvwe? Uwapanzile na manso itu, uzye atange alole? . . . Ali kasambilizya wa antu yonsi, uzye atamanya?’ Ya sayansi yamwi yazumila ukuti amazwi yaa acumi nupya yazumila ukuti kwaya uwaumvile ivintu vyonsi.” (Masa. 94:9, 10) Lyene tungayalanga vidyo uwaya pa jw.org^® pa kamutwe akakuti “Ukuuzya Yamwi pa Vyayacitikiile” lyene ukuya apakuti “Vino Yamwi Yakalanda Pali Vino Umi Watandike.” (Mulole apakuti IMPAPULO > MAVIDYO.) Nanti tungayapeela kabuku kakuti Was Life Created? nanti akakuti The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

10. Iinzila ci yuze ino tungaomvya pa kutandika ukulanzyanya nu muntu aasilonda ukulanda pali Leza?

¹⁰ Antu aingi sana yakalondesya ukwizaikala ningo ku nkoleelo. Nomba, yakatiina ukuti insi ilononwa nanti ukuti kusi alikalamo. Umwangalizi wa ciputulwa umwi uwa ku Norway walanzile ukuti antu aasilonda ukulanda pali Leza ilingi yakatemwa ukulanda pali vino vikucitika mu nsi. Walanzile ukuti: “Ndi nayalamuka, nkayuzya  inti, ‘Uzye mukaelenganya ukuti i cani cingalenga tukaye nu umi usuma ku nkoleelo?’ Uzye tulinzile ukutaila ukuti aamapolitiki, ya sayansi nanti a muze sile?” Ndi cakuti uvwa vino yalanda, akawelenga nanti ukulanda sile amazwi api lembelo ilikalanda pali vino vintu vilazipa ku nkoleelo. Aingi yakatemwa sana ukumanya ulayo wa muli Baibo uwakuti insi italononwa nu kuti antu asuma yalikalamo amanda pe.—Masa. 37:29; Kasa. 1:4.

11. U mulandu ci uno tulinzile ukwezezya inzila izipusanepusane pa kutandika kulanzyanya nu muntu, nupya tungakolanya uli inzila zino Paulo waomvyanga, izyalondololwa pali Loma 1:14-16?

¹¹ Tulinzile ukuomvya inzila izipusanepusane pa kusimikila antu yano twazana. U mulandu ci? Pano umuntu wensi waiyela. Cino umwi watemwa, limwi muze atanga acitemwe. Yamwi yakaitemelwa ukulanzyanya pali Leza nanti pali Baibo, yauze nayo yakatemwa ukutandikilapo ukulanda pa vintu vyuze sile. Asi mulandu na vino antu yangatemwa, tulinzile ukulonda inzila ya kulandilamo na antu yonsi. (Welengini Loma 1:14-16.) Tulinzile nu kwiusya ukuti Yeova aliwe akalenga antu atemwa ivilungame yaye nu mwenzo wa kumanya icumi.—1 Kol. 3:6, 7.

12. Uzye tungacita uli pakuti tusimikile antu afuma ku mpanga zya ku Asia atatala yelenganyapo ndi cakuti kwaya Kaumba nanti foo?

¹² Umu nsi yonsi, ya kasimikila aingi yakazana antu afuma ku Asia, ukwikako sile na antu yamwi afuma ku ncende zino uteeko wapoka antu untungwa wa kupepa. Umu mpanga zimwi mu Asia, antu aingi yatatala yelenganya napo ndi cakuti Kaumba akuno waya nanti foo. Yamwi yakalonda ukumanya ivingi nupya yakazumila ukutandika ukusambilila Baibo, nomba yauze yene yasilonda ukusambilila. Uzye tungayazwa tutuli? Ya kasimikila yamwi aomba pa myaka iingi yazana ukuti cikazipa ukutandikilapo ukulanzyanya na antu pa malyasi yauze sile, ukulanga ukuti iika mano uku yantu, nupya ndi calinga iyalondolola pali vino vintu vyayazipiile lino yatandike ukuomvya ivisinte vya muli Baibo.

13. I vyani ivingazwa antu ukuitemelwa ukutandika ukusambilila Baibo? (Lolini icikope icili pa nkupo.)

¹³ Antu aingi yakatemwa sana ndi yuvwa ivyeo ivisuma ivyaya muli Baibo. (Kasa. 7:12) Nkazi umwi mu New York, aakaombela ku ncende ukukaikala antu akalanda Icimandarin walanzile ati: “Nkaezya ukwika amano ku antu yano nazana nu kukutika kuli vino yakulanda. Nga namanya ukuti alino yacifumile ku mpanga yuze, nkayuzya inti: ‘Uzye mukwikala uli kuno? Uzye mwazana incito? Uzye antu yano mwazana yakumusunga ningo?’” Insita zimwi ukucita vii kukaazwa nkazi wii ukutandika ukuyasambilizya ivya muli Baibo. Nkazi walanzile nu kuti: “Nga calinga nkayuzya ukuti, ‘Uzye mukaelenganya ukuti i cani icicindame icingalenga mwauvwana na antu yauzo? Uzye ningamulangako ipinda limwi muli Baibo? Ipinda lilyo likati: ‘Ukutandika ulwete kwaya wa kupongwela mulamba. Fwandi, lino ulwete lutali lutandike fumapo.’ Uzye mukwelenganya ukuti ukupanda amano kwa musango uu kungatwazwa ukulauvwana na yauze.” (Mapi. 17:14) Ukutandika ukulanzyanya mu nzila ii kungatwazwa ukumanya antu akulonda ukusambilila ivingi.

14. Uzye umwina umwi uwa ku Asia akaazwa uli antu aakalanda ukuti yatazumila muli Leza?

¹⁴ Tungalanda vyani ku yantu aakatunena ukuti yatazumila muli Leza? Umwina umwi uwasimikila sana uku yantu aatakwata kuno yakapepa uku Asia walondolwile ukuti: “Umuntu kuno ukumwitu ndi walanda ukuti, ‘Ntazumila muli Leza,’ ala akulozya umukuti atazumila umu kupepa ya leza yano antu aingi aakaikala ukucifulo cino akaikalako yakapepa. Fwandi ilingi nkazumilizya ukuti ya leza aingi yapangwa sile na antu nupya yasi ya cumi. Ilingi nkawelenga Yelemiya 16:20 apakati: ‘Uzye antu yangaipangila ya leza? Awe, ndi yacisile cico, ale  lyene yatangaya ya leza ya cumi.’ Lyene nkauzya inti: ‘Uzye tungamanya uli ukuti wii a leza wa cumi nupya ataapangwa na antu?’ Nkakutika lino umuntu akulondolola, lyene nkawelenga Ezaya 41:23 apakati: ‘Vwangini calimwi tuvwe ivilacitika uku nkolelo, apakuti tumanye ndi cakuti mwemwe ya leza.’ Lyene nkalangilila vino Yeova wasoowela ivilacitika uku nkoleelo.”

15. I vyani vino tungasambilila kuli vino umwina uwa ku East Asia akacita?

¹⁵ Umwina uwa ku East Asia akacita ivilondelilepo lino akuswilila kuli yano wasimikiile. Walanzile ukuti: “Nkayanena vimwi ivya citiike pakuti yalole ukuti ukulondela ivyaya muli Baibo kwazipa, nkalanda pa mausoowelo alembwa muli Baibo afikiliziwe, na pa masunde aakatungulula ivintu vyonsi ivyayako. Lyene nkanena antu ukuti vyonsi vii vikalanga ukuti kwaya Kaumba uwa umi uwaya na mano. Ndi cakuti umuntu watandika ukwelenganya ukuti icacumi kufwile kwaya Leza, nkatandika ukumulanga vino Baibo ikalanda pali Yeova.”

16. Ukulingana na amazwi aya pa Ayebulai 11:6, u mulandu uno asambi yalinzile ukutailila Leza na Baibo, nupya tungacita uli pakuti tuyazwe ukuya nu utailo?

¹⁶ Ndi tukutungulula masambilila ya Baibo uku yantu aakulila kuno antu yakati kutaaya Leza, tulinzile ukutwalilila ukuyazwa ukuzumila ukuti Leza akuno waya. (Welengini Ayebulai 11:6.) Nupya tulinzile ukuyazwa ukutaila Baibo. Ivisambilizyo vimwi vingalondekwa ukuswilizyapo imiku iingi. Lyonsi lino tukuyasambilizya, cingazipa ukulanzyanya nu musambi pa usininkizyo wakuti Baibo Iizwi Lyakwe Leza. Limwi cingalondekwa ukulanzyanya panono pa mausoowelo alembwa muli Baibo aafikiliziwa, pali vino ikalungika muli vyakwe sayansi ni vyacitiike mpiti, na vino ikatwazwa muli vino tukacita cila wanda.

17. Uzye ivisuma ci ivingacitika ndi tukulanga ukutemwa uku yantu?

¹⁷ Tukaazwa antu ukuya asambi yakwe Klistu ndi tukulanga ukutemwa kuli aliyo, asi mulandu yazumila ukuti Leza akuno waya nanti foo. (1 Kol. 13:1) Lino tukuyasambilizya, uyo witu u wa kuyalanga ukuti Leza watutemwa nupya akalonda ukuti naswe tumutemwe. Cila mwaka, antu aatatemilwe ivya mapepo yakawatiziwa pano yasambilila ukutemwa Leza. Fwandi mwaelenganya ivisuma pa yantu amisango yonsi, mwalanga ukuti mwayatemwa nupya mwaikako sana mano. Mwakutika lino yakumunena vimwi. Mwaezya ukwiluka umulandu uno yakaelenganyizizya umu nzila imwi. Mwaleka yailolela imilimo inu isuma pakuti mungayasambilizya ukuya asambi yakwe Klistu.