Navilwe pa Dizemba 22, 1929, mu Noville, Umuzi unono umwaya mafamu 9 umupipi ni tauni lya Bastogne, umu Belgium. Naipakizyanga ukwikala pa famu na avyazi yane. Nemo nu mutowane Raymond cila wanda twakamanga umukaka uku ng’ombe nupya twaombangako nu mulimo wa kuzombola. Umu muzi witu antu yonsi yatemilwe ukwazwana.

Avyazi yane ya Emile alino na ya Alice, yali a Katolika inkonko. Yayanga uku mapepo cila mulungu. Nomba muli ya 1939, ya painiya ukufuma uku England izile umu muzi witu nupya yapeezile yatata magazini ino yamanga ukuti Consolation magazine ino ndakai yakaama ukuti zyukini. Vino yatata yabelenzile muli magazini wii vyalenzile iluke ukuti ci ali icumi nupya yatandike ukusambilila Baibo. Lino yatiile ukuya uku mapepo yano yakaama ukuti Mass, aina mupalamano yano yali ivyuza vyao, yatandike ukuyacuzya. Yapatikizyanga yatata ukuti yatwalilile ukupepa uku Katolika, nupya ukulanda pi ilyasi lii kwalenganga yapusana sana.

Nuvwanga sana uyi pali vino vyacitikilanga yatata. Cii calenzile impepe ipepo lino inalandapo pa kutandika muno nalenzile ukuti Leza aazwe yatata. Nuvwile ningo sana lino aina mupalamano yatiile ukucuzya yatata. Calenzile nsininkizye ukuti Yeova akauvwa “amapepo.”

Uteeko wa Nazi wazanzile impanga ya Belgium pa 10 Mei , 1940, cii calenzile ukuti antu aingi yutuke nu kufuma umu mpanga ii. Ulupwa lwitu lutukiile uku southern France. Insita zimwi twapitanga  umu ncende muno uzanzo ungatucitikila incende zii amuno asilika ya uteeko wa Germany alino nu a uteeko wa France yalwilanga.

Lino twizile ituswilila uku famu itu twazanyile ukuti yatwiila ivintu ivingi. Twazanyile sile simbwa witu, Bobbie. Vii ivyacitike vyalenzile ntandike ukwelenganya ukuti, ‘Umulandu cii uno kwayela inkondo nu ucuzi?’

Pa nsita kwene iya, Twaipakizyanga sana ndi cakuti twatandalilwa nu mwina Emile Schrantz, a uwali eluda nupya painiya. Umwina wii wandondolwelile ukuomvya Baibo umulandu uno kwayela ucuzi nu kwasuka mauzyo aingi yano nakweti pa umi. Nizile intemwa sana Yeova nu kusininkizya ukuti a Leza uwaya nu kutemwa.

Na lino inkondo itatala yasila, ulupwa lwitu lwaipakizyanga ukulolana na ina. Mu Ogasiti 1943, mwina José-Nicolas Minet wizile uku famu itu nu kulanda ilyasi. Uzizye ukuti, “aaweni akulonda ukubatiziwa?” Yatata, nani twimike makasa. Twabatiziwe umu kaluzi akanono akali umupipi na famu itu.

Mu December 1944 Asilika ina Germany yazanzile alwani yao umuku wakusyalikizyako umu nkondo ino yakaama ukuti Battle of the Bulge. Twikalanga umupipi nu ku ncende kuno yalwilanga, nupya twikazile umu muputule wa pansi umupipi nu mwezi onga. Uwanda umwi lino nafumile apanzi umu kupela ing’ombe ivyakulya, kwali icapulike nu konona umwikalanga ing’ombe. Umusilika umwi uwali umupipi wapunzile ati, “Lala pansi!” Nasimwilile kuli aliwe nu kulala pansi, nawe wanzwisile icisote uku mutwe pakuti ancingilile.

Lino inkondo yasizile, twakweti isyuko lyakulalolana na ina na ya nkazi ali mu cilongano icali umu Liège, ukwatalimfile ma kilomita 90 ukufuma kuno twikalanga. Lino papisile insita twizile itupanga kaliumba kanono umu Bastogne. Natandike ukuomba incito ya kupoka imisonko nupya nakweti syuko lya kusambilila masambililo yakwe uloya. Lyene nizile intandika ukuombela umwi ofesi lya uteeko wacikaya kuno nikalanga. Mu 1951 twakweti ukongano wa ciputulwa umu Bastogne. Umupipi na antu 100 aazanyilweko,  ukwikako na nkazi Elly Reuter uwaombesyanga umu mulimo wakwe upaniya. Nkazi Elly Reuter wapisile amakilomita 50 ni injinga pakuti aize azanwe umu kulongana. Patalengile twizile itutemwana nu kukobekelana. Pa nsita ii nkazi Elly ale yamwama ukwi sukulu lya Gilyadi uku United States. Yalembile aku maofesi yakalamba mu nsi yonsi kalata muno yalondolwile umulandu uno yali nu kufililwa ukuzanwa ukwi sukulu. Umwina Knorr, uwatungululanga antu yakwe Yeova, umu cikuuku walanzile ukuti wanda umwi yalazanwa ukwi sukulu capamwi naya iya. Twizile itutwalana umu Febuluwale 1953.

Umu mwaka kwene uu, nemo na ya Elly twazanyilwe uku ukongano wa New World Society Assembly uwayelile umu Yankee Stadium, mu New York. Kuku akuno twaloline nu mwina uwampeezile incito isuma nu kunena ukuti nkukile uku United States. Pa cisila ca kupepelapo, ya Elly nani twasolwilepo ukukana incito ii nu kuswilila uku Belgium ku kutungilila iumba ilinono umwali yakasimikila 10 umu Bastogne. Umu mwaka uwalondelilepo twizile itukwata umwana monsi wino twatemile ukuti Serge nupya twatemilwe sana. Ica ulanda icakuti lino papisile sile imyezi 7 Serge walwile nu kufwa. Twalondolwelile Yeova vino twayuvwanga, nupya upaalilo wakuti kulaya ukutuutuluka watukomelezyanga

Mu Okotoba 1961, nazanyile incito iya kuombako manda yamwi nupya cii cali nu kulenga naomba upainiya. Uwanda kwene uwa muomvi wa ku musambo waku Belgium wantumile foni. Wanguzizye ndi cakuti ningakwanisya ukuya umuomvi wa ciputulwa (wino ndakai tukati umwangalizi wa ciputulwa). Nuzizye ukuti: “Uzye tutanga tutandikilepo ukuomba upainiya lino tutatala twatandika ukuomba umulimo uu?” Nupya ina yanzumilizye. Pa cisila ca kuomba upainiya pa myezi 8, umu Sepetemba 1962 twatandike ukuomba umulimo wa kutandalila ivilongano.

Pa cisila ca kuomba umulimo wa kutandalila ivilongano pa myaka ili yatwamile ukuti tukaombela uku musambo wa ku Brussels. Twatandike ukuombela kuuku umu Okotoba 1964. Umulimo uu upya walenzile tukwate mapaalo aingi. Lino papisile insita inono ukufuma pano umwina Knorr watandalile umusambo witu umu 1965, nazungwike lino yansonsile ukuya umuomvi wa musambo. Lyene, nemo na ya Elly Yatwamile ukuti tukazanwe ukwi sukulu lya Gilyadi ilyalenga 41. Amazwi yano umwina Knorr walanzile imyaka 13 uku cisila yafikiliziwe. Lino twamazile isukulu, twaswilile uku musambo wa ku Belgium.

Pa myaka iingi nakwata isyuko lyakuomvya vino nasambille pali uloya uku kucingilila insambu zitu izya kupepa umu Europe alino nu ku mpanga zyuze. (Filipi 1:7) Ci calenga ndande na aomvi ya mu uteeko umu mpanga ukucila pali 55 muno yainda umulimo witu.Ukucila ukulalanda sana pali vino nasambilile pali uloya, naimanyisyanga ukuti “nene muntu wakwe Leza.” Lyonsi kwene napepanga  ukuti Yeova aantungulula nupya niusyanga ukuti “aliwe akatungulula imyenzo yakwe yakateeka, wakwe vino akatungulula uluzi nu kulutwala kuno atemilwe.”—Mapi. 21:1.

Ncili nkaiusya vino twalanzyanyizye nu wa mu cilye ca European Parliament. Pa miku ingi nalenganga ukuti indanda nawe, nupya wizile anzumilizya. Watiile, “namakupeela sile mamineti 5 nupya utalinzile ukucilapo.” Ninime nu kutandika ukupepa. Umonsi wii uvwile intete nu kunguzya vino nacitanga. Lino ninwile umutwe natiile, “inkutaizya Leza pano nawe kwene wewe muomvi wakwe.” Wanguzizye ati, “walozya mwii?” Namulangizye ilembo lyakwe Loma 13:4. Vino wali a Pulotesitanti, ilembelo lii lyamufisile pa mwenzo. Cii calenzile anzumilizye ukulanzyanya nawe pa mamineti 30, nupya ukulazyanya kuu kwazifile sana. Nupya umonsi wii walangizye ukuti wacindike umulimo witu.

Pa myaka iingi antu yakwe Yeova yalubulula imilandu ingi umu Europe pali vino aina Klisitu yasiika umu vya mu nsi, pa ana anono, pa misonko, alino na pali vyuze. Lyali isyuko sana ukuilolela vino Yeova watwazwanga ukucimvya. Ya Nte Yakwe Yeova yacimvya imilandu ukucila pali 140 umu cilye ca European Court of Human Rights.

Muli ya 1990, natandike ukuombela pamwi nu mwina Philip Brumley, uwa ku maofesi yakalamba mu nsi yonsi, alino nu mwina Valter Farneti, ukufuma uku Italy, twaombiile pamwi ukucingilila insambu zya mipepele izya ina umu Cuba, muno yainzile imilimo ikaombwa umu cilongano cakwe Leza. Nalemvile kalata kuma ofesi akaimililako impanga ya Cuba umu Belgium nupya yasoolwile uwa kulanzyanya nawe kulinganana na vino twalemvile. Lino twakomenkiine umuku wa kutandikilapo, twatandike ukumala intazi pali vino vyalenzile uteeko kuinda umulimo witu.

Pa cisila ca kupepa twalenzile ukuti tutume ama Baibo uku Cuba nupya yatuzumilizye ukutuma ama Baibo 500. Ma Baibo yafisile uku Cuba ukwaula icakupuvyanya icili consi nupya ma Baibo yapeezilwe uku ina cii calenzile tulole ukuti Yeova wapaalanga ukuombesya kwitu. Nupya twalenzile ukuti tungatuma ma Baibo na yauze 27,500. Nupya kwene yatuzumilizye. Ukwazwa aina na ya nkazi umu Cuba ukukwata ma Baibo kwalenzile inje ni nsansa.

Naya uku Cuba apa miku ingi ukukwazwilizya imilandu ikumile umulimo wakwe Leza. Lino nazwilizyangako napanzile ucuza usuma na aomvi ya mu uteeko aingi.

Umu 1994 lino kwali ukulwisyanya kwa mitundu umu Rwanda antu ukucila pali 1,000,000 yakomilwe. Pa antu yano yakomile pali na ina alino na ya nkazi. Fwandi lilyo kwene sile kwapanzilwe iumba lya ina apeelanga aina na ya nkazi vino yakulondekwa.

Lino twafisile uku Kigali umusumba ukalamba uwa mu Rwanda twazanyile ukuti yapikozile iviumba vya maofesi yakwe ya kasenula alino na muno yasungilanga impapulo. Tuvwile amalyasi aingi alandanga pali vino aina naya nkazi yakomilwe. Nupya tuvwile na malyasi alandanga pali vino aina na ya nkazi yalanganga ukutemwa. Wakwe, twaloline nu mwina umu Tutsi wino ulupwa lumwi ali ya Nte Yakwe Yeova aa Hutu yasunzile umu ciwina apa manda 28. Pa kulongana kuno twakweti umu Kigali twakomelizye aina na ya nkazi ukucila pali 900.

Lyene twizile ituya uku Zaire (Impanga ino ndakai yakama ukuti Democratic Republic of the Congo) umukulonda aina na ya nkazi afumile uku Rwanda ali umu nkambi zya mbutusi izyali umupipi nu musumba wa Goma. Tutayazanyile fwandi twapefile kuli Yeova ukuti atutungulule kuno yali. Lyene twaweni umwi akwiza, nupya twamuzizye ndi cakuti wamanyileko ya Nte Yakwe Yeova yamwi. Watile: “Nene Nte Wakwe Yeova. Ningatemwa ukumutwala kuli komiti ikasakamala aali mu uzanzo.” Pa cisila ca kulolana alino nu kukomelezyanya na ali muli komiti ikasakamala aali mu uzanzo twaloline ni mbutusi 1600 nupya twayakomelizye. Nupya twayabelengile kalata iyafumile ukwi Iumba Ilikatungulula. Aina na ya nkazi yuvwile ningo sana lino yuvwile amazwi akuti: “Tukamupepelako. Twamanya ukuti Yeova atalatala amwilile.” Amazwi yaa ali muli kalata uwafumile ukwi Iumba Ilikatungulula yali acumi. Pano ndakai antu uku cila pali 30,000 Umu Rwanda aa Nte Yakwe Yeova!

Pa cisila ca kwikala na mamane Elly pa myaka 58, wizile afwa umu 2011. Nanenyile Yeova vino na yuvwanga nupya wangazwile. Nupya ukunena antu api lyasi lisuma ilya Wene kwankomelezyanga.

Nanti icakuti indi ni myaka muli ya 90 ncili kaomba umulimo wa kusimikila cila mulungu. Nkauvwa ningo sana ukwazwilizyako muli Dipatimenti Ikalolekesya pa milandu apa musambo wa ku Belgium, ukusimikila aina na ya nkazi ivyancitikila, alino nu kukomelezya aina acance aya pa Betele.

Ipepo lino napefile kuli Yeova imyaka 84 iyatipitapo, lyali intandikilo isuma iyalenga mpalame sana kuli aliwe. Nkataizya sana pali vino Yeova akauvwa ma pepo yane.—Masa. 66:19. b