1. U kucelula ci kuno umutumwa Paulo wacelwile Aina Klistu yauze? (Lolini cikope cakutandikilako.)

UMUTUMWA Paulo walembiile Aina Klistu aku Kolose kalata ala ali umu cifungo umu Loma umu myaka yakwe ya 60 ukufika uku 61. Wayalondolwelile umulandu uno yalondekwanga ‘kuvwikisya vino umupasi wa muzilo ukapeela.’ (Kolo. 1:9) Paulo nupya watiile: “Nkumunena, lyene, mutaleka umuntu umwi amutumpoke na mazwi antumpu, nanti angala yanguvwika kuya acumi. Mutaleka umuntu nanti umwi amutumpike na mazwi auwelewele. Mazwi yao yangaloleka kuya amano, lelo kusambilizya kwao ukwa misango ya vintu vyamu nsi visi vya pali Klistu.” (Kolo. 2:4, 8) Paulo nupya watwalilile ukulondolola umulandu uno ivintu vimwi ivyamanyikwa sana vyaipila nu mulandu uno antu aingi yavitemelwa. Ivintu vii vingalenga antu yauvwa kwati yakwata sana mano nanti yacindama ukuluta yauze. Kalata wiya walembiilwe ukukwazwa aina ukukana imyelenganyizizye ya antu amu nsi ni vicitwa iviipe.—Kolo. 2:16, 17, 23.

2. U mulandu ci uno tumasambililila pa vintu ivikulangilila imyelenganyizizye ya muno nsi?

² Antu akaelenganya wakwe vino antu a mu nsi yakaelenganya yasiuvwila ivisinte vyakwe Yeova, nupya ndi tutacenjile imyelenganyizizye  yao ingalenga utailo witu ukutonta. Swensi kwene ndakai tukaumvwa kuli vino amu nsi yakaelenganya. Tukauvwa vii pa ma TV, pa intaneti, uku ncito nanti uku sukulu. Mu cipande cii tumalanda pali vino tungataaluka imyelenganyizizye iyo pakuti itavulunganya amelenganyo itu. Tumasambilila pa vintu 5 ivikulangilila imyelenganyizizye ya antu amu nsi na vino tungacita pa kukana imyelenganyizizye iyo.

3. I vyani vino antu aingi yatemwa ukulanda, nupya u mulandu ci?

³ “Ningaya umuntu umusuma nanti icakuti ntazumiile muli Leza.” Ndakai umu mpanga izingi antu aingi avino yakalanda vivyo kwene. Antu yayo yakalanda vivyo pano ala yatelenganyapo sana ndi cakuti Leza akuno waya, nomba yakaipakizya ukuya nu utungwa wakuicitila vino yakulonda. (Welengini Masamu 10:4.) Yauze yakaelenganya ukuti ndi yalanda ukuti, “ningaya ni miyele isuma nanti ntazumiile muli Leza” yakaloleka acenjele sana.

4. I vyani vino tungalanzyanya nu muntu uwazumila ukuti kutaaya Kaumba?

⁴ Uzye caya sile ningo ukulanda ukuti kutaya Kaumba wakwe vino asi ya kapepa yakalanda? Antu yamwi yakavulunganyiziwa ndi cakuti yelenganya sana pali vyakwe sayansi pa kulonda ukumanya ndi cakuti Kaumba akuno waya. Nomba icasuko ukwi uzyo lilyo icanguke sana. Ndi cakuti ing’anda ikalondekwa uwa kukuula pakuti iyeko, fwandi ivya umi navyo kuli uwalenzile viyeko. Nupya insande sande zyapangwa umu kuzungusya ukucila ni ng’anda ili yonsi pano zyene zingacita ivintu vino ing’anda itange icite nanti ukupanga. Insande sande zingasunga ivyeo nu kuvituma uku nsande sande izipya pakuti zipangike umu cintu wakwe vivi kwene vino zyene zyaya. A weni wapanzile insande sande na maka yakucita vivyo? Baibo ikati: “Cila ng’anda ikakuulwa nu muntu umwi, nga Leza aliwe uwakuula vintu vyonsi.”—Ayeb. 3:4.

5. I vyani vino tungalanda pa myelenganyizizye yakuti tungamanya ivintu ivisuma ukwaula ukuzumila muli Leza?

⁵ I vyani vino tungalanda pa myelenganyizizye yakuti tungamanya ivintu ivisuma ukwaula ukuzumila muli Leza? I cacumi ukuti Izwi Lyakwe Leza likalanda ukuti antu atazumila muli Leza yangakwata imiyele isuma. (Loma 2:14, 15) Limwi antu yayo yakacindika avyazi yao nupya yayatemwa. Nomba ndi cakuti yakakana ukulondela imiyele ino Yeova akalonda, cingalenga yapingulepo ukucita ivintu vimwi viipe. (Eza. 33:22) Antu aingi acenjele yasuka yazumila ukuti pakuti intazi zyonsi izyaya umu nsi zikasile tukalondekwa uwazwilizyo ukufuma kuli Leza. (Welengini Yelemiya 10:23.) Fwandi tutalinzile ukwelenganya ukuti umuntu angamanya ivintu ivisuma ukwaula ukuzumila muli Leza nu kulondela vino akalonda twacita.—Masa. 146:3.

6. Uzye antu aingi yakalola uli imipepele?

⁶ “Ungaya ni nsansa nanti icakuti utakweti ukwa kupepa.” Antu aingi umu nsi yakaelenganya ukuti ukupepa kukauvwisya ukasu nupya kutaya ivyayamo. Yauze yatatemwa imipepele ikalenga antu ukutaluka kuli Leza lino yakuyasambilizya pa moto wa pe, iikapatikizya antu ukupeela impiya, nanti ukutungilila ivikanza vya miteekele. Ali mulandu uno antu aingi ndakai yakaelenganyizizya ukuti yangaya ni nsansa ndi cakuti yatakweti ukwakupepa. Antu yayo limwi yangati, “Natemwa ukulanda pali Leza, nomba nsilonda ukulaya umu kupepa ukuli konsi.”

7. Uzye ukupepa kwa cumi kukaleta uli insansa?

⁷ Uzye i cacumi muntu angaya ni nsansa ngi cakuti atakweti ukwakupepa? Ee umuntu angaya ni nsansa ukwaula ukulapepa umu mipepele ya ufi, nomba umuntu atange aye ni nsansa ngi cakuti asi cuza wakwe Yeova, ‘Leza wa nsansa.’ (1 Tim. 1:11) Vyonsi vino Leza akacita vikaazwa yauze. Aomvi yakwe yaya ni nsansa pano iika  sana amano uku kwazwa yauze. (Mili. 20:35) Elenganyini pali vino ukupepa kwa cumi kukalenga ulupwa ukuya ni nsansa. Ukupepa kwa cumi kukatusambilizya ukuti tulinzile ukucindika ya witu, ukulola imilapo itu iya cupo ukuti ya muzilo, ukutaluka ucende, ukukuzya ningo ana, alino nu kuya nu kutemwa kwa cumi. Na ci cikalenga ukuti antu yalemane nu kuya ni nsansa umu cilongano nu mwi uvi lyonsi ukuzinguluka insi yonsi.—Welengini Ezaya 65:13, 14.

8. Uzye tungaomvya uli ilembelo lyakwe Mateo 5:3 pakuti tuvwikisye iuzyo lyakuti, i vyani vikalenga antu ukuya ni nsansa?

⁸ Nomba uzye umuntu angaya ni nsansa ukwaula ukuombela Leza? Elenganyini pa cuzyo ci, i vyani vikalenga antu ukuya ni nsansa? Yamwi yakaipakizya incito ino yakaomba, ivyangalo, nanti vino yatemwa ukucita. Yauze yakaipakizya ukusakamala ulupwa nanti ivyuza. Vyonsi vivyo vikalenga umwi ukuya ni nsansa, nomba umi witu kwaya vino ukalondekwa pakuti umuntu aye ni nsansa zya pe. Swe yantu twapusanako, swemo tungamanya Kaumba witu nu kumuombela. Twaumbwa umu nzila ya kuti ndi twacita vivyo tukaya ni nsansa. (Welengini Mateo 5:3.) Ya kapepa ya cumi yakaya ni nsansa nga yakongana pamwi umu kupepa Yeova. (Masa. 133:1) Nupya yakaipakizya ukulemenkana na ina na ya nkazi umu nsi yonsi, imikalile isuma, alino nu upaalilo wao uno yakwata.

9. (a) I vyani vino antu amu nsi yakaelenganya pa kupanga icupo? (b) U mulandu ci uno Izwi Lyakwe Leza lyakanyizya ukupanga icupo lino umwi atatala watwalwa nanti ukutwala?

⁹ “I cani caipa umu kupanga icupo lino utatala watwalwa nanti ukutwala?” Antu yamwi yangatunena yati: “Umi ukalondekwa ukuipakizya. Umulandu ci uno yakalesezya ukupanga icupo lino umuntu atatala watwala nanti ukutwalwa?” Ukulanda ukuti Umwina Klistu angaacita ulalelale iciipe. U mulandu ci? Pano Izwi Lyakwe Leza lyakanya ulalelale. * (Welengini 1 Tesalonika 4:3-8.) Yeova wakwata insambu zya kutupangila masunde pano aliwe watuumba. Isunde lyakwe Leza lyazumilizya sile umonsi nu mwanaci atwalana ukupanga icupo pano ali mulandu onga uno kwaela icupo. Leza watupeela masunde pano watutemwa. Masunde yayo yakatwazwa. Amu ndupwa aakalondela masunde yayo yakatemwana, yakacindikana, nupya yakacingililwa. Leza alafulula yonsi amanya masunde yakwe lelo asiuvwila masunde yayo.—Ayeb. 13:4.

10. Uzye Umwina Klistu angacita uli pakuti ataaluke uku ulalelale?

¹⁰ Izwi Lyakwe Leza likatusambilizya vino tungataluka uku ulalelale. Cicindame sana cino tungacita ukuikanya mu milolele ya vintu. Yesu watiile: “Lelo nemo namunena nati wino wensi uwalolekesya umwanaci nu kumukumbwa, wene ala walongozya nawe mu mwenzo. Linso lyako lilunji ndi lyakulenga ukwifya, litonkole nu kulisumba.” (Mate. 5:28, 29) Fwandi Mwina Klistu alinzile kutaluka uku kutamba vikope vya uzelele, nu kuvwa uku nyimbo umwaya amazwi akalanda pa miyele iipe. Umutumwa Paulo walembiile Aina Klistu yauze ukuti: “Mutaleka mili inu yamutungulula. Mulinzile kukoma vilondwa viipe vya mwili vino vikuomba munomuli, wakwe vii, kulongozya.” (Kolo. 3:5) Nupya tulinzile nu kuikanya muli vino tukaelenganyapo nu kulandapo.—Efes. 5:3-5.

11. Umulandu ci uno tukalondela ukuomba incito isuma?

¹¹ “Ukuomba incito isuma u kukalenga umuntu ukuya ni nsansa.” Antu yakatukomelezya ukwimika  uyo wa kutandika ukuomba incito iya mu uteeko. Nupya yakalonda twaomba incito iyakutulenga ukuya na maka, ukulumbuka nu kutuletela sana impiya. Pa mulandu wakuti antu aingi umu nsi ii imika amauyo ya kuomba incito isuma, fwandi nu Mwina Klistu kwene angalonda ukucita vivyo kwene.

12. Uzye ukuomba incito iyapapela kukaleeta insansa?

¹² Uzye i cacumi umuntu angaya ni nsansa ndi cakuti akuomba incito ingalenga akwate sana amaka nanti alumbuke? Awe foo. Iusyini ukuti Satana walondanga ukuya sana na maka nu kulumbuka, pa mulandu wakuti watwalilile ukukumbwa, wakweti vino walondanga, nomba ataya ni nsansa, wasoka. (Mate. 4:8, 9; Umbw. 12:12) Insansa izikafuma umu kwazwilizya yauze ukusambilila pa mano yakwe Leza pakuti yakakwate umi wa pe zyacila pali zino tungazana ndi tukuomba incito iyapapela. Nomba umu nsi ii antu yatemwa sana ukucimvyanya. Na ci cikalenga antu ukulwisya ukucila yauze, kuya nu uzuwa, lyene cikalenga ciye “icasilesile.”—Kasa. 4:4.

13. (a) Uzye tulinzile ukulola uli incito zya muno nsi? (b) Ukulingana na kalata wino Paulo walembiile aina Tesalonika, i cani icamuletiile sana insansa?

¹³ I cacumi tulinzile ukuomba incito ingatwazwa ukukala ivikulondekwa, nupya citaipa ukuomba incito ino tukuipakizya. Nomba incito ino tukaomba italinzile ukuya ali cintu cicindame sana umu umi witu. Yesu watiile: “Pasi umuntu angaombela aene yaili; pano angapata wenga nu kutemwa umuze, nupya angayela wenga nu kusula umuze. Mutangaombela Leza nga ni vyuma.” (Mate. 6:24) Ndi cakuti twika sana mano uku kuombela Yeova nu kusambilizya yauze api Izwi lyakwe, tulaya sana ni nsansa. Ivya musango uwo vyacitikile umutumwa Paulo. Lino wali umwance wasambiliile umulimo ucindame sana, nomba wizile aya sana ni nsansa lino wizile atandika ukuomba umulimo wa kupanga asambi nu kulola vino antu yatemwanga ukuvwa ilandwe lyakwe Leza alino nu kusenuka iyatandika ukucita ivisuma. (Welengini 1 Tesalonika 2:13, 19, 20.) Kutaaya umulimo uze ukaleta insansa wakwe vii.

14. U mulandu ci uno ukulanda ukuti umuntu angamala intazi zyakwe umwineco kukauvwika kwati ukwacumi?

¹⁴ “Antunze yangamala intazi zyao aineco.” Imyelenganizizye ii iya untunze ingauvwika isuma ku antu aingi. U mulandu ci? Ngi myelenganyizizye ii yali iya cumi, cingapiliula ukuti tusilondekwa ukulatungululwa na Leza nu kuti  tungacita sile vino tukulonda sweineco. Na cuze, ukulanda ukuti umuntu angaimalila intazi zyakwe umweneco kungaloleka ukuya ukwa cumi pano yamwi aasambilila sana yalanda ukuti inkondo, unkalwe, malwale alino nu upiina vikuya vikucepa. Lipoti imwi yatile: “Umulandu uno antunze yayelako ningo ndakai apa mulandu wa kuti yakalonda insii iye ningo.” Uzye icacumi ukulanda vivyo kukalangilila ukuti umuntu angamala intazi izyamucuzya pa nsita itali? Pakuti twasuke icuzyo cii lekini tusambilile sana pa ntazi zizyo.

15. I visinka ci ivikulangilila ukuti intazi umu nsi zikuvulilako sile?

¹⁵ Inkondo: Inkondo ziili zya nsi zyakomile antu 60 milyoni nanti ukucilapo. Ukufuma pano Inkondo ya Nsi Yonsi yakwe ciili yasilile antu yavilwa ukuta inkondo. Muli ya 2015, impendwa ya antu yano yapatikizya ukufuma umu amang’anda yao nanti ukuyazunya yakuula ukufika kuli 65 milyoni. Cazanyilwe ukuti antu 12.4 milyoni yayapatikizye ukufuma umu mang’anda yao umu 2015 sile. Upondo: Nanti icakuti upondo umwi ukuya ukucepako sile umu ncende zimwi, upondo uze uli wa upupu wa pa intaneti, unkalwe wa pa ng’anda, nu unkalwe sile uli onsi wasyala, ukuya ukuvulilako sile. Nupya antu aingi ndakai yazumila ukuti amafisakanwa nayo yati yavula sana. Antu yavilwa ukufumyapo upondo onsi uwo. Malwala: Antu yakwanisya ukuzana imilembo yakupozezya malwala yamwi. Nomba lipoti umwi uwa mu 2013 walanzile ukuti yazana ukuti cila mwaka antu 9 milyoni atatala yafisya imyaka 60 yakafwa pa mulandu nu ulwale wa ku mwenzo, situloko, kansa, ulwale ungalenga umuntu atafuuta ningo, nanti ulwale wakwe syuga. Upiina: Ukulingana na lipoti ino Banki ya nsi yalanzile, impendwa ya antu akucula sana umu Africa sile yakula ukucila vino yaali umu 1990, umu mwaka uuwa yali 280 milyoni lelo ukufuma lilyo ukufika umu 2012 yaya 330 milyoni.

16. (a) U mulandu ci uno Uwene Wakwe Leza u ngasisyapo sile intazi? (b) A mapaalo ci yano Ezaya na kalemba wa masamu yasoowile?

¹⁶ Ndakai utuungwe twa mpiya nu twa mauteeko tukatungululwa na antu aya na ukaitemwe. Antu yayo yatange yamale inkondo, upondo, malwala, nu upina kano sile Uwene wakwe Leza uungasisyapo. Elenganyini pali vino Yeova alacitila antunze. Inkondo: Uwene Wakwe Leza ulasisyapo vyonsi ivikalenga kuye inkondo, vili wakwe ukaitemwe, mafisakanwa, antu atemwa impanga zyao sile, imipepele ya ufi, alino na Satana kwene. (Masa. 46:8, 9) Upondo: Uwene Wakwe Leza watandika mpiti ukusambilizya antu aingi ukuya nu kutemwa alino nu kutailana vino kusi uteeko uze ungacita. (Eza. 11:9) Malwala: Yeova alapolelela antu yakwe, pano alayapeela umi usuma. (Eza. 35:5, 6) Upiina: Yeova alasisyapo upiina nu kulenga antu yonsi yakaye nu umi usuma nu kuya ya cuza yakwe, vi vyonsi vyacila na pakukwata ivyuma pano vyene vitange vituletele insansa.—Masa. 72:12, 13.

17. Mungacita uli pa kukana imyelenganyizizye ya antu amu nsi?

¹⁷ Ndi cakuti muvwa umuntu umwi akulanda pa myelenganyizizye ya mu nsi ingatonsya utailo winu, mwalondelezya umwi Izwi Lyakwe Leza pakuti mumanye vino likalanda pi lyasi lilyo nu kulanzyanya nu muntu wiyo asipepa. Elenganyini pa mulandu ungalenga icintu cico ukuloleka icisuma, umulandu uno cipila ukwelenganyapo, na vino mungacita pa kukana imyelenganyizizye iyo. Mu cumi cumi swensi kwene tungaicingilila uku myelenganyizizye ya antu amu nsi ndi cakuti tukulondela vino umutumwa Paulo wanenyile amu cilongano ca mu Kolose ukuti: “Muye na mano mu mikalile inu lino muli pakasi ka antu atataila . . . Mulinzile kumanya musango uno mungaasukilamo umuntu ali wensi.”—Kolo. 4:5, 6.