“NATIMUSOLA kuya muomvi wane, kuti aleke imanyike ku Akulukuwa nu ku ene.” (Mili. 9:15) Mwene witu Yesu walanzile amazwi yayo lino walandanga pa muntu uwa senwike nu kuya Mwina Klistu umupya, Umuyuda wino wizile amanyikwa ukuti Paulo.

Wenga pa “ene” yayo a Nelo umwina Loma uwakwatisye sana amaka. Munguvwa uli ndi cakuti mwalondekwanga ukucingilila utailo winu kuli kateeka wa musango uwo? Fwandi aina klistu aingi yakakomeleziwa ndi cakuti yakukolanya Paulo. (1 Kol. 11:1) Inzila yonga ino tungamukolanyizizyamo ukumanya vino wacisile lino walanzyanyanga ni ntunguluzi izyaliko umu manda yakwe.

Masunde Yakwe Mose ali masunde yano aina Izlaeli yalondelanga, nupya yali nu kwazwa Ayuda konsi kuno yali. Pacisila cakwe Pentekositi 33 C.E., ya kapepa ya cumi yatali nu kulasunga Masunde Yakwe Mose. (Mili. 15:28, 29; Gala. 4:9-11) Nomba Paulo na Ina Klistu yauze yatasusizye Amasunde yayo, yasimikilanga umu misumba ya Ayuda ukwaula ukusaalula vino yazana. (1 Kol. 9:20) Ilingi Paulo wayanga umu mang’anda ya kupepelamo uku kusambilizya antu aamanyile Leza wakwe Abulaamu nu kulanzyanya nayo ukuomvya Amalembelo ya Ciyebulai.—Mili. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Mutumwa wasoolwile umusumba wa Yelusalemu ukuti uli musumba muno umulimo wa kusimikila wali nu kutungululwa. Yasambilizyanga lyonsi umu mang’anda ya kupepelamo. (Mili. 1:4; 2:46; 5:20) Insita zimwi, Paulo wayanga uku Yelusalemu, yasuka yamulema nu kumulema kuuku kwene. Ali pano ukulanzyanya kwa ntunguluzi na Paulo kwatandikile icalenzile ukuti aye nu ku Loma.

Uzye intunguluzi zya ku Loma zyalolanga uli vizumilo vino Paulo wasimikilanga? Pakuti twasuke icuzyo cico, icicindama ukuti tumanye vino aina Loma yalolanga imipepele. Yatapatikizyanga utumaumba twa mitundu ukuta ukupepa vino yapepanga, kano sile ndi cakuti yalola ukuti kungaya uzanzo uku uteeko.

Aina Loma yapeezile Ayuda insambu izingi. Ibuku limwi (Backgrounds of Early Christianity) lyatiile:  “Ayuda yaipakizyanga amasyuko umu mpanga ya ina Loma. Ayuda yapepanga vino yakulonda nupya yakweti insambu yakupepa tuleza twa ina Loma. Mu misumba ino ikalangamo yaomvyanga masunde yao.” Nupya yatalwangako ni nkondo zino aloma yalwanga. * Paulo waomvyanga Masunde ya Ciloma yano yapeezile Ayuda pakuti acingilile ukupepa kwa cumi ku ntunguluzi zya ina Loma.

Ya kakanya yakwe Paulo yezizye sana na maka ukulesya antu yonsi alino ni ntunguluzi ukuti yatauvwila vino Paulo na atumwa yauze yakuyanena. (Mili. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13) Uvwini ivyacitike insita imwi. Ya eluda amu cilongano ca mu Yelusalemu yuvwile ilyasi ilyasalanganyiziwe umu ya Yuda ukuti Paulo wasimikilanga ku yantu ukuti “yasule Masunde yakwe Mose.” Malyasi ya musango uwo yaali nu kulenga Ayuda asenwike ukuya Aina Klistu, ukwelenganya ukuti Paulo atacindike vino Leza watantika. Nupya amu cilye ca Saniedilini yali nu kumanyisya antu ukuti Aina Klistu yali asangu ukufuma umu mipepele ya Ciyuda. Ndi ciya vivyo Ayuda ali Aina Klistu yali nu kuculilamo. Yali nu kuyalola ngati akulukuwa aasulwe nu kuyalesya ukusimikila umu mang’anda ya kupepelamo. Lelo ya eluda yakomelizye Paulo ukucita ivintu vino Leza ataamunenyile ukuti acite pakuti alenge antu yasininkizye ukuti ilyasi lilyo lyali ilya ufi, nomba vino yamunenyile vitaali iviipe.—Mili. 21:18-27.

Paulo wacisile vivyo kwene, na cii calenzile akwate isyuko lya kuti ‘acingilile ilandwe lisuma nu kulikosola na maka.’ (Filipi 1:7) Umu ng’anda ya kupepelamo Ayuda yakatwisye icimvulunganya nu kulonda ukukoma Paulo. Umukalamba wa asilika walemile Paulo nu kumwika umu ng’anda ya minyololo. Lino yapekanyanga ukuti Paulo yamunyambole, wasokolwile ukuti wali umwikazi wa mu Loma. Na cii calenzile ukuti yamutwale ku Kesaliya, kuno kwikalanga ya kateeka atungululanga Ayuda. Fwandi kuu kwene walondekwanga ukusipa sana pa kusimikila intunguluzi. Lyene cii cifwile calenzile ukuti kuye isyuko lya kulenga antu aatamanyile nanti vimwi pa Aina Klistu yamanye ivingi.

Pa Milimo icipandwa 24 pakalondolola vino cali lino Paulo walandanga na Felix, intunguluzi ya Ciloma uwa ku Yudeya, uwamanyilepo vimwi pali vino Aina Klistu yazumilemo. Ayuda yapeezile Paulo umulandu wakuti watamile masunde ya Ciloma umu nzila zitatu. Yatiile Paulo walenzile umu musumba onsi wa ya Yuda muye ucintuvwa, nu kuti watungululanga utumaumba utwingi utwakutiinya, nupya yalanzile ukuti wasusyanga ing’anda ya kupepelamo, ino aina Loma yacingililanga. (Mili. 24:5, 6) Ni milandu iyo ino yamupeezile yali nu kulenga yamupingule ukufwa.

Caticicindama sana ukuti Aina Klistu ayako ndakai yamanye vino Paulo wacisile lino yamupeezile imilandu iyo. Wateesile umwenzo nupya wali nu mucinzi. Paulo walanzile pa Masunde na pali ya Kasema, nu kulanda pa nsambu zino wakweti zya kupepa ‘Leza wa vikolwe vyakwe.’ (Mili. 24:14) Pataalengile, Paulo waicingilile nu kukosoola pa utailo uno wakweti pa nkoleelo ya ntunguluzi yuze, kuli Polokia Fesito, alino nu ku Mwene Helodi Agilipa.

Nomba pakuti yatamufyenga, Paulo watiile: “Nkulenga kuti umulandu uye kuli Kesa.” Ali kateeka uwali sana na maka pa nsita kwene iyo.—Mili. 25:11.

Umungeli wanenyile Paulo ukuti “uli nu kuya imilila pa manso yakwe Kesa.” (Mili. 27:24) Lino Kateeka wa ku Loma Nelo watandike ukuteeka watiile atamapingulanga wenga imilandu yonsi. Mu myaka 8 yakutandikilako umu kuteeka kwakwe, wapeelanga yauze ukupingula imilandu. Ibuku limwi (The Life and Epistles of Saint Paul) lyalanzile ukuti, lino Nelo wazumila ukupingula umulandu, wapingwilanga umwi sano lyakwe, nupya wakweti impanda mano izyamanyile sana ivintu nupya zyamunenanga ivyakupingula.

Baibo italanda ndi cakuti Nelo wayuvwilile umulandu nu kupingula Paulo nanti ndi cakuti wanenyile muze ukuvwa kuli vino Paulo wailizyanyizye nu  kuyamunena vino walanda. Asi mulandu ni nzila ino Nelo waomvizye ukuti auvwe umulandu wakwe Paulo, umutumwa Paulo afwile walondolwile ukuti wapepanga Leza wa ya Yuda nupya wanenanga antu yonsi ukuti yalinzile ukucindika uteeko. (Loma 13:1-7; Tito 3:1, 2) Paulo wacimvizye umulandu uuwa nu kucingilila ilandwe lisuma ku ntunguluzi, pano amu cilye cakwe Kesa yamusapwile.—Filipi 2:24; Filim. 22.

Yesu wanenyile asambi yakwe ukuti: “Yalamulema nu kumutwala ku ntunguluzi na yakateeka pamulandu wane, kuti muye yakambone yane kunoyali nu ku akulukuwa.” (Mate. 10:18) I syuko ilikulu sana ukulandilako Yesu umu nzila ii. Ndi cakuti tukwezya na maka ukucingilila ilandwe lisuma amu uteeko yangazumilizya umulimo wa kukosoola. Kuya kwene, vino antu aatamalilika yakapingula visilenga ukuti umulimo wa kukosoola ilandwe waombwa ukwaula intazi. Uwene Wakwe Leza sile ulaleeta umutende nu kufumyapo ukukanya nu lufyengo.—Kasa. 8:9; Yele. 10:23.

Na ndakai kwene izina lyakwe Leza lingalumbaniziwa lilyo lino Aina Klistu yacingilila utailo wao. Wakwe vino Paulo wacisile, tulinzile ukuteeka umwenzo, kuya acumi, nu kulanda ningo ningo amazwi angalenga yauze yazumile ukuti vino tukulanda ivya cumi. Yesu wanenyile alondezi yakwe ukuti lino insita itali ifike yatalinzile ‘ukulanguluka pali vino yalavwanga, pano alayapeela mazwi nga na mano kuti patakaye nanti wenga uwa mu anisi yao alakana nanti kupilika vino yalavwanga.’—Luka 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pet. 3:15.

Lino Aina Klistu yakucingilila utailo wao ku ene, mauteeko, nanti intunguluzi, yangalenga yamwi atakweti isyuko lya kuvwa ukwi lyasi lisuma yuvwe. Vilye vya milandu vimwi vikalondela masunde pa kupingula, nu kucingilila insambu zya kukwata untungwa wa kulanda nu wa kupepa kuno umuntu akulonda. Nomba lyonsi lino yakupingula, ukusipa kuno aomvi yakwe Leza yakalanga lino yapingulwa kukalenga Leza ukuya ni nsansa.