Mauzyo Yano Aakabelenga Yakauzya
Uzye Aina Izlaeli yakweti ivyakulya ivili vyonsi lino yali umulwanga ukucila pali mana ni nkwale?
Aina Izlaeli yalyanga sana mana pa myaka 40 ino yali umu lwanga. (Kufu. 16:35) Yeova wayapeezile ni nkwale imiku iili. (Kufu. 16:12, 13; Mpe. 11:31) Nomba Aina Izlaeli yakweti ivyakulya na vyuze ivinono vino yalyanga.
Wakwe, insita zimwi Yeova watungululanga antu yakwe pa “ncende apa kupuzila” apali amanzi akumwa ni vyakulya. (Mpe. 10:33) Incende imwi pa ncende zizyo uku Elimu, “ukwali utufukoka twa manzi 12 ni miti ya tuncindu 70” ino ifwile yali imiti ya mafuta ya ngazi. (Kufu. 15:27) Ibuku lyakuti The Plants of the Bible likalanda ukuti imiti ya mafuta ya ngazi ikakula umu ncende izipusanepusane nupya ikaseeka ivyakulya vino antu yakalya sana umu lwanga. Uku miti ii yakuntulangako ivyakulya, ukupangilako mafuta alino nu kuviomvya nga umwakwikala.”
Aina Izlaeli limwi yatazile iimilila pa ncende ino ndakai yakaama ukuti Feiran apali amanzi ni miti, iyaya umu ncende ya Wadi Feiran. Ibuku limwi (Discovering the World of the Bible) lyalanzile ukuti: “Uluzi luu lwatalimpa amakilomita ukufika kuli 130 nupya lwaya apa nguzi izitali sana, izisuma, nupya izyamanyikwa sana umu nguzi zya mu Sinai.” Lyalanzile nu kuti ndi cakuti umwi wapita amakilomita 45 ukufuma umu mbali yakwe yemba ala amafika apa cimufolo apa ncende ya Feiran. Cimufolo cii caya papela yakwe yemba mamita 610 kufuma pano manzi amuli yemba yapelela, nupya catalimpa makilomita 4.8. Paya sana imiti ya tuncindu nupya incende ii yazipa sana icakuti yakaikolanya uku calo ca Edeni. Pa myaka ingi antu yakatandala uku ncende ii pa mulandu na vino kwavula imiti ya mafuta ya ngazi.
Vimiti vya mafuta ya ngazi umu mufolo wa Feiran
Lino Aina Izlaeli yafumanga umu Ejipti yasenzile umunya wakwe fulaulo, imbale umwakukandila umunya, ingano alino na mafuta. Kwene, ivintu vii vitali nu kulengela. Yasenzile “ni mfwele izingi, imbuzi alino ni ng’ombe.” (Kufu. 12:34-39) Pa mulandu na vino ivintu vyatazile umu lwanga, inyama zimwi zifwile zyafwile. Zimwi yafwile Aina Izlaeli yazilile. Inyama zimwi yapeelanga amalambo, zyuze nazyo yazipeelanga kuli tuleza twa ufi. a (Mili. 7:39-43) Twasininkizya ukuti Aina Izlaeli yakweti imfwele ni mbuzi na vyuze, pano lino yakanyile ukuvwila Yeova, wayanenyile ukuti: “Ana inu yalaya aakacema umu lwanga pa myaka 40.” (Mpe. 14:33) Kwene inyama zino yakweti zyalenganga yakwata umukaka ni cifwa insita zimwi, nomba vitali nu kukwana antu kufika limwi kuli 3 milyoni pa myaka 40. b
Uzye inyama zyafumyanga kwi ivyakulya na manzi? c Pa nsita iya limwi imvula yatoonyanga sana umu lwanga nupya ivimelwa vyamelanga sana. Ibuku lyakuti Insight on the Scriptures, Volyumu 1, lyalanzile ukuti: Imyaka 3,500 iyapitapo umu lwanga muno Aina Izlaeli yali mwali sana amanzi ukucila vino yaya ndakai. Twasininkizya vii pano umu lwanga mwaya ivimifolo ivizike ivikalangilila ukuti imvula yatoonyanga sana uku cisila.” Nomba nanti ciye vivyo, ulwanga yali incende umutazanwanga antu nupya umwatinyanga sana. (Malan. 8:14-16) Ukwaula amanzi yano Yeova wayapeelanga, Aina Izlaeli nga yafwile pamwi ni nyama zyao.—Kufu. 15:22-25; 17:1-6; Mpe. 20:2, 11.
Mose wanenyile Aina Izlaeli ukuti Yeova wayalisizye mana ‘pakuti yamanye ukuti umuntu atanga aye nu umi uku cakulya citupu suka nu ku mazwi yonsi aakafuma umu kanwa kakwe Yeova.’—Malan. 8:3.
a Baibo yalanda pa miku iili lino Aina Izlaeli yapeezile inyama ilambo kuli Yeova ala yacili umu lwanga. Umuku wa kutandikilapo alino yasoololanga ya simapepo; wakwe ciili, alino yazevyanga Ucilo. Vyonsi vii vyacitiike umu 1512 B.C.E., ala papita imyaka iili kufuma pano Aina Izlaeli yafumiile umu Ejipti.—Levi 8:14–9:24; Mpe. 9:1-5.
b Lino imyaka 40 yali umupipi nu kusila ala Aina Izlaeli yali umu lwanga, yaposile inyama izingi sana kuli yano yacimvizye umu ulwi. (Mpe. 31:32-34) Nanti ciye vivyo, yatwalilile ukulya mana kufikila lino ingile umu Mpanga ya Ulayo.—Yoswa 5:10-12.
c Twamanya ukuti inyama zitalyangako mana, pano Yeova wanenyile Aina Izlaeli ukulasenda mana ino cila muntu angalya.—Kufu. 16:15, 16.
