1. I vyani vino Leza watukomelezya ukucita?

UKUTEMWA kwa cumi kwacindama sana kuli Yeova. (Ose. 6:6) Akalonda naswe kwene twalola ukuti ukutemwa kwa cumi kwacindama. Leza watukomelezya ukuti tulinzile ukutemwa imiyele ii iya kutemwa kwa cumi. Nomba lino tutatala twacita vivyo, tulinzile ukumanya vino ukutemwa kwa cumi kukapiliula.

2. Uzye ukutemwa kwa cumi kukapiliula cani?

² Uzye ukutemwa kwa cumi kukapiliula cani? Muli Baibo wakuti Amazwi Yakwe Leza, mazwi yakuti “kutemwa kwa cumi” yasenulwa ukuti “uluse”, “kutemwa kwa manda pe”, “amizu”, “ukutemwa kwa muntaputuka”, “kutemwa kukulu” na mazwi yauze. Umuntu uwaya nu kutemwa kwa cumi akatwalilila ukutemwa umuntu muze nu kutwalilila ukuya uwa cisinka uku muntu wiyo. Mazwi yaa ilingi yakaomviwa nga yakulanda pa kutemwa kuno Leza akalanga uku antunze, nomba yakaomviwa nu ku kutemwa kuno antu yakalanga kuli cila muntu. Yeova ali wino tungakolanya sana ukulanga ukutemwa kwa cumi. Umu cipande cii, tumasambilila pali vino Yeova akalanga ukutemwa kwa cumi uku yantu. Umu cipande icilondelilepo, tulasambilila pali vino swe yaomvi yakwe Leza tungamukolanya ukulanga ukutemwa kwa cumi kuli cila muntu.

3. I vyani vino Yeoa wanenyile Mose pali aliwe?

³ Patalengiile ukufuma pano aina Izlaeli yafumiile umu Ejipti, Yeova wanenyile Mose vimwi api zina lyakwe na pa miyele yakwe. Watiile: ‘Nene Yeova, Yeova, Leza wa luse na mizu, asisoka zuwa, uwazula nu kutemwa kwa manda pe, uwatailwa  na antu yakwe. Ndatwalilila kutemwa kwane ku antu mazimbi amu mazimbi ku nkulo zyonsi nu kwelela ukakasi wao, uyi wao, na maifyo yao.’ (Kufu. 34:6, 7) Yeova waomvizye amazwi yaa asuma ukunena Mose icintu cimwi iciiyele pa miyele yakwe iya kutemwa kwa cumi. I cintu ci cico?

4-5. (a) Uzye Yeova wailondolola uli? (b) A mauzyo ci yano tumaasuka?

⁴ Yeova atailondolwile sile ukuti waya nu kutemwa kwa manda pe, lelo watiile “wazuula nu kutemwa kwa manda pe.” Ndi cakuti Baibo yalanda pa kutemwa kwa cumi, ikalozya sile kuli Yeova asi ku yantu. Fwandi icilinga vino Yeova wailondolola muli Baibo umu nzila ii. Ukwaula nu kutwisika twalola ukuti ukutemwa kwa cumi kwacindama sana kuli aliwe. Ali mulandu uno Umwene Devedi walandile ati: “We Yawe [nanti Yeova], ala uluse [kutemwa kwa cumi] lwako lwafika nu mupela, umwiyulu nu ufumacumi wako wandatila nu mu makumbi. Iye mwe, vino uluse lwako lwazipa we Leza! Ana ya antu yakauwa umu cisao ca mapa yako.” (Masa. 36:5, 7) Wakwe Devedi, uzye naswe tukataizya pa kutemwa kwa cumi kwakwe Leza?

⁵ Pakuti tumanye ningo vino ukutemwa kwa cumi kukapiliula, lekini tulande pa mauzyo yaa yaili: Akuli yaweni kuno Yeova akalanga ukutemwa ukwa cumi? Nupya uzye ukutemwa kwa cumi kuno Yeova akatulanga kukatwazwa uli?

6. Uzye Yeova akalanga ukutemwa ukwa cumi kuli yaweni?

⁶ Akuli yaweni kuno Yeova akalanga ukutemwa ukwa cumi? Baibo yatunena pa vintu ivingi vino tungatemwa, wakwe, “manyika,” ‘uwengwa nu kuipakizya,’ “malango [nanti ukusundwa],” “ukumanya,” “mano” alino na vyuze. (2 Mila. 26:10; Mapi. 12:1; 21:17; 29:3) Nomba, Yeova asilanga ukutemwa kwa cumi uku vintu lelo akakulanga sile uku yantu. Nupya asilanga ukutemwa kuu kuli aliwensi. Akakulanga kuli yayo aya na ucuza usuma na aliwe. Leza witu waya ni cisinka kuli ya cuza yakwe. Akalonda ukuyacitila ivisuma nupya atalata ukuyatemwa.

7. Uzye Yeova walanga uli ukutemwa uku yantu yonsi?

⁷ Yeova walanga ukutemwa uku yantu yonsi. Yesu wanenyile Nikodemasi ukuti: “Pano Leza watemilwe sana antu amu nsi icakuti wapeezile Umwanakwe uwavyalwa wenga, pakuti wensi uwataila muli aliwe atakononwe lelo akaye nu umi wa pe.”—Yoa. 3:1, 16; Mate. 5:44, 45.

8-9. (a) U mulandu ci uno Yeova akalangila ukutemwa kwa cumi uku yaomvi yakwe? (b) I vyani vino tumasambililapo?

 ⁸ Wakwe vino itulandapo mpiti, Yeova akalanga ukutemwa kwa cumi kuli yayo sile aaya na ucuza usuma na aliwe, kuli kuti aomvi yakwe. Tukasininkizya vii uku mazwi yano Umwene Devedi na kasesema Danieli yalanzile. Devedi walanzile ukuti: “Twalilila uluse lwako kuli yao akumanya.” “Icikuku cino Yawe wakwatila yao amucindika, awe cumi cene icakuyelelela pee.” Danieli nawe watiile: “Owe mwe, we Mwene Leza mukulu nupya uwakoofya, wemuno ukawaka upangano wako nu kulanga ukutemwa kuli yayo akutemwa, yano yakayela amasunde yako.” (Masa. 36:10; 103:17; Dan. 9:4) Ukulingana na mazwi yaa, Yeova akalanga ukutemwa kwa cumi ku aomvi yakwe pa mulandu wakuti yamumanya, yakamutiina, yamutemwa nupya yakauvwila masunde yakwe. Yeova akalanga sile ukutemwa kwa cumi kuli yayo aakamupepa mu nzila ino akalonda.

⁹ Lino tutatala twatandika ukuombela Yeova, watulanganga ukutemwa kuno akalanga uku antu yonsi. (Masa. 104:14) Nomba swe ya kapepa yakwe tukaipakizya ivintu ivingi pali vino akatulanga ukutemwa kwa cumi. Yeova walaya aomvi yakwe ukuti: “Icitemwiko cino nakukwatila citalatala cifume kunuli.” (Eza. 54:10) I cacumi wakwe vino cali kuli Devedi, “Yawe [nanti Yeova] umweneco waipaalwila akacita vyaololoke.” (Masa. 4:3) Uzye ukumanya vii kulinzile ukutulenga ukulondesya ukucita vyani? Kalemba wa Masamu walemvile ati: “Uwa mano lekini asambilile cico, nu kwiluka kailuke apa kutemwa kwakwe Yawe ukwa muntaputuka.” (Masa. 107:43) Kusunda kuu kukafuma kuli Yeova. Fwandi lyene lekini tulande pa nzila zitatu zino Yeova akatulangilamo ukutemwa kwakwe ukwa cumi na vino ukutemwa kuko kukatwazwa.

10. Uzye vino ukutemwa kwa cumi kwakwe Leza kukaikalilila manda pe kukatwazwa uli? (Masamu 31:7)

¹⁰ Kutemwa kwakwe Leza ukwa cumi u kwa manda pe. Miyele ii icindame yalumbulwa imiku 26 umu Masamu 136. Cikomo ca kutandikilapo  cikalanda ukuti: “Taizini Yawe [nanti Yeova], pano wene umusuma, pano uluse lwakwe ulwa pe na pee.” (Masa. 136:1) Ukutandikila pa cikomo 1 ukufika uku 26 mwaya amazwi yakuti “pano uluse lwakwe ulwa pe na pee.” Lino tukubelenga Masamu yaa tukazunguka vino Yeova akatulanga ukutemwa kwa cumi ukwaula ukuta. Amazwi yano yaswilizyapo akuti “uluse lwakwe ulwa pe na pee” yakalenga tusininkizye ukuti ukutemwa kuno Leza watemwa antu yakwe kusisenuka. Cikatukomelezya sana ukumanya ukuti Yeova asita zuwa ukutemwa aomvi yakwe. Lelo ndi cakuti watandika ukulanga ukutemwa kuli umwi aakumuombela, asimutazyela sana sana ndi cakuti akweti intazi. Vino ukumanya vii kukatwazwa: Ukumanya ukuti Yeova akatwalilila ukututemwa kukalenga tuye nu luzango na maka yano tukalondekwa pakuti tuzizimizye intazi nu kutwalilila ukumuombela.—Belengini Masamu 31:7.

11. Ukulingana na Masamu 86:5 i cani cikalenga Yeova atwelela?

¹¹ Kutemwa kwa cumi kwakwe Leza kukalenga atwelela. Ndi cakuti Yeova walola umwi uwatayembuka walapila nu kutaluka uku vintu ivingalenga ayembuke, ukutemwa kwakwe ukwa cumi kukalenga amwelele. Kalemba wa masamu Devedi walanzile pali Yeova ukuti: “Apa kutuvunuka napo asituvunuka ukulingana navino vingaya umu kulondelela ukwifya nanti ukuluvyanya kwitu.” (Masa. 103:8-11) Devedi uvwile vino kukaya ukuyuvwa uwa mulandu nu ulanda ndi cakuti kampingu akukucuzya. Nomba wasambilile nu kuti Yeova waiteyanya ‘ukuyelela uluse.’ I cani cikalenga Yeova atwelela? Icasuko tukacizana pali Masamu 86:5. (Belengini.) Wakwe vino Devedi walanzile umwi pepo, Yeova akaelela pa mulandu wakuti ukutemwa kwakwe ukwa cumi kukalenga aelela yayo aakalenga uwazwilizyo.

12-13. I cani cingatwazwa ndi cakuti tukuyuvwa uyi nupya amulandu pa mulandu ni membu zino twacisile mpiti?

¹² Ndi cakuti twayembuka caya sile ningo ukuvwa ulanda pali vino itucita. Nga twacita vivyo cingalenga tulapile nu kusenuka. Aomvi yakwe Leza yamwi yasita ukuyuvwa amulandu pa mulandu na vino yacisile mpiti.  Yakatwalilila ukwelenganya ukuti Yeova atalatala ayelele nanti icakuti yaleenga uwelelo nu kuta ukucita iviipe. Cilamwazwa ukuta ukuyuvwa vii ndi cakuti mwamanya ukuti mu cumi Yeova akalonda ukumulanga ukutemwa kwa cumi.

¹³ Vino ukumanya vii kukatwazwa: Nanti cakuti tutamalilika, tungaombela Yeova na kampingu musanguluke. Cii cingacitika pa mulandu wakuti “uwazi wakwe Yesu Umwanakwe ukatusangulula uku membu zyonsi.” (1 Yoa. 1:7) Ndi cakuti mwatoovoka pa mulandu nu luyembu, mwaiusya ukuti Yeova akalonda ukumweleela nga mwalapila. Lolini vino Devedi walanzile pa kulemana ukwaya pa kutemwa kwa cumi nu kweleela. Walemvile ati: “Ndi vino iyulu lyavimbilikizya insi yonsi, avino nu luse lwakwe lwaya kuli yano yakamoopa. Ndi vino ufumondaka watalukana nu uwondaka, avino nawe akafuntusya uyi kunotuli.” (Masa. 103:11, 12) Ukwaula nu kutwisika, Yeova akaeleela sana.—Eza. 55:7.

14. Uzye Devedi walondolwile uli vino ukutemwa kwakwe Leza ukwa cumi kukatucingilila?

¹⁴ Ukutemwa kwakwe Leza ukwa cumi kukatucingilila muli vyakwe Leza. Umwi pepo lino Devedi wapefile kuli Yeova, watiile: “Awewe uli cele lyane, awewe ukancingilila umu ntazi. Nemo awewe nkaimbila inyimbo zya ufyusi. . . . Lelo wiyo uwataila umu Mwene, wene alacingililwa nu kutemwa kwakwe ukwa pe.” (Masa. 32:7, 10) Umu nsita ino ivyalumbulwa muli Baibo vyacitikanga, ilinga lyacingililanga antu ali mu musumba ku alwani. Ukutemwa kwa cumi kwakwe Yeova kwaya wi linga ilikatucingilila kuli vyonsi ivingonona ucuza witu na aliwe. Nupya, ukutemwa kwa cumi kwakwe Yeova kukalenga atupalamike kuli aliwe.—Yele. 31:3.

15. Uzye ukutemwa kwa cumi kwakwe Yeova kwakolana uli ni cisyangu?

¹⁵ Devedi waomvizye icilangililo na cuze uku kulangilila vino antu yakwe Yeova yakacingililwa. Walemvile ati: “Awewe Leza wino nkazina kweneko, we Leza wemuno wantemwisya.” Nupya Devedi walanzile pali Yeova ukuti: “We luse lwa citemwiko cane ni linga lyane, we cele lyane na katuula wane, we cisyangu cane, we muno nataila.” (Masa. 59:17; 144:2) U mulandu ci uno Devedi wakolinye ukutemwa kwakwe Yeova uku cisyangu? Asi mulandu na kuno tukaikala, ndi cakuti sweswe yaomvi yakwe Yeova, alatucingilila ku viipe vyonsi pakuti tucingilile ucuza witu na aliwe. Usininkizyo uli umwi tukauzana nu mu Masamu 91. Kalemba wa Masamu yaa watiile: “Alanena Yawe [nanti Yeova] ati, ‘Wewe uli cele lyane, muno nkauwa!’” (Masa. 91:1-3, 9, 14) Mose waomvizye amazwi akolaneko lino walandanga pa kucingililwa. (Masa. 90:1) Lino kwasile panono ukuti afwe, Mose walanzile pa cilangililo na cuze ica kukomelezya. Watiile: “Leza aliwe waya akacingilila winu mu nsita zyonsi. Akamufukatila ningo mu makasa yakwe.” (Malan. 33:27) Uzye amazwi yakuti “akamufukatila ningo mu makasa yakwe” yakumusambilizya cani pali Yeova?

16. Uzye Yeova akatwazwa uli? (Masamu 136:23)

¹⁶ Nga twataila ukuti Yeova angatucingilila, tungatekeziwa. Nomba, insita zimwi tungauvwa ukutoovoka nupya cingatutalila ukuta ukuyuvwa vivyo. I vyani vino Yeova angatucitila pa nsita zizyo? (Belengini Masamu 136:23.) Angatufukatila ningo mu makasa yakwe, kutunyemula nu kutwazwa ukuta ukuvwa uyi. (Masa. 28:9; 94:18) Vino ukumanya vii kukatwazwa: Twamanya ukuti lyonsi tungataila Yeova. Cii cikalenga twaiusya ukuti  twapaalwa umu nzila ziili. Ca nkoleelo, asi mulandu na kuno tukaikala, twamanya ukuti Yeova alatwalilila ukutucingilila. Cakwe ciili, Tata witu uwa kwi yulu akatusakamala sana.

17. Utailo ci uno twakwata pa mulandu wakuti Leza waya nu kutemwa kwa cumi? (Masamu 33:18-22)

¹⁷ Wakwe vino itusambilila, nga twakwata intazi tungasininkizya ukuti Yeova alatwalilila ukutwazwa ukuya na ucuza usuma na aliwe. (2 Kol. 4:7-9) Kasesema Yelemiya walemvile ati: “Ulukundo lwakwe Yawe [nanti Yeova] lusisila. Amizu yakwe amuntaputuka.” (Ndosya 3:22) Tungataila ukuti Yeova alatwalilila ukutulanga ukutemwa kwa cumi pano Baibo ikatunena ukuti: “Yawe [nanti Yeova] akawaka yayo akamuyela, yayo ataila mu kutemwa kwakwe ukwa pe.”—Belengini Masamu 33:18-22.

18-19. (a) I vyani vino tulinzile ukulaiusya? (b) I vyani vino tulalandapo umu cipande icilondelilepo?

¹⁸ I vyani vino tulinzile ukulaiusya? Lino tutatala twatandika ukuombela Yeova, Yeova watulanganga ukutemwa kuno akalanga uku antu yonsi. Lelo pa mulandu wakuti sweswe ya kapepa yakwe, tukaipakizya ivintu ivingi pali vino akatulanga ukutemwa kwa cumi. Pa mulandu nu kutemwa, Yeova akatufukatila ningo umu makasa yakwe. Alatwalilila ukutupalamika kuli aliwe nupya alafikilizya amalayo yonsi yano watulaya. Akalonda tuye ya cuza yakwe amanda pe. (Masa. 46:1, 2, 7) Fwandi asi mulandu ni ntazi zino tungakwata, Yeova alatupeela amaka yano tukalondekwa pakuti tutwalilile ukuya acisinka kuli aliwe.

¹⁹ Itulola vino Yeova akalanga ukutemwa kwa cumi uku aomvi yakwe. Fwandi akalonda naswe twalanga ukutemwa kwa cumi kuli yauze. Tungacita uli vivyo? Cipande icilondelilepo cilalanda api lyasi lii ilicindame.