CIPANDE CA KUSAMBILILAMO 12
Uzye Mukalola Vino Zakaliya Waweni?
“Ku maka ya Mupasi wane.”—ZAKA. 4:6.
LWIMBO NA. 73 Twazwe Pakuti Tuye Asipe
VINO TUMASAMBILILAPO *
1. I visuma ci ivyali nu kucitikila Ayuda aali umu uzya?
AYUDA yali sana ni nsansa lino Umwene Kilusi uwa ku Pesya walesile ukuti Ayuda aali umu uzya pa myaka iingi yapita. Umwene umile imbila yakuti Ayuda yonsi yaswilile ukumwao ‘nu kuyakuula cipya cipya ing’anda ikulu yakwe Yeova Leza wa ina Izlaeli.’ (Ezila 1:1, 3) Cintu cii cayalenzile ukuya sana nu luzango. Pano lyene Ayuda yali nu kutandika nupya kwene ukupepa Leza wao umu mpanga ino wapeezile uku vikolwe vyao.
2. I cintu ci ica kutandikilapo cino Ayuda yacisile lino yaswilile uku Yelusalemu?
2 Mu 537 B.C.E., Ayuda yamwi aafumile umu uzya yafisile umu Yelusalemu, uwali umusumba ukalamba umu wene uwa uku kaeya uwa Yayuda. Lino papisile insita inono Ayuda yayo yatandike ukuomba umulimo wa pi tempele, nupya lino cafikanga umu 536 B.C.E., ala yamala mpiti ukupanga umufula.
3. Aaweni azunyanga Ayuda, nupya yayazunyanga uli?
3 Lelo lino Ayuda yayo aafumile umu uzya yatandike ukukuula itempele cipya cipya, yatandike ukuzunyiwa sana. “Lyene antu ayazingulwike iyatandika ivyakuyatoovola, ala yakuyoofya, pakuti yate ukukuula.” (Ezila 4:4) Ii yali intazi iipe ino Ayuda yakweti, nupya yayanga ikukulilako sile. Lyene umu 522 B.C.E., umwene Alitakisesi watandike ukuteeka aina Pesya. * Lino antu azunyanga Ayuda yaweni vivyo, yelenginye ukuti lyene casila yakwata isyuko ilya kulesya Ayuda umulimo wa kukuula, ukupitila umu kwikako masunde aali nu kulenga ukuti ivintu vyatalila Ayuda. (Masa. 94:20) Yalembiile umwene Alitakisesi kalata nu kumunena ukuti Ayuda yakulonda ukumupondokela. (Ezila 4:11-16) Umwene wataile ivya ufi vino yamulembiile nupya walesizye umulimo wa kukuula itempele cipya cipya. (Ezila 4:17-23) Na cii calenzilie ukuti Ayuda yate ukukuula itempele.—Ezila 4:24.
4. Uzye Yeova wacisile uli lino yalesizye Ayuda ukukuula cipya cipya itempele? (Ezaya 55:11)
4 Antu aatapepanga Yeova aikalanga umu mpanga iya alino na mawene ya ina Pesya, yalondesyanga ukulesya umulimo wa kukuula cipya cipya itempele. Lelo Yeova nawe walondanga ukuti Ayuda yamale umulimo wa kukuula itempele cipya cipya, nupya lyonsi akafikilizya vino akulonda ukucita. (Belengini Ezaya 55:11.) Wasonsile kasesema Zakaliya uwali umusipe, nupya wamulenzile ukulola ivilolwa 8 ivyali nu kukomelezya Ayuda. Ivilolwa vivyo vyazwilizye Ayuda ukusininkizya ukuti yatalondekwanga ukutiina aayakaanyanga nupya vyayazwilizye ukutwalilila ukuomba umulimo uno Yeova walondanga ukuti yaombe. Mu cilolwa icalenga 5, Zakaliya waweni ica kuteekapo inyali ni miti iili iya miolivi.
5. I vyani vino tumasambilila umu cipande cii?
5 Swensi kwene tukatoovoka insita zimwi. Fwandi tungakomeleziwa kuli vino Yeova wakomelizye aina Izlaeli ukupitila umu cilolwa icalenga 5 cino Zakaliya waweni. Ukuvwikisya icilolwa cii kungatwazwa ukutwalilila ukuombela Yeova na ucisinka na lino yakutuzunya, lino ivintu vyasenuka umu umi, na lino twafilwa ukuvwila utunguluzi umwi uno itupokelela.
LINO TUKUZUNYIWA
Cilolwa cino Zakaliya waweni umwali imiti ili iyafumyanga mafuta aakuomvya umu nyali 7 izyali pa ca kuteekapo inyali (Lolini palaglafu 6)
6. Uzye icilolwa icaya pali Zakaliya 4:1-3 umwali ica kuteekapo inyali ni miti iili iya miolivi, cazwilizye uli Ayuda ukuya asipe? (Lolini cikope icili pa nkupo.)
6 Belengini Zakaliya 4:1-3. Cilolwa umwali ica kuteekapo inyali ni miti iili iya miolivi cakomelizye Ayuda ukuya asipe usi mulandu nu kuzunyiwa. U mu nzila ci? Uzye imulola ukuti kwali ukwa kufumya mafuta aakuomvya umu nyali pa nsita ili yonsi? Mafuta aafumanga umu miti ya miolivi iili, yayanga umu ca kusungilamo mafuta, alino iyaya umu nyali 7 izyali pa ca kuteekapo inyali. Mafuta yayo yalenganga ukuti inyali zyatwalilila ukwaka insita zyonsi. Zakaliya uzizye ukuti: “Uzye ivintu vii vilozile mwi?” Lyene malaika uwimililangako Yeova wamwaswike ati: “Ivilacitika, asi ku maka ya vita ukulalenga vicitike, nanti asi ku maka yako foo, lelo vilacitika sile ku maka ya mupasi wane.” (Zaka. 4:4, 6) Mafuta aafumanga uku miti, imililangako umupasi wakwe Yeova uwa maka uukatwalilila ukuyako. Amaka yano ivita vya ina Pesya vyakweti yatalingine na maka yano umupasi wakwe Yeova wakwata. Pa mulandu wakuti Yeova wazwilizyanga aakuulanga itempele, yazizimizyanga ukuzunyiwa nupya yamaliliile umulimo wa kukuula. Yaa yali a mazwi ya kukomelezya sana! Ayuda yalondekwanga sile ukutaila Yeova nu kutwalilila ukuomba umulimo. Nupya vivyo kwene avino yacisile, nanti cakuti yayalesizye umulimo wa kukuula.
7. I vyani ivyacitike ivyazwilizye aakuulanga itempele?
7 Kwali vimwi ivyacitike ivyalenzile Ayuda yatwalilile ukukuula cipya cipya itempele. I vyani vivyo kwene? Mu 520 B.C.E., umwene Dalyusi uwa kutandikilako watandike ukuteeka umu Pesya. Umu mwaka wakwe ciili uwa kuteeka kwakwe, wazanyile ukuti vino yalesizye Ayuda umulimo wa kukuula vitali ivya mu masunde. Fwandi Dalyusi wazumilizye Ayuda ukumalila umulimo wa kukuula. (Ezila 6:1-3) Icintu cico cazungwisye sana antu, lelo kwali na vyuze kwene ivyacitike. Umwene wanenyile antu ukuti yate ukuzunya Ayuda, nu kuti yayapeeleko impiya ni vintu vyuze ivya kuomvya uku mulimo wa kukuula cipya cipya! (Ezila 6:7-12) Na cii calenzile ukuti Ayuda yamale umulimo wa kukuula cipya cipya itempele umu myaka ukucilako sile pali 4, kuli kuti umu 515 B.C.E.—Ezila 6:15.
Mwataila maka yakwe Yeova lino mukuzunyiwa (Lolini palaglafu 8)
8. U mulandu ci uno mungayela asipe usi mulandu nu kuzunyiwa?
8 Na ndakai kwene, ya kapepa yakwe Yeova aingi yakazunyiwa. Wakwe, yamwi yakaikala umu mpanga muno yalesya umulimo witu. Umu mpanga zizyo, insita zimwi yakanyepa aina nu kuyatwala kuli ya kateeka na kuli yamwene, na cii cikalenga ukuti aina iyasimikila uku yantu yayo. (Mate. 10:17, 18) Insita zimwi, nga kwaya uteeko uze cikalenga aina na ya nkazi iyakwata untungwa wa kuombela Yeova. Nanti kapingula uwaya nu mulinganya angapingula vimwi, ivingalenga ukuti aina na ya nkazi yakwate sana untungwa wa kuombela Yeova. Ya Nte yauze nayo yakazunyiwa umu nzila zyuze. Yakaila umu mpanga muno yakwata untungwa uwa kuombela Yeova, lelo yakazunyiwa na ya lupwa aakalondesya ukuyalesya ukuombela Leza wao. (Mate. 10:32-36) Insita izingi, ndi cakuti ya lupwa itu aakatuzunya yalola ukuti yatanga yatulesye ukuombela Yeova, yakata ukucita vivyo. Alino insita zimwi, antu aatuzunyanga sana, yakaiza iyaya aa Nte acincile sana. Nga mukuzunyiwa, mutaatoovoka! Lelo mwaya asipe. Mwakwata Yeova nu mupasi wakwe uwa muzilo uwa maka, fwandi mutatiina!
VINO TUNGACITA NGA IVINTU VYASENUKA
9. U mulandu ci uno Ayuda yamwi yatuvwiliile ningo lino umufula wi tempele ilipya wapanzilwe?
9 Lino umufula wi tempele ilipya wapanzilwe Ayuda yamwi aikolo yatandike ukulila. (Ezila 3:12) Yaweni vino itempele ilyali uku cisila lyali ilisuma nupya ilya lulumbi, fwandi yatandike ukwelenganya ukuti itempele lino yali nu kukuula cipya cipya litaali nu kuya ilisuma nupya ilya lulumbi wakwe lino Solomoni wakuuzile. (Hag. 2:2, 3) Yasosile sana pa mulandu wakuti yalinganyanga itempele lino yakuulanga kuli lino lyaliko mpiti. Cilolwa cino Zakaliya waweni cali nu kuyazwa ukuya ni nsansa nupya. U mu nzila ci?
10. Uzye amazwi yakwe malaika aya pali Zakaliya 4:8-10 yazwilizye uli Ayuda ukutandika ukuya ni nsansa nupya?
10 Belengini Zakaliya 4:8-10, NWT. Uzye malaika walozizye mwi lino walanzile ukuti Ayuda “yalaya nu luzango nu kulola umwando wa kupimilako umu minwe yakwe [musika wa Yayuda] Zelubabeli”? Umwando uwo waomviwanga pa kupima utali wa cintu alino nu kololoka. Mazwi yano malaika walanzile yazwilizye antu yakwe Leza ukumanya ukuti nanti cakuti yamwi yelenganyanga ukuti itempele lino yakuulanga cipya cipya litaali nu kuya ilisuma nupya ilicindame wakwe vino ilya pa kutandika lyali, itempele liili lyali nu kusila nu kuya ukulingana na vino Yeova walondanga ukuti liye. Vino Yeova wali nu kuya ni nsansa pa mulandu ni tempele liili, na Ayuda kwene yalondekwanga ukuya ni nsansa. Icacindime sana kuli Yeova, u kutandika ukumupepa umwi tempele lilya ukulingana na vino walondanga. Ndi cakuti Ayuda iika amano uku kupepa Yeova ukulingana na vino akalonda nu kuya ya cuza yakwe, yali nu kuya ni nsansa nupya.
Mwaya na melenganyo asuma lino ivintu vyasenuka (Lolini mapalaglafu 11-12) *
11. I ntazi ci zimwi zino ya kapepa yakwe Yeova yakakwata ndakai?
11 Sweingi tukakwata intazi lino ivintu vyasenuka. Yamwi aombela Yeova pa myaka iingi umu mulimo wa nsita yonsi uiyele, yapeelwa imilimo yuze. Yamwi nayo pa mulandu nu ukote, yata ukuomba imilimo ino yatemilwe sana. Caya sile ningo ukuvwa uyi ndi cakuti ivintu vivyo vyasenuka. Pa kutandika, limwi tungafilwa ukuvwikisya umulandu uno cayela vivyo nupya tungafilwa ukuvwila. Limwi tungaelenganya ukuti ivintu vyali ningo uku cisila. Nupya tungatoovoka nu kulaelenganya ukuti tutakulaombela sana Yeova. (Mapi. 24:10) Uzye icilolwa cino Zakaliya waweni cingatwazwa uli ukulaombela Yeova apapezile amaka itu?
12. Uzye icilolwa cino Zakaliya waweni cingatwazwa uli ukutwalilila ukuya ni nsansa na lino ivintu vyasenuka?
12 Tungatwalilila ukuya ni nsansa na lino ivintu vyasenuka, nga tukulola ivintu wakwe vino Yeova akavilola. Yeova akuomba ivintu ivingi sana ndakai, nupya twakwata isyuko lya kuombela pamwi nawe. (1 Kol. 3:9) Imilimo ino tukaomba ingasenuka, lelo Yeova alatwalilila ukututemwa. Fwandi ndi cakuti vimwi vyasenuka ivyativitukuma sana, tutalinzile ukulaelenganya sana pali vino ivilenga ukuti kuye ukusenuka kuko. Kucila ukulaluuka sana vino ivintu vyali uku cisila, tulinzile ukulapepa sana kuli Leza pakuti atwazwe twatwalilila ukuya ni nsansa. (Kasa. 7:10) Acino, mutaika sana amano kuli vino mutanga mukwanisye ukuomba pa nsita iyo, lelo mwaika mano kuli vino mungakwanisya. Ku cilolwa cino Zakaliya waweni, tukusambililako umulandu uno cacindamila ukuya na melenganyo asuma. Kucita vivyo kulalenga ukuti tukatwalilile ukuya nu luzango nu kuya acisinka na lino ivintu vyasenuka.
LINO CIKUTALA UKULONDELA UTUNGULUZI
13. U mulandu ci uno aina Izlaeli yamwi yelenganyizizyanga ukuti citaali ningo ukutandika ukukuula itempele cipya cipya?
13 Ayuda yayalesizye umulimo wa kukuula itempele cipya cipya. Lelo aonsi asonsilwe ukuti yayatungulula, kuli kuli kuti Simapepo Mukulu Yesuwa (Yoswa) na Musika Zelubabeli, yatandike “ukukuula nupya ing’anda ikulu yakwe Leza.” (Ezila 5:1, 2) Ayuda yamwi yafwile yelenganyanga ukuti citaali ningo ukucita vivyo. Yamanyile ukuti alwani yao yali nu kumanya ukuti iyatandika ukukuula, nupya yali nu kwezya apapezile amaka yao pakuti sile yalesye umulimo uwa kukuula. Aonsi yaa aatungululanga, kuli kuti Yoswa na Zelubabeli, yalondekwanga ukusininkizya ukuti Yeova wayazwanga. Nupya wayazwile. U mu nzila ci?
14. Kulinganga na Zakaliya 4:12, 14, usininkizyo ci uno Simapepo Mukulu Yoswa na Musika Zelubabeli yapokeliile?
14 Belengini Zakaliya 4:12, 14. Umu cilolwa cino zakaliya waweni, malaika wanenyile kasesema wakwe Leza ukuti imiti iili iya miolivi imililangako ‘antu yaili apakwe,’ kuli kuti Yoswa na Zelubabeli. Malaika walanzile ukuti antu yaya yaili yapatulwa ukuti yaombela Yeova umwineco wa nsi. Lyali isyuko sana ukuombako umulimo uwo! Nupya Yeova wayataile. Fwandi aina Izaeli yalondekwanga ukutaila vyonsi vino aonsi yaya yali nu kuyanena ukucita, pano ali yano Leza waomvyanga pa kuyatungulula.
15. Tungalanga uli ukuti twacindika utunguluzi wakwe Yeova uwaya umwi Izwi lyakwe?
15 Inzila yonga ino Yeova akatungulwilamo antu yakwe ndakai, u kuomvya Izwi Lyakwe Baibo. Umwi buku lilyo ilya muzilo watunena inzila ino akalonda ukuti twamupepelamo. Tungalanga uli ukuti twacindika utunguluzi uwaya umwi Izwi Lyakwe Leza? Tungacita vivyo ukupitila umu kupatulako insita iya kulibelenga nu kuvwikisya ivyayamo. Mulinzile ukuyuzya ukuti: ‘Lino nkubelenga Baibo nanti impapulo zitu zyuze, uzye nkatala inimilila nu kwelenganya pali vino nkubelenga? Uzye nkalondelezya pa vintu vimwi ivya muli Baibo “ivyatala ukuvwa”? Nanti limwi nkabelengamo sile zuwa zuwa?’ (2 Pet. 3:16) Ndi cakuti tukukwatako insita iya kwelenganya pali vino Yeova akatusambilizya, cilatwazwa ukutwalilila ukulondela utunguluzi wakwe nu kumaliila umulimo witu uwa kusimikila.—1 Tim. 4:15, 16.
Mwataila utunguluzi ukafuma uku “umuomvi mutailwe nupya uwa mano” (Lolini palaglafu 16) *
16. I cani cingatwazwa ukulondela utunguluzi ukafuma uku “umuomvi mutailwe nupwa uwa mano” nanti cakuti tutuvwikisye utunguluzi uwo?
16 Inzila yuze ino Yeova akatutungulwilamo, u kuomvya “umuomvi mutailwe nupwa uwa mano.” (Mate. 24:45) Insita zimwi cingatutalila ukuvwikisya utunguluzi ukafuma uku muomvi mutailwe. Wakwe, limwi yangatunena ukuipekanya uku mazanzo yamwi akaiponela yano tukwelenganya ukuti yatanga yacitike uku ncende kuno tukaikala. Nanti limwi tungaelenganya ukuti umuomvi mutailwe akukomya sana ivintu lino kuli ulwalwe uwipisye. Tulinzile ukucita uli nga twapokelela utunguluzi uno tukulola ukuti utanga uombe? Tulinzile ukwelenganya pa visuma ivyacitikile aina Izlaeli pa mulandu nu kulondela utunguluzi wakwe Yoswa na Zelubabeli. Nupya tulinzile nu kwelenganya pa malyasi yauze yano tukabelenga muli Baibo. Insita zimwi antu yakwe Leza yapokelelanga utunguluzi uno antu yalolanga ukuti utanga uombe, lelo utunguluzi kwene uwo, u wayazwanga ukupusuka.—Yakapi. 7:7; 8:10.
MWALOLA VINO ZAKALIYA WAWENI
17. Uzye icilolwa umwali ica kuteekapo inyali ni miti iili iya miolivi cazwilizye uli Ayuda?
17 Icilolwa cino Zakaliya waweni icalenga 5 limwi cali iciipi, lelo cazwilizye Ayuda ukulaelenganya ivisuma pa mulimo uno yakweti na pa kupepa Yeova. Nupya lino yacitanga ukulingana na vino Zakaliya waweni yayuvwanga ukuti Yeova wayatemilwe, wayazwanga, nu kuyatungulula. Yeova wayazwile ukuomvya umupasi wakwe uwa maka, ukutwalilila ukuomba umulimo nu kuya ni nsansa nupya.—Ezila 6:16.
18. Uzye icilolwa cino Zakaliya waweni cingatwazwa uli?
18 Cilolwa cino Zakaliya waweni umwali ica kuteekapo inyali ni miti iili iya miolivi cingatwazwa sana umu umi witu. Wakwe vino itusambilila, cilolwa cii cingatwazwa ukuya na maka lino tukuzunyiwa, cingatwazwa ukuya nu luzango lino ivintu vyasenuka, nupya cingatwazwa ukuya na utailo ungatwazwa ukulondela utunguluzi nanti cakuti tutuvwikisye utunguluzi uwo. I vyani vino mungacita nga mwakwata intazi umu umi? Ca nkoleelo, mwalola vino Zakaliya waweni, kuli kuti ukusininkizya ukuti Yeova akasakamala antu yakwe. Lyene, mwaomvya vino mwalola, ukupitila umu kutaila Yeova nu kumupepa nu mwenzo winu onsi. (Mate. 22:37) Nga mwacita vivyo, Yeova alamwazwa ukutwalilila ukumuombela nu luzango manda pe.—Kolo. 1:10, 11.
LWIMBO NA. 7 Yeova Ali Maka Itu
^ pala. 5 Yeova walenzile ukuti kasesema Zakaliya alole ivilolwa ivingi ivya kuzungusya. Vino Zakaliya waweni vyamwazwilizye alino nu kwazwa antu yakwe Yeova ukuzizimizya intazi zino yakweti pa kuwezya ukupepa kwa cumi. Nupya ivilolwa vivyo vingatwazwa ukutwalilila ukuombela Yeova na ucisinka usi mulandu ni ntazi zino tungakwata. Mu cipande cii tumalanda pa masambililo acindame yano tungasambilila uku cilolwa conga cino Zakaliya waweni, umwali ica kuteekapo inyali alino ni miti ya miolivi iili.
^ pala. 3 Lino papisile imyaka iingi, umu manda yakwe Neemiya, umwene muze uwi zina lyakuti Alitakisesi wizile aya sana ni cikuuku uku Yayuda.
^ pala. 60 ULONDOLOZI WA CIKOPE: Umwina walola ukuti alinzile ukusenuka ukulingana na vino ivintu vili umu umi wakwe pa mulandu nu ukote alino nu kulwalilila.
^ pala. 62 ULONDOLOZI WA CIKOPE: Nkazi akwelenganya pali vino Yeova akutungilila “umuomvi mutailwe nupya uwa mano” wakwe vino wacisile kuli Yoswa na Zelubabeli.
