1, 2. (a) Uzye icupo catandike uli? (b) Uzye umonsi nu mwanaci akutandikilako yafwile yamanyile cani pa cupo? (Lolini cikope cakutandikilako.)

ICUPO cayako ukufuma pano Leza waumbiile antu. Ukwelenganya vino icupo catandike nu mulandu uno cayelako kungatwazwa ukumanya vino cacindama nu kuipakizya ivisuma ivyayamo. Lino Yeova waumvile umuntu wakutandikilako, Adamu, wamuletiile ivinyama ukuti avitemele amazina. Nomba “patali icalingine wakwe kazwa wa muntu.” Fwandi Leza walenzile kuti Adamu alale utulo akondelwe, nga alino atola ulumbazo lwakwe, aumba umwanaci, nu kumuleta uku monsi. (Welengini Utandiko 2:20-24.) Fwandi Leza uwatandike icupo.

² Yesu wasininkizye ukuti Yeova uwavwanzile ati: “Pamulandu ukwene, umonsi alasya isi na nyina nu kuilundanya ku muci wakwe. Lyene oili yalaya umwili onga.” (Mate. 19:4, 5) Vino Yeova waomvizye ulumbazo pa kupanga umwanaci, cifwile calenzile ukuti umonsi nu mwanaci akutandikilako yamanye ukuti  yaalinzile ukutwalilila ukuya pamwi. Kutaali ukutaana pa nsita iiya nanti ukutwala impali.

3. U mulandu ci onga ucindame sana uno kwayelile icupo?

³ Adamu watemilwe sana umuci, nupya wamutemiile ati a Eva. Vino wali ‘umulingane’ na aliwe, wali nu kuya a “kazwa” wakwe nupya yali nu kuya sana ni nsansa umu cupo cao. (Utan. 2:18) Umulandu onga ucindame sana uno icupo cayelileko wali u wakuti antu yavule umu nsi. (Utan. 1:28) Nanti icakuti ana alumendo na akazyana yali nu kutemwa avyazi yao, yali nu kusya avyazi yao nu kuikwatila indupwa zyao. Antu yaali nu kuvula umu nsi nu kuziifya insi ukufikila insi yonsi iye paladaise.

4. I cani icacitiike uku cupo cakutandikilako?

⁴ Icupo cakutandikilako citaomvile ningo pano Adamu na Eva yataomvizye ningo amaka yao akuisoolwela lino yafizilwe ukuvwila Yeova. “Cizoka campiti,” Satana Ciwa, casomvile Eva lino camulenzile ukuzumila ukuti ukulya uku “muti ukapeela amano akumanya visuma ni viipe” kwali nu kumulenga ukukwata amano aiyele akumulenga ukuipingwila icisuma ni ciipe. Eva wafizilwe ukulanga umucinzi kuli iya pa kukana uzya vino walinzile ukucita api lyasi kwene lii. Adamu nawe kwene wafizilwe ukuvwila Leza lino watoozile icizao cino Eva wamupeezile alya.—Umbw. 12:9; Utan. 2:9, 16, 17; 3:1-6.

5. I vyani vino tungasambilila kuli vino Adamu na Eva yaswike Yeova?

⁵ Lino Leza uzizye Adamu icalenzile alye icizao, Adamu wapeezile mamakwe umulandu lino walanzile ati: “Umwanaci wino wampeela kuti aya nani uwali wampeela viseekwa, nga nani nalya.” Eva nawe wapeezile inzoka umulandu ukuti i yamusomvile. (Utan. 3:12, 13) Yatandike ukuizifilizya nomba ala iyaluvyanya mpiti! Vino atwalane kwene yaa yafizilwe ukuvwila Yeova, calenzile yaye alwani yakwe Leza. Ilyasi kwene lii likatucelula sana! Pakuti ivintu vizipe umu cupo, cila muntu alinzile ukuzumila ndi waluvyanya nu kuitemelwa ukuvwila Yeova.

6. Uzye mungalondolola uli Utandiko 3:15?

⁶ Nanti icakuti Satana walenzile kuti antu yakutandikilako yapondoke umu calo ca Edeni, Yeova walangilile umu usoowelo wakutandikilako muli Baibo ukuti uku nkoleelo antu yali nu kwizaikala ningo. (Welengini Utandiko 3:15.) “Umwana” uwali nu kuvyalwa uku “mwanaci” wali nu kwiza fwamfwanta umungeli mwipe uwatandikilepo ukupondoka. Yeova walangilileko panono vino akauvwana ni viumbwa vya kwiyulu ivikamuombela na ucisinka. Nupya Amalembelo izile yasokolola ukuti Leza wali nu kutuma umwi ukufuma umwi uvi lyakwe ilyaya wa muci wakwe, uwali nu “kufwamfwanta” Ciwa, nu kupeela isyuko uku yantu aaya ni cuvwila ukuti yangikala amanda pe pano nsi wakwe vino Yeova walondanga ciye pa kutandika.—Yoa. 3:16.

7. (a) Uzye icani icacitika uku cupo ukufuma pano Adamu na Eva yapondokile? (b) Uzye Baibo ikalanga ukuti ya iya na aci yalinzile ukuomba uli?

⁷ Ucintuvwa wakwe Adamu na Eva walenzile ukuti ivintu vivulungane umu cupo cao alino nu muvyupo vyonsi ivyali nu kulondelelapo. Eva na anaci yauze yali nu kutandika ukucula sana pa kukwata ana. Anaci yaali nu kutandika ukulondesya ukuya pamwi na ya iya, nomba aonsi yaali nu kutandika ukucuzya ya mama yao, nu kuyacitila ivintu iviipe wakwe vino caya umu vyupo ivingi ndakai. (Utan. 3:16) Baibo ikalangilila ukuti ya iya yalinzile ukutemwa ya mama yao nu kuyasakamala ningo. Lyene ya mama nayo yalinzile ukuyela ya iya. (Efes. 5:33) Pa mulandu wakuti atwalana yano yakatiina Leza yakaombela pamwi,  umu vyupo vyao musiya sana ivingalenga ukuti yatauvwana.

8. Uzye icupo calondololwa ukuti cali uli ukufuma pali Adamu ukufika pali Mulamba?

⁸ Lino Adamu na Eva yatatala yafwa pa mulandu nu luyembu alino nu kukanamalilika, yaviile ana alumendo na akazyana. (Utan. 5:4) Umwana wao iyeli, Kaini, watwazwile umwi pa yato yakwe akazyana. Lameki uwafumile umu mupanda wakwe Kaini, ali monsi wakutandikilako ukulumbulwa muli Baibo uwatwazile impali. (Utan. 4:17, 19) Pa yantu aaliko ukufuma pali Adamu ukufika pali Mulamba uwaliko umu manda yakwe Nowa, aanono sile yano yalumbulwa ukuti yapepanga Yeova. Pali yano yalumbulwa paya Abeli, Enoki, na Nowa nu lupwa lwakwe. Baibo ikati, umu manda yakwe Nowa, “ana yakwe Leza aonsi yalola ukuti akazyana yaa yayazipila cuze. Pali pakutwala yano yatemwa.” Ukutwalana kwene kuu kuno kutaali ukwa civyalilwa kwalenzile kuti kuvyalwe ana ivipombolo aizile yaya ankalwe sana. Nupya ‘inkota zya antu zyavulisye nu kwelenganya kwao lyonsi kwali ukwipe.’—Utan. 6:1-5.

9. I cani cino Yeova wacisile yakacita ya viipe umu manda yakwe Nowa, nupya ivyani vino tulinzile ukusambilila kuli vino vyacitike apa nsita kwene iiya?

⁹ Yeova waleesile Mulamba umu manda yakwe Nowa ukuti aonone antu aipe. Pa nsita iiya, antu yasumvile sana mano uku milimo yakwe cila wanda, ukwikako sile nu kutwala nanti ukutwalwa, na ci calenzile yatasumba mano kuli vino “Nowa, uwakosozile icumi cakulenga antu yacita vyaololoke” wayanenanga pa ononesi uwali apiipi nu kwiza. (2 Pet. 2:5) Yesu wakolinye ivyacitiike apa nsita iiya kuli vino vyali nu kucitika umu manda itu. (Welengini Mateo 24:37-39.) Ndakai, antu aingi yakakana ukuvwa ukwi landwe lisuma ilya Wene Wakwe Leza ilikasimikilwa umu nsi yonsi uku yantu amu nko zyonsi lino antu aipe yatali yononwe. Lekini lyonsi tutaleka icintu nanti cimwi wakwe icupo nu kukuzya ana ukutulenga ukuta ukuya apempule lino tukuloleela uwanda wakwe Yeova.

10. (a) Uzye antu aingi yalolanga uli ulalelale mpiti? (b) Uzye Abulaamu na Sala yaomvile uli umu cupo cao?

¹⁰ Nanti icakuti Nowa na ana yakwe yonsi cila muntu wakweti umuci wenga sile, yamwi yatwalanga impali umu manda kwene yaaya. Antu aingi yalolanga ukuti cali sile ningo ukucita ulalelale, nupya yazumilizye ukucita ulalelale umu mipepele yao. Lino Abulamu (Abulaamu) na mamakwe, Salai (Sala), yuvwilile Leza nu kuya uku Kenani, umu mpanga iiya mwali ivyacitikanga ivyalanganga ukuti antu yatacindike icupo. Fwandi Yeova wapingwile ukuti imisumba ya Sodoma na Gomola iyononwe pano antu aikalanga umu misumba iiya yacitanga ulalelale uwipisye. Abulaamu watungululanga ningo ulupwa lwakwe, nupya Sala nawe waombanga ningo sana pano wayelanga iya. (Welengini 1 Petulo 3:3-6.) Abulaamu wasininkizye ukuti umwanakwe Isaki watwala kapepa wakwe Yeova. Ukusumba mano uku kupepa kwa cumi kwalenzile na Yakobo mwana Isaki aomba ningo, nupya ana yakwe 12 izile yaya ivikolwe vya mitundu 12 iya ina Izlaeli.

11. Uzye Amasunde Yakwe Mose yacingililanga uli aina Izlaeli?

¹¹ Mukuya kwa nsita, Yeova wapangine icipangano na amu mupanda wakwe Yakobo (Izlaeli) pakuti yaye antu yakwe. Amapekanyo ya cupo umu nsita kwene iiya yalondolwilwe umu Masunde Yakwe Mose, ukwikako sile nu ulondolozi apa mpali. Cii  calenzile kuti aina Izlaeli yacingilila ucuza wao na Yeova nu kukanatwalana nantu aali umu mipepele yaufi wakwe vino Amasunde yalondolwile. (Welengini Malango 7:3, 4.) Lino kwaya intazi izitale umu vyupo, aikolo yazwilizyanga aatwalane. Kwali na masunde yakulondela ndi umwi wata ukuya na ucisinka uku wakwe, ndi waya nu uzuwa, nanti ndi watandika ukutunganya uwakwe umu nzila iipe. Ukutaana kwazumiliziwe, nomba pali masunde yakulondela pa kucita vivyo. Umonsi wali nu kuta mamakwe ndi “wamuzana na kamwi akatamuzanzizye.” (Malan. 24:1) Kutaaya ulondolozi wakwe “kamwi akatangazanzya” umonsi, nomba caya sile ningo ukwelenganya ukuti tutali utuntu utunono utwakuti angililako sile.—Levi 19:18.

12, 13. (a) Uzye aonsi yamwi yacitanga uli kuli ya mama yao umu manda yakwe Malaki? (b) I cani icingacitika ndakai uku muntu uwawatiziwa uwasenda muka mwineco?

¹² Mu manda yakwe kasema Malaki, ya iya aingi yataali na ucisinka uku yaci yao pano yayatanga pa kantu akalikonsi sile. Aonsi yamusango uu yatanga ya mama yao yano yatwalanga ala yacili alumendo, limwi yacitanga vivyo pakuti yatwale akazyana nanti ukutwala sile anaci aatali yakapepa yakwe Yeova. Aonsi Ayuda yatanga ya mama yao “pamulandu uli onsi” lino Yesu wali pano nsi. (Mate. 19:3) Yeova wapasile ukutaana kwa musango uu.—Welengini Malaki 2:13-16.

¹³ Ndakai, ukukanaya uwa cumi umu cupo kutazumiliziwa umu cilongano cakwe Yeova. Nga ndi cakuti umonsi nanti mama umuwatiziwe wasenda muka mwineco nu kutwalana nawe lino yatana nu wakwe? Ndi cakuti atalapiile, kacita waviipe kwene wiyo angazingwa pakuti icilongano citwalilile ukuya icisanguluke. (1 Kol. 5:11-13) Alinzile “ukuomba imilimo isuma yakulanga vino watazenzuka” lino atatala waweziwa umu cilongano. (Luka 3:8; 2 Kol. 2:5-10) Nanti icakuti yatiika insita ino umuntu wiyo angaweziwa, tutanga twilileko sile uku ucenjezi kwene uu usicitika ilingi umu cilongano ca yantu yakwe Leza. Pangapita insita pakuti kaifya wa musango uu alange ukuti watalapila, limwi cingasenda umwaka onga nanti ukucilapo. Nanti icakuti umuntu wamusango uu waweziwa, umwineco “alimilila pa manso yakwe Leza kuti amupingule.”—Loma 14:10-12; lolini Lupungu Lwa Mulinzi ulwa Cizungu lwakwe, Novemba 15, 1979, ifwa 31-32.

14. U mulandu ci ucindame sana uno kwayelile Masunde, nupya amapekanyo ci apya yano Yesu walondolwile?

¹⁴ Amasunde Yakwe Mose yatungululanga aina Izlaeli pa myaka 1,500. Amasunde yakwe Leza yazwanga aina Izlaeli ukwiusya ivisinte ivya kuyazwa ukutungulula ningo indupwa zyao alino na muli vyuze ivyacitikanga cila wanda nupya yatungululanga kuli Mesiya. (Gala. 3:23, 24) Lino Amasunde Yakwe Mose yatiile ukuomba pa mfwa yakwe Yesu, Leza watandike amapekanyo apya. (Ayeb. 8:6) Lino amapekanyo yayo yatandike ukuomba, vimwi ivyalumbwilwe umu Masunde vyatiile ukuomba.

15. (a) Uzye icupo cilinzile ukuya uli umu cilongano ca ina Klistu? (b) I vyani ivingalenga Umwina Klistu ukutaana nu wakwe?

¹⁵ Pa kwasuka icuzyo cino Afaliseo yuzizye, Yesu walondolwile ukuti vino Mose wazumilizye ukuti vingalenga atwalana ukutaana asi vino cali “pa utandiko wa uumbo.” (Mate. 19:6-8) Fwandi Yesu walangilile ukuti amapekanyo ya cupo yano Leza wisileko umu calo ca Edeni yali nu kutwalilila umu cilongano ca Ina Klistu. (1 Tim. 3:2, 12) Vino yakaya “umwili onga,” atwalane yalinzile nu  kutwalilila ukuya pamwi, alino nu kutwalilila ukutemwa sana Yeova nu kutemwana pakuti yakomya icupo cao. Ndi cakuti atwalana yaya uku uteeko nu kutaana apa mulandu uze usi wa kucita ucende ale yatanga yakwate untungwa uwa kutwala nanti ukutwalwa kuze. (Mate. 19:9) Ukuya kwene umuntu angasoololapo ukwelela wino yatwalana nawe uwacita ucende, wakwe vino na kasema Oseya welezile mamakwe Gomeli uwacitanga ucende. Vikwene avino na Yeova welezile aina Izlaeli acitanga ucende wa mipepele. (Ose. 3:1-5) Nupya tungalanda nu kuti ndi cakuti umwi watamanya ukuti uwakwe wacita ucende alino wapingulapo ukutandika ukupanga nawe icupo, ala pasi umulandu wakutaana pano ala watamwelela.

16. I vyani vino Yesu walanzile pa usimbe?

¹⁶ Pacisila ca kulanda ukuti Aina Klistu yatalinzile ukutaana pa mulandu uze suka sile ndi umwi wacita ucende, Yesu walanzile pali “yayo akwata uwila” uwakutwalilila ukwikala usimbe. Nupya watiile: ‘Nga pali yauze aipingula aisikulu ukukana twala pakuti yaombela Leza lekini ikale vivyo kwene.’ (Mate. 19:10-12) Aingi yasoololapo ukutwalilila ukwikala usimbe pakuti yataapumvyanyiziwa lino yakuombela Yeova. Tulinzile ukuyataizya sana pa kusoololapo ukucita vii.

17. I cani icingazwa umwina Klistu ukupingulapo ndi cakuti watafikapo ukwingila umu cupo?

¹⁷ Umuntu alinzile ukuisoolwela umwineco umu mwenzo wakwe ndi cakuti angakwanisya ukutwalilila ukwikala usimbe. Umutumwa Paulo wakomelizye usimbe, nomba walanzile ukuti: “Lelo pa mulandu wa kuti kucita ulenzyo kwati kukula cuze, umonsi wensi alinzile akwate muci wakwe, nga nu mwanaci wensi alinzile akwate iya wakwe.” Paulo walanzile nu kuti: “Lelo ndi mutangaikanya mweisikulu, cingazipisya mule mutwale nanti mutwalwe, pa mulandu wa kuntaikanya kwinu. Cazipisya kutwala nanti kutwalwa kuluta kuya ni mbunu.” Cingazipa ukwelenganya na pa musinku uno umwi watafikapo, pano umutumwa walanzile ati: “Ndi cakuti umonsi walola ukuti mipitile yakwe ku mukazyana isi ningo, nga ndi cakuti akweti mbunu nupya wacizana ukuti cazipa yatwalane, lyene yalinzile kutwalana ndi vino akulonda. Musi iifyo mukucita cii.” (1 Kol. 7:2, 9, 36; 1 Tim. 4:1-3) Umuntu atalinzile ukulondesya ukutwala nanti ukutwalwa pa mulandu sile wa nsuna ino ikaiza lino umuntu akukula. Limwi umuntu ndi wazukuwa angize afilwe ukusunga icupo. (1 Tim. 4:1-3) Kuya kwene, ukutwala nanti ukutwalwa kungazwa umuntu ukutaluka uku vintu vino angacita pa mulandu wa nsuna, wakwe ukucinya ivya nzwalo nanti ukucita ulalelale.

18, 19. (a) Uzye icupo ca Ina Klistu cilinzile ukutandika uli? (b) I vyani ivilalondololwa umu cipande icilondelilepo?

¹⁸ Umu cilongano ca Ina Klistu, alinzile ukutwalana u monsi na mama aipeela kuli Yeova nupya yamutemwa nu mwenzo onsi. Nupya yalinzile ukutemwana sana icakuti ndi yatwalana iyatwalilila ukuya pamwi. Nupya yakapaalwa ndi cakuti yuvwila ukusunda kwakuti yalinzile ukutwalwa nanti ukutwalila ‘muli Klistu.’ (1 Kol. 7:39) Ndi yatwalana, yalinzile ukuzumila ukuti Baibo sile iikapeela ukusunda ukungalenga ukuti icupo cao citunguluke.

¹⁹ Icipande icilondelilepo cilalanda pali vino Amalembelo yangazwa Aina Klistu aatwalana ukucimvya intazi izyayako “mu manda akusyalikizya” lino aonsi na ya mama aingi yakwata imisango ikalenga icupo citatunguluka. (2 Tim. 3:1-5) Yeova watupeela Izwi lyakwe muno walondolola vyonsi ivikalondekwa pakuti ivintu vizipe umu cupo lino tukutwalilila ukupitila pamwi na antu yakwe apa nzila ya ku umi wa pe.—Mate. 7:13, 14.